Dokument podsumowujący Komisji ds

KOMISJA DO SPRAW
KATOLIKÓW ŚWIECKICH
DOKUMENT SPRAWOZDAWCZY
„Idźcie i wy do mojej winnicy” (Mt 20,4) – od owego dnia to wezwanie Pana Jezusa nie przestaje
rozbrzmiewać w dziejach: skierowane jest do każdego człowieka, który przychodzi na świat. W naszych
czasach, które wraz z Soborem Watykańskim II otrzymały nowe tchnienie Ducha Pięćdziesiątnicy, Kościół osiągnął bardziej żywą świadomość swojej misyjnej natury i raz jeszcze wsłuchał się w głos Pana,
który posyła go w świat jako „powszechny sakrament zbawienia” (Lumen gentium,48). Ojcowie soborowi
podejmując apel Chrystusa, wezwali wszystkich świeckich, mężczyzn i kobiety, do pracy w Jego winnicy:
„Święty Sobór wzywa więc usilnie w imię Pana wszystkich świeckich, by chętnie, wielkodusznie i skwapliwie odpowiedzieli na wołanie Chrystusa, który w tej godzinie natarczywiej ich zaprasza do odpowiedzi
na natchnienie Ducha Świętego. Młodzi niech uważają to wezwanie za skierowane szczególnie do siebie
i niech je przyjmą z zapałem i wielkodusznie. Sam bowiem Pan przez ten Sobór święty zaprasza ponownie wszystkich świeckich, by z każdym dniem coraz ściślej się z Nim jednoczyli, a uważając Jego sprawę
za swoją własną (por. Flp 2,5), zespalali się w Jego zbawczym posłannictwie; wysyła On ich znowu do
każdego miasta i miejscowości, dokąd sam ma przyjść (por. Łk 10,1)” (Apostolicam actuositatem, 33).
Nowe sytuacje – zarówno w Kościele, jak i w życiu społecznym, ekonomicznym, politycznym i kulturalnym – domagają się dzisiaj zaangażowania świeckich ze szczególną siłą. Bierność, która zawsze była
nie do przyjęcia, dziś bardziej jeszcze staje się winą. Nikomu nie godzi się trwać w bezczynności. Nie ma
miejsca na bezczynność, bowiem zbyt wiele pracy czeka na wszystkich w winnicy Pańskiej. „Gospodarz”
z jeszcze większym naciskiem powtarza wezwanie: „Idźcie i wy do winnicy” (Christifideles laici, 3).
Posłuszni temu wezwaniu Chrystusa, które przypomniał Sobór, podjęliśmy dzieło refleksji nad ewangelizacją w ramach diecezji legnickiej. Przemedytowaliśmy dokumenty Kościoła w świetle zmieniającej się sytuacji ludzi na początku XXI w. Ramy prac synodalnych stanowiły znakomite pole do przedyskutowania
form zaangażowania świeckich w dzieło ewangelizacji współczesnego świata. Refleksja nad rzeczywistością katolików świeckich musiała być powiązana z obrazem Kościoła. Jezus Chrystus założył wspólnotę,
której celem jest zbawienie wszystkich, którzy poprzez wiarę i chrzest zostają do tej wspólnoty wszczepieni. Jezus, jako Dobry Pasterz, pragnął, aby na tej drodze zbawienia jego następcy w strukturze hierarchicznej prowadzili wszystkich do rzeczywistości pełnego zjednoczenia z Bogiem. Na tej drodze zbawienia
Jezus Chrystus pozostawił nam swoją obecność w Słowie Bożym i sakramentach.
Na płaszczyźnie obrazu teologiczno-prawnego Kościoła rozważaliśmy sytuację w diecezji legnickiej
oraz w poszczególnych parafiach i sformułowaliśmy praktyczne wnioski dotyczące zaangażowania laikatu w ewangelizację.
I. CHARAKTERYSTYKA KOMISJI
1. Charakterystyka działania Komisji
Komisja ds. Katolików świeckich została powołana w dniu 16 X 2007 r. W skład Komisji wchodzi
17 osób. Komisja składa się z 15 osób świeckich oraz dwóch duchownych, przewodniczącego Komisji
ks. dr. hab. Jana Klinkowskiego oraz ks. dr. Jarosława Święcickiego. W dniu ustanowienia Komisji sekretarzem został p. mgr inż. Franciszek Kwaśniak. Po rezygnacji pana Kwaśniaka, w dniu 7 XII 2008 r.
2
I SYNOD DIECEZJI LEGNICKIEJ 2007-2012
funkcję sekretarza Komisji objęła pani mgr Anna Jaśkowska. W pracach Komisji od grudnia 2007 r. nie
uczestniczy p. Andrzej Romanowski – powody nieznane. Do stycznia 2011 r. odbyło się 19 posiedzeń
Komisji ds. Katolików świeckich. Z każdego posiedzenia sporządzany jest protokół, przekazywany wraz
z listą obecności do Sekretariatu I Synodu Diecezji Legnickiej. Do protokołów dołączane są pisemne wypowiedzi członków Komisji, jeżeli takowe zostaną przekazane sekretarzowi Komisji. Komisja ds. Katolików świeckich zajmuje się między innymi zagadnieniami związanymi z obecnością świeckich w Kościele,
rolą i formami zaangażowania świeckich w dzieło ewangelizacji, poznawaniem dokumentów Kościoła, w
których znajdują się wskazania dla świeckich, wypracowywaniem wskazań, które będą uwzględniały obecną sytuację Kościoła. Komisja analizuje również wnioski skierowane pod jej adresem przez przedstawicieli zespołów synodalnych. Tematykę obrad ustala przewodniczący Komisji, w oparciu o zalecenia Komisji Głównej Synodu.
W dniu 13 VII 2008 r. do Sekretariatu Synodu został przekazany Materiał roboczy zawierający
refleksję nad rzeczywistością katolików świeckich w Kościele, ze szczególnym uwzględnieniem stanu
Kościoła w diecezji legnickiej, opracowany przez przewodniczącego Komisji oraz jej członków. Na początku 2010 r. zostały przekazane do Komisji Głównej, a następnie opublikowane propozycje dokumentów: Wytyczne odnoszące się do formacji i sposobów zaangażowania się katolików świeckich w grupach,
ruchach i stowarzyszeniach katolickich oraz Wytyczne dotyczące apostolstwa katolików świeckich. Następnie podczas VII Sesji Plenarnej nad propozycjami tych dokumentów odbyła się dyskusja.
2. Skład osobowy Komisji
1. Ks. dr hab. Jan Klinkowski – przewodniczący
2. Ks. dr Jarosław Święcicki
3. P. mgr Bernard Marek Adamowicz
4. P. mgr Anna Jaśkowska – sekretarz
5. P. mgr inż. Tadeusz Kupczak
6. P. mgr inż. Franciszek Kwaśniak
7. P. Roman Lenczuk
8. P. mgr Paweł Niewodniczański
9. P. Bogdan Orłowski
10. P. mgr Elżbieta Palej
11. P. lek. med. Barbara Polek
12. P. mgr-lic. Robert Regmunt vel Sobieszczański
13. P. mgr Elżbieta Skupień
14. P. mgr Anna Słowikowska
15. P. Andrzej Tomaszewski
16. P. mgr Jan Zarzycki
17. P. mgr inż. Jan Zimroz
II. WNIOSKI DOTYCZĄCE FORMACJI LAIKATU
Celem wspólnoty Kościoła jest doprowadzenie wszystkich wiernych do pełni zbawienia. Na tej
drodze obecny jest Chrystus w swoim słowie i w życiu sakramentalnym. W Chrystusie świeccy realizują
swoje powołanie do świętości. Na drodze ku świętości pomocą staje się formacja duchowa i doktrynalna.
„Nie ulega wątpliwości, że w życiu każdego człowieka, który jest wezwany do stałego pogłębiania zażyłości z Jezusem Chrystusem, wierności woli Ojca oraz oddania się braciom w miłości i sprawiedliwości,
miejsce uprzywilejowane winna zajmować formacja duchowa” (Christifideles laici, 60). „Dzisiaj [również]
coraz bardziej odczuwa się pilną potrzebę formacji doktrynalnej katolików świeckich, nie tylko ze względu
na naturalny proces pogłębiania ich wiary, ale także na wymóg uzasadnienia tej nadziei, która w nich jest,
wobec świata i w obliczu jego poważnych i złożonych problemów. Wynika z tego bezwzględna konieczność katechezy, dostosowanej do wieku i różnych sytuacji życiowych, oraz bardziej zdecydowana chrześci-
Komisja ds. Katolików świeckich
3
jańska promocja kultury, jako odpowiedź ma odwieczne pytania nurtujące człowieka i współczesne społeczeństwo” (Christifideles laici, 60). „Nadto świeccy, którzy idąc za swoim powołaniem, wstąpili do
któregoś ze stowarzyszeń lub instytutów uznanych przez Kościół, niech starają się równocześnie wiernie
zachowywać im właściwe szczególne znamię życia duchowego. Niech również wysoko cenią kwalifikacje
zawodowe, zmysł rodzinny i obywatelski i owe cnoty, które odnoszą się do życia społecznego, to jest:
uczciwość, ducha sprawiedliwości, szczerości, łagodności, siły ducha, bez których nie możne istnieć prawdziwe życie chrześcijańskie” (Apostolicam actuositatem, 4).
Biorąc pod uwagę konkretne powołania osób należących do kościelnego stanu ludzi świeckich, należy uznać, że istnieje ogromna ilość odrębnych indywidualnych duchowości. Każda bowiem osoba ludzka
jest wezwana przez Boga „po imieniu” do spełnienia konkretnego zadania, do którego realizacji jest odpowiednio wyposażona przez dary naturalne i nadprzyrodzone. Uwzględniając tę autonomię duchowości
poszczególnych członków Kościoła, należy także budować komunię. Ostateczną racją, dla której gromadzą
się chrześcijanie jest fakt, że uważają się za zgromadzonych przez Chrystusa, powołanych i ustanowionych przez Niego we wspólnocie.
Szczególnie ważnym elementem świeckiej duchowości jest uświęcenie siebie przez pracę. Człowiek
świecki, trudząc się nad przekształcaniem i udoskonalaniem świata przez pracę, wykonuje Boży nakaz:
„czyńcie sobie ziemię poddaną” (Rdz 1,28). Codzienne obowiązki powinien umieć łączyć z modlitwą.
„Pomocy [modlitewnych] powinni świeccy tak używać, aby przy należytym spełnianiu świeckich zajęć
wśród zwyczajnych warunków życiowych, nie oddzielali swego życia od łączności z Chrystusem, ale
umacniali się w niej, wykonując swoją pracę według woli Bożej” (Apostolicam actuositatem, 4). Świeckim
zaleca się: „czynny udział w świętej liturgii” (Apostolicam actuositatem, 4). Jest to niewątpliwie środek
najdoskonalszy, bo łączy w sobie czytania duchowne, modlitwę ustną i myślną oraz ofiarę, a przez to przyczynia się do wzrastania miłości chrześcijańskiej. Centrum życia duchowego świeckich powinno ogniskować się w Eucharystii, która właściwie przeżyta, staje się źródłem mocy ewangelizacyjnej. Należy
również uwrażliwiać wszystkich wiernych na właściwe przeżywanie niedzieli jako dnia świętego, w którym
odrywamy się od codziennych zajęć i kierujemy nasze myśli ku Bogu.
Apostolstwo może być w pełni skuteczne tylko dzięki różnorodnej i pełnej formacji: ludzkiej, duchowej, intelektualnej (przygotowanie doktrynalne, tj. teologiczne, etyczne, filozoficzne), pastoralnej,
czyli praktycznej. Formacja do apostolstwa winna rozpoczynać się z początkiem wychowania dzieci i trwać
przez całe życie. Pierwszą szkołą apostolstwa jest rodzina. Następnymi po rodzicach w formowaniu do
apostolstwa są kapłani, zwłaszcza w katechezie i posłudze słowa. W końcu ruchy i stowarzyszenia świeckich. W nich bowiem ma miejsce formacja doktrynalna, duchowa i praktyczna. Przygotowanie do apostolstwa staje się szczególnie palące w wieku dojrzałym. Różne formy apostolstwa wymagają także odpowiedniej formacji: świeccy winni być formowani do nawiązywania dialogu z innymi; winni przyswoić
sobie zasady życia chrześcijańskiego, a przede wszystkim naukę społeczną Kościoła; winni zdobyć umiejętność życia w miłości chrześcijańskiej i praktykowania postawy miłości i miłosierdzia wobec wszystkich
potrzebujących. Świeccy oddani apostolstwu mają do dyspozycji liczne formy pomocnicze: sesje, kongresy,
konferencje, rekolekcje, ćwiczenia duchowe, dni skupienia, pielgrzymki, zjazdy, książki, prasę katolicką,
programy katolickie w radio i telewizji.
Duchowość każdej grupy religijnej często rodzi się w trakcie wspólnej działalności, najczęściej w
oparciu o charyzmat założyciela. Istnieje jednak duże niebezpieczeństwo zamykania się poszczególnych
grup w kręgach własnej duchowości, co przejawia się poprzez włączenie do działalności wspólnoty tylko
osób ze środowiska własnych znajomych i przyjaciół. Członkowie ruchu czy stowarzyszenia czują się
dobrze we własnej grupie i gubią poczucie odpowiedzialności za ewangelizację parafii. Wskazane jest zatem, aby oprócz formacji w ramach ruchów i stowarzyszeń otwierać się na różne formy pogłębiania więzi
z Chrystusem organizowane w ramach duszpasterstwa ogólnego na szczeblu parafii i diecezji. Znakomitą
płaszczyzną współdziałania jest Diecezjalna Rada Ruchów i Stowarzyszeń Katolickich.
Każde stowarzyszenie i ruch powinien dbać o właściwą formację intelektualną ludzi świeckich.
Ośrodkiem centralnym kształcenia laikatu jest Papieski Wydział Teologiczny we Wrocławiu – studia w
Legnicy. We współpracy z tą uczelnią organizowane są różne formy kształcenia laikatu. W celu pogłębienia
wiedzy religijnej laikatu, biskup legnicki erygował Diecezjalne Centrum Edukacyjne. Zaleca się, by członkowie ruchów, stowarzyszeń i bractw korzystali z form kształcenia przygotowywanych w tym ośrodku.
4
I SYNOD DIECEZJI LEGNICKIEJ 2007-2012
Członkowie wspólnot, a zwłaszcza liderzy, powinni przejść przez formację biblijną, która jest oferowana
w ramach programów Dzieła Biblijnego, powołanego przez biskupa diecezjalnego.
Powszechna formacja charytatywna powinna zawierać dwa istotne elementy. Po pierwsze – musi ona
kształtować w każdym chrześcijaninie postawę otwartości na potrzeby bliźnich, po drugie – postawę odwagi i dynamizmu w działaniu. To wychowanie do miłości czynnej należy podejmować w Kościele i poprzez
Kościół, który jako instytucja zbawcza dysponuje nie tylko środkami naturalnymi, ale również nadprzyrodzonymi. Trzeba przede wszystkim wskazać na inspirującą rolę Słowa Bożego, na liturgię Kościoła
oraz na autentyczne świadectwo. W zakresie formacji charytatywnej szczególnie ważnym zadaniem jest
przygotowanie świeckich animatorów posługi charytatywnej.
W skali diecezji nad poszczególnymi ruchami i stowarzyszeniami czuwają prezbiterzy delegowani
przez biskupa diecezjalnego. Poszczególne wspólnoty parafialne powinny włączać się w spotkania organizowane na szczeblu diecezjalnym i weryfikować swoją działalność w oparciu o zalecenia kierowane przez
przedstawicieli Kościoła. Na płaszczyźnie parafii proboszcz powinien ciągle czuwać nad nauczaniem we
wspólnotach i sądami wygłaszanymi przez członków poszczególnych grup.
Szczególną troską duszpasterską należy otoczyć liderów poszczególnych wspólnot. Od ich postawy,
wiedzy i sposobu prowadzenia grupy zależy w dużej mierze eklezjalność ruchów i stowarzyszeń. Należy
zadbać o ciągłą współpracę liderów z proboszczami oraz prezbiterami odpowiedzialnymi za powierzone
im wspólnoty. Na płaszczyźnie diecezjalnej należy umożliwiać stałą formację liderów oraz łączność z biskupem diecezjalnym poprzez cykliczne spotkania.
Każdy ruch i stowarzyszenie uznane przez Kościół posiada własną specyfikę funkcjonowania, co
najczęściej reguluje statut lub dokument erygujący wspólnotę. Współpracę między ruchami koordynuje
Rada Ruchów i Stowarzyszeń oraz prezbiterzy odpowiedzialni na płaszczyźnie diecezjalnej za odpowiednie
wspólnoty. W ramach parafii działalność tę koordynuje proboszcz. Jednak dla właściwego funkcjonowania ewangelizacji środowiska parafialnego nie wystarcza koordynacja działań, ale konieczna jest forma
wspólnego wypracowywania priorytetów potrzeb środowiska lokalnego. Stowarzyszenie, ruch czy grupa
modlitewna nie powinny koncentrować się tylko na własnych celach, ale warto określać wspólne cele dla
wszystkich wspólnot w parafii. Wartym polecenia sposobem integracji różnych grup w ramach parafii jest
wspólne przeżywanie Eucharystii. Należy pielęgnować spotkania z okazji odpustu parafialnego, spotkania
opłatkowe, wielkanocne i inne specyficzne dla lokalnego środowiska wspólnoty.
W przypadku mniejszych parafii proboszcz zobowiązany jest otoczyć troską duszpasterską wszystkie
grupy w parafii. W większych parafiach proboszcz może zlecić opiekę nad niektórymi grupami prezbiterom
współpracownikom, starając się koordynować ich współdziałanie w parafii. Proboszcz może skorzystać
również z pomocy odpowiedzialnych za odpowiednie ruchy i stowarzyszenia na szczeblu diecezjalnym.
Członkowie stowarzyszeń i ruchów w sposób sobie właściwy powinni czuć się odpowiedzialni za korzystanie z dóbr materialnych Kościoła.
III. WNIOSKI DOTYCZĄCE APOSTOLSTWA KATOLIKÓW ŚWIECKICH
„Pod nazwą świeckich rozumie się wszystkich wiernych chrześcijan nie będących członkami stanu
kapłańskiego i stanu zakonnego prawnie ustanowionego w Kościele, mianowicie wiernych chrześcijan,
którzy jako wcieleni przez chrzest w Chrystusa, ustanowieni jako Lud Boży i uczynieni na swój sposób
uczestnikami kapłańskiego, prorockiego i królewskiego urzędu Chrystusowego, ze swej strony sprawują
właściwe całemu ludowi chrześcijańskiemu posłannictwo w Kościele i świecie” (Lumen gentium, 31).
Świecki charakter laikatu polega na odniesieniu wiernych świeckich do świata, na ich powiązaniu ze sprawami doczesnymi. „Zadaniem ludzi świeckich z tytułu właściwego im powołania jest szukać Królestwa
Bożego zajmując się sprawami świeckimi i kierując nimi po myśli Bożej. Żyją oni w świecie, to znaczy
pośród wszystkich razem i poszczególnych spraw i obowiązków świata i zwyczajnych warunków życia
rodzinnego i społecznego, z których niejako utkana jest ich egzystencja” (Lumen gentium, 31). Świeccy
winni być świadkami Chrystusa, nadając rzeczywistości ziemskiej nowe oblicze i kształtując nowy świat.
Godność wiernych świeckich jawi się w pełnym wymiarze w świetle ich powołania do świętości,
bowiem święty jest najwspanialszym świadkiem godności otrzymanej przez ucznia Chrystusa. Świeccy na
Komisja ds. Katolików świeckich
5
równi ze wszystkimi członkami Kościoła są powołani do pełni życia chrześcijańskiego, do doskonałej miłości, do osiągnięcia świętości i doskonałości własnego stanu. Do tego prowadzi życie według Ducha, który
wydaje owoc uświęcenia przez naśladowanie Chrystusa, przyjęcie Jego błogosławieństw, słuchanie i rozważanie słowa Bożego, świadome i aktywne uczestniczenie w liturgicznym i sakramentalnym życiu Kościoła; przez modlitwę, praktykowanie cnót i służenie braciom, zwłaszcza cierpiącym i biednym. Powołanie świeckich do świętości oznacza wezwanie, aby żyli wedle Ducha włączeni w rzeczywistość doczesną i poprzez uczestnictwo w działalności ziemskiej.
Świeccy powinni dążyć do przemiany rzeczywistości świata według zasad Ewangelii. Swoim zaangażowaniem mają uświęcać świat i jego urządzenia, eliminując stamtąd zło i grzech, nadając sprawom
świeckim nowy wymiar oraz kierując nimi po myśli Bożej i kształtując je na modłę Chrystusową. W szczególny sposób katoliccy świeccy są powołani, by krzewić poszanowanie dla godności osoby ludzkiej, otaczać głębokim szacunkiem prawo do życia – od chwili poczęcia do naturalnej śmierci. Z wielu przestrzeni
życia zasady Ewangelii zostały usunięte, stąd konieczność nowej ewangelizacji, która na nowo uświadomi wiernym zadania wynikające z przyjętego sakramentu chrztu.
Do swoich istotnych obowiązków Kościół zalicza wydawanie „oceny moralnej (...) w kwestiach
dotyczących spraw politycznych, kiedy domagają się tego podstawowe prawa osoby lub zbawienie dusz,
stosując wszystkie i wyłącznie te środki, które zgodne są z Ewangelią i dobrem powszechnym według
różnorodności czasu i warunków” (Gaudium et spes, 76). W ten sposób Kościół pełni niejako funkcję sumienia krytycznego w społeczeństwie. Świeccy, angażując się w życie społeczno-polityczne, wspierają
oficjalne nauczanie Kościoła własną postawą i odpowiednimi formami publicznych wypowiedzi.
Jednym z wymiarów życia społecznego jest aktywne zaangażowanie się w życie polityczne. Świeccy
są wezwani wprost do uczestnictwa w życiu politycznym. Polityka może stać się znaczącym sposobem
promocji człowieczeństwa. Ponieważ zaś promocja ta stanowi nieodłączną część ewangelizacji, chrześcijanie świeccy są powołani do przeżywania swojej odpowiedzialności za życie polityczne jako koniecznego powołania wypływającego z sakramentu chrztu. „Wszyscy chrześcijanie niech odczuwają swoje szczególne i sobie właściwe powołanie we wspólnocie politycznej, na mocy którego winni świecić przykładem,
sumiennie spełniać obowiązki i służyć dobru wspólnemu” (Gaudium et spes, 75). „Kościół nieustannie
wzywa do podjęcia podstawowej odpowiedzialności politycznej, przez świadome i odpowiedzialne wyłanianie swoich przedstawicieli w wyborach różnych szczebli” (Gaudium et spes, 75).
Wierni świeccy powinni włączyć się aktywnie w posługę charytatywną Kościoła. Posługa ta „nigdy
nie pozostaje aktem czy też procesem jednostronnym. Nawet w wypadkach, w których wszystko zdawałby się wskazywać na to, że jedna strona tylko obdarowuje, daje – a druga tylko otrzymuje, bierze – (...) w
istocie rzeczy zawsze również i ta pierwsza strona jest obdarowana” (Dives in misericordia, 14). Osoba
świadcząca dobro jest również obdarowywana, chociaż w inny sposób, bądź to przez samego obdarowanego, bądź też przez Jezusa Chrystusa. Dzięki zaangażowaniu w dzieło miłosierdzia, każdy człowiek ma
szansę rozwinąć swoją osobowość. Wspierać należy wszelkie formy wolontariatu, a w szczególności te
działania, które potrafią łączyć pomoc potrzebującym z formacją wolontariuszy.
Jednym ze znaków czasu stało się zjawisko trwałego bezrobocia. „Kościół musi przypominać, że praca jest dobrem, za które odpowiedzialne jest całe społeczeństwo. Przypominając kryteria etyczne, które
winny przyświecać kierowaniu rynkiem i gospodarką, aby na centralnym miejscu zawsze był człowiek”
(Ecclesia in Europa, 87). Organizacje kościelne powinny przypominać właścicielom i kierownikom przedsiębiorstw zasady poszanowania godności i praw pracowników oraz zachęcać do zwiększenia wysiłków,
mających na celu humanizację procesu pracy. „Jest obowiązkiem płynącym z wiary i miłości, by chrześcijanie, którzy dysponują środkami produkcji, tworzyli miejsca pracy, przyczyniając się w ten sposób do
rozwiązania problemu bezrobocia w najbliższym środowisku” (Jan Paweł II, Homilia podczas Mszy św.,
Legnica 2.06.1997). Do pracowników zaś należy kierować zachętę o uczciwą i rzetelną pracę oraz budowanie wzajemnych stosunków na fundamencie cnoty solidarności. „Świeccy muszą wykonywać swoją pracę z zawodową kompetencją, uczciwością i w duchu chrześcijańskim, traktując ją jako drogę do osobistego
uświęcenia” (Christifideles laici, 43). „Jako chrześcijanie, ludzie wierzący musimy uwrażliwiać nasze sumienia na wszelkiego rodzaju niesprawiedliwość czy formy jawnego lub zakamuflowanego wyzysku” (Jan
Paweł II, Homilia podczas Mszy św., Legnica 2.06.1997). W szczególny sposób należy zwrócić uwagę na
potrzeby bezrobotnych, tworząc przy parafiach ośrodki wspierające bezrobotnych oraz ich rodziny.
6
I SYNOD DIECEZJI LEGNICKIEJ 2007-2012
Kościół winien tworzyć wartościową kulturę, jako odpowiedź na powszechne zjawisko płytkiej
kultury masowej. „Wiara, która nie staje się kulturą, jest wiarą nie w pełni przyjętą, nie w całości przemyślaną, nie przeżytą wiernie” (Jan Paweł II, Przemówienie do uczestników kongresu włoskich organizacji
zajmujących się kulturą, Rzym 16.01.1982). Krzewicielami autentycznej kultury powinny stawać się najrozmaitsze stowarzyszenia, wspólnoty i grupy religijne. Ogromną rolę w tej dziedzinie ma do odegrania
szkolnictwo katolickie, zwłaszcza na poziomie szkół ponadgimnazjalnych. W szkołach tych istotne znaczenie ma wprowadzenie młodzieży w rozumienie dzieł sztuki: poezji, prozy, teatru, filmu itp. oraz stwarzanie
możliwości bezpośredniego obcowania z nimi. Wierni świeccy powinni zająć się organizowaniem wystaw, spotkań i konkursów, zachęcając artystów do tego, aby dzieląc się swym talentem poprzez słowo pisane, teatr, radio, telewizję i film przekazywali wartości Ewangelii. Szczególną płaszczyzną aktywności
wiernych powinno się stać organizowanie tygodni kultury chrześcijańskiej, parafialnych dni kultury
i innych przedsięwzięć kulturowych na poziomie lokalnym.
Jedną z form aktywności wiernych świeckich może stać się pełniejsze przeżywanie odpustu parafialnego. Niewątpliwie jest to święto parafialne, ale może stać się również świętem kultury chrześcijańskiej.
Można wówczas zorganizować festyn, przedstawienie teatralne, koncert chóru czy orkiestry, konkursy
recytatorskie czy piosenkarskie, wystawę fotografii i plastyki, spotkanie z pisarzami czy artystami itp.
Ważnym elementem działań kulturalnych na terenie parafii jest pogłębienie znajomości historii środowiska i regionu.
Należy również pielęgnować już istniejące formy aktywności świeckich w organizowaniu życia
religijnego. Obchodzone przez wiele środowisk zawodowych dni związane z patronem, na przykład uroczystości związane ze św. Barbarą czczoną przez górników, św. Florianem czczonym przez strażaków,
hutników i kominiarzy, św. Łukaszem czczonym przez służbę zdrowia oraz wieloma innymi patronami
czczonymi przez różne środowiska, są znakomitą okazją do pogłębienia więzi we wspólnocie i przekazywania treści orędzia chrześcijańskiego. W środowiskach wiejskich należy przywiązywać duże znaczenie do
organizowania uroczystości związanych z etapami wegetacji w przyrodzie, które mogą posiadać charakter religijny, na przykład przez błogosławienie pól we wspomnienie św. Marka, modlitwę o błogosławieństwo dla pracujących w rolnictwie w Dni Krzyżowe, uroczystości dożynkowe, jako dziękczynienie
za otrzymane błogosławieństwo Boże. Wierni świeccy mogą się zastanawiać, jak ubogacić istniejące tradycje poprzez organizowanie festynów, spotkań, konkursów, występów artystycznych, prelekcji i innych
form świętowania.
Turystyka stała się w naszych czasach zjawiskiem powszechnym. Powiększa ona obszary ludzkiej
wrażliwości, otwiera nowe horyzonty, może być poglądową lekcją braterstwa i solidarności. „Trzeba myśleć o modelu turystyki, zdolnym promować prawdziwe poznanie wzajemne, nie pomniejszając przestrzeni
dla odpoczynku i zdrowej rozrywki” (Caritas in veritate, 61). Należy przypominać katolikom, że podróże
i wycieczki powinny być dla nich okazją do przeżywania powszechności Kościoła. Szczególną formą integrującą wspólnotę jest uczestnictwo w różnych formach pielgrzymowania.
Sport i rekreacja rozwija ciało i ducha, uczy dzielności, wytrwałości, aktywnego stosunku do życia,
umiejętności zwyciężana i przegrywania. Jest więc zjawiskiem, któremu powinna towarzyszyć życzliwość
ludzi Kościoła. Winni oni dostrzegać walory etyczne i stwarzać w miarę możliwości warunki do uprawiania sportu. Przy parafiach należy organizować kluby sportowe, tworzyć boiska i sale, wspomagać duchowo miejscowe kluby itp.
Wobec wzrastającej roli różnych form oddziaływania przez media, zachęca się wiernych do aktywnego włączenia się w promocję odpowiedzialnego, zgodnego z Ewangelią korzystania z proponowanych
treści. „Zadaniem Kościoła – duszpasterzy i wiernych świeckich – jest zdecydowane popieranie rozwoju
prasy katolickiej i powiększanie zasięgu oddziaływania, jak również zachęcanie do jej czytania w celu
pogłębienia znajomości prawd wiary, nauki Kościoła oraz kultury religijnej” (Jan Paweł II, Przemówienie
do trzeciej grupy biskupów polskich ad limina apostolorum 1998, 5). Należy zadbać o funkcjonowanie
gazetek parafialnych, zakładanie i odnawianie parafialnych stron WWW. Świeccy powinni angażować się
w dyskusję na portalach społecznościowych, prezentując stanowisko Kościoła w omawianych zagadnieniach.
Funkcjonowanie wspólnot parafialnych opiera się na ofiarności wiernych, co wynika z przykazania
kościelnego zobowiązującego wiernych do wspierania wspólnoty Kościoła w potrzebach materialnych.
Komisja ds. Katolików świeckich
7
Świadomość tej odpowiedzialności powinna obejmować Kościół powszechny, diecezjalny i lokalny, jakim
jest parafia. W skali Kościoła powszechnego szczególną troską otaczamy dzieła misyjne i charytatywne.
W skali diecezji troską wiernych powinno być otoczone Seminarium Duchowne oraz funkcjonowanie
dzieł związanych z duszpasterstwem młodzieży. W skali parafii odpowiedzialność materialna jest zróżnicowana w zależności od posiadanych zasobów materialnych. Inne potrzeby materialne przeżywają parafie
budujące kościoły, inne troszczące się o zabytki. Inna jest problematyka troski materialnej o kościół w
parafii miejskiej, a inna w parafiach wiejskich, gdzie jest często kilka kościołów.
Miejscem, w którym w szczególny sposób wyraża się wiara w zmartwychwstanie i specyficzna pamięć parafii jest cmentarz. Wierni powinni otaczać troską nie tylko groby swoich bliskich, ale mieć poczucie odpowiedzialności za całość cmentarza parafialnego. Opieką należy otaczać kalwarie, krzyże, kaplice,
figury przydrożne, a także ruiny dawnych świątyń i resztek cmentarzy. W duchu ekumenicznego braterstwa, z poszanowaniem obowiązującego prawa, podobną troską należy objąć cmentarze i pomniki innych
religii i wyznań.
IV. WNIOSKI SKIEROWANE DO KOMISJI DS. KATOLIKÓW ŚWIECKICH
1. Wniosek Zespołu Synodalnego z parafii pw. Najświętszego Serca Pana Jezusa w Kamiennej Górze.
Zespół synodalny stawia pytanie, jak należy postąpić w przypadku przebywania poza granicami
Polski, gdy jest utrudniony dostęp do kościoła katolickiego? Komisja zwróciła uwagę, że w wielu
krajach organizuje się duszpasterstwo polskie, a nawet w krajach o dominującej innej religii znajdują się kaplice katolickie. Należy zatem, udając się do określonego kraju, zdobyć informacje dotyczące
możliwości uczestnictwa we Mszy św. Zadaniem duszpasterzy powinno być utrzymywanie łączności
z parafianami pracującymi za granicą i informowanie ich przed wyjazdem o możliwościach korzystania z duszpasterstwa w innych krajach.
2. Wniosek Zespołu Synodalnego z parafii pw. św. Jana Chrzciciela w Jeleniej Górze.
Zespół Synodalny zwraca uwagę na termin „katolik świecki”, który jest w opozycji do duchownego,
sugerując wypracowanie nowego terminu. Należy zwrócić uwagę, że w Kościele funkcjonuje określenie „laik”. Termin ten w literaturze kościelnej po raz pierwszy został użyty w liście Klemensa
Rzymskiego i oznacza tam, podobnie jak u Tertuliana, Klemensa Aleksandryjskiego, Orygenesa,
Cypriana – członka Kościoła niebędącego kapłanem. Laicy uczestniczyli wraz ze swoimi prezbiterami w sprawowaniu Eucharystii i życiu wspólnoty kościelnej. Stosowanie do charyzmatów uczestniczą w nauczaniu, twórczości teologicznej oraz apostolstwie Justyn, Tertulian, Orygenes. W średniowieczu podział na stany uległ utrwaleniu i uzyskał widzialną sankcję. W Kodeksie Gracjana
czytamy: „Dwa są rodzaje chrześcijan. Jeden rodzaj poświęca się na służbę Bogu i oddaje się kontemplacji oraz modlitwie. Przystoi więc, aby był wolny od wszelkiego zgiełku rzeczy doczesnych
(...), drugim zaś rodzajem chrześcijan są laicy. Laos oznacza tyle, co lud. Wolno im posiadać dobra
doczesne, lecz tylko do użytku. Im dozwolone jest żenić się, uprawiać rolę, prowadzić sądy, płacić
dziesięciny i w ten sposób będą mogli się zbawić, o ile dobrze czyniąc, będą unikali występków”.
Można zatem zauważyć w życiu Kościoła pomniejszanie znaczenia laikatu. Sytuacja zmienia się w
wieku XIX, a rola laikatu została wyeksponowana przez Sobór Watykański II. Pojęcie „świecki”
nabrało pozytywnego znaczenia, a dekret o apostolstwie świeckich stwierdza: „Ponieważ właściwością stanu ludzi świeckich jest życie wśród świata i spraw doczesnych, dlatego wzywa ich Bóg, by
ożywieni duchem chrześcijańskim sprawowali niczym zaczyn swoje apostolstwo w świecie” (Apostolicum actuositatem, 2). Trwanie chrześcijanina w świecie polega na tym, że żyje on w zwykłych
warunkach życia rodzinnego i społecznego – jest więc ojcem, matką, żoną, mężem – a wszystko to
oddziałuje na specyficzny kształt jego psychiki, tworząc swoisty typ religijności charakterystyczny
dla człowieka świeckiego. Boże powołanie skierowane do takiego człowieka jest ukierunkowane ku
światu, stąd też zarówno duchowość, jak też i apostolstwo, będące jej wykwitem, są z nim ściśle
związane. W adhortacji Evangelii nuntiandi Paweł VI pisze: „Ludzie świeccy, którzy ze względu na
swój stan żyją w świecie i spełniają różne funkcje społeczne, winni wobec tego wykonywać swoisty
8
I SYNOD DIECEZJI LEGNICKIEJ 2007-2012
typ ewangelizacji. Ich bezpośrednim i pierwszorzędnym zadaniem jest pełne uaktywnienie wszystkich chrześcijańskich i ewangelicznych sił i mocy ukrytych, ale już obecnych i czynnych w świecie.
Polem właściwym ich ewangelicznej aktywności jest szeroka i bardzo złożona dziedzina polityki, życia społecznego i gospodarki; dalej, dziedzina kultury, nauki i sztuki, stosunków międzynarodowych,
środków społecznego przekazu”. Zauważamy, że pola działalności ewangelizacyjnej katolików świeckich są o wiele szersze niż duchownych, a więc pojęcie laikatu nabrało nowego znaczenia, należy
je tylko odkryć i wcielić w życiu Kościoła.
3. Wniosek Zespołu Synodalnego z parafii pw. św. Maksymiliana Marii Kolbego w Lubinie.
Wniosek został sformułowany w czterech punktach. W punkcie pierwszym zwraca się uwagę, że w
życiu indywidualnym i rodzinnym katolik świecki winien starać się w pełni żyć zgodnie z zasadami
prawd wiary i według zasad moralnych. W punkcie drugim sugeruje się przestrzenie działania katolików świeckich na płaszczyźnie parafii. Wśród zadań wymienia się zaangażowanie parafian w życie
liturgiczne, w tworzenie stron internetowych, organizowanie konkursów, pielgrzymek, festynów,
upowszechnianie prasy katolickiej, organizowanie spotkań formacyjnych, propagowanie zasad moralnych itp. W punkcie trzecim ukazane zostały sposoby realizacji powołania katolików świeckich
w życiu społecznym. Należy zachęcać do czynnego udziału katolików w życiu społecznym wsi,
miasta, regionu oraz kraju i poza jego granicami. W przestrzeń życia społecznego katolik powinien
wnosić styl życia oparty na zasadach ewangelicznych. Laikat powinien odważnie i zdecydowanie
występować w obronie prawd wiary i zasad moralnych oraz Kościoła i osób duchownych. Wierni
świeccy powinni upowszechniać tradycje religijne i narodowe. Zatem powinni organizować i zachęcać do udziału w obchodach świąt narodowych. W czwartym punkcie zostały przedstawione oczekiwania katolików świeckich wobec duszpasterzy. Zwrócono uwagę, że to właśnie duszpasterze
powinni być animatorami wielu działań, w które będą zaangażowani ludzie świeccy. Zaakcentowano
także szersze wykorzystanie środków audiowizualnych w procesie ewangelizacji, uwrażliwianie
wiernych na właściwy sposób świętowania niedzieli i świąt kościelnych oraz oficjalne podawanie
do wiadomości wiernych rozliczeń zbiórek pieniężnych organizowanych na określony cel.
4. Wniosek Zespołu Synodalnego z parafii pw. św. Piotra i Pawła w Legnicy.
We wniosku zwrócono uwagę na promowanie różnych grup wraz z informacjami o charakterze,
czasie i miejscu spotkań. W stowarzyszeniach i różnych grupach formacja duchowa powinna dominować nad aktywnością, akcyjnością. W szczególny sposób należy zwrócić uwagę na inicjatywy integrujące parafian, na przykład festyny, różnego rodzaju imprezy dla dzieci i młodzieży. Duszpasterze
powinni przygotować animatorów świeckich, którzy pomogą poprowadzić spotkania formacyjne.
Znakomitym miejscem do przeprowadzania katechez dla dorosłych są kręgi biblijne. W dziedzinie
materialnej funkcjonowania parafii należy zwracać uwagę na oszczędności, korzystając z pomocy
fachowców. Nie przedstawiać zbyt często trudności materialnych i wysokości rachunków, ale czynić
to w sprawozdaniach okresowych. Kształtować poczucie odpowiedzialności za potrzeby bliźnich,
angażując jak najszersze grono wiernych w pomoc charytatywną.
5. Wniosek Zespołu Synodalnego z parafii pw. św. Wojciecha w Jeleniej Górze.
We wniosku zwrócono uwagę na katechezę na temat roli świeckich w Kościele, którą w miarę możliwości powinni prowadzić kapłani, chociaż należy też korzystać z posługi teologów. Formacja ta
powinna być prowadzona w sposób stały, zmierzając do zaangażowania w grupy parafialne.
6. Wniosek państwa Joanny i Jana Sroczyńskich.
Państwo Joanna i Jan Sroczyńscy zwrócili uwagę na właściwe ukształtowanie rady parafialnej, w
ramach której powinni się znaleźć ludzie różnych zawodów, stanowiąc organ doradczy w sprawach
budowlanych, ekonomicznych, administracyjnych i duszpasterskich.
Komisja ds. Katolików świeckich
9
7. Wniosek p. Stanisławy Repy oraz p. Artura Zięby.
Państwo zgłosili postulat opracowania instrukcji o duszpasterstwie zawodowym, w celu inspirowania
wiernych do wzajemnego współdziałania, opierania się na etyce pracy oraz podejmowania decyzji
zgodnie ze społeczną nauką Kościoła.
8. Wniosek p. Artura Zięby.
Pan Artur Zięba zwrócił uwagę na stworzenie instrukcji mówiącej o tym, jak powoływać świeckich
do różnych zadań w Kościele. Należy uwzględnić formację kandydata, przeprowadzić rozmowę z
małżonkami, starać się nie powierzać odpowiedzialnych funkcji młodym małżonkom posiadającym
małe dzieci, ze względu na obowiązki wychowawcze.
9. Wniosek p. Bernarda Adamowicza.
Pan Bernard Adamowicz zaakcentował, że powinien być sformułowany jeden dokument dotyczący
katolików świeckich. Zwrócił uwagę, że dokument ten powinien na pierwszym miejscu odpowiedzieć
na pytanie o obecność katolików w Kościele i w świecie. W kwestii natury powołania świeckiego
należy akcentować, że jego źródłem jest związek człowieka z Chrystusem, zainicjowany w momencie chrztu. Związek ten wymaga korzystania z darów płynących z życia sakramentalnego, a przede
wszystkim Eucharystii, następnie poznawania i życia Ewangelią, prowadzącą do dawania świadectwa we współczesnym świecie. Apostolstwo świeckich powinno posiadać charakter wspólnotowy, z
zachowaniem łączności z pasterzami. Polem działania wiernych świeckich powinny być „wszystkie
sprawy człowieka”, a więc wszystkie jego problemy, potrzeby i pragnienia. Szczególnym miejscem
odpowiedzialności misyjnej i apostolskiej wiernych świeckich powinien być obszar kultury. Należy
przy tym zwrócić uwagę na znaczenie kultury, jako zdolności dotarcia do pełnego i całościowego
znaczenia rzeczywistości ludzkiej twórczości, aby uniknąć redukcji kultury do estetycznego dodatku
do spraw życiowych bądź sfery zarezerwowanej dla wąskiej grupy, tzw. elit. W kwestii ruchów i stowarzyszeń należy eksponować poszczególne charyzmaty różnych grup, które stają się bogactwem
Kościoła. Należy akcentować kwestię odpowiedzialności za Kościół poszczególnych grup, w zależności od różnych posiadanych charyzmatów. W zakresie formacji należy zwrócić uwagę, że podstawową formą pozostaje zwyczajne posługiwanie Kościoła, a więc sprawowanie sakramentów, przepowiadanie słowa Bożego, katecheza, świadectwo życia chrześcijańskiego. W tym kontekście należy
pamiętać o właściwym sprawowaniu liturgii wraz ze świadomym zaangażowaniem wiernych świeckich. Należy utrzymać właściwy poziom przepowiadania w postaci homilii i katechez stałych, okolicznościowych oraz sakramentalnych. Konkludując, p. Adamowicz stwierdza, że parafia powinna
być wspólnotą, a nie urzędem, do którego idzie się coś załatwić.
10. Wniosek p. Barbary Polek.
Pani Barbara Polek zwróciła uwagę na konieczność tworzenia i wspierania szkół katolickich (podstawowych, gimnazjów, szkół średnich, a także innych uczelni).
11. Wniosek p. Tadeusza Kupczaka.
Pan Tadeusz Kupczak wskazał na potrzebę opracowania i wydania informatora – podręcznika dla
rodzin zawierającego typowo polskie zwyczaje religijne z uwzględnieniem specyfiki naszego regionu.
12. Wnioski ks. Jana Klinkowskiego.
W uwagi na zapotrzebowanie stałej katechezy wśród laikatu sugeruję, żeby w większych ośrodkach
otworzyć centra ewangelizacyjne, które będą obejmowały bibliotekę, miejsce spotkań, gdzie będzie
można wypić kawę, herbatę oraz przynajmniej raz w miesiącu mieć możliwość wysłuchania prelekcji
zaproszonego wykładowcy. Proponuję, żeby przy tych ośrodkach funkcjonowało również biuro informacji religijnej dla osób wyjeżdżających za granicę. Zakres porad udzielanych w takim ośrodku
można poszerzyć w miarę dysponowania odpowiednią kadrą dobrze przygotowanego laikatu. Szcze-
10
I SYNOD DIECEZJI LEGNICKIEJ 2007-2012
gólną troską duszpasterzy powinna być promocja studiów na katolickich uczelniach. Następnie absolwenci katolickich uczelni powinni być włączani w dzieła ewangelizacyjne.
Sugeruję, żeby w nowym schematyzmie diecezji legnickiej oprócz godzin odprawiania Mszy św.
umieścić również dzień i godzinę spotkań z laikatem. W ten sposób będzie można osiągnąć pewną
stałość w formacji laikatu w każdej parafii.
Proponuję nawiązanie szerszej współpracy w rejonach przygranicznych z laikatem sąsiednich diecezji, przede wszystkim na płaszczyźnie stowarzyszeń i grup religijnych.
Zakończenie
Celem życia chrześcijanina jest pełne zjednoczenie z Chrystusem, które osiągnie swoje apogeum w
nowej rzeczywistości. W drodze do pełnego doświadczenia Jezusa w czasach eschatologicznych chrześcijanin powinien skoncentrować się na dwóch płaszczyznach: na lepszym poznaniu nauki Jezusa i życiu miłością, w której ciągle może się udoskonalać. „Bóg jest mi świadkiem, jak gorąco tęsknię za wami wszystkimi ożywiony miłością Chrystusa Jezusa. A modlę się o to, aby miłość wasza doskonaliła się coraz bardziej i bardziej w głębszym poznaniu i wszelkim wyczuciu dla oceny tego, co lepsze, abyście byli czyści
i bez zarzutu na dzień Chrystusa” (Flp 1,8-9).
Na mocy sakramentu chrztu i bierzmowania wierni świeccy uczestniczą w potrójnym urzędzie
Chrystusa, jako kapłana, proroka i króla. Świeccy biorą udział w misji uświęcenia, łącząc się z Chrystusem
w Jego Ofierze, ofiarowując samych siebie i swoje uczynki: modlitwy, apostolskie przedsięwzięcia, życie
małżeńskie, rodzinne, codzienną pracę, wypoczynek, cierpienie i utrapienia życia. Wszystkie te uczynki
stają się duchowymi ofiarami miłymi Bogu.
Udział w prorockiej misji Chrystusa uprawnia i zobowiązuje świeckich, by z wiarą przyjęli Ewangelię oraz głosili ją słowem i czynem. Oni są świadkami Chrystusa, dlatego winni zabiegać o to, aby Ewangelia jaśniała w ich życiu codziennym, rodzinnym i społecznym. Potrzeba świadectwa jest dzisiaj pilniejsza,
gdyż szerzy się ateizm praktyczny, zobojętnienie religijne i dechrystianizacja w narodach dawniej chrześcijańskich. W tej sytuacji rodzi się pilna potrzeba nowej ewangelizacji (por. Christifideles laici, 34).
Świeccy mogą spełniać to zadanie tylko wówczas, gdy przezwyciężą rozdźwięk między Ewangelią a własnym życiem, w którym wszystkie swoje działania w rodzinie, pracy i życiu społecznym oprą na nauce
Chrystusa. Szczególnym miejscem uczestnictwa świeckich w potrójnym urzędzie Chrystusa jest rodzina.
Tutaj uświęcająca, nauczycielska i królewska misja świeckich przez nikogo nie może być zastąpiona.
Apostolstwo świeckich według należytego porządku winno być włączone w apostolstwo całego Kościoła. Obowiązkiem hierarchii jest wspieranie apostolstwa świeckich, pouczenie i pomoc duchowa, koordynacja i czuwanie nad zachowaniem czystości nauki i właściwego porządku. Żadne działanie nie może
nazywać się „katolickim”, jeśli nie otrzyma zgody prawowitej władzy kościelnej. Przedstawiciele hierarchii
na różnych szczeblach mogą zlecać świeckim specjalne zadania ewangelizacyjne. Działalność apostolską
Kościoła powinny wspierać różnego typu rady na szczeblu diecezjalnym i parafialnym, w których znaczący udział powinni posiadać świeccy. W przestrzeń Kościoła wpisują się ruchy, grupy i stowarzyszenia,
które wykorzystując właściwe im charyzmaty, ubogacają drogę świętości wspólnoty.
Ks. dr hab. Jan Klinkowski
Przewodniczący Komisji