ROZDZIAŁ 15 NAKŁADY INWESTYCYJNE PRZEDSIĘBIORSTW A

Anna Szymczak
Małgorzata Gawrycka
ROZDZIAŁ 15
NAKŁADY INWESTYCYJNE PRZEDSIĘBIORSTW
A ZATRUDNIENIE
Wprowadzenie
Procesowi transformacji gospodarki polskiej towarzyszyło wiele zmian o charakterze
pozytywnym i negatywnym. Do skutków negatywnych, dotkliwie odczuwanych przez społeczeństwo należy wymienić zjawisko bezrobocia, które pod koniec XX wieku osiągnęło poziom znacznie przekraczający rozmiary charakteryzujące rozwinięte gospodarki rynkowe.
Przezwyciężenie tych negatywnych skutków wymaga poszukiwania różnych metod, które
mogą przyczynić się do ograniczenia skali zjawiska lub łagodzenia niepożądanych skutków.
Sytuacja na rynku pracy uzależniona jest od większości zjawisk i procesów zachodzących w całej gospodarce. Niewątpliwie ważny jest proces inwestycji realizowany przez
przedsiębiorstwa. Od wolumenu oraz rodzaju realizowanych inwestycji zależy ilość tworzonych miejsc pracy. Inwestycje nowe, rozwojowe przyczyniają się często do wzrostu popytu
na pracę. Natomiast inwestycje bieżące, odtworzeniowe umożliwiają utrzymanie dotychczasowych miejsc pracy na niezmienionym poziomie. Należy podkreślić, że nie wszystkie inwestycje generują nowe miejsca pracy bądź przyczyniają się do utrzymania istniejących, gdyż
zwiększają one jedynie produktywność pracy. Wpływ inwestycji na produktywność zatrudnienia może mieć złożony charakter, szczególnie w gospodarce o niskim poziomie rozwoju.
Mogą one pociągać za sobą trudności z utrzymaniem dotychczasowych miejsc pracy, co wynika z potrzeby dostosowywania jakości i poziomu kwalifikacji do stanowisk pracy oferowanych przez przedsiębiorstwa (Bremond J., Couet J.F., Salort M.M., (2005), s. 134). Z drugiej
strony, podwyższenie produktywności pracy powoduje wzrost efektywności działania przedsiębiorstw przez co stają się one bardziej konkurencyjne, zarówno na rynku krajowym, jak i
zagranicznym. Inwestycje, które zwiększają konkurencyjność firm, sprzyjają w długim okresie zwiększeniu stanu zatrudnienia.
Stwarzanie odpowiednich warunków sprzyjających inwestowaniu w gospodarce wydaje się być nie tylko głównym czynnikiem wzrostu gospodarczego, ale także przyczyną pozytywnych zmian na rynku pracy. Celem niniejszego opracowania jest analiza relacji zachodzących pomiędzy inwestycjami w poszczególnych sektorach gospodarki narodowej a poziomem zatrudnienia w Polsce w latach 1997-2005.
Wpływ aktywności inwestycyjnej na zatrudnienie w gospodarce narodowej
Jak już wspomniano, wysokie bezrobocie utrzymujące się w Polsce od 2000 roku pozostaje wciąż kluczowym problemem społeczno-gospodarczym. Podstawowym warunkiem
poprawy sytuacji na rynku pracy jest przyspieszenie wzrostu gospodarczego, zwłaszcza drogą
ożywienia procesów inwestycyjnych. Z keynesistowskich modeli wzrostu wynika, że stopa
wzrostu zatrudnienia zależy wprost proporcjonalnie od stopy inwestycji (oszczędności).
Przy założeniu ciągłego wzrostu produktywności pracy, co jest charakterystyczne dla
polskiej gospodarki, wzrost zatrudnienia wymaga odpowiednio wysokiej dynamiki inwestycji. Należy podkreślić, że z punktu widzenia tworzenia nowych miejsc pracy oraz popyto-
165
Nakłady inwestycyjne przedsiębiorstw a zatrudnienie
wych efektów inwestycji ważny jest nie tylko wysoki poziom inwestycji, ale również wzrost
rozmiarów inwestycji w stosunku do okresu poprzedniego (Kwiatkowski E., Tokarski T.,
(2004), s. 283). Wpływ inwestycji na dynamikę liczby pracujących znajduje potwierdzenie w
analizie empirycznej danych zaprezentowanych na wykresie 1.
Wykres 1. Wzrost inwestycji a dynamika zatrudnienia w Polsce w latach 1995-2005
25
20
15
10
5
0
-5
1995
1996
1997
1998
1999
2000
2001
2002
2003
2004
2005
-10
-15
dynamika inwestycji
dynamika zatrudnienia
Źródło: opracowanie własne na podstawie danych GUS.
W latach 1995-1997 dynamiczny wzrost inwestycji, wynoszący średnio 19,5% rocznie
przyczynił się do średniorocznego wzrostu zatrudnienia o 2,2%. W roku 1998 pomimo dalszego wzrostu nakładów na inwestycje (15,7%) tendencja wzrostu zatrudnienia załamała się.
Prawdopodobnie stopa wzrostu nakładów inwestycyjnych zeszła poniżej granicy poziomu
wzrostu bezzatrudnieniowego1, co przyczyniło się do spadku zatrudnienia o 0,2%. W latach
1999-2002 niewielki wzrost inwestycji, czy nawet wręcz zanotowany od 2001 roku ich spadek powodował coroczne obniżenie zatrudnienia (średnio o 2,5%). Od 2003 roku nastąpił
ponowny wzrost nakładów inwestycyjnych, co przyczyniło się do niewielkiego wzrostu zatrudnienia w 2004 roku.
W roku 1997 zanotowano ponad 20% stopę wzrostu nakładów inwestycyjnych w gospodarce polskiej, której efektem był wzrost poziomu zatrudnienia o niecałe 5%. Niepokojący
jest fakt, iż w latach 1997-2000 zaobserwowano tendencje spadkowe w zakresie realizowanych inwestycji, co wywarło negatywny wpływ na poziom zatrudnienia ogółem w gospodarce
narodowej. We wspomnianym okresie malejącej dynamice nakładów inwestycyjnych towarzyszył spadek zatrudnienia, czego potwierdzeniem był rok 2000.
Zaobserwowany w nim niewielki wzrost inwestycji sięgający 1,2%, nie gwarantował
wzrostu zatrudnienia, wręcz przeciwnie w roku 2000 spadek zatrudnienia sięgał 3,3%. W
dwóch kolejnych latach, tzn. 2001-2002 nie zanotowano żadnych pozytywnych symptomów
zmian, gdyż pogłębiającej się tendencji spadkowej inwestycji towarzyszył spadek poziomu
1
Z badań przeprowadzonych przez E. Kwiatkowskiego i T. Tokarskiego wynika, że w Polsce 26% stopa wzrostu inwestycji nie przełoży się na zerową stopę wzrostu bezzatrudnieniowego PKB. 26% udział inwestycji w
PKB sprowadzi granice wzrostu bezzatrudnieniowego do poziomu 3,2%. W 1998 roku stopa wzrostu PKB obniżyła się o 2,1 pkt%, co przyczyniło się do spadku zatrudnienia.
166
Anna Szymczak, Małgorzata Gawrycka
zatrudnienia. Zahamowanie dotychczasowych negatywnych zjawisk nastąpiło w roku 2003.
Jednak zaobserwowany wzrost nakładów inwestycyjnych zaledwie o 0,6% nie przyczynił się
do poprawy sytuacji w zakresie poziomu zatrudnienia. Dopiero w latach 2004-2005 zaobserwowany wzrost inwestycji średnioroczny na poziomie 6,5% przyczynił się do poprawy sytuacji na rynku pracy, czego potwierdzeniem jest wzrost zatrudnienia sięgający średnio 1% w
skali roku.
Na uwagę zasługuje poziom nakładów inwestycyjnych i jego wpływ na stan zatrudnienia w gospodarce polskiej w latach 1997-2005 z uwzględnieniem sektorów własności.
Tabela 1 Dynamika nakładów inwestycyjnych i zatrudnienia według sektorów własności w
gospodarce polskiej w latach 1997-2005 (rok poprzedni = 100)
lata
dynamika nakładów inwestycyjnych
dynamika zatrudnienia
sektor publiczny sektor prywatny sektor publiczny sektor prywatny
1997
109,9
182,1
94,1
107,9
1998
111,6
144,4
92,5
103,5
1999
102,6
118,4
92,8
100,9
2000
88,0
97,0
92,7
103,1
2001
74,0
93,0
93,3
98,2
2002
79,4
86,8
97,0
81,1
2003
94,3
102,7
96,8
99,6
2004
104,5
112,4
97,8
101,9
2005
107,7
119,0
93,4
107,0
Źródło: opracowanie własne na podstawie danych GUS.
Jak wynika z danych statystycznych GUS, w badanych latach dynamika nakładów inwestycyjnych była znacznie wyższa w sektorze prywatnym aniżeli publicznym, co może wynikać z rozwoju sektora prywatnego i potrzeby ponoszenia większych nakładów inwestycyjnych, które pozwoliłyby firmom działającym na rynku globalnym zwiększać swoją konkurencyjność.
Nie bez znaczenia pozostawał wpływ nakładów inwestycyjnych na stan zatrudnienia
w poszczególnych sektorach gospodarki narodowej. W latach 1997-1999 wzrostowi nakładów inwestycyjnych sięgającemu średnio w skali roku 8% towarzyszył spadek zatrudnienia w
sektorze publicznym średnio o 6,8% (wykres 2). Bardzo wysokiej dynamice nakładów inwestycyjnych w roku 1997 w sektorze prywatnym (ponad 80%) towarzyszył niewielki wzrost
zatrudnienia, nie przekraczający 8% (wykres 3).
167
Nakłady inwestycyjne przedsiębiorstw a zatrudnienie
Wykres 2 Roczne tempo zmian inwestycji i zatrudnienia w latach 1997-2005 w sektorze publicznym
15
10
5
0
-5
1997
1998
1999
2000
2001
2002
2003
2004
2005
-10
-15
-20
-25
-30
stopa zmian nakładów inwestycyjnych sektor publiczny
stopa zmian zatrudnienia sektor publiczny
Źródło: opracowanie własne na podstawie danych z tabeli 1.
Na uwagę zasługuje rok 2000, głębokiemu spadkowi nakładów inwestycyjnych w
sektorze publicznym (ponad 12%) towarzyszył prawie 8% spadek zatrudnienia. Natomiast
3% spadkowi nakładów inwestycyjnych w sektorze prywatnym w badanym roku towarzyszył
wzrost zatrudnienia o 3,1%.
Wraz z poprawą koniunktury gospodarczej w latach 2004-05 zaobserwować można
wzrost nakładów inwestycyjnych w obu sektorach gospodarki narodowej. Jednak zanotowana
stosunkowo niska dynamika nakładów w sektorze publicznym nie gwarantowała wzrostu zatrudnienia w tym sektorze. Znacznie wyższa dynamika nakładów inwestycyjnych w sektorze
prywatnym, przekraczająca 10% w skali roku przyczyniła się do wzrostu zatrudnienia w badanym sektorze średnio o 4,45% w skali roku.
Wykres 3 Roczne tempo zmian inwestycji i zatrudnienia w latach 1997-2005 w sektorze prywatnym
100
80
60
40
20
0
-20
1997
1998
1999
2000
2001
2002
2003
2004
2005
-40
stopa zmian nakładów inw estycyjnych sektor pryw atny
stopa zmian zatrudnienia sektor pryw atny
Źródło: opracowanie własne na podstawie danych z tabeli 1.
168
Anna Szymczak, Małgorzata Gawrycka
W celu pogłębienia dotychczasowej analizy warto przyjrzeć się dynamice nakładów
inwestycyjnych i zatrudnienia w różnych sekcjach gospodarki narodowej.
Tabela 2 Dynamika nakładów inwestycyjnych i zatrudnienia w latach 1998-2005 z podziałem
na sekcje gospodarki narodowej (rok poprzedni = 100)
transport
i łączność
budownictwo
handel i naprawy
121,6
161,5
144,7
122,3
147,9
99,2
103,1
108,3
96,8
112,8
1999
99,8
114,5
132,7
114,5
146,7
94,7
99,1
107
95,9
105,4
2000
86,6
72,4
84,1
107,9
155,6
91,6
88,4
88,6
94,2
100,4
2001
86,6
54,4
90,6
84,4
71,2
94,3
90,5
98,6
92,5
101,6
2002
83,4
65,7
82,1
77,3
64,7
96,0
86,4
98,5
96,0
112,3
2003
99,3
76,9
98,9
87,6
95,1
97,3
84,2
98,5
99,8
101,2
2004
109,2
108,7
101,6
110,3
117,9
99,9
93,0
100,9
95,3
101,7
2005
105,1
129,2
111,9
105,0
101,2
100,8
99,9
106,3
101,8
94,3
transport
i łączność
handel i naprawy
1998
lata
przemysł
budownictwo
obsługa nieruchomości i firm
dynamika zatrudnienia
przemysł
obsługa nieruchomości i firm
dynamika nakładów inwestycyjnych
Źródło: opracowanie własne na podstawie danych GUS.
Jak wynika z tabeli 2, stosunkowo wysokiej dynamice nakładów inwestycyjnych w
przemyśle, sięgającej 21,6% w roku 1998, towarzyszył spadek zatrudnienia o prawie 1%.
Niestety zaobserwowana tendencja spadku nakładów inwestycyjnych utrzymywała się nadal
w latach 1999-2002. W badanych latach spadek nakładów inwestycyjnych był znacznie większy aniżeli spadek zatrudnienia, czego potwierdzeniem może być rok 2002 (wykres 4).
We wspomnianym roku spadkowi nakładów inwestycyjnych w przemyśle prawie o
17% towarzyszył spadek zatrudnienia o 4%.
169
Nakłady inwestycyjne przedsiębiorstw a zatrudnienie
Wykres 4 Stopy zmian nakładów inwestycyjnych i zatrudnienia w wybranych sekcjach gospodarki narodowej w latach 1997-2005
80
25
20
60
15
40
10
20
5
0
0
1998
1999
2000
2001
2002
2003
2004
1998
2005
1999
2000
2001
2002
2003
2004
2005
-5
-20
-10
-40
-15
-20
-60
zatrudnienie
inwestycje
zatrudnienie
inwestycje
Budownictwo
Przemysł
50
25
20
40
15
30
10
20
5
0
10
-5
0
1998
1999
2000
2001
2002
2003
2004
2005
1998
1999
2000
2001
2002
2003
2004
2005
-10
-10
-15
-20
-20
-25
-30
inwestycje
inwestycje
zatrudnienie
zatrudnienie
Transport i łączność
Handel i naprawy
70
60
50
40
30
20
10
0
-10
1998
1999
2000
2001
2002
2003
2004
2005
-20
-30
-40
inwestycje
zatrudnienie
Obsługa nieruchomości i firm
Źródło: Opracowanie własne na podstawie danych z tabeli 2.
W latach 2004-2005 nastąpiło odwrócenie dotychczas obserwowanej niekorzystnej
tendencji w zakresie nakładów inwestycyjnych w przemyśle. W roku 2004 prawie 10%
wzrost nakładów inwestycyjnych generował niewielki wzrost zatrudnienia, zaledwie o 0,1%.
Natomiast w roku 2005 ponad 5% wzrost nakładów inwestycyjnych przyczynił się do prawie
1% wzrostu zatrudnienia.
Na uwagę zasługują zmiany zaobserwowane w budownictwie w latach 1998-2005.
Wysokiej dynamice nakładów inwestycyjnych sięgającej prawie 62% w roku 1998 towarzy-
170
Anna Szymczak, Małgorzata Gawrycka
szył zaledwie 3% wzrost zatrudnienia. Zanotowany prawie 15% wzrost nakładów inwestycyjnych w budownictwie w kolejnym roku, nie przyczynił się do poprawy sytuacji na rynku
pracy, bowiem zatrudnienie uległo obniżeniu o prawie 1%. W latach 2000-2003 bardzo wysokiemu spadkowi nakładów inwestycyjnych towarzyszyło znacznie mniejsze tempo spadku
zatrudnienia. W roku 2001 nakłady inwestycyjne obniżyły się w stosunku do roku poprzedniego o ponad 40%, natomiast zatrudnienie obniżyło się o niecałe 10%. W latach 2002-2003
nadal utrzymującemu się wysokiemu spadkowi nakładów inwestycyjnych w budownictwie,
średnio w skali roku prawie o 30%, towarzyszył spadek zatrudnienia prawie o 15%. W kolejnych latach, tzn. 2004-2005 nastąpiło odwrócenie dotychczas obserwowanych niekorzystnych
tendencji w zakresie nakładów inwestycyjnych. W roku 2004 wzrostowi nakładów inwestycyjnych prawie o 9% towarzyszył spadek zatrudnienia o 7%. Niepokojąca może być sytuacja
zaistniała w roku 2005, bowiem prawie 30% wzrost nakładów inwestycyjnych przyczynił się
do spadku zatrudnienia o 0,1%.
W przypadku kolejnej prezentowanej sekcji gospodarki narodowej, tzn. handel i naprawy, nie zaobserwowano w latach 1998-2005 zjawisk odbiegających od tych zaistniałych w
przemyśle i budownictwie. Można powiedzieć, że mniejszemu spadkowi nakładów inwestycyjnych w handlu i naprawach towarzyszyły mniejsze spadki zatrudnienia. Z kolei, w roku 2004
niskiej dynamice wzrostu nakładów inwestycyjnych, niecałe 2%, towarzyszył prawie 1%
wzrost zatrudnienia. Pozytywne tendencje wzrostu nakładów inwestycyjnych utrzymały się w
roku 2005, prawie 12% wzrostowi inwestycji towarzyszył ponad 6% wzrost zatrudnienia.
Analizując sytuację zaistniałą w transporcie i łączności w latach 1998-2005, można
powiedzieć, że ponad 20% wzrost nakładów inwestycyjnych w pierwszym z badanych lat, nie
umożliwiał utrzymania stanu zatrudnienia na niezmienionym poziomie, gdyż w roku 1998
spadek zatrudnienia wynosił ponad 3%. W latach 1999-2000 ponad 10% wzrostowi nakładów
inwestycyjnych w skali roku towarzyszył prawie 5% spadek zatrudnienia. Natomiast w latach
2001-2002 pogłębiającej się tendencji spadku nakładów inwestycyjnych, która w skali roku
średnio wynosiła 19,15% towarzyszył spadek zatrudnienia średnio w ciągu roku o 5,75%.
Pomimo zaobserwowanego wzrostu nakładów inwestycyjnych w roku 2004, wynoszącego
ponad 10%, nie udało się zahamować spadku zatrudnienia w transporcie i łączności, bowiem
poziom zatrudnienia obniżył się o prawie 5%.
Nieco odmienną sytuację zaobserwowano w ostatniej spośród badanych sekcji gospodarki narodowej, tj. obsłudze nieruchomości i firm. Prężnie rozwijającej się sekcji towarzyszył w latach 1998-2000 wzrost nakładów inwestycyjnych prawie 50% w ciągu roku, który
gwarantował wzrost zatrudnienia zaledwie o 6,2% w skali roku. Na uwagę zasługują lata
2001-2003, w których to następował spadek nakładów inwestycyjnych. Pomimo obserwowanego spadku nakładów inwestycyjnych zatrudnienie wykazywało tendencje wzrostowe.
W roku 2004 nastąpiło odwrócenie dotychczasowych niekorzystnych tendencji, ponad 17%
wzrostowi nakładów inwestycyjnych towarzyszył prawie 2% wzrost zatrudnienia. Z kolei w
roku 2005 bardzo niski wzrost nakładów inwestycyjnych, o 1,2% nie gwarantował utrzymania zaobserwowanego w poprzednim okresie stanu zatrudnienia, bowiem nastąpił spadek zatrudnienia o prawie 6%.
Podsumowanie
Przeprowadzona analiza statystyczna potwierdza, że inwestycje są znaczącą determinantą zmian zachodzących na rynku pracy. Stymulowanie inwestycji wydaje się ważnym
czynnikiem tworzenia miejsc pracy. Należy zwrócić uwagę, że nie każdy rodzaj realizowanych inwestycji przyczyni się w taki sam sposób do wzrostu zatrudnienia, w szczególności w
krótkim okresie czasu. Dlatego istotny jest nie tylko wzrost, ale i odpowiednio wysoki poziom inwestycji. Ponadto w zależności od tego, czy rozpatruje się bardziej kapitałochłonny
Nakłady inwestycyjne przedsiębiorstw a zatrudnienie
171
dział gospodarki (np. przemysł), czy też mniej kapitałochłonny (handel i naprawy) skala inwestycji bezzatrudnieniowych jest różna. W przypadku przemysłu, nawet bardzo wysoki poziom nakładów inwestycyjnych zaobserwowany w Polsce w latach 1997-1998 nie gwarantował zbyt silnego wzrostu zatrudnienia. Wzrost ten przyczynił się zapewne do wzrostu produktywności pracy i poprawy konkurencyjności firm, natomiast nie był zadawalający z
punktu widzenia rynku pracy. W latach 2004-2005, stosunkowo niewielki wzrost inwestycji
przyczynił się do stosunkowo wysokiego wzrostu zatrudnienia. Prawdopodobnie powodem
tego było „uruchomienie” posiadanych zdolności produkcyjnych firm, niewykorzystywanych
w pełni w okresie recesji gospodarki polskiej w latach 2001-2002, w szczególności że część
podjętych inwestycji przyczyni się do wzrostu zatrudnienia z pewnym opóźnieniem (w zależności od długości cyklu inwestycyjnego). Fakt ten utrudnia analizę porównawczą w stosunku
do innych mniej kapitałochłonnych działów gospodarki. Pomimo tych zastrzeżeń należy
stwierdzić, że w przypadku kolejnego działu gospodarki, tzn. handlu i napraw, który zalicza
się do działu usług, istnieje najsilniejsza korelacja między inwestycjami a zatrudnieniem.
Można przypuszczać, że powodem tego jest wysoka pracochłonność wspomnianego sektora
usług. Tendencja taka nie była już charakterystyczna dla kolejnej sekcji sfery usług, tj. obsługi nieruchomości i firm, w szczególności w latach 1997-2000. Prawdopodobnie powodem
tego była konieczność poniesienia wysokich nakładów na stworzenie infrastruktury dla nowoczesnych usług. Natomiast w latach 2003- 2005 tendencja się odwróciła, co oznacza, że
była ona podobna do zaobserwowanej w dziale handel i naprawy.
Na tle przedstawionych rozważań można wnioskować, że w ramach polityki gospodarczej, przeciwdziałającej nadmiernemu bezrobociu powinno promować się te rodzaje inwestycji, które najsilniej przyczyniają się do wzrostu zatrudnienia.
BIBLIOGRAFIA:
1.
2.
Balicki W., (1999), Makroekonomia, Wydawnictwo Wyższej Szkoły Bankowej, Poznań.
Bremond J., Couet J.F., Salort M.M., (2005), Kompendium wiedzy o ekonomii, PWN,
Warszawa.
3. Gawrycka M., (2006), Wykorzystanie niestandardowych form zatrudnienia i organizacji
pracy w celu zwiększenia efektywności funkcjonowania rynku pracy w Polsce, [w] Regulacyjna rola państwa we współczesnej gospodarce, (red.) D. Kopycińska, Library of
Economics &Competition Policy, Uniwersytet Szczeciński, Szczecin.
4. Kabaj M., (2003), Mechanizmy tworzenia i likwidacji miejsc pracy w polskiej gospodarce, [w:] Rynek pracy w Polsce na progu XXI wieku, IPiSS, Białystok – Warszawa.
5. Kotowicz-Jawor J., (1998), Przebudowa mikroekonomicznego mechanizmu rozwoju,
PWN, Warszawa.
6. Kryńska E. (red), (2004), Polski rynek pracy – niedopasowania strukturalne, IPiSS, Warszawa.
7. Kwiatkowski E., (2002), Bezrobocie. Podstawy teoretyczne, PWN, Warszawa.
8. Kwiatkowski E., Tokarski T., (2004), Bezzatrudnieniowy wzrost gospodarczy: Polska i
Unia Europejska – tendencje i oczekiwania na przyszłość, [w] Przyszłość pracy w XXI
wieku, [red] S. Borkowska, IPiSS, Warszawa.
9. Maniak G., (2004), Wpływ procesów integracyjnych na sytuację na polskim rynku pracy,
[w:] Systemy gospodarcze i ich ewolucja. Kraje postsocjalistyczne, (red.) S. Swadźba,
Akademia Ekonomiczna w Katowicach, Katowice.
10. Poliński R., (2003), Prawidłowości transformacji systemów ekonomicznych, Uniwersytet
Warszawski, Warszawa.
11. Roczniki Statystyczne (1996-2005), GUS, Warszawa.
172
Anna Szymczak, Małgorzata Gawrycka
12. Tokarski T, Roszkowska S, Gajewski P., (2005), Regionalne zróżnicowanie produktywności czynników produkcji w Polsce [w:] Ekonomista 2/2005.
13. Szymczak A., (2006), Krótkoterminowe i długoterminowe efekty wpływu stopy procentowej na aktywność inwestycyjną przedsiębiorstw w Polsce, [w] Regulacyjna rola państwa we współczesnej gospodarce, (red.) D. Kopycińska, Library of Economics
&Competition Policy, Uniwersytet Szczeciński, Szczecin.
14. Wiśniewski J., Salejko-Szyszczak I., (2004), Wzrost i zmiany strukturalne polskiej gospodarki w okresie transformacji, [w] Czynniki wzrostu gospodarczego, (red.) M.H.
Haffer, W. Karaszewski, Uniwersytet Mikołaja Kopernika, Toruń.
15. www.mg.gov.pl.