Potrzeby i mozliwosci rozwojowe dziecka w wieku pieciu lat…

Potrzeby i możliwości rozwojowe dziecka w wieku pięciu lat.
Wiedza o przebiegu rozwoju dziecka w wieku przedszkolnym, ma wartość nie tyle
naukową, ale przede wszystkim praktyczną. Psychologowie, pedagodzy, rodzice znając
i rozumiejąc prawidłowości rządzące rozwojem dzieci, wiedzą czego należy się spodziewać
na danym etapie rozwojowym, co można od dziecka wymagać, czego oczekiwać, by
odpowiednio pokierować jego rozwojem, jeszcze przed rozpoczęciem nauki w szkole.
Rozwój dziecka w wieku przedszkolnym rozpatruje się pod względem fizycznym, jak
i psychicznym. W Polsce, okres przedszkolny obejmuje dzieci od 3 do 7 lat. Granice te
uważane są za płynne. Dokładna charakterystyka wieku przedszkolnego pod kątem rozwoju
psychicznego wyróżnia trzy fazy: pierwsza od 3 do 4 lat, druga od 5 do 5,5 lat i trzecia 5,5 do
7 lat. W rozwoju fizycznym wyodrębnione są natomiast dwie grupy wiekowe: dzieci młodsze
3-4-letnie i dzieci starsze 5-6-letnie. Rozwój fizyczny, w przeciwieństwie do rozwoju
psychicznego przebiegającego w sposób dynamiczny, odznacza się dość stopniowymi
zmianami i jest jednocześnie głównym wyznacznikiem, jeżeli chodzi o podział na grupy
przedszkolne.1
Przeciętny pięciolatek ma około 107-110cm wzrostu. Ponieważ ma dość słabe mięśnie
i niezbyt twardy kościec, często zmienia pozycje, a rozwiązując zadania woli leżeć niż
siedzieć przy stoliku. Nie usiedzi długo w jednym miejscu, gdyż jego cechą charakterystyczną
jest aktywność. Słaby nadgarstek pięciolatka wiąże się z szybkim zmęczeniem, jednak
z biegiem czasu kościec twardnieje i mięśnie stają się silniejsze. Dzieci w tym wieku powinny
„dbać o swoje zdrowie, zaczynać orientować się w zasadach zdrowego żywienia, dostrzegać
związek pomiędzy chorobą, a leczeniem… „2 W zależności od wcześniejszych doświadczeń
dziecka, umiejętności zawarte w podstawie programowej, często nie są w pełni opanowane.
Nie oznacza to jednak, że tak ma pozostać. Należy wspomagać dziecko w prawidłowym
rozwoju fizycznym poprzez przekazywaną mu w tym zakresie wiedzę.3
Dziecko w wieku pięciu lat ma dostatecznie rozwiniętą koordynację wzrokoworuchową, koordynację ruchów i poczucie równowagi. Pod względem motoryki dużej jest
dzieckiem, które potrafi biegać, skakać, (skakać na dwóch nogach przed siebie, na jednej
nodze w miejscu), wspinać się na drabinki, stać przez kilkanaście sekund na obu nogach z
zamkniętymi oczami, przechodzić po wąskiej linii nie tracąc równowagi, wchodzić
1
A. Klim-Klimaszewska, Pedagogika Przedszkolna, Polski Instytut Wydawniczy, Warszawa 2005, s. 31.
Rozporządzenie Ministra Edukacji Narodowej, Dz. U. z dnia 15 stycznia 2009 r., Załącznik nr 1.
3
B. Janiszewska, Pięciolatek w przedszkolu, Otwórzmy dziecku drzwi-bezpłatny materiał promocyjny s.18.
2
i schodzić ze schodów bez trzymania się poręczy. Podczas zabawy, takie zachowania jak
wchodzenie pod meble, do szafy, huśtanie się, rozhuśtanie się, nie stanowią dla dziecka
problemu. Sprawność i koordynacja pracy rąk to motoryka mała. W zakresie sprawności rąk
pięcioletnie dziecko potrafi sprawnie łączyć klocki i budować z nich, wylepiać z plasteliny,
sprawnie posługiwać się nożyczkami. W tym wieku bardzo ważne są ćwiczenia
grafomotoryczne kształtujące tempo i jakość pisania. Pięciolatek powinien już prawidłowo
trzymać ołówek, rysować poziome, pionowe i ukośne linie, odwzorowywać kształty
podstawowych figur, szlaczki, czy rysować i kolorować zgodnie z tematem. Początkowo,
w
trakcie
rozwoju,
dziecko
wykonuje
ruchy
duże
związane
z
czynnościami
samoobsługowymi, jak samodzielne jedzenie, ubieranie się, rozbieranie, czynności
higieniczne.4
Z rozwojem fizycznym ściśle związany jest rozwój psychiczny. Dzieci w wieku
przedszkolnym dość łatwo przechodzą w stany krańcowe, ( ożywienie – przygnębienie) i dają
temu upust właśnie poprzez aktywność ruchową. Procesy poznawcze dziecka wciąż w dużej
mierze mają charakter mimowolny i rozwijają się poprzez działanie. To co znajduje się
w otoczeniu, utrzymuje i steruje uwagą dziecka, stad ważne, by wszelkie zajęcia
w przedszkolu, były na tyle atrakcyjne, by tą uwagę przyciągnąć. Uwaga pięciolatka jest więc
mimowolna, ale i krótkotrwała, gdyż na wszelkich interesujących go czynnościach
zatrzymuje się do kilkunastu minut, czyli tyle, ile powinny trwać zajęcia dydaktyczne.
Kolejną cechą uwagi w tym wieku jest niepodzielność, więc nie można od pięciolatka
wymagać skoncentrowania się na kilku bodźcach jednocześnie, a tylko na jednym , na którym
skupia on uwagę na tyle silnie, że wręcz „ nie widzi” co wokół niego się dzieje. Podobnymi
cechami odznacza się pamięć pięciolatka. Jest ona mimowolna i krótkotrwała. Mimowolna,
gdyż dziecko przypadkowo zapamiętuje, to co je po prostu ciekawi, sprawia mu przyjemność,
a krótkotrwała, gdyż jest ono w stanie zapamiętać na dłużej tylko te informacje, które
zawierają w sobie pozytywny, duży ładunek emocjonalny, mający wpływ na wrażenia
wzrokowe. Pięciolatek, wszelkie ważne wiadomości, zapamiętuje w sposób dosłowny, czyli
jest w stanie powtórzyć je tak, ja słyszy, ale nie inaczej. Dość szybko uczy się na pamięć, ale
równie szybko zapomina, więc wymaga wielokrotnych powtórzeń. Swoje otoczenie poznaje
poprzez wrażenia i spostrzeżenia, a poznane już informacje klasyfikuje i definiuje. Poznając
świat przy pomocy zmysłów, spostrzega za pomocą wzroku - poznając przy tym zależności
przestrzenne, ( nad, na pod itd.), słuchu- rozpoznając zależności czasowe, ( kolejność głosek,
4
Tamże, s.19.
czas ich trwania, kolejność słów i wyrazów), dotyku – wiążą się z tym wszelkie doznania ze
stawów, mięśni i ścięgien dotyczące takich zależności jak mniejsze-większe, bliżej-dalej,
ciężej – lżej itp. Spostrzeżenia słuchowe są niezwykle ważne do opanowania czynności
czytania, pisania oraz liczenia. Pięciolatek powinien umieć odtwarzać rymy, uważnie słuchać,
rozumieć czytany tekst, dzielić zdania na wyrazy. Choć dzieci w tym wieku spostrzegają
jeszcze chaotycznie, w sposób nieuporządkowany, wyuczony, to mają dość dobrze rozwinięte
operacje myślowe.5
Myślenie pięciolatka, jest myśleniem konkretno-wyobrażeniowym przedoperacyjnym.
Dziecko korzystając z nagromadzonych w umyśle informacji przetwarza je w konkretne
sytuacje jedynie w sposób subiektywny i nie zawsze logiczny, przy czym myśli w sposób
skojarzeniowy i życzeniowy. Potrafi natomiast, dość precyzyjnie porównywać pod kątem
różnic i podobieństw, klasyfikować ze względu na trzy kryteria, i definiować przedmioty.
Poprzez codzienne zabawy i zajęcia kształtuje się u dziecka myślenie matematyczne. I tak,
pięciolatek powinien opanować przeliczanie zbiorów z około 10 elementów, podawać
określoną liczbę zbioru, dokładać i zabierać elementy zbioru, rozpoznawać podstawowe
figury geometryczne.6
Mowa pięciolatka nie służy już wyłącznie do komunikowania się z rówieśnikami bądź
dorosłymi, ale przede wszystkim do wyrażania siebie, swoich potrzeb i myśli. Słownik
pięciolatka jest już na tyle rozbudowany, że nazywa on przedmioty, potrafi je opisać przy
pomocy przymiotników, wypowiada się już pełnymi zdaniami, przedstawia przebieg
zdarzenia, pyta się o nieznane fakty, słowa, rozumie treść poleceń i podstawowe pojęcia
dotyczące przeróżnych sytuacji. Rozmawiając z druga osobą, zwraca się bezpośrednio do
rozmówcy, stara się mówić poprawnie pod względem artykulacyjnym, fleksyjnym,
gramatycznym i składniowym. Jeżeli dzieci mają kłopoty artykulacyjne, mogą mieć problemy
z czytaniem i pisaniem, dlatego trzeba usunąć u dzieci wady wymowy przed podjęciem przez
nie nauki szkolnej.7
Działaniem pięciolatka w dużej mierze kierują emocje, które są silne i gwałtowne
i często do nieopanowania przez samo dziecko. Dzieci w tym wieku cechuje duża
pobudliwość, wskutek czego, dziecko łatwo traci równowagę uczuciową, jest zmienne
i krzykliwe. Utrzymuje się jeszcze względna labilność uczuciowa, choć już pod koniec wieku
5
Tamże, s. 24-25.
Tamże, s. 27-30.
7
Tamże, s. 31-32.
6
przedszkolnego, 5-6-latek, stara się reagować odpowiednio do rodzaju i siły bodźców.8
Dlatego, wychowanie dziecka sprzyjać powinno kształtowaniu emocji i uczuć pozytywnych,
z uwzględnieniem uczuć negatywnych. Wszelkie sytuacje towarzyszące dziecku na co dzień,
jak aktywność ruchowa, zabawa, poznawanie rzeczywistości, wywołują w pięciolatku
spontaniczne, bardzo wyraziste, lecz krótkotrwałe emocje, dzięki którym zaczyna on
rozumieć otaczający świat i reguły nim rządzące. Z emocjami związane są prawidłowe
kontakty społeczne dziecka zarówno z rówieśnikami jak i dorosłymi. Dziecko w wieku pięciu
lat bawi się z innymi dziećmi, rzadziej się obraża, woli bawić się w grupie niż osobno, przy
czym zwraca uwagę na uczucia innych, respektuje ich zdanie, potrafi przeprosić. Ze względu
na często niedostateczny w tym wieku rozwój dojrzałości emocjonalnej, zdarzają się
nieporozumienia między dziećmi, konflikty, zachowania agresywne, upór i negatywizm.9
Chęć uczestniczenia w zabawie jest jednak silniejsza niż emocje negatywne, dlatego dziecko
potrafi przeprosić i stara się kontrolować swoje zachowania. W przedszkolu, dziecko wdraża
się do przestrzegania zasad współżycia w grupie, do pełnienia różnych ról społecznych, uczy
się współpracy, współdziałania, rozwiązywania konfliktów. Porównując się z rówieśnikami
kształtuje swoją samoocenę i poczucie własnej wartości. Przebywając w grupie dziecko uczy
się, co wolno robić, czego nie i dlaczego, przyswaja więc podstawowe normy i zasady
postępowania.10
Jednym
z
podstawowych
zadań
placówek
opiekuńczo-wychowawczych
jest
stymulowanie rozwoju dzieci. W przedszkolu podstawową formą działalności dziecka jest
zabawa, dzięki której zaspokaja on większość ze swoich potrzeb rozwojowych. Podczas
zabawy
oddziaływaniom
podlegają
emocjonalno-afektywne,
socjalne,
poznawcze,
psychomotoryczne sfery rozwoju. W zabawie dziecko zaspokaja potrzebę swobodnego
poruszania się, a podczas wszystkich kreatywnych zabaw, dziecko rozwija własne
wyobrażenia, pomysły, fantazjuje, zaspokaja intelektualną ciekawość, tworzy pozytywne
stany uczuciowe i rozładowuje napięcie. Zabawa, zajęcia dydaktyczne w przedszkolu
zaspokajają w dziecku potrzeby które uruchamiają jego aktywność.11 Każdy człowiek posiada
potrzeby wspólne wszystkim, typu potrzeba bezpieczeństwa, potrzeby biologiczne, potrzeby
społeczne. Dzieci również chcą być podziwiane, chwalone i doceniane za to, co robią, więc
ważne, by osoby bliskie, jak grupa rówieśnicza aprobowały sposób działania dziecka. W
8
A. Klim-Klimaszewska, Pedagogika Przedszkolna, Polski Instytut Wydawniczy, Warszawa 2005, s. 38.
Tamże, s. 39.
10
Zanim sześciolatek pójdzie do szkoły, Poradnik dla rodziców, Miasto Stołeczne Warszawa, Warszawa 2012,
s. 20.
11
A. Klim-Klimaszewska, Pedagogika Przedszkolna, Polski Instytut Wydawniczy, Warszawa 2005, s. 39.
9
wieku przedszkolnym zarówno aktywność, jak i kontakt, są podstawowymi warunkami
zaspokojenia prawie wszystkich potrzeb. Pięciolatki chcą się ruszać, działać, tworzyć,
poznawać, zdobywać, odkrywać realizując własne pomysły i to do wychowawców należy,
ukierunkowanie
tej
aktywności
na
konkretne
cele.
Ważne,
by
w
tym
czasie
w dzieciach wykształcić zdrową potrzebę osiągnięć i sprawstwa w działaniu. Szukanie w tym
wieku towarzystwa rówieśników, zabawy dowolne, czy organizowane, zaspokajają potrzebę
kontaktu, która jest jednocześnie warunkiem zaspokajania wielu innych potrzeb, jak potrzeby
zawracania na siebie uwagi, uznania, znaczenia, czy przynależności. Dość wyraźną
w dzieciństwie, ale i towarzyszącą ludziom przez całe życie, jest potrzeba posiadania.
Dziecko w przedszkolu ma swoje ulubione zabawki, swój kącik do zabawy i grupę, z którą się
tym wszystkim dzieli. Nie można również zapominać o naturalnych potrzebach poznawczych
i estetycznych, które u dzieci w wieku przedszkolnym wyrażają się w postaci pytań, wrażeń
zmysłowych i różnych formach działalności. Prawidłowo zaspokajane potrzeby, wywołują
pozytywne stany emocjonalne u dzieci, mają wpływ na funkcjonowanie w kontaktach
z innymi, sposób radzenia sobie w trudnych sytuacjach, na rozwój sfery uczuciowej, czy
poznawczej dziecka.12
Przedszkole ma za zadanie stymulować rozwój dzieci. Często jest jednak tak, że wiek
rozwojowy nie zawsze zgadza się z wiekiem biologicznym, bądź występują zaburzenia
związane z wadą wymowy, zaburzenia lateralizacji, zaburzenia w spostrzeganiu wzrokowym
niezręczność ruchowa, manualna. Często to w przedszkolu, nauczyciele jako pierwsi
zauważają dane zaburzenie u dziecka. W przypadku wykrycia któregoś z zaburzeń, niezbędna
jest konsultacja z poradnią psychologiczno-pedagogiczną i specjalistyczna pomoc, która ma
uchronić dziecko przed dalszymi niepowodzeniami i sytuacjami stresowymi. Pracując
z dzieckiem w przedszkolu, stosuje się konkretne ćwiczenia, zajęcia i zabawy, rozwija się
jego ciekawość, wspiera aktywność własną, kształtuje system wartości, i przy tym wszystkim,
zapewnia poczucie bezpieczeństwa, którego takie dziecko, w szczególności potrzebuje.
„Najważniejszym jednak warunkiem osiągania pozytywnych rezultatów w stymulowaniu
rozwoju dziecka jest gruntowne i systematyczne poznanie.”
13
Odpowiednio prowadzona
obserwacja, pozwala na poznanie dziecka, ze wszystkimi jego potrzebami i możliwościami
i pokierowanie nim tak, by jak najpełniej stymulować jego dalszy rozwój.
Zebrała i opracowała mgr Aleksandra Chyła.
12
13
K. Tucholska, Psychologia potrzeb dziecka, czyli co dziecku trzeba do szczęścia, KUL, Lublin 2005,s.5.
A. Klim-Klimaszewska, Pedagogika Przedszkolna, Polski Instytut Wydawniczy, Warszawa 2005, s. 47.