Porównanie częstości spożycia soków owocowych i słodzonych

832
Probl Hig Epidemiol 2011, 92(4): 832-835
Porównanie częstości spożycia soków owocowych
i słodzonych napojów przez młodzież w różnym wieku
Comparison of the frequency of fruit juice and sweetened beverage consumption
by young people of various ages
Justyna Szczepańska, Lidia Wądołowska, Małgorzata A. Słowińska, Ewa Niedźwiedzka,
Joanna Biegańska
Katedra Żywienia Człowieka, Uniwersytet Warmińsko-Mazurski w Olsztynie
Cel pracy. Porównanie częstości spożycia soków owocowych i napojów
słodzonych przez dziewczęta i chłopców z różnych grup wiekowych.
Aim. To compare the frequency of fruit juice and sweetened beverage
consumption by girls and boys from different age groups.
Materiał i metoda. Badania przeprowadzono wśród 1700 uczniów
w wieku od 13 do 18,9 lat. Młodzież podzielono na 3 grupy: 13,0-14,9
lat, 15,0-16,9 lat i 17,0-18,9 lat. W analizie regresji logistycznej oceniono
wpływ wieku na częstość spożycia, wyrażonej w 2 kategoriach: umiarkowane
spożycie (<4 razy/tydzień) i częste spożycie (≥4 razy/tydzień). Grupą
referencyjną (OR=1,00) były osoby w wieku 13,0-14,9 lat.
Material & methods. The research was carried out among 1700 students
aged between 13 and 18.9 years. Young people were divided into three
groups: 13.0-14.9, 15.0-16.9 and 17.0-18.9 years of age. Using the logistic
regression, the effect of age on consumption frequency was assessed in
two categories: moderate consumption (<4 times a week) and frequent
consumption (≥4 times a week). A referential group (OR=1.00) was made
of persons aged 13.0-14.9 years.
Wyniki. OR spożycia soków owocowych z częstością ≥4 razy/tydzień
przez młodzież w wieku 17-18,9 lat wynosił 0,66 w próbie ogółem
i 0,61 u dziewcząt. OR spożycia soków owocowych z częstością ≥4
razy/tydzień przez dziewczęta w wieku 17-18,9 lat wynosił 0,63.
U chłopców częstość spożycia soków owocowych i napojów słodzonych
nie wykazywała współzależności z wiekiem, z wyjątkiem spożycia soków
owocowych z częstością ≥4 razy/tydzień przez chłopców w wieku 15-16,9
lat (OR=0,71).
Results. The OR of fruit juice consumption with frequency ≥4 times a week
by young people aged 17-18.9 years amounted to 0.66 in the total sample,
and 0.61 in girls. The OR of fruit juice consumption with frequency ≥4
times a week by girls aged 17-18.9 years was 0.63. In boys, the frequency
of fruit juice and sweetened beverage consumption did not reveal any
relation to age, except for fruit juice consumption with a frequency of ≥4
times a week by boys aged 15-16.9 years (OR=0.71).
Wnioski. Częstość spożycia soków owocowych i słodzonych napojów
zależała od wieku i płci młodzieży. U dziewcząt z wiekiem malała częstość
spożycia soków owocowych oraz napojów słodzonych, a u chłopców wyniki
były niejednoznaczne.
Conclusions. The frequency of fruit juice and sweetened beverage
consumption depended on young people’s age and gender. In girls, the
frequency of fruit juice and sweetened beverage consumption decreased
with age, while in boys the results were not explicit.
Słowa kluczowe: soki owocowe, napoje słodzone, młodzież, częstość spożycia
żywności
Key words: fruit juices, sweetened beverages, youth, food consumption
frequency
© Probl Hig Epidemiol 2011, 92(4): 832-835
Adres do korespondencji / Address for correspondence
www.phie.pl
Nadesłano: 10.06.2011
Zakwalifikowano do druku: 02.08.2011
Wprowadzenie
Wiele badań wskazuje na negatywne aspekty
spożycia soków i słodzonych napojów [1-6]. Cukry
zawarte w sokach i napojach sprzyjają nadmiernej
masie ciała, próchnicy zębów, cukrzycy oraz zespołowi metabolicznemu [1-6]. Częste spożywanie soków
owocowych i napojów słodzonych może zastępować
w racji pokarmowej inne ważne składniki diety, takie
jak: woda, mleko lub warzywa i owoce [7,8]. Ponadto
uważa się, że spożywanie słodkich napojów w okre-
mgr inż. Justyna Szczepańska
ul. Słoneczna 44a, 10-718 Olsztyn
tel. 89 5233673, e-mail: [email protected]
sie dzieciństwa i młodości może przyzwyczajać do
smaku słodkiego i negatywnie kształtować nawyki
żywieniowe w późniejszych okresach życia. Z tych
powodów dzieciom i młodzieży zaleca się podawanie
ograniczonych ilości soków owocowych oraz unikanie
napojów słodzonych [9].
Przegląd piśmiennictwa wskazuje, że częste spożywanie soków owocowych przez dzieci w wieku przedszkolnym jest zastępowane w wieku młodzieńczym
częstym spożywaniem słodzonych napojów [10].
Szczepańska J i wsp. Porównanie częstości spożycia soków owocowych i słodzonych napojów przez młodzież w różnym wieku
Związane z wiekiem i płcią różnice w spożyciu soków
owocowych i napojów słodzonych przez młodzież nie
zostały wystarczająco poznane.
Cel badań
Porównanie częstości spożycia soków owocowych
oraz napojów słodzonych przez dziewczęta i chłopców
z różnych grup wiekowych.
Materiał i metody
W latach 2009-2011 przeprowadzono badania
wśród 2600 uczniów gimnazjów i szkół średnich.
Szkoły wybrano w sposób przypadkowy, kierując
się zgodą dyrektorów szkół na udział uczniów
w badaniach. Badania zrealizowano w 5 województwach: warmińsko-mazurskim (61%), mazowieckim
(23%), kujawsko-pomorskim (6%), łódzkim (5%)
i podlaskim (6%). Młodzież pochodziła z terenów
o różnym stopniu zurbanizowania: wiejskich (42%),
małych miejscowości (36%) i dużych miast (22%).
Od respondentów zebrano dokładne daty urodzenia
i obliczono ich wiek.
Wywiady żywieniowe przeprowadzili sposobem
audytoryjnym przeszkoleni ankieterzy. Z dalszych
analiz wykluczono 900 osób (35% próby ogółem),
w tym z powodu:
•niepełnego lub niepoprawnie wypełnionego kwestionariusza – wykluczono 787 osób (30% próby
ogółem),
•niskiej masy ciała – wykluczono 33 osoby (1%
próby ogółem); kryterium wykluczenia był niski
wskaźnik Cole’a (rBMI<85%),
•wieku – wykluczono 50 osób (2% próby ogółem);
kryterium wykluczenia był wiek poniżej 13 lat (35
osób) lub ukończone 19 lat i więcej (15 osób),
833
•za dużej liczebności jednej z podgrup – w sposób
losowy usunięto 30 dziewcząt w wieku 13-14,9 lat
(1% próby ogółem).
Ostatecznie do analizy zakwalifikowano 1700
osób, w tym 790 chłopców i 910 dziewcząt w wieku
od 13 do 18,9 lat. Młodzież podzielono na 3 grupy:
13,0-14,9 lat, 15,0-16,9 lat i 17,0-18,9 lat o liczebności odpowiednio: 648, 518 i 534.
Analizę regresji logistycznej zastosowano do
oceny wpływu wieku na częstość spożycia soków
owocowych i napojów słodzonych przez młodzież
[11,12]. Do celów tej analizy 5 kategorii częstości
spożycia zagregowano do 2 kategorii, które nazwano
częstością spożycia:
•umiarkowaną (rzadziej niż 4 razy/tydzień),
•częstą (4 razy/tydzień i więcej).
Dla młodzieży ze starszych grup wiekowych, tj.
15,0-16,9 lat i 17,0-18,9 lat, obliczono ilorazy szans
(OR). Grupą referencyjną (OR=1,00) były osoby
z najmłodszej grupy wiekowej, tj. w wieku 13,0-14,9
lat. Do oceny istotności wpływu wieku na analizowane
cechy użyto statystyki Walda. Analiza statystyczna wykonano programem Statistica 9.0 PL firmy StatSoft.
Wyniki i omówienie
Soki owocowe z spożywało 47% chłopców i 52%
dziewcząt (tab. I). Więcej dziewcząt niż chłopców
spożywało soki owocowe z częstością ≥4 razy/
tydz. w próbie ogółem oraz w grupie osób w wieku
15,0‑16,9. Z wiekiem malał odsetek osób spożywających soki owocowe z częstością ≥4 razy/tydz. z 55%
do 45%, co wynikało ze spadku odsetka dziewcząt
z 57% do 45%. W porównaniu z najmłodszą grupą
wiekową (referencyjną) iloraz szans spożycia soków
owocowych z częstością ≥4 razy/tydz. przez młodzież
Tabela I. Rozkład próby i iloraz szans (OR) spożycia soków owocowych i słodzonych napojów z częstością ≥4 razy/tydzień w grupach wiekowych młodzieży
Table I. Sample distribution and odds ratio (OR) of fruit juice and sweetened beverage consumption with frequency ≥4 per week by young people of various ages
Odsetek próby/Sample percentage [%]
Grupa/Group
Ogółem 13,0-14,9 15,0-16,9 17,0-18,9
/Total lat/ years lat/years lat/ years
OR (95% CI)
p
13,0-14,9
lat/ years
15,0-16,9
lat/years
17,0-18,9
lat/years
<0,01
ns
1,00
1,00
0,79 (0,63-1,00)
1,07 (0,84-1,36)
0,66***(0,53-0,84)
0,81 (0,63-1,03)
ns
ns
1,00
1,00
0,71* (0,50-1,00)
1,29 (0,92-1,82)
0,73 (0,52-1,02)
1,01 (0,65-1,57)
<0,01
<0,05
1,00
1,00
0,87 (0,63-1,20)
0,90 (0,64-1,27)
0,61** (0,45-0,84)
0,63**(0,44-0,90)
Chłopcy + dziewczęta /Boys+Girls
Liczebność /Population size
Soki owocowe /Fruit juice
Słodzone napoje /Sweetened beverage
1700
50
35
648
55
36
Liczebność /Population size
Soki owocowe /Fruit juice
Słodzone napoje/ Sweetened beverage
790
47a
43c
304
52
41d
Liczebność /Population size
Soki owocowe /Fruit juice
Słodzone napoje/ Sweetened beverage
910
52a
27c
344
57
31d
518
534
49
45
37
31
Chłopcy /Boys
238
248
44b
44
47e
41f
Dziewczęta/Girls
280
286
54b
45
29e
22f
() w nawiasach podano 95% przedział ufności, *p<0,05, **p<0,01, ***p<0,001; a-a,… f-f – jednoimiennymi literami oznaczono różnice między chłopcami i dziewczętami, ns – nieistotne statystycznie
() in brackets is given 95% confidence interval *p<0,05, **p<0,01, ***p<0,001; a-a,… f-f – significance differences between boys and girls are marked
using the same letters, ns – no significance differences
834
w wieku 17-18,9 lat wynosił 0,66 w próbie ogółem
i 0,61 u dziewcząt. U chłopców częstość spożycia soków owocowych nie zależała od wieku, za wyjątkiem
spożycia soków owocowych z częstością ≥4 razy/tydz.
przez chłopców w wieku 15-16,9 lat, u których iloraz
szans względem grupy referencyjnej wynosił 0,71.
Napoje słodzone z częstością ≥4 razy/tydz. spożywało 43% chłopców i 27% dziewcząt (tab. I). Więcej
chłopców niż dziewcząt spożywało napoje słodzone
z częstością ≥4 razy/tydz. we wszystkich grupach
wiekowych. Odsetek dziewcząt spożywających napoje
słodzone z częstością ≥4 razy/tydz. spadał z wiekiem
z 31% do 22%. U dziewcząt różnice w rozkładach
częstości spożycia napojów słodzonych potwierdzono
w analizie regresji logistycznej. W porównaniu z grupą
referencyjną iloraz szans częstego spożycia napojów
słodzonych przez dziewczęta w wieku 17-18,9 lat
wynosił 0,63. U chłopców częstość spożycia napojów
słodzonych nie zależała od wieku.
Jednymi z ważniejszych czynników kształtujących
wybór żywności są uwarunkowania związane z respondentem, takie jak płeć i wiek [13-14]. W badanej
grupie młodzieży wykazano różnice między chłopcami
i dziewczętami w częstości spożycia soków owocowych i słodzonych napojów. Dziewczęta częściej piły
soki owocowe, zaś chłopcy częściej spożywali napoje
słodzone. Nasze wyniki są zgodne z obserwacjami
innych badaczy [15,16]. Częstsze spożywanie soków
owocowych i rzadsze spożywanie napojów słodzonych
przez dziewczęta mogło wynikać z ich większego zainteresowania swoim wyglądem i zdrowiem [10,17].
Dziewczęta częściej niż chłopcy wybierają żywność
o walorach prozdrowotnych (a tak są powszechnie
postrzegane soki owocowe) [14,18]. Innym powodem
różnic mogła być tendencja do spożywania żywności
o większej zawartości tłuszczu i cukru przez chłopców
w porównaniu z dziewczętami. Takie różnice między
kobietami i mężczyznami są wykazywane w wielu
badaniach [10,19].
U dziewcząt stwierdzono silny i jednoznaczny
związek między wiekiem a częstością spożycia soków
owocowych i napojów słodzonych. Częstość spożycia
tych napojów była największa u dziewcząt najmłodszych i z wiekiem malała. Szansa spożywania soków
owocowych i słodzonych napojów z częstością co
najmniej 4 razy w tygodniu przez dziewczęta w wieku
17-18,9 lat była niemal o 40% mniejsza w porównaniu z dziewczętami w wieku 13-14,9 lat. Częstsze
spożywanie soków owocowych przez młodsze dziewczęta mogło wynikać z większej dbałości rodziców
o konsumpcję żywności o charakterze prozdrowotnym przez ich dzieci [14-16,19,20]. Dużej częstości
spożycia soków owocowych sprzyja ich różnorodność
Probl Hig Epidemiol 2011, 92(4): 832-835
asortymentowa oraz błędne przekonanie, wspierane
intensywnymi kampaniami reklamowymi, że wartość
odżywcza soków jest całkowicie równoważna z wartością odżywczą owoców [13,14,17]. Spadek częstości
spożycia soków owocowych i napojów słodzonych
przez dziewczęta starsze mógł wynikać z chęci ograniczenia wartości energetycznej racji pokarmowej
i utrzymania szczupłej sylwetki [10]. Takie postawy są
silniejsze u dziewcząt niż chłopców i narastają w okresie dojrzewania i osiągania dojrzałości. U chłopców
wpływ wieku na częstość spożycia soków i napojów
słodzonych pozostaje nierozstrzygnięty i wymaga
dalszych badań. Można postawić hipotezę, że mechanizmy wpływające na zmniejszenie wraz z wiekiem
częstości spożycia soków i napojów słodzonych przez
dziewczęta nie miały wpływu na odżywianie chłopców.
Wbrew informacjom z piśmiennictwa, w badaniach nie stwierdzono zastępowania częstego spożywania soków owocowych częstym spożywaniem
słodzonych napojów wraz z wiekiem młodzieży [10].
Należy sądzić, że taka „ewolucja” zachowań żywieniowych zachodzi wcześniej, we wczesnym wieku
szkolnym, a nasze badania realizowano u młodzieży
w wieku od 13 do 18,9 lat. W tym okresie nasila się
wpływ dalszego otoczenia społecznego młodzieży,
a oddziaływanie grup rówieśniczych, mody i reklamy
oraz chęć samodecydowania zaczyna przewyższać
wpływ rodziny [13,21].
Przegląd piśmiennictwa wskazuje, że około
40-60% młodzieży codziennie pije soki owocowe
i słodzone napoje [10,15]. Badania własne sugerują
nieznacznie mniejszą częstość spożycia tych napojów.
Połowa badanej młodzieży spożywała soki owocowe
z częstością ≥4 razy/tydzień, zaś 35% badanych
z tą samą częstością piła napoje słodzone. Można
przypuszczać, że stwierdzona, w porównaniu z danymi literaturowymi, nieznacznie mniejsza częstość
spożycia tych napojów wynikała ze starszego wieku
młodzieży.
Wnioski
Częstość spożycia soków owocowych i słodzonych
napojów zależała od wieku i płci młodzieży. Chłopcy
spożywali częściej napoje słodzone, a dziewczęta soki
owocowe. U dziewcząt z wiekiem malała częstość
spożycia soków owocowych oraz napojów słodzonych,
a u chłopców wyniki były niejednoznaczne.
Pani mgr inż. Justyna Szczepańska otrzymała stypendium
współfinansowane przez Unię Europejską w ramach
Europejskiego Funduszu Społecznego.
Szczepańska J i wsp. Porównanie częstości spożycia soków owocowych i słodzonych napojów przez młodzież w różnym wieku
835
Piśmiennictwo / References
1. Malik VS, Schulze MB, Hu FB. Intake of sugar-sweetened
beverages and weight gain: a systematic review. Am J Clin
Nutr 2006, 84: 274‑88.
2. Lutsey PL, Steffen LM, Stevens J. Dietary intake and the
development of the metabolic syndrome: the Atherosclerosis
Risk in Communities study. Circulation 2008, 117:
754‑761.
3. Dhingra R, Sullivan L, Jacques PF, et al. Soft drink
consumption and risk of developing cardiometabolic risk
factors and the metabolic syndrome in middle-aged adults
in the community. Circulation 2007, 116: 480‑488.
4. Montonen J, Järvinen R, Knekt P, et al. Consumption of
sweetened beverages and intakes of fructose and glucose
predict type 2 diabetes occurrence. J Nutr 2007, 137:
1447‑1454.
5. Paynter NP, Yeh HC, Voutilainen S, et al. Coffee and
sweetened beverage consumption and the risk of type 2
diabetes mellitus: the atherosclerosis risk in communities
study. Am J Epidemiol 2006, 164: 1075‑1084.
6. Malik VS, Popkin BM, Bray GA, et al. Sugar-Sweetened
Beverages and Risk of Metabolic Syndrome and Type 2
Diabetes. Diabetes Care 2010, 33: 2477‑2483.
7. Cavadinia C, Siega-Rizb AM, Popkin BM. US adolescent food
intake trends from 1965 to 1996. Arch Dis Child 2000, 83:
18-24.
8. Fisher JO , Mitchell DC, Smiciklas-Wright H, et al. Meeting
calcium recommendations during middle childhood reflects
mother-daughter beverage choices and predicts bone mineral
status. Am J Clin Nutr 2004, 4(79): 698‑706.
9. Jarosz M, Rychlik E. Znaczenie płynów – dlaczego nie
wszystkie są polecane? [w:] Zasady prawidłowego żywienia
dzieci i młodzieży oraz wskazówki dotyczące zdrowego stylu
życia. Jarosz M (red). IŻŻ, Warszawa 2008: 119-27.
10. Wądołowska L. Żywieniowe podłoże zagrożeń zdrowia
w Polsce. UW-M, Olsztyn 2010, 65-74.
11. Forshee RA, Anderson PA, Storey ML. Sugar-sweetened
beverages and body mass index in children and adolescents:
a meta-analysis. Am J Clin Nutr 2008, 87: 1662‑71.
12. Kusy M. Ilościowa synteza wyników badań pierwotnych
– metaanaliza w Statistica Zestawienie Medycznym. StatSoft
2010: 67-78.
13. Cullen K W, Baranowski T, Rittenberry L, et al. Childreported family and peer influences on fruit, juice and
vegetable consumption: reliability and validity of measures.
Health Education research Theory Practice 2001, 16(2):
187-200.
14. Babicz-Zielińska E. The role of psychological factors in food
choice. Pol J Food Nutr Sci 2006, 15/56, 4, 379-384.
15. Łoboda D, Gawęcki J. Udział płynów w żywieniu wybranej
grupy gimnazjalistów a skład ich ciała. Probl Hig Epidemiol
2011, 92(1): 83-88.
16. Suliga E. Spożycie produktów typu fast food oraz słodyczy
i słodzonych napojów gazowanych wśród uczniów szkół
średnich. Żyw Człow Metab 2002, 29(3): 156-163.
17. Jeżewska-Zychowicz M. Stereotypy w myśleniu o żywności
w kontekście jej wpływu na masę ciała. Rocz PZH 2007, 58,
2, 437-444.
18. Wądołowska L, Babicz-Zielińska E, Czarnocińska J. Food
choice models and their relation with food preferences and
eating frequency in the Polish population: POFPRES study.
Food Policy 2008, 33: 122‑134.
19. Cooke LJ, Wardle J. Age and gender differences in children’s
food preferences. Br J Nutr 2005, 93(5): 741-6.
20. Gibson EL, Wardle J, Watts CJ. Fruit and Vegetable
Consumption, Nutritional Knowledge and Beliefs in
Mothers and Children. Appetite 1998, 31(2): 205-228.
21. Kołłajtis-Dołowy A. Badania uwarunkowań zachowań
żywieniowych. SGGW, Warszawa 2010.