Czoło - Darniowe rudy żelaza

Kamieniarstwo
STEGOS - Słownik terminów geologicznych dla skalników część 18.
Czoło - Darniowe rudy żelaza
Czoło – przednia, frontowa część różnego
rodzaju struktur geologicznych i geomorfologicznych; c. fałdu – antyklinalna część
() fałdu leżącego, c. lodowca lub lądolodu – zewnętrzna lub najniższa część (skraj)
dowolnego () lodowca, c. nasunięcia ()
płaszczowiny – frontowa część jednostki
geologicznej o charakterze nasuwczym, c.
() osuwiska – najdalej wysunięty skraj jęzora osuwiskowego.
ustąpieniu ostatniego zlodowacenia, zaledwie
ok. 10 tys. lat temu); z c. można łączyć takie
zdarzenia, jak zlodowacenie skandynawskie,
powstanie Bałtyku oraz współczesnej rzeźby
i sieci rzecznej większości obszaru Polski czy
ewolucja gatunku Homo sapiens; na terenie
Polski utwory c. to przede wszystkim różnorodne gliny polodowcowe i wietrzeniowe,
osady rzeczne, ale też wydmy czy torfy, tworzące różnej miąższości pokrywę na skałach
starszych, „maskującą” wgłębną budowę
Czwartorzęd – najmłodszy okres dziejów Zie- geologiczną; w zakładach wydobycia kamiemi, nazwa wprowadzona jeszcze w począt- nia utwory c. stanowią zazwyczaj tzw. nadkład
kach XIX w. (J. Desnoyers, 1829), na określe- – pokrywę piaszczystą, gliniastą itp.
nie najmłodszych skał, zalegających tuż przy
powierzchni ziemi; ostatnie z tradycyjnych Dacyt - skała wulkaniczna lub () subwulwydzieleń w () stratygrafii (od dawna nie kaniczna, odpowiednik () plutonicznego
funkcjonują już terminy pierwszo- i drugorzęd, granodiorytu (a więc skały np. takiej jak tzw.
w ostatnich latach z zalecanych tabel straty- sjenit kośmiński); () struktura głównie porgraficznych zniknął też trzeciorzęd); c. wyróż- firowa – w drobnym tle (w którym oprócz
niono ze względu na wyraźną zmianę klimatu
(ochłodzenie) i związaną z tym zmianę charakteru osadów i zespołów () skamieniałości; trwa od ok. 1,8 mln lat do dziś, dzielony
jest na plejstocen (potocznie zwany epoką
lodowcową) i holocen (który rozpoczął się po
składników krystalicznych pojawia się czasami szkliwo) rozmieszczone są () porfirokryształy () plagioklazów, () biotytu,
() amfiboli (hornblenda), () piroksenów
(augit) oraz zaokrąglone ziarna () kwarcu;
występują też odmiany afanitowe (skrytokrystaliczne); barwa d. uzależniona jest od
składu – przede wszystkim popielata, przy
dużej zawartości piroksenów – szara, a nawet
czarna; d. zwykle tworzą () sille i () dajki;
lawa d. (o temperaturze do 1000º C) często
powoduje wyjątkowo gwałtowne i niszczące
() erupcje wulkaniczne, najbardziej znane w
ostatnich latach – wulkany św. Heleny (USA,
1981 r.) i Pinatubo (Filipiny, 1996 r.); nazwa
d. – od rzymskiej prowincji Dacji (dziś Rumunia), w której został po raz pierwszy opisany;
niekiedy wykorzystywany jako kamień budowlany (m.in. Kalifornia).
Paweł P. Zagożdżon, Katarzyna D. Zagożdzon
82
NK 46 (3/2010)
fot. katarzyna d. zagożdżon
jeden z surowców mineralnych charakterystycznych dla () czwartorzędu,
nagromadzenia związków żelaza, tworzące się w środowiskach wilgotnych,
podmokłych (rudy d. oraz bagienne,
jeziorne); w skład d.r.ż. wchodzą skrytokrystaliczne agregaty składające się
głównie z goethytu, syderytu, lepidokrokitu (związki Fe, niegdyś wspólnie
określane mianem limonitu), a także ()
kwarc i () skalenie. Oprócz minerałów
występują skamieniałe szczątki roślinne,
w których substancja organiczna zastała
zastąpiona przez związki żelaza; od czasów prehistorycznych (wczesna epoka
żelaza) stosowane w procesie dymarkowym. Jako ciekawostkę można podać, że w pierwszych stuleciach naszej
ery obszar obecnej centralnej Polski, z
tysiącami pieców dymarkowych, był
przemysłowym zapleczem hord barbarzyńców łupiących Cesarstwo Rzymskie; krajowe zasoby d.r.ż., wykorzysty-
fot. office of strategic contemplation
Darniowe
rudy żelaza
Darniowa rudy żelaza
wane do pocz. lat 60. XX w., szacowane są
na ponad 0,5 mln t, złoża te – z dzisiejszego
punktu widzenia – mają formę „zabawkową”: miąższość zazw. do 20–30 cm, głębokość zalegania 10–50 cm i niska zawartość
Fe (24–30%); d.r.ż. występują w formie sypkiej, gruzełkowej oraz jako tzw. rudy skaliste
– te ostatnie lokalnie (głównie na obszarze
Dacyt
Wielkopolski) wykorzystywano jako materiał
budowlany, posłużył on m.in. do budowy
średniowiecznych świątyń (np. Ostrów Lednicki, czy szeroko znany XII-wieczny kościół
p.w. św. Katarzyny w Niwiskach), dworów
szlacheckich, ale też zwykłych budowli gospodarskich; obecnie niektóre d.r.ż. znajdują
zastosowanie jako sorbenty.
www.RynekKamienia.pl