Morfologia żuchwy u chorych z całkowitym obustronnym rozszczepem

Morfologia żuchwy u chorych z całkowitym obustronnym rozszczepem

2006
Prace oryginalne
Original papers
tom 2 nr 3
2006
volume 2 no 3
Morphology of the mandible in
bilateral cleft of the lip, alveolar
ridge and palate patients
Morfologia żuchwy u chorych
z całkowitym obustronnym
rozszczepem wargi, wyrostka
zębodołowego i podniebienia
Karina Pawlaczyk* ABCDEF
Authors' Contribution
A - Study Design
B - Data Collection
C - Statistical Analysis
D - Data Interpretation
E - Manuscript Preparation
F - Literature Search
Wkład autorów
A - Plan badań
B - Zbieranie danych
C - Analiza statystyczna
D - Interpretacja danych
E - Redagowanie pracy
F - Wyszukiwanie piśmiennictwa
Klinika i Katedra Stomatologii Dziecięcej AM
im. K. Marcinkowskiego w Poznaniu
Department of Paediatric Dentistry Prof. K. Marcinkowski Medical University of Poznań
Streszczenie
Abstract
Twarz osób z całkowitym obustronnym rozszczepem
wargi, wyrostka zębodołowego i podniebienia wydaje się
być zniekształcona przez współistniejące zmiany w morfologii żuchwy. Jednakże w dotychczasowym piśmiennictwie
poglądy na ten temat są niejednoznaczne.
CEL: Ocena udziału zmian w budowie i pozycji żuchwy w deformacji twarzowej części czaszki u osób z całkowitym obustronnym rozszczepem wargi, wyrostka
zębodołowego i podniebienia.
MATERIAŁ I METODY: Badanie przeprowadzono
w oparciu o pomiary cefalometryczne zaczerpnięte z metod: Schwarza, Hasunda-Segnera i Rickettsa.
WYNIKI: Na podstawie wykonanych badań stwierdzono, że u osób z całkowitym obustronnym rozszczepem
wargi i podniebienia zmiany w morfologii żuchwy są częste i dotyczą zarówno jej kształtu, jak i pozycji w twarzowej
części czaszki. Trzon żuchwy jest zwykle skrócony a także
Face of the cleft lip and palate patients is additionally
deformed by coexisting changes in the shape and the position of the mandible. Unfortunately there are still different
statements about the role of the mandible in this deformation.
AIM: aim of the study was to evaluate changes in the
morphology of the mandible existing in cases of bilateral
cleft of the upper lip, alveolar ridge and palate.
MATERIAL AND METHODS: The evaluation was
based on cephalometric measurements of 16 patients with
bilateral cleft of the lip, alveolus and palate. Some elements
of Segner-Hasund, Schwarz and Ricketts analysis were taken into consideration.
RESULTS: The results indicated that deviations in the
morphology of the mandible in patients with bilateral cleft
of the lip, alveolus and palate were very common, and were
associated with the changes of its shape and position in a
__________
* dr n. med., MScD
Adres, Address:
ul. Bukowska 70, 60-812 Poznań, Poland
e-mail: [email protected]
61
2006
Prace oryginalne
Original papers
tom 2 nr 3
2006
volume 2 no 3
przechylony do tyłu i ku dołowi, zaś zęby sieczne żuchwy
są przechylone dojęzykowo.
WNIOSKI: Pozycja oraz kształt żuchwy u chorych
z całkowitym obustronnym rozszczepem wargi, wyrostka
zębodołowego i podniebienia wywierają istotny wpływ na
kształtowanie się zarysu profilu twarzy. Rozpoznane w tej
grupie osób skrócenie i retropozycja żuchwy wyrażają się
zwykle wydatnym cofnięciem bródki w profilu twarzy, co
wzmaga strzałkową dysproporcję pomiędzy zarysem nieco
uwypuklonej przez blizny wargi okolicy podnosowej i dolnego odcinka twarzy. (Forum Ortod. 2006; 2:61-66)
SŁOWA KLUCZOWE:
morfologia żuchwy
obustronny całkowity rozszczep wargi, wyrostka zębodołowego i podniebienia
craniofacial configuration. The shortening and the backward rotation of the body of the mandible were usually
seen in these subjects, while lower incisors were lean into
the lingual direction.
CONCLUSIONS: The position of the mandible and
its shape plays an important role in the configuration of the
contour of the facial profile.The shortage of the mandibular body and its retruded and downward position in patients with bilateral cleft of the lip, alveolus and palate
caused chin retrusion in the facial profile, what additionally intensify disproportion between convex upper lip and
retruded lower part of the face. (Orthod. Forum 2006;
2:61-66)
KEY WORDS:
bilateral cleft of the lip
alveolus and palate, morphology of the the mandible
Wstęp
Introduction
Twarz osób z całkowitym obustronnym rozszczepem
wargi, wyrostka zębodołowego oraz podniebienia najczęściej jest zniekształcona z powodu widocznych zmian morfologicznych oraz blizn pooperacyjnych wskutek zabiegu
operacyjnego w obrębie szczęki. Istotną rolę w tej deformacji przypisuje się również współistniejącym zmianom
w kształcie i pozycji żuchwy, choć poglądy na ten temat nie
zawsze są zgodne. Niektórzy autorzy utrzymują, że strzałkowy wzrost żuchwy u osób z całkowitym obustronnym
rozszczepem jest prawidłowy (1,2), inni stwierdzają jego
zahamowanie (3,4,5,6,7), a jeszcze inni odnotowują nadmierny jego wzrost (8,9).
Praca miała na celu ocenę zmian w morfologii żuchwy
u chorych z całkowitym obustronnym rozszczepem wargi,
wyrostka zębodołowego i podniebienia.
Face of the people with bilateral cleft lip, alveolus and
palate in most cases is disfigured, mainly due to changed
morphogenetic pattern, but also to the post surgical trauma and existence of scar tissue in the maxilla. The position
of the mandible and some changes in its shape plays also an
important role in such deformation. Although different
opinion occurred in this subject some authors claimed that
saggital dimensions of the mandible in BCLP were correct
(1,2). There were also observed diminished (3,4,5,6,7) and
also increased values of the measurements of the mandible
(8,9).
The aim of this study was to evaluate changes in the
morphology of the mandible in bilateral lip, alveolar ridge
and palate patients.
Materiał i metody
Material and methods
Materiał stanowiło 16 pacjentów z całkowitym obustronnym rozszczepem wargi, wyrostka zębodołowego
i podniebienia w wieku od 6 lat i 9 miesięcy do 18 lat i 11
miesięcy.
Wszyscy pacjenci przebyli zabieg operacyjny zamknięcia szczeliny w obrębie wargi oraz podniebienia miękkiego i twardego. Do chwili badania nie byli poddani leczeniu
ortodontycznemu.
Podstawową metodą badania było badanie cefalometryczne, które poprzedzało kliniczną oceną profilu twarzy.
Badanie cefalometryczne wykonano na bocznych odległościowych zdjęciach rentgenowskich głowy z wykorzystaniem tak dobranych pomiarów z metod Schwarza, Segnera
i Hasunda, oraz Rickettsa, uzupełnionych pomiarem Wits,
aby umożliwiły jak najpełniejszą ocenę zmian w kształcie
i pozycji żuchwy w wymiarze strzałkowym i pionowym.
Ocenę profilu twarzy utworzonego przez tkanki miękkie
dokonano za pomocą kątów nosowo-wargowego i Holdawaya
oraz pomiarów odległości dolnej wargi od płaszczyzny estetycznej E Rickettsa. Z metody Schwarza wykorzystano
następujące pomiary linijne i kątowe:
The study group consisted of 16 patients with bilateral
lip, alveolar ridge and palate patients in age between 6,9
and 18,11 years, who had undergone repair of the lip, soft
and hard palate cleft. None of these patients had been treated orthodontically before.
The basic method used in this research was cephalometric analysis of the lateral radiograms and clinical evaluation of the facial profile.
Cephalometric analysis was carried out on the lateral
radiographs. The landmarks and references planes were
selected from the Schwarz, Segner and Hasund, Ricketts’s
methods, accomplished by Wits appraisal.
Facial contour created by the soft tissues was characterised on the basis of the nosio-labial and Holdaway angle
and also by the measurements of the distance of the lower
lip from the aesthetic line (E).
Two linear measurements and one angle measurement
from Schwarz analysis were drawn and used in this examination:
– mandibular length (UK) - distance between Go and Pg
points,
62
2006
Prace oryginalne
Original papers
tom 2 nr 3
2006
volume 2 no 3
– pomiar długości trzonu żuchwy (UK) pomiędzy punktami gonion (Go) i pogonion (Pg),
– pomiar wysokość gałęzi (R) pomiędzy punktem gonion
(Go) i płaszczyzną frankfurcką (H), oraz
– pomiar kąta nachylenia dolnych zębów siecznych w stosunku do płaszczyzny podstawowej żuchwy (ML).
Według metody Segnera i Hasunda wykonano 13 pomiarów kątowych i 5 linijnych. Pierwsza seria pomiarów
dotyczyła kątów określających strzałkową pozycję szczęki
(SNA) i żuchwy (SNB) w stosunku do płaszczyzny podstawowej przedniego dołu czaszki (NSL), ich wzajemną relację (ANB) oraz strzałkową pozycję kostnej bródki (SNPg).
W tej serii pomiarów wykonywano także określenie wielkości kątów wyrażających stopień nachylenia szczęki i żuchwy w odniesieniu do płaszczyzny NSL (NL -NSL
i ML-NSL) i względem siebie (ML-NL) oraz kąta żuchwy
(Gn –tGo – Ar).
Strzałkową pozycję zębów przednich określano na podstawie wielkości kątów osi górnego siekacza w stosunku do
linii NA (1-NA) i dolnego siekacza do linii NB (1-NB)
oraz kąta międzysiecznego (1-1), a także na podstawie odległości brzegu siecznego górnego siekacza od linii NA
i dolnego siekacza od linii NB. Mierzono także wysokość
środkowego (pomiędzy punktami N-Sp’) i dolnego odcinka (pomiędzy punktami Sp’-Gn) twarzy, na podstawie których obliczono indeks jej przedniej wysokości. Na koniec
oznaczono odległość pomiędzy punktami A’ i B’ rzutowanymi na płaszczyznę zgryzu (pomiar Wits) oraz oceniono
zmiany w profilu twarzy ukształtowanym przez tkanki
miękkie w oparciu o następujące pomiary:
– kąta Holdaway’a (H), utworzonego między linią H, łączącą skórny punkt pogonion z punktem wargi górnej
(UL) i przedłużoną ku dołowi linią NB,
– kąta nosowo-wargowego, zawartego pomiędzy liniami
stycznymi do górnej wargi i columelli nosa,
– pomiar odległości pomiędzy wargą i płaszczyzną estetyczną profilu E.
Wyniki pomiarów cefalometrycznych poddano analizie statystycznej, w ramach której obliczono dla każdego
pomiaru wartość średnią wraz z odchyleniem standardowym. Następnie wartości te porównano ze średnimi normami w populacji, z wyjątkiem pomiarów wielkości żuchwy
wykonywanych według metody Schwarza. W celu określenia istotnych różnic statystycznych zastosowano dla parametrów zgodnych z rozkładem normalnym test t-Studenta,
a przy braku tego rozkładu nieparametryczny test Wilcoxona.
Wyniki
Wyniki oceny cefalometrycznej (tabela 1) wykazały, że
u osób z całkowitym obustronnym rozszczepem wargi
i podniebienia trzon żuchwy u 12 badanych był skrócony.
Średnie skrócenie długości trzonu żuchwy w stosunku do
przeciętnej normy wynosił 3,7mm (±2,4), podczas, gdy
w badaniu Trotman i wsp. sięgał on tylko 2mm (10). Występowanie krótszej niż w normie żuchwy odnotowali
w swoich badaniach także Dahl, Johnson, Perzyna i Šmahel (3,5,6,7). Tylko Narula i Ross opisują prawidłowy
– hight of the ramus of the mandible (R) - distance between Go point and Frankfort horizontal line (H),
– lower incisor angle to the mandibular line (ML).
13 angular and 5 linear measurements were carried out
according to the Segner - Hasund analysis. The first set of
the measurements characterised saggital position of the
maxilla (SNA) and the mandible (SNB) to the anterior
cranial base (NSL), and their relationship to each other,
saggital position of the bony part of the chin (SNPg).
The relationship between mandibular plane and maxillary plane to the anterior cranial base (ML-NSL, NL-NSL)
and relationship between them (ML-NL) were also described in this set of measurements. Finally gonial angle
was evaluated on the cephalograms (Gn-tGo-Ar).
The position of the maxillary and mandibular incisors
to the cranial base were characterised by the 1-NA and 1NB angles, which were created by long axis of the incisors
and NA and NB line accordingly. Inter-incisial angle was
measured (1-1), and the distance between apices of the
maxillary and mandibular incisors to the NA and NB lines
accordingly were evaluated.
Measurement of vertical hight of the midface (N-Sp’)
and low face hight (Sp’-Gn) enabled to calculate index facial high. Finally, the distance between A’ and B’ points in
relationship to the occlusal plane was evaluated (Wits).
On the basis of the following measurements facial profile was appraised:
– Holdaway angle (H) created by H line, which connects
WPg point with upper lip point (UL) and NB line,
– nosio-labial angle,
– distance between lower lip and aesthetic line E.
Statistical analysis was carried out. Means and standard
deviations of the measurements were calculated, with the
exception of those, which were carried out according to the
Schwarz method. The Wilcoxon and the Student ’’t’’ test
were applied accordingly, to determine statistical significance between the cases and the mean values in the population.
Results
The results of the cephalometric analysis (table I) revealed that in 12 cases out of 16 mandibular body length
was diminished. Average amount of shortness in relationship to the mean value was 3,7mm (±2,4mm), while Trotmann and al. noted only 2mm-length reduction (10). Dahl,
Johnson, Perzyna and Šmahel (3,4,6,7) noted also mandibular body length reduction, while Narula and Ross observed normal mandibular body length among patients with
bilateral cleft of the lip, alveolar ridge an palate in age between 6 and 16 (1).
In my study also backward rotation of the mandibular
body in 15 out of 16 cases were observed, and average enlargement of the ML-NSL angle was 10°. These results correspond to Bishara, Šmahel and Trotmann’s findings,
however the last mentioned author noted only 6,5° increasing (7,10,11). Due to Horowitz and Šmahel’s observation
especially in this cleft type, rotation of the mandibular body
into clockwise direction is evident (12,13). Trotmann in
63
Prace oryginalne
2006
Original papers
tom 2 nr 3
2006
volume 2 no 3
Tabela 1. Średnie wartości pomiarów cefalometrycznych w odniesieniu do normy w całkowitym obustronnym rozszczepie wargi
wyrostka zębodołowego i podniebienia
Table 1. Mean values of cephaloments in the patients with bilateral cleft of the lip, alveolar ridge and palate in relation to the norm
pomiar
measurement
średnia wartość w badanym
materiale
mean value in examined
material
norma (wartość średnia
w populacji)
norm (mean value
in population)
poziom istotności
significance level
Go-Pg
długość trzonu żuchwy (mm)
mandibular body length (mm)
69,34 (±5,56)
wysokość gałęzi żuchwy
ramus hight (mm)
55,81 (±4,21)
SNAO
79,25O (±4,36)
82O (±3)
p<0,05
SNBO
74,87O (±3,00)
80O (±3)
p<0,0001
O
O
4,5 (±4,09)
ANB
SNPg
O
2 (±2)
O
O
75,62 (±3,52)
NL-NSL
O
ML-NSL
ML-NL
O
O
14,25 (±5,61)
O
8 (±4)
O
O
38,18 (±6,18)
O
Gn-tGo-Ar
81 (±3)
O
28 (±5)
O
O
24,06 (±5,03)
O
20 (±7)
O
O
p<0,05
p<0,001
p<0,001
p<0,001
p<0,01
132,28 (±3,73)
122 (±7)
p<0,001
1-NAO
-1,56O (±14,19)
21O (±4)
p<0,001
1-NBO
17,78O (±6,74)
24O (±4)
p<0,01
1-MLO
99,18O (±7,72)
85O (±5)
p<0,001
O
O
O
1-1
159,38 (±14,30)
133 (±8)
p<0,001
1-NA (mm)
-3,65 mm (±4,72)
3,7 mm (±2)
p<0,001
1-NB (mm)
2,37 mm (±2,25)
3,8 mm (±5)
p<0,05
Pg NB (mm)
1,56 mm (±2,66)
2,3 mm (±2)
ns
indeks przedniej wysokości twarzy
anterior facial hight Index
81,53% (±5,30)
80% (±7)
ns
Wits
0,99 mm (±4,93)
0 mm (±2)
ns
O
O
kąt H
H angle
4,31 (±7,80)
9 (±3)
p<0,05
kąt nosowo-wargowy
nosio-labial angle
109,69O (±14,04)
110O (±7)
ns
odległość wargi dolnej od linii
estetycznej E
distance from LL to E line
1,93 mm (±2,76)
<-2-2>
ns
wzrost żuchwy u obserwowanych przez nich osób z tą wadą,
pomiędzy 6 a 16 rokiem życia (1).
W badaniach własnych stwierdzono także częste występowanie dotylnej rotacji żuchwy, którą wykazało 15 spośród 16 badanych, a średni stopień powiększenia kąta
podstawy żuchwy ML-NSL sięgał u nich 10°. Jest to zgodne ze spostrzeżeniami Bishary, Šmahela i Trotman, choć ta
ostatnia autorka donosiła o średnim powiększeniu kąta MLNSL tylko o 6,5° (7,10,11). Według Horowitza i Šmahela
patients with bilateral cleft lip, alveolar ridge and palate
noted constant increasing of the ML-NSL angle within the
range of 6-18 years of age, while normally in the population without cleft this dimension decreased (10).
This enlargement of the mean value of ML-NSL angle
was connected with increasing notes of the Gn-tGo-Ar angle, approximately about 10° in 12 out of 16 patients. It was
observed also in Horowitz and Narula researches, however
it was not so evident regarding to the ML-NL angle (1,12).
64
2006
Prace oryginalne
Original papers
tom 2 nr 3
2006
volume 2 no 3
w tym typie rozszczepu rotacja dotylna żuchwy jest znacząco nasilona (12,13). Trotman u osób z tym rodzajem rozszczepu na przestrzeni od 6 do 18 roku życia stwierdziła
stale postępujący wzrost wielkości kąta podstawy żuchwy,
podczas gdy normalnie kąt ten w tym okresie rozwojowym
ulegał zmniejszeniu (10).
W przedstawionym materiale własnym powiększeniu
średniej wartości kątowej ML-NSL towarzyszyło zwiększenie kąta żuchwy Gn-tGo-Ar średnio o 10°, co dotyczyło 12
na 16 badanych osób. Podobne spostrzeżenia odnośnie
zmian kąta żuchwy poczynili także Horowitz i Narula, choć
nie tak znaczne było powiększenie wartości kąta międzypodstawnego ML-NL (1,12).
W badanym przeze mnie materiale silnie zaznaczona
rotacja dotylna żuchwy spowodowała cofnięcie i obniżenie
bródki oraz części zębodołowej żuchwy, co wyrażało się
redukcją kąta SNPg oraz kąta SNB u 12 osób z tej grupy.
Natomiast ułożenie szczęki w twarzowej części czaszki było
zbliżone do prawidłowego, o czym świadczyło nieznaczne
tylko zmniejszenie kąta SNA, mieszczące się w granicach
normy. Šmahel również nie spostrzegał dotylnego położenia ani skrócenia szczęki i oceniał jako prawidłowy wzajemny stosunek pomiędzy nią i żuchwą (7). Natomiast
u badanych osób z całkowitym rozszczepem obustronnym
retrognacja żuchwy wpłynęła na wzrost wielkości kąta ANB
do 4,5°.
W przeciwieństwie do spostrzeżeń innych autorów, takich jak Dahl, Da Silva Filho, Johnson, Narula i Šmahel
(1,3,5,13,14) w przedstawionych badaniach nie zauważono u osób z całkowitym obustronnym rozszczepem wzrostu przedniej dolnej wysokości twarzy. U przeważającej
liczby spośród nich, bo u 13 pacjentów wartość indeksu,
określająca stosunek wysokości środkowego i dolnego piętra twarzy była zgodna z wartością uznaną za normę, a tylko
u 3 osób była nieznacznie podwyższona. Różnica wartości
tego parametru uwarunkowana została prawdopodobnie
podwyższeniem środkowej okolicy twarzy, nie była jednakże znamienna statystycznie dla tej grupy osób.
W tej grupie osób nasilona retruzja zębów siecznych
dolnych była prawdopodobnie wyrazem adaptacji do szczególnie mocno zaznaczonej retruzji górnych zębów siecznych. Wyrażało się to zmniejszeniem wielkości kąta osi
tych zębów w stosunku do linii NB u 9 badanych osób.
Średnio, wartość ta w grupie rozszczepów obustronnych
zmniejszyła się o 6°.
Wyniki klinicznej oceny profilu wykazały, że zmiany
w morfologii żuchwy u osób z obustronnym rozszczepem
wargi, wyrostka zębodołowego i podniebienia znalazły
wyraz w ukształtowaniu profilu, utworzonego przez tkanki
miękkie. Spośród 16 badanych osób tylko u 1 pacjenta profil
twarzy był zniekształcony w niewielkim stopniu. U pozostałych spostrzegano przede wszystkim zmiany w ukształtowaniu okolicy podnosowej, która u przeważającej liczby
spośród nich była uwypuklona, a u 5 osób zapadnięta. Bródka była ułożona dotylnie u 6 osób, u 5 była wysunięta do
przedniej granicy pola biometrycznego. U pozostałych osób
bródka nie wykazywała zmian w ułożeniu. U 3 osób spostrzegano dodatkowo nadmierne uwypuklenie dolnej wargi.
Steep inclination of the mandibular plane caused downward and backward position of the chin and alveolar process of the mandible. It was noticeable in reduced values of
the SNPg and SNB angle in 12 out of 16 patients with this
cleft type.
The position of the maxilla, however, in relation to the
N-Se plane was correct. Only very light decreasing of the
SNA angle was observed. Šmahel in his research also characterised the relationship between maxilla and mandible
as normal (7). However, in presented study, backward and
downward position of the mandible caused that ANB angle increased and reached value 4,5°.
In the contrary to Dahl, Da Silvo Filho, Johnson, Narula and Šmahel findings I did not confirmed enlargement of
the lower face high among examined patients (1,3,5,13,14).
In most cases (13 out of 16) index value which characterised midface to lower face hight ratio was normal. Only in
3 cases index ratio increased, what was probably caused by
the enlargement of the medial facial high, however it was
not statistically significant in this group.
The tipping of the upper incisors towards the palate
probably caused the lingual tipping of the lower incisors.
This was evident in decreasing values of the 1-NB angle
(long axis of incisors to NB line) in 9 cases. The average
decreasing of this angle was 6°.
The results of the clinical evaluation of the contour of
the facial profile revealed that changes in the morphology
of the mandible had an influence on the soft tissue profile.
Only in 1 of 16 patients very small changes were observed.
In the rest of the group some changes in the subnasal region
were observed; in most cases this region was convex, while
in 5 of examined patients it was concave. Soft tissue chin
was positioned distally in 6 cases, while in 5 it was moved
forward. Additionally 3 patients had their lower lip significantly moved forward.
Conclusions
The changes in the morphology of the mandible in patients with bilateral cleft of the lip, alveolar ridge and palate are common and related to its shape and position in
facial region. The mandibular body is usually shortened in
length and rotated into clockwise direction (downward and
backward). Lower incisors show a lingual inclination and
usually are positioned in front of the upper incisors. The
shortening of the mandibular body combined with its retruded and downward position in patients with bilateral cleft of
the lip, alveolus and palate cause chin retrusion in the facial profile, what additionally intensify discrepancy between
convex upper lip and retruded lower part of the face.
65
2006
Prace oryginalne
Original papers
tom 2 nr 3
2006
volume 2 no 3
Wnioski
U osób z całkowitym obustronnym rozszczepem wargi, wyrostka zębodołowego i podniebienia zmiany w morfologii żuchwy są częste i dotyczą zarówno jej kształtu, jak
i pozycji w twarzowej części czaszki. Trzon żuchwy jest
zwykle skrócony a także przechylony do tyłu i ku dołowi,
zaś zęby sieczne żuchwy są przechylone dojęzykowo, z reguły umiejscowione przed zębami siecznymi szczęki. Rozpoznane u osób z całkowitym rozszczepem obustronnym
skrócenie i retropozycja żuchwy wyrażają się zwykle wydatnym cofnięciem bródki w profilu twarzy, co wzmaga
strzałkową dysproporcję pomiędzy zarysem nieco uwypuklonej przez blizny wargi okolicy podnosowej i dolnego
odcinka twarzy.
4. Da Silva Filho OG, Normando ADC, Capelozza Filho L. Mandibular growth in patients with cleft lip and/or cleft palate-the
influence of cleft type. Am J Orthod Dentofac Orthop 1993;
104:269-75
5. Johnson GP. Craniofacial analysis of patients with complete clefts of the lip and palate. Cleft Palate J 1980;17:17-23
6. Perzyna B, Kaźmierczak D. Własne spostrzeżenia chorych z całkowitym rozszczepem wargi,wyrostka zębodołowego i podniebienia. Czas Stomat 1970;XXIII:855-61
7. Šmahel Z. Craniofacial morphology in adults with bilateral complete cleft lip and palate. Cleft Palate J 1984;21:159-69
8. Penkala J. Zaburzenia wzrostu doprzedniego czaszki twarzowej u dzieci z rozszczepami podniebienia. Czas Stomat 1976;
XXIX:893-98
9. Przylipiak S, Chojnacka A. Zaburzenia doprzednie u pacjentów
z całkowitym rozszczepem podniebienia pierwotnego i wtórnego
na podstawie telerentgenogramów bocznych głowy. Czas Stomat
1980;XXXIII:261-65
10. Trotman C-A, Ross RR. Craniofacial growth in bilateral cleft lip
and palate:ages six years to adulthood. Cleft Palate Craniofac J
1993;30:261-73
Piśmiennictwo
11. Bishara SA, Sierk DL, Huang K-S. Longitudinal changes in the
dento-facial relationships of unilateral cleft lip and palate subjects. Cleft Palate J 1979;16:391-401
References
1. Narula JK, Ross RB. Facial growth in children with complete
bilateral cleft lip and palate. Cleft Palate J 1970;7:239-48
2. Vora JM, Joshi MR. Mandibular growth in surgically repaired
cleft lip and cleft palate individuals. Angle Orthod 1977; 47:30412
3. Dahl E. Craniofacial morphology in congenital clefts of the lip
and palate. An X-ray cephalometric study of young adult males.
Acta Odontol Scand 1970;28:1-165
12. Horowitz SL, Graf-Pinthus B, Bettex M, Vinkka H, Gerstman
LJ. Factor analysis of craniofacial morphology in complete
bilateral cleft lip and palate.Cleft Palate J 1980;17:234-44
13. Šmahel Z, Hradiský D, Müllerová Ž. Multivariate comparison of
craniofacial morphology in different types of facial clefts. Acta
Chir Plast 1999;41:59-65
14. Da Silva Filho OG, Carvalho Lauris R, Capelozza Filho L,
Semb G. Craniofacial morphology in adult patients with unoperated complete bilateral cleft lip and palate. Cleft Palate Craniofac J 1998;3:111-19
66