Scenariusz_lekcji_Gl..

Temat lekcji: Gleby strefowe i astrefowe na Ziemi.
Cel główny:
Zapoznanie uczniów z głównymi typami gleb strefowych i astrefowych na kuli ziemskiej
Cele operacyjne:
Uczeń





wie co to jest gleba strefowa i astrefowa
wymienia typy gleb strefowych i astrefowych na Ziemi
wyjaśnia związek między skałą macierzystą, klimatem a typem gleby
zna cechy charakterystyczne poznanych gleb
wskazuje na mapie przykłady obszarów występowania poznanych gleb
Umiejętności kluczowe:
Uczeń




korzysta z dostępnych źródeł informacji
efektywnie współpracuje w zespole
rozwiązuje problemy
organizuje własną pracę
Metody pracy:




praca z atlasem, podręcznikiem i mapą (ćwiczenia w rozumowaniu)
pogadanka
dyskusja
obserwacja pośrednia
Formy pracy:



praca indywidualna,
grupowa,
z całą klasą
Pomoce dydaktyczne:





atlas
mapa ścienna
podręcznik
przykładowe profile glebowe – foliogramy
karta pracy + materiały dla grup
kl. ILO
Zarys przebiegu lekcji
1. Czynności organizacyjne
2. Podanie tematu lekcji i przedstawienie celów lekcji
3. Przypomnienie pojęć gleba i proces glebotwórczy
4. Praca z atlasem - przypomnienie stref klimatycznych na kuli ziemskiej, dopasowanie typów gleb
dla każdej z podanych stref
5. Praca z atlasem - typy gleb w Polsce (charakterystyczne dla naszej strefy klimatycznej i inne)
6. Praca w grupach z wykorzystaniem podręcznika, atlasu i podanych materiałów – wypełnienie karty
pracy
7. Omówienie pracy grup (przez przedstawiciela grupy) z wykorzystaniem foliogramów z profilami
glebowymi różnych typów gleb
8. Ocena pracy grup (co zostało omówione w sposób wyczerpujący, co można uzupełnić, pytania do
grupy…)
9. Podsumowanie lekcji (z uwzględnieniem czynników powodujących degradacje gleb)
10. Praca domowa (skserowane zadania do wklejenia do zeszytu)
----------------------------------------------------------------------------------------------------------------
KARTA PRACY DLA GRUP
1. Uzupełnij tabelę na podstawie informacji zawartych w podręczniku, atlasie, oraz w podanych
materiałach:
Typ gleby
Skała
macierzysta
Strefa klimatyczna,
w której występuje
Przykład obszaru
występowania
gleby
Żyzność gleby
Czerwonoziemy
/KAŻDA GRUPA
MA INNY TYP
GLEB DO
OPRACOWANIA/
2. Znajdź w podręczniku właściwy danym glebom profil i przygotuj się do jego omówienia.
3. Wpisz numer rozpoznanego na foliogramie profilu glebowego na mapie konturowej świata
w miejscu występowania gleby. Wskaż to miejsce na mapie fizycznej świata, określ wyraźnie czy jest
to gleba strefowa, czy astrefowa.
4. Podaj przykłady czynników degradujących gleby.
..............................................................
..............................................................
Praca domowa
1. Rozpoznaj i podpisz typy gleb przedstawione na profilach glebowych.
a - ............................
b - ...........................
c - ...........................
2. Wyjaśnij na czym polegają, zachodzące w glebach, procesy wymywania i wmywania.
…………………………………………………………………………………………………..
…………………………………………………………………………………………………..
3. Poniżej podano nazwy gleb. Pojedynczą, ciągłą linią podkreśl nazwy gleb strefowych,
a przerywaną linią – nazwy gleb astrefowych.
bielica, czarna ziemia, mada, brunatna, górska (inicjalna), czarnoziem, rędzina, laterytowa
4. Na podstawie własnej wiedzy uzupełnij tabelę. Przydatność rolniczą gleb określ w skali
ocen: niska, średnia, wysoka, bardzo wysoka.
Numer
profilu
glebowego
Typ gleby
Podłoże geologiczne
(skały)
brunatna
wapienie
bielicowa
less
Przydatność rolnicza
Materiały dla grup uczniów do wykorzystania na lekcji
Do gleb strefowych należą:
gleby bielicowe - powstają w klimacie umiarkowanym chłodnym pod formacją lasu
iglastego. Charakteryzują się słabo rozwiniętym, zakwaszonym poziomem próchnicznym
o ciemnoszarej barwie, bardzo wyraźnym poziomem wymywania o jasnej barwie
składającym się niemal wyłącznie z pyłu i piasku kwarcowego oraz wyraźnym rdzawym
poziomem wmywania. W dolnej części profilu bielicy może występować poziom glejowy.
Żyzność tych gleb jest niewielka.
gleby brunatne - charakterystyczne dla klimatu umiarkowanego ciepłego. Powstają pod
lasami liściastymi i mieszanymi. W profilu gleb brunatnych pod poziomem próchnicznym
występuje poziom brunatnienia. Gleby te posiadają odczyn słabo kwaśny lub obojętny. Są
glebami żyznymi.
gleby płowe - należą do tej samej grupy co gleby brunatne. Powstają na utworach pylastych.
W ich profilu nad poziomem brunatnienia występuje jasny poziom pozbawiony części
ilastych. Gleby płowe są. dość żyzne.
czerwonoziemy - tworzą się pod wilgotnymi sawannami i lasami monsunowymi strefy
równikowej i podrównikowej. Ich czerwona barwa wynika z utleniania związków żelaza
w skale laterytowej. Duża ilość substancji organicznej szybko ulega procesowi mineralizacji.
Mimo że poziom próchniczny ma małą miąższość, gleby te charakteryzują się znaczną
żyznością.
czarne gleby tropikalne - powstają w klimacie podrównikowym na zwietrzelinie skał
magmowych. Mają bardzo dobrze rozwinięty poziom próchniczny o czarnej barwie. Są to
gleby żyzne, silnie zasadowe.
gleby tundrowe - tworzące się w klimacie subpolamym na wiecznej zmarzlinie przy
współudziale roślinności tundrowej. Charakteryzują się słabo rozłożoną próchnicą
o niewielkiej miąższości. Może w nich występować słabo zaznaczony poziom wymywania
i poziom glejowy zalegający na wiecznej zmarzlinie. Gleby tundrowe najczęściej są kwaśne
i mało żyzne. Na skutek wielokrotnego zamarzania i rozmarzania dochodzi do przesuwania
ku górze większych okruchów skalnych, co na powierzchni powoduje powstawanie sieci
wielobocznych, kamienistych szczelin.
czarnoziemy - gleby tworzące się w strefie umiarkowanej, w klimatach kontynentalnych
okresowo suchych. Powstają przy współudziale roślinności stepowej. Mają bardzo dobrze
rozwinięty poziom próchniczny o odczynie obojętnym, słabo kwaśnym lub słabo zasadowym.
Poziom próchniczny osiąga do dwóch metrów miąższości i leży na wapnistym poziomie
wmywania. Czarnoziem jest glebą bardzo żyzną.
gleby cynamonowe (brązowe) - powstają w klimacie śródziemnomorskim strefy
podzwrotnikowej na skałach bogatych w węglan wapnia. Mają dobrze rozwinięty poziom
próchniczny. Są glebami żyznymi, lecz wymagaj ą nawodnienia w czasie suchego lata.
Gleby strefowe
Przydatność
rolnicza
Typy
Charakterystyka
Występowanie na kuli ziemskiej
tundrowe
tworzą się w klimacie
subpolarnym, płytkie i słabo
wykształcone ze względu na
wieczną marzłość
północne krańce Eurazji, od półwyspu uprawy jęczmienia,
Kolskiego po Kamczatkę i od Alaski po ziemniaków i kapusty,
Labrador w Ameryce Północnej
inne w szklarniach
bielice
tworzą się w klimatach
umiarkowanie chłodnych na
piaskach porośniętych lasami
szpilkowymi; mają słabo
rozwinięty poziom
próchniczny i dobrze
wykształcony poziom
wymywania w postaci jasnej
wstęgi kwarcowego pyłu i
piasku
na południe od gleb tundrowychznaczne obszary Europy Środkowej i
Północnej, szeroki pas na Nizinie
Wschodnioeuropejskiej i w azjatyckiej
części Rosji, północna część USA i na
znacznych obszarach Kanady
konieczne intensywne
nawożenie, uprawa
żyta, owsa,
jęczmienia,
ziemniaków i roślin
pastewnych, pszenica
w południowej części
brunatne
i płowe
występują w klimacie
umiarkowanym o cechach
oceanicznych pod pokrywą
lasów mieszanych i
liściastych; mniejsze procesy
bielicowania, lepiej rozwinięty
poziom próchniczny
Europa Zachodnia i Południowa,
Mandżuria, Korea i Japonia w Azji,
Afryka Południowa, wschodnia
Australia, północno- wschodnia część
USA
przy intensywnym
nawożeniu wysokie
plony roślin
zbożowych,
okopowych i
przemysłowych
czarnoziemy
powstają głównie w klimacie
umiarkowanym na lessach,
przy udziale trawiastej i
cebulkowej roślinności
stepowej; wspaniale
rozwinięty poziom
próchniczny
od Ukrainy po górny Irtysz, preria w
środkowych stanach USA, pampa
argentyńska, południowo- wschodnia
Australia
najżyźniejsze glebyuprawa pszenicy,
buraka cukrowego,
bawełny; łatwo
ulegają erozji
kasztanowe
tworzą się w klimatach
ciepłych i suchych, poziom
próchniczny jaśniejszy o
czerwonym zabarwieniu
pochodzącym od tlenków
żelaza
na północ od M. Kaspijskiego i
Aralskiego po Bałchasz, Wyżyna
Mongolska, południowo- zachodnia
Australia, Sudan i na północ od
Kalahari, część prerii w USA,
południowa Argentyna
przy odpowiednim
nawodnieniu dają
dobre plony, uprawa
pszenicy
szaroziemy
pustynne
słabo rozwinięty poziom
próchniczny lub całkowity
obszary pustynne w Azji Środkowej,
jego brak ze względu na brak
Sahara w Afryce, wnętrze Australii
roślinności niedostatek wody,
szybki rozkład próchnicy
nie nadają się do
uprawy, nawodnione
po dłuższym czasie
wytwarzają glebę
czerwonoziemy,
żółtoziemy,
lateryty
występują w klimacie gorącym
wilgotnym, gdzie wietrzenie
niszczy warstwę próchniczną
przez nadmiar wody; są gęste,
zbite, gliniaste lub ilaste o
barwie czerwonej lub żółtawej
trudne do uprawy,
wymagają
skomplikowanych
zabiegów; uprawa
kakao, drzew
kauczukowych
Afryka Równikowa, Amazonia,
Ameryka Środkowa, Indie, Północna
Australia; gleby te zajmują około 25%
powierzchni lądów
Gleby astrefowe
Przydatność
rolnicza
Typy
Charakterystyka
Występowanie na kuli ziemskiej
rędziny
rozwinięte na wapieniach, dosyć
duży poziom próchniczny zalega
bezpośrednio na skale
macierzystej- brak pozostałych
poziomów
w klimatach umiarkowanych na
wapieniach; w Polsce na Wyżynie
urodzajne, ale trudne
Kieleckiej i Lubelskiej; w klimacie
do uprawy
śródziemnomorskim powstaje
"terra rosa"
aluwialne
(mady)
tworzą się współcześnie wzdłuż
dolin rzecznych, zwłaszcza w
na obszarach delt, największe w
odcinkach ujściowych rzek;
Egipcie, Mezopotamii, Indiach i na
powstają z drobnego materiału
Nizinie Chińskiej
naniesionego przez rzeki, bogate w
próchnicę
bagienne
mały przepływ wody i wysoko
położone lustro wody gruntowej
powoduje powstawanie nie
rozłożonej torfowatej próchnicy
w różnych obszarach na
stosunkowo niewielkich
mało urodzajne
przestrzeniach, większe obszary na nawet po osuszeniu
Nizinie Zachodniosyberyjskiej
czarne ziemie
powstają na obszarach
zarastających bagien, najczęściej
po zanikających jeziorach, przy
obniżonym poziomie wód
gruntowych
w różnych obszarach- największe
w Afryce Środkowej, Indiach i
Urugwaju, w Polsce na Kujawach
bardzo urodzajne,
ale trudne do
uprawy- pszenica,
burak cukrowy
górskie
płytkie, pozbawione wyraźnego
profilu, niszczone przez silne
wietrzenie i zmywanie
we wszystkich górach
słabe, tylko możliwa
hodowla; w dolinach
owies i ziemniaki
bardzo żyzne,
nadające się do
wszystkich upraw,
często wymagają
melioracji
Gleby strefowe- w zależności od ich stopnia wykształcenia wykazują rośliny
związek ze skałą macierzysta.
a) tundrowe - klimat subpolarny, płytkie, słabo wykształcone, uprawiane rzadko
(płn. Europa, Azja, Ameryka Płn.);
b) bielice - klimat umiarkowany chłodny (strefa lasów iglastych), dobrze
rozwinięte, wysoka kultura rolna (Europa Śr., Płn., Niź. Wsch-europejska, Kanada,
płn. część USA);
c) brunatne - klimat umiarkowany morski (strefa lasów mieszanych i liściastych)
dają wysokie plony (Europa zach., Azja, Afryka Płd. Wsch. Część Australii, płn.wsch. cz. USA);
d) czarnoziemy - klimat umiarkowany na lessach przy znacznym udziale
roślinności trawiastej , bogaty poziom próchniczy, dużo składników odżywczych,
bardzo żyzne (płd.- wsch. Australia, Ukraina, pampa argentyńska, prerie Płn.
Ameryki)
g) czerwonoziemy – obszar okołorównikowy, czerwona barwa, duża zawartość
związków żelaza, ubogie w próchnicę, mało żyzne, trudne do uprawy (Amazonia,
Ameryka Śr., Afryka Równikowa, płn. Australia)