Kościelne jednostki organizacyjne jako osoby prawne w świetle

Zeszyty Naukowe UNIWERSYTETU PRZYRODNICZO-HUMANISTYCZNEGO w SIEDLCACH
Nr 88
Seria: Administracja i Zarz dzanie
2011
mgr Pawe Krawczyk
Uniwersytet Przyrodniczo-Humanistyczny w Siedlcach
Ko!cielne jednostki organizacyjne jako osoby prawne
w !wietle prawa kanonicznego i prawa pa"stwowego
Ecclesiastical organization units as legal entities in the sphere
of ecclesiastical law and state law
Streszczenie: Tworzenie i funkcjonowanie ko cielnych osób prawnych reguluje zarówno prawo
pa!stwowe, jak i prawo kanoniczne. Do wiadczenie pokazuje, i" rozdzielenie tych dwu systemów prawa nie jest mo"liwe, a odwo#ywanie si$ przez ustawodawc$ i orzecznictwo do prawa
kanonicznego wydaje si$ konieczne. Inne rozwi%zania powoduj% u#omno & systemu prawa pa!stwowego.
Abstract: Creating and functioning of the ecclesiastical legal entities is regulated by state law
and ecclesiastical law. Experience shows that separation of these two legal systems is not possible. The legislator and the courts have to apply to the cannon law. Other solutions may cause
defects in the state law system.
Prawo kanoniczne jest to zbiór przepisów, którymi rz dzi si! Ko"ció# katolicki. S to zarówno normy reguluj ce $ycie osobiste kap#ana, spe#nianie
przeze% wielorakiej pos#ugi duszpasterskiej, ale tak$e normy okre"laj ce organizacj! i funkcjonowanie Ko"cio#a katolickiego. Nazwa: „prawo kanoniczne” pochodzi od podstawowej jednostki redakcyjnej ko"cielnych aktów
prawnych – kanonu. Pierwotnie to w#a"nie zbiory kanonów (canones) tworzy#y prawo kanoniczne – cho& by#y i s stosowane równie$ inne formy redakcji przepisów. Dla odró$nienia dwóch porz dków prawnych – "wieckiego
i ko"cielnego – przepisy "wieckie oznaczano nomoi (gr. '()(*). Kanon (#ac.
canon) to wyraz pochodzenia greckiego (+,'('-.) oznaczaj cy dos#ownie
sznur ciesielski, a w przeno"ni prawid#o, wzorzec – norm!.
W XX wieku Ko"ció# katolicki dwukrotnie odnawia# swoje prawa. Pierwsz
nowoczesn kodyfikacj! stanowi# Kodeks prawa kanonicznego z 1917 r.1.
Jednak szybko okaza# si! regulacj archaiczn , tote$ ju$ w 1959 r. Jan XXIII
og#osi# zamiar reformy prawa kanonicznego. Jednak$e komisja do reformy
prawa kanonicznego zosta#a powo#ana dopiero w 1963 roku, po rozpocz!ciu
1
Codex Iuris Canonici Pii X Pontificis Maximi iussu digestus Benedicti Papae XV autoritate
promulgator, Acta Apostolicae Sedis. Roma 9 (1917) pars II.
220
P. Krawczyk
II Soboru Watyka%skiego. Nowy Kodeks Prawa Kanonicznego zosta# promulgowany 25 stycznia 1983 r.2 przez papie$a Jana Paw#a II.
W polu zainteresowania prawa kanonicznego, w zakresie organizacji
i struktur Ko"cio#a katolickiego znajduje si! m.in. zagadnienie osobowo"ci
prawnej Ko"cio#a i jego jednostek organizacyjnych.
Wskaza& nale$y, i$ sama koncepcja osoby prawnej pojawi#a si! na
gruncie prawa kanonicznego. Wprawdzie poj!cie osób prawnych zacz!#o si!
kszta#towa& ju$ w czasach rzymskich, gdzie zacz!to wyodr!bnia& je jako
zwi zki osób tworzone w ró$nych celach3, ale jak zauwa$a S. Fundowicz,
Rzymianie wprawdzie znali kategori! osób prawnych, ale nie stworzyli prawnej konstrukcji tego zjawiska, nie uczynili tego równie$ glosatorzy4. Dopiero
na gruncie prawa kanonicznego stworzono fikcj!, $e korporacje i zak#ady
ko"cielne to pewne indywidua i jako takie s one osobami na równi z cz#owiekiem. Osoba prawna by#a wi!c fikcyjnym indywiduum, fikcyjn osob wyposa$on (równie$ za pomoc fikcji) we wszystkie prawne przymioty osób
fizycznych5. Mimo do"& okre"lonego znaczenia i rozbudowanej klasyfikacji,
osoba prawna zwana by#a corpus mysticum. Tajemniczo"& i nieokre"lono"&
instytucji osoby prawnej wi za#a si! z faktem, $e istnienie i w#a"ciwo"ci
prawne takiej osoby traktowano jako podobne, ale nie identyczne,
z w#a"ciwo"ciami osoby fizycznej. Samo wyra$enie corpus mysticum (wywodz ce si! z dzia#u dogmatyki katolickiej dotycz cego Ko"cio#a jako „cia#a
mistycznego Chrystusa”) wyra$a& mia#o my"l, $e natura osoby prawnej jest
tak samo niewyja"niona jak osób fizycznych – $e osoba prawna jest zagadk , podobnie jak cz#owiek6.
Kodeks prawa kanonicznego z 1917 r. jako podmioty prawa, za wyj tkiem osób fizycznych, wylicza# osoby moralne (persona morales), osoby
prawne (personae iuridicae), a tak$e twór prawny (ens iuridicum). Wszystkie
te okre"lenia jurysprudencja kanoniczna traktowa#a jako to$same z poj!ciem osoby moralnej7. Analiza kanonów 99, 100 par. 1, 391 par. 1, 471 par.
1, 536 par. 1, 676 par. 1, 708, 1376 par. 2, 1409, 1423 par. 2, 1495 par. 1
oraz 1557 par. 2 prowadzi do wniosku, i$ zgodnie z prawem kanonicznym
osobowo"& prawn mia#y Ko"ció# katolicki i Stolica Apostolska (stanowi ce
osoby prawne w rozumieniu prawa mi!dzynarodowego), zakony wyj!te
i niewyj!te, kongregacje zakonne, prowincje zakonne, domy zakonne, zatwierdzone przez kompetentne w#adze bractwa, stowarzyszenia bez "lubów,
kapitu#y katedralne i kolegiackie, diecezje, beneficja, ko"cio#y, klasztory,
mensy i in.8. Pewn trudno"& powodowa#o precyzyjne okre"lenie charakteru
2
Codex Iuris Canonici auctoritae Joannis Pauli PP II promulgates, Acta Apostolicae Sedis.
Roma 75 (1983) pars II.
K. Kola%czyk, Prawo rzymskie, Warszawa 1986, Wydanie IV, s. 203.
4
por. J. Binder, Das Problem der juristischen Pers'nlichkeit, Leipzig 1097, s. 146; R. Longchamps de Bérier, Studya nad istota osoby prawniczej, Lwów 1911, s. 1 i n.
5
S. Fundowicz, Poj$cie osoby prawnej prawa publicznego, „Przegl d Sejmowy” 1999 nr 2, s. 64.
6
W. Warka##o, Wina osoby prawnej na tle problematyki odpowiedzialno ci odszkodowawczej
deliktowej i ubezpieczeniowej, „Nowe Prawo” 1961, nr 2, s. 174.
7
zob. H. Insadowski, Osoba prawna. Studium prawnokanoniczne, Lublin 1927, s. 38-48,
98-103.
8
zob. Kodeks prawa kanonicznego z 1917 r.
3
Seria: Administracja i Zarz dzanie (15)2011
ZN nr 88
Ko!cielne jednostki organizacyjne jako osoby prawne…
221
prawnego parafii, która w "wietle prawa kanonicznego nie by#a osob prawn , cho& w praktyce, na zasadzie tradycji by#a za tak cz!sto uwa$ana.
Analogiczne zapisy znalaz#y si! w nowym prawie kanonicznym z 1983 r.
Zgodnie z kanonem 113 Ko"ció# katolicki i Stolica Apostolska s osobami
moralnymi z samego ustanowienia Bo$ego. Oprócz osób fizycznych s
w Ko"ciele tak$e osoby prawne, b!d ce mianowicie w prawie kanonicznym
podmiotem praw i obowi zków, które odpowiadaj ich charakterowi. Kanon
114 wskazuje, i$ osoby prawne s ustanowione albo na mocy samego przepisu prawa, albo przez specjalne przyznanie kompetentnej w#adzy, wydane
w formie dekretu jako zespo#y osób lub rzeczy, skierowane do celu odpowiadaj cego misji Ko"cio#a, ale przekraczaj cego cel poszczególnych jednostek. Przez cele, o których tu mowa, nale$y rozumie& te, które odnosz
si! do dzie# pobo$no"ci, apostolatu lub mi#o"ci czy to duchowej, czy materialnej. Zgodnie z par. 3 tego kanonu kompetentna w#adza Ko"cio#a nie powinna nadawa& osobowo"ci prawnej, jak tylko tym zespo#om osób lub rzeczy, które realizuj cel rzeczywi"cie po$yteczny oraz - po rozwa$eniu
wszystkiego - posiadaj "rodki, które wed#ug przewidywa% wystarczaj do
osi gni!cia ustalonego celu. Zgodnie z kanonem 115 osobami prawnymi
w Ko"ciele s albo zespo#y osób, albo zespo#y rzeczy. Zespó# osób, który
mo$e by& ustanowiony co najmniej z trzech osób, jest kolegialny, je$eli jego
dzia#anie okre"laj cz#onkowie wspó#dzia#aj cy w podejmowaniu decyzji, na
równych prawach lub nie, zgodnie z przepisami prawa i statutów; w przeciwnym wypadku jest niekolegialny. Zespó# rzeczy, czyli fundacja autonomiczna, sk#ada si! z dóbr lub rzeczy duchowych lub materialnych, którymi, zgodnie z postanowieniami prawa i statutów, zarz dza jedna lub kilka osób
fizycznych albo kolegium. Kanon 116 wskazuje, i$ publicznymi osobami
prawnymi s zespo#y osób lub rzeczy, które s ustanowione przez kompetentn w#adz! ko"cieln , by wykonywa#y w imieniu Ko"cio#a, w oznaczanym
dla nich zakresie, zgodnie z przepisami prawa, w#asne zadania im zlecone
dla publicznego dobra; pozosta#e osoby prawne s prywatnymi. Osoby prawne publiczne otrzymuj t! osobowo"& b d/ moc samego prawa, b d/ specjalnym dekretem kompetentnej w#adzy, przyznaj cym j wyra/nie; osoby
prawne prywatne otrzymuj t! osobowo"& tylko specjalnym dekretem kompetentnej w#adzy, przyznaj cym wyra/nie t! osobowo"&. Publiczn osob!
prawn reprezentuj , dzia#aj c w jej imieniu, ci, którym przyznaje to uprawnienie prawo powszechne lub partykularne albo w#asne statuty; prywatn
osob! prawn ci, którym to uprawnienie przyznaj statuty (kanon 118)9.
W zwi zku z powy$szymi ustaleniami rodzi si! pytanie, na ile przepisy
prawa kanonicznego maj zastosowanie w zakresie prawa pa%stwowego.
Jaki charakter nale$y nada& ko"cielnym osobom prawnym w pa%stwowym
porz dku prawnym. Zagadnienie niezwykle wa$ne z uwagi na wyst!powanie
jednostek ko"cielnych w powszechnym obrocie cywilnym i konieczno"& zapewnienia bezpiecze%stwa prawnego tego obrotu.
9
zob. Kodeks prawa kanonicznego z 1983 r.
ZN nr 88
Seria: Administracja i Zarz dzanie (15)2011
222
P. Krawczyk
Nie ulega w tpliwo"ci, $e w okresie obowi zywania konkordatu z 10 lutego 1925 r.10 Pa%stwo Polskie uznawa#o wprost osobowo"& prawn tych
wszystkich jednostek Ko"cio#a katolickiego, którym osobowo"& t przyznawa#o prawo kanoniczne. Wynika#a st d i odwrotna zasada, i$ pa%stwo nie
uznawa#o osobowo"ci prawnej tych jednostek ko"cielnych, których nie wymienia#o jako osoby prawne prawo kanoniczne. Pomimo $e sama zasada
wynikaj ca z konkordatu by#a jasna, ustalenie katalogu jednostek ko"cielnych, które posiada#y osobowo"& prawn , nie by#o proste, co by#o skutkiem
nieprecyzyjno"ci i chaotyczno"ci anachronicznego Kodeksu kanonicznego.
Tote$ znamienne jest, i$ Minister Sprawiedliwo"ci zwróci# si! o odpowiedni
wyk#adni! norm Kodeksu do Episkopatu Polski, który w odpowiedzi przes#a#
wyci g z Kodeksu prawa kanonicznego o osobach prawnych ko"cielnych
i zakonnych opublikowany dnia 10 maja 1926 r.11. Wyci g ów obejmowa#
wszystkie wymienione w Kodeksie jednostki organizacyjne Ko"cio#a katolickiego, okre"lane mianem osób moralnych, w"ród których wymieniono tak$e
wszystkie godno"ci ko"cielne, jak np.: wikariusz apostolski, biskup, kardyna#,
ordynariusz, kuria diecezjalna, urz!dnik ko"cielny, opat, dziekan, proboszcz,
pra#at niezale$ny, rektor ko"cio#a.
Po uznaniu konkordatu z 1925 r. za nieobowi zuj cy powsta# problem,
czy i jakie jednostki Ko"cio#a rzymskokatolickiego nale$y uwa$a& za osoby
prawne. Problem ten w pierwszej kolejno"ci sprowadza# si! do kwestii, czy
po zerwaniu konkordatu mo$na bra& pod uwag! ci g#o"& prawn w zakresie
osobowo"ci prawnej osób ko"cielnych.
Wobec braku odpowiednich regulacji prawnych w tym zakresie, problem stara# si! rozstrzygn & S d Najwy$szy. W orzeczeniu z 18 kwietnia
1963, sygn. 4 CO 11/6212 stan # na stanowisku, $e wobec utraty mocy
obowi zuj cej przez konkordat, straci#y te$ moc oparte na nim obowi zuj ce
przepisy prawa kanonicznego, jako wewn!trznego prawa statutowego Ko"cio#a. Tote$ regulacje prawa kanonicznego w zakresie osobowo"ci prawnej
jego jednostek nie maj $adnego prze#o$enia na prawo pa%stwowe.
S d Najwy$szy odrzucaj c prawo kanoniczne jako podstaw! osobowo"ci prawnej jednostek organizacyjnych Ko"cio#a, szuka# uzasadnienia tej
osobowo"ci w przepisach prawa PRL. Uzna#, $e w#a"ciw podstaw! unormowania tego problemu stanowi& powinny przepisy ustaw wydane na podstawie art. 70 Konstytucji13. Wobec ich braku S d Najwy$szy wskaza#, $e nale$y si!gn & w drodze analogii do przepisów obowi zuj cych w Polsce
Ludowej i na ich podstawie uzna# osobowo"& prawn parafii, diecezji i archidiecezji oraz diecezjalnych seminariów duchownych.
Wskaza# przy tym, i$ osobowo"& prawn jednostek organizacyjnych
Ko"cio#a nale$y wywie"& z art. 1 dekretu z 31 grudnia 1956 r. o organizowa10
Konkordat pomi$dzy Stolic% Apostolsk% a Rzeczypospolit% Polsk% zawarty dnia 10 lutego 1925 r., Dz.U. z 1925 r., Nr 72, poz. 501.
11
zob. pismo biura Episkopatu Polski z dnia 29.IV.1926 r., nr 438/26, nie publikowane; zob. te$.
Dz.Urz. Min. Spr. nr 10 z dnia 10 maja 1926 r., s. 175-182.
12
OSN 1964, z. 10, poz. 198 i OSPiKA 1965, poz. 6.
13
Konstytucja Polskiej Rzeczypospolitej Ludowej uchwalona przez Sejm Ustawodawczy
w dniu 22 lipca 1952 r., Dz.U. z 1952 r., Nr 33, poz. 232.
Seria: Administracja i Zarz dzanie (15)2011
ZN nr 88
Ko!cielne jednostki organizacyjne jako osoby prawne…
223
niu i obsadzaniu stanowisk ko"cielnych14 oraz z art. 59 ustawy z 14 lipca
1961 r. o rozwoju systemu o"wiaty i wychowania15.
Wskaza& jednak nale$y, i$ przywo#ane przez S d Najwy$szy akty
prawne nie mog#y uzasadnia& osobowo"ci prawnej jednostek Ko"cio#a rzymskokatolickiego. Okoliczno"&, i$ zgodnie z wymienionymi przepisami, do
utworzenia przekszta#cenia i zniesienia parafii i diecezji oraz utworzenia seminariów duchownych konieczna by#a zgoda w#a"ciwych organów pa%stwowych, nie daje $adnej podstawy do wniosku, i$ jednostki i zak#ady ko"cielne
utworzone za zgod organów pa%stwowych nabywaj tym samym osobowo"& prawn . Musia#by istnie& wyra/ny przepis albo przewiduj cy, i$ parafie,
diecezje i seminaria uzyskuj osobowo"& prawn z chwila utworzenia, albo
upowa$niaj ce w#a"ciwe organy do przyznania im tej osobowo"ci przy wyra$eniu zgody na ich utworzenie16.
Równie$ nie mog uzasadnia& osobowo"ci prawnej jednostek ko"cielnych przepisy powo#anego przez S d Najwy$szy rozporz dzenia Min. Finansów z 20 lutego 1962 r. o prowadzeniu ksi g przez ko"cielne osoby
prawne oraz zakony i kongregacje17, a tym bardziej wskazane przez S d
okólniki ministerialne, albowiem przepisy te nie mia#y rangi ustawowej.
Tote$ uzna& nale$y, i$ $aden z powo#anych przez S d Najwy$szy przepisów nie uzasadnia# osobowo"ci prawnej wskazanych w tym orzeczeniu
jednostek ko"cielnych. Trudno wskaza& równie$ inne przepisy, oprócz przepisów prawa kanonicznego, z których mo$na by wyprowadzi& osobowo"&
prawn Ko"cio#a i jego jednostek18.
Prowadzi to do wniosku, i$ S d Najwy$szy odrzucaj c formalnie obowi zywanie prawa kanonicznego w porz dku prawnym, de facto musia#
czerpa& z jego dorobku. Z takim rozumowaniem koreluje stanowisko
S. Rozmarynowicza, którego zdaniem analiza wyroków S du Najwy$szego
lat pi!&dziesi tych w zakresie spraw ko"cielnych wskazuje niezbicie, $e
uznawa# on prawo kanoniczne za obowi zuj cy Ko"ció# rzymskokatolicki
w Polsce status prawny19.
14
Dz.U. z 1957 r., Nr 1, poz. 6.
Dz.U. z 1960 r., Nr 32, poz. 160.
16
zob. opinia prawna J. Jod#owskiego, Problem osobowo ci prawnej Ko cio#a Rzymsko Katolickiego i jego jednostek; zbiory prywatne autora.
17
Dz.U. z 1962 r., Nr. 18, poz. 77.
18
opinia prawna J. Jod#owskiego, op. cit.
19
zob. opinia prawna A. Rozmarynowicza, Osobowo & prawna Ko cio#a w PRL; zbiory prywatne autora. A. Rozmarynowicz wskazuje, i$ S d Najwy$szy po"rednio uznawa# obowi zywanie
prawa kanonicznego, wprowadzonego na obszarze Pa%stwa Polskiego konkordatem, chocia$by
stwierdzaj c, $e uznaje osobowo"& prawn diecezji, kiedy to granice diecezji ustalone zosta#y
tym w#a"nie konkordatem; S d Najwy$szy w orzeczeniu z dnia 17 stycznia 1956 r. stwierdzi#, i$
Ko"ció# jest osob prawn , w zwi zku z czym pe#nomocnikiem parafii mo$e by& radca prawny kurii
diecezjalnej, jego pe#nomocnictwo za" mo$e zosta& podpisane przez wikariusza generalnego,
„poniewa$ jego kompetencje do dzia#ania zamiast ordynariusza wynikaj z prawa kanonicznego”
(II CZ 1/56, OSNC 1957, poz. 14); Podobnie orzeczenie z dnia 6 pa/dziernika 1960 r., stwierdza#o, i$ „przedstawicielem pozwanego ko"cio#a mo$e by& w#a"ciwy ordynariusz” (III CO 26/60,
OSPiKA, 1961, poz. 265) Punktem wyj"cia do takiego stwierdzenia z pewno"ci by#o uznanie
prawa kanonicznego jako miarodajnego w tej dziedzinie, zob. szerzej. J. Dziobek-Roma%ski,
Uznawanie zwi%zków religijnych w Polsce (1944-1989) narz$dziem dyskryminacyjnej polityki
15
ZN nr 88
Seria: Administracja i Zarz dzanie (15)2011
224
P. Krawczyk
Taki stan powodowa# tylko chaos prawny i brak jasno"ci w tej materii.
Kwestia osobowo"ci prawnej jednostek organizacyjnych Ko"cio#a pozosta#a
nadal otwarta i oczekuj ca na ustawowe unormowanie.
Ustawowe uregulowanie osobowo"ci prawnej ko"cielnych jednostek organizacyjnych nast pi#o dopiero ustaw z 17 maja 1989 r. o stosunku Pa%stwa do Ko"cio#a rzymskokatolickiego20. Ustawa uzna#a za osoby prawne:
Konferencj! Episkopatu Polski, metropolie, archidiecezje, diecezje, administratury, apostolskie, parafie, ko"cio#y rektoralne (rektoraty), Caritas Polska,
Caritas diecezji, Papieskie Dzie#a Misyjne, Ordynariat Polowy, kapitu#y, parafie personalne, Konferencj! Wy$szych Prze#o$onych Zakonnych M!skich, Konferencj! Wy$szych Prze#o$onych Zakonnych 0e%skich, instytuty
$ycia konsekrowanego (instytuty zakonne i instytuty "wieckie) oraz stowarzyszenia $ycia apostolskiego, prowincje zakonów, opactwa, klasztory niezale$ne, domy zakonne, wy$sze i ni$sze seminaria duchowne diecezjalne,
wy$sze i ni$sze seminaria duchowne zakonne ( je$eli, w my"l przepisów danego zakonu, maj charakter samoistny), Katolicki Uniwersytet Lubelski,
Uniwersytet Papieski Jana Paw#a II w Krakowie, Papieski Wydzia# Teologiczny w Poznaniu, Papieski Wydzia# Teologiczny we Wroc#awiu, Papieski
Wydzia# Teologiczny w Warszawie oraz jego dwie sekcje: "w. Jana Chrzciciela i "w. Andrzeja Boboli „Bobolanum”, Wydzia# Filozoficzny Towarzystwa
Jezusowego w Krakowie, ko"cielne instytuty naukowe i dydaktyczno-naukowe kanonicznie erygowane.
Inne jednostki organizacyjne Ko"cio#a mog#y uzyska& osobowo"&
prawn w drodze rozporz dzenia Ministra-Kierownika Urz!du do Spraw Wyzna%.
Art. 4 konkordatu z 28 lipca 1993 r.21 uzna# dodatkowo osobowo"&
prawn Ko"cio#a katolickiego oraz zagwarantowa# uznanie osobowo"ci
prawnej wszystkich instytucji ko"cielnych, które uzyska#y tak osobowo"& na
podstawie przepisów prawa kanonicznego. Zgodnie z konkordatem równie$
inne instytucje ko"cielne mog na wniosek w#adzy ko"cielnej uzyska& osobowo"& prawn na podstawie prawa polskiego.
1cis#y zwi zek pomi!dzy prawem kanonicznym a pa%stwowym wida&
nie tylko na etapie powo#ywania osób prawnych, ale równie$ ich funkcjonowania. Dowodzi tego orzeczenie S du Najwy$szego z 27 lipca 2000 r. w spr.
I C CKN 88/0022 , wydane w post!powaniu kasacyjnym, a dotycz ce w#a"ciwej reprezentacji ko"cielnej osoby prawnej na gruncie prawa cywilnego.
Stwierdza si! w nim, i$ zawarcie z bankiem przez proboszcza parafii umowy
kredytu, bez zezwolenia w#a"ciwego biskupa diecezjalnego, by#o sprzeczne
w#adz., Lublin 2004, s. 151 i n.; Na przepisy prawa kanonicznego powo#ywa#a si! równie$
uchwa#a Rady Ministrów z dnia 02 sierpnia 1954 r. w sprawie usamodzielnienia si! Wydzia#u
Teologii Katolickiej Uniwersytetu Warszawskiego, zob. par 2 uchwa#y nr 517 Rady Ministrów
z dnia 02 sierpnia 1954 r. w sprawie usamodzielnienia si$ Wydzia#u Teologii Katolickiej Uniwersytetu Warszawskiego, [w:] Pa!stwowe prawo wyznaniowe PRL, s. 123.
20
Dz.U. z 1989 r., Nr 29, poz. 154.
21
Konkordat pomi$dzy Stolic% Apostolsk% a Rzeczypospolit% Polsk% zawarty dnia 28 lipca
1993 r., Dz.U. z 1998 r. Nr 51, poz. 318.
22
OSP 2003, nr 9, poz. 115
Seria: Administracja i Zarz dzanie (15)2011
ZN nr 88
Ko!cielne jednostki organizacyjne jako osoby prawne…
225
z przepisami prawa kanonicznego, okre"laj cego sposób dzia#ania parafii
jako ko"cielnej osoby prawnej (Kan. 1281 par. Kodeksu prawa kanonicznego), co doprowadzi#o do uznania niewa$no"ci tej umowy w polskim porz dku
prawnym. Istot tego orzeczenia jest zatem uznanie przez pa%stwo sankcji
prawno – kanonicznych na gruncie prawa cywilnego.
Powy$sze orzeczenie zosta#o potwierdzone przez wyrok S du Najwy$szego z dnia 24 marca 2004 r. w spr. IV CK 108/0323. W wyroku tym stwierdzono kompetencj! proboszczów do reprezentowania parafii w stosunkach
maj tkowych z osobami trzecimi w sposób i na zasadach okre"lonych w kodeksie prawa kanonicznego. Wskazano równie$ na uzale$nienie wa$no"ci
dokonanych przez proboszcza czynno"ci przekraczaj cych granice i sposób
zwyczajnego zarz dzania, okre"lonych w statucie lub stosownym akcie biskupa diecezjalnego, od uprzedniego pisemnego upowa$nienia ordynariusza, a czynno"ci o charakterze alienacji dóbr - od zezwolenia w#adzy okre"lonej w kanonie 1292 Kodeksu prawa kanonicznego.
Powy$sze rozwa$ania wskazuj , na "cis#y zwi zek pomi!dzy prawem
kanonicznym i pa%stwowym w zakresie powo#ywania i funkcjonowania osób
prawnych, b!d cych jednocze"nie jednostkami organizacyjnymi Ko"cio#a katolickiego. Rozdzielenie tych dwóch systemów prawa nie jest mo$liwe, a odwo#ywanie si! przez ustawodawc! i orzecznictwo do prawa kanonicznego
wydaje si! konieczne. Inne rozwi zania powoduj u#omno"& systemu prawa
pa%stwowego, jak cho&by w okresie Polski Ludowej, kiedy starano si! ca#kowicie wyeliminowa& i ignorowa& prawo kanoniczne w pa%stwowym porz dku prawnym. Ustawodawca musi mie& "wiadomo"&, i$ prawo kanoniczne istnieje od tysi cleci i jest cz!sto starsze od prawa pa%stwowego. Prawo
to wywiera#o i wywiera wielostronny wp#yw na $ycie spo#ecze%stwa, na ró$ne instytucje i rozwi zania prawa "wieckiego. S#usznie stwierdza# L. Petra$ycki, i$ „nauki prawne nie mog przecie$ obraca& si! wy# cznie w ciasnym
kr!gu $ycia prawnego, którego promotorem, twórc i kontrolerem jest pa%stwo. Musz obejmowa& swoim polem widzenia ca# rzeczywisto"& spo#eczn ”24.
Bibliografia
Binder J., Das Problem der juristischen Pers'nlichkeit, Leipzig 1097.
Dziobek-Roma%ski J., Uznawanie zwi%zków religijnych w Polsce (1944-1989) narz$dziem dyskryminacyjnej polityki w#adz, Lublin 2004.
Fundowicz S., Poj$cie osoby prawnej prawa publicznego, „Przegl d Sejmowy” 1999 nr 2.
Insadowski H, Osoba prawna. Studium prawnokanoniczne, Lublin 1927.
Kola%czyk K., Prawo rzymskie, Warszawa 1986, Wydanie IV.
Longchamps de Bérier R., Studya nad istot% osoby prawniczej, Lwów 1911.
23
OSNC 2005/4/65
M. Pietrzak, Prawo kanoniczne a pa!stwowy porz%dek prawny, „Ruch Prawniczy, Ekonomiczny I Socjologiczny”, rok XLVII, zeszyt 3, 1985, s. 3; zob. te$ L. Petra$ycki, Teoria prawa
i pa!stwa w zwi%zku z teori% moralno ci, t. II, Warszawa 1960, s. 420.
24
ZN nr 88
Seria: Administracja i Zarz dzanie (15)2011
226
P. Krawczyk
Petra$ycki L., Teoria prawa i pa!stwa w zwi%zku z teori% moralno ci, t. II,
Warszawa 1960.
Pietrzak M., Prawo kanoniczne a pa!stwowy porz%dek prawny, „Ruch Prawniczy, Ekonomiczny I Socjologiczny”, rok XLVII, zeszyt 3, 1985.
Warka##o W., Wina osoby prawnej na tle problematyki odpowiedzialno ci odszkodowawczej deliktowej i ubezpieczeniowej, „Nowe Prawo” 1961, nr 2.
Akty prawne
Konkordat pomi$dzy Stolic% Apostolsk% a Rzeczypospolit% Polsk% zawarty
dnia 10 lutego 1925 r., Dz.U. z 1925 r., Nr 72, poz. 501.
Konstytucja Polskiej Rzeczypospolitej Ludowej uchwalona przez Sejm
Ustawodawczy w dniu 22 lipca 1952 r., Dz.U. z 1952 r., Nr 33, poz. 232.
Dekretu z dnia 31 grudnia 1956 r. o organizowaniu i obsadzaniu stanowisk
ko"cielnych Dz.U. z 1957 r., Nr 1, poz. 6.
Ustawy z dnia 14 lipca 1961 r. o rozwoju systemu o"wiaty i wychowania
Dz.U. z 1960 r., Nr 32, poz. 160.
Ustawa z dnia 17 maja 1989 r. o stosunku pa!stwa do Ko cio#a katolickiego
w Polskiej Rzeczypospolitej Ludowej, Dz.U. z 1989 r., Nr 29, poz. 154.
Uchwa#a Rady Ministrów nr 517 z dnia 02 sierpnia 1954 r. w sprawie usamodzielnienia si! Wydzia#u Teologii Katolickiej Uniwersytetu Warszawskiego, [w:] Pa!stwowe prawo wyznaniowe PRL, s. 123.
Konkordat pomi$dzy Stolic% Apostolsk% a Rzeczypospolit% Polsk% zawarty
dnia 28 lipca 1993 r., Dz.U. z 1998 r. Nr 51, poz. 318.
Rozporz%dzenia Ministra Finansów z dnia 20 lutego 1962 r. o prowadzeniu
ksi%g przez ko cielne osoby prawne oraz zakony i kongregacje, Dz.U.
z 1962 r., Nr 18, poz. 77.
#ród a prawa kanonicznego ko!cio a katolickiego
Codex Iuris Canonici Pii X Pontificis Maximi iussu digestus Benedicti Papae
XV autoritate promulgator, Acta Apostolicae Sedis. Roma 9 (1917)
pars II.
Codex Iuris Canonici auctoritae Joannis Pauli PP II promulgates, Acta Apostolicae Sedis. Roma 75 (1983) pars II.
Orzecznictwo
Orzeczenie S%du Najwy"szego z dnia 18 kwietnia 1963, w spr. 4 CO 11/62,
OSN 1964, z. 10, poz. 198 i OSPiKA 1965, poz. 6.
Orzeczeniu S%du Najwy"szego z dnia 17 stycznia 1956 r. w spr. II CZ 1/56,
OSNC 1957, poz. 14.
Orzeczenie S%du Najwy"szego z dnia 6 pa(dziernika 1960 r., w spr.
III CO 26/60, OSPiKA, 1961, poz. 265.
Orzeczenie S%du Najwy"szego z dnia 27 lipca 2000 r. w spr. I C CKN 88/00,
OSP 2003, nr 9, poz. 115
Wyrok S%du Najwy"szego z dnia 24 marca 2004 r. w spr. IV CK 108/03
OSNC 2005 nr 4, poz. 65
Seria: Administracja i Zarz dzanie (15)2011
ZN nr 88
Ko!cielne jednostki organizacyjne jako osoby prawne…
227
Inne
Opinia prawna J. Jod#owskiego, Problem osobowo ci prawnej Ko cio#a
Rzymsko Katolickiego i jego jednostek; zbiory prywatne autora.
Opinia prawna A. Rozmarynowicza, Osobowo & prawna Ko cio#a w PRL;
zbiory prywatne autora.
Pismo biura Episkopatu Polski z dnia 29.IV.1926 r., nr 438/26, nie publikowane.
ZN nr 88
Seria: Administracja i Zarz dzanie (15)2011