Nr 6/2009 - Ogólnopolska Federacja Organizacji Pozarządowych

Jak się poruszać w systemie wdraŜania
Funduszy Europejskich 2007-2015?
Podpowiedzi dla członków komitetów monitorujących
Nr
6/2009
Fundusze UE w Polsce: co to takiego i skąd czerpać informacje?
Marcela Wasilewska,
Program Europejski, Federacja Organizacji Pozarządowych Centrum Szpitalna
T
yle się mówi o pieniądzach, które przyznała nam Unia Europejska. Ale czy wiemy, co to są za pieniądze? Jak się
dowiedzieć, o co właściwie chodzi? Hm, jak to dobrze, że jest internet. Wrzucam w popularną przeglądarkę hasło
„fundusze unijne” i... otrzymuję grubo ponad 900 tysięcy wyników. Po przejrzeniu kilkunastu pierwszych stron
orientuję się, że są to głównie oferty firm szkoleniowo-doradczych. Prawie każda oferuje „skuteczne pozyskiwanie
dotacji z UE”. Na szczęście u góry listy wyników znajduję dwa linki z końcówką „gov.pl”, co oznacza domenę rządową.
Zanim tam zajrzymy, opiszę po kolei, co to w ogóle są te odmieniane przez polityków oraz w mediach przez wszystkie
przypadki fundusze unijne, strukturalne, europejskie... Artykuł jest długi, ale dzięki podziałowi na części i opatrzeniu
ich śródtytułami Czytelnicy mogą się zapoznać z zagadnieniami, które są dla nich najbardziej interesujące. Na końcu
znajdą Państwo listę przydatnych adresów internetowych.
Spis treści:
Z czego składa się budżet Unii Europejskiej?
Jak działa budżet UE?
Na co przeznaczane są pieniądze z budżetu?
Unijna polityka spójności i jej fundusze
Ogólne zasady polityki spójności
Fundusze Unii Europejskiej dla Polski
Strona I
System wdrażania funduszy UE w Polsce
Tekst powstał w ramach finansowania ze środków Programu „Wspieranie organizacji
Pozarządowych 2009 – ścieŜka EURO-NGO+ działania rzecznicze”
Polsko-Amerykańskiej Fundacji Wolności.
Z czego składa się budżet Unii Europejskiej?1
Przyznane Polsce (i innym państwom członkowskim Unii) pieniądze pochodzą z budżetu UE.
Na budżet składają się:
1) opłaty celne pobierane od towarów sprowadzanych z krajów nienależących do UE (w przybliżeniu 17,3 mld euro –
15% całkowitego dochodu),
2) dochody z VAT (podatku od wartości dodanej) – określony procent, który państwa członkowskie wpłacają do
budżetu Unii z dochodów z tytułu VAT (15% całkowitych dochodów, tj. 17,8 mld euro),
3) kwoty uzależnione od produktu narodowego brutto (PNB) – jednolita stawka procentowa (0,73%) stosowana do
PNB każdego państwa członkowskiego. Jest to obecnie największe źródło środków finansowych UE, stanowiące 69%
całkowitej wartości jej dochodów, tj. 80 mld euro.
Pozostałe dochody to m.in. podatki od wynagrodzeń pracowników unijnych instytucji, składki wpłacane przez państwa
spoza UE na niektóre programy unijne oraz kary finansowe nakładane na przedsiębiorstwa za łamanie prawa
konkurencji i innych przepisów. Stanowią one w przybliżeniu 1% budżetu – ok. 1,3 mld euro.
Jak działa budżet UE?
Budżet Unii jest wieloletni: obejmuje okres siedmiu lat. Jest to po prostu plan finansowy, w którym ustalane są limity
wydatków: nie chodzi bowiem o wykazanie dokładnej wysokości dochodów i wydatków, ale o określenie
najważniejszych priorytetów i założenie maksymalnej kwoty, jaką Unia może na nie wydać. Budżet UE nie może mieć
deficytu ani nadwyżki budżetowej. Na koniec każdego roku różnica pomiędzy wpływami a wydatkami powinna wynosić
zero. Dlatego tak ważne jest utrzymywanie wydatków pod kontrolą.
Obecnie realizowany jest budżet na lata 2007-2013. Wcześniejszy obejmował lata 2000-2006 (Polska i dziewięć innych
krajów Europy Środkowo-Wschodniej przystąpiły do Unii w 2004 r., stąd pierwsze fundusze dostały w latach 2004-2006).
W ramach budżetu wieloletniego funkcjonują budżety roczne (na zasadzie takiej, jak krajowe: mają dokładnie określoną
wielkość wpływów i wydatków).
Na co przeznaczane są pieniądze z budżetu?
1 Informacje pochodzą ze stron Komisji Europejskiej poświęconych budżetowi UE:
http://ec.europa.eu/dgs/budget/budget_glance/index_pl.htm.
Tekst powstał w ramach finansowania ze środków Programu „Wspieranie organizacji
Pozarządowych 2009 – ścieŜka EURO-NGO+ działania rzecznicze”
Polsko-Amerykańskiej Fundacji Wolności.
Strona II
Wciąż najwięcej pieniędzy przeznaczanych jest na politykę rolną (w tym rybactwo i rybołówstwo) oraz politykę
spójności, mającą na celu podwyższenie poziomu spójności gospodarczej, społecznej i terytorialnej krajów
członkowskich. W obecnym budżecie pieniądze na wsparcie konkurencyjności i spójności przewyższają fundusze na
rolnictwo i rozwój obszarów wiejskich (patrz poniższy wykres) – po raz pierwszy w historii Unii. Z budżetu finansowane
są również koszty administracyjne utrzymania unijnych instytucji oraz pomoc humanitarna i rozwojowa dla krajów spoza
UE.
Źródło: Komisja Europejska, Dyrekcja Generalna ds. BudŜetu
Jeśli interesuje Państwa, ile eurocentów z każdego wydanego z budżetu Unii euro przeznaczanych jest np. na walkę z
terroryzmem, przestępczością zorganizowaną i nielegalną imigracją czy na ochronę dziedzictwa kulturowego, zdrowie
publiczne i interesy konsumenckie, zachęcam do zapoznania się z wyliczeniami Dyrekcji Generalnej ds. Budżetu2.
Należy pamiętać, że nie we wszystkich dziedzinach państwa członkowskie działają na poziomie Unii. Dla przykładu:
systemy edukacji, krajowe ubezpieczenia społeczne, systemy emerytalno-rentowe czy systemy opieki zdrowotnej
finansowane są ze skarbu państwa lub kas samorządowych.
Unijna polityka spójności i jej fundusze
W kontekście omawianych w tym tekście funduszy unijnych dostępnych w Polsce najbardziej interesują nas wydatki na
politykę spójności (można się również spotkać z określeniami: polityka regionalna i polityka strukturalna; wszystkie trzy
stosowane są często zamiennie, gdyż mają w istocie rzeczy wspólny cel: wyrównanie różnic gospodarczych między
regionami Unii Europejskiej i poziomem życia mieszkańców).
EFS, uruchomiony w 1957 roku, jest głównym narzędziem finansowym Unii Europejskiej służącym do inwestowania w
tzw. kapitał ludzki, czyli po prostu w ludzi. Wspiera zatrudnienie i pomaga zdobywać lepsze wykształcenie i umiejętności.
Swoim zakresem obejmuje także przeciwdziałanie zjawisku wykluczenia społecznego, kształcenie ustawiczne,
doskonalenie kadr gospodarki, rozwój przedsiębiorczości, zwiększanie dostępu i uczestnictwa kobiet na rynku pracy
2 Strona Dyrekcji Generalnej Komisji Europejskiej ds. Budżetu: http://ec.europa.eu/dgs/budget/budget_glance/what_for_pl.htm.
Tekst powstał w ramach finansowania ze środków Programu „Wspieranie organizacji
Pozarządowych 2009 – ścieŜka EURO-NGO+ działania rzecznicze”
Polsko-Amerykańskiej Fundacji Wolności.
Strona III
Instrumentem polityki spójności są fundusze strukturalne. Obecnie istnieją dwa: Europejski Fundusz Społeczny (EFS)
oraz Europejski Fundusz Rozwoju Regionalnego (EFRR). W dużym skrócie ich zadaniem jest wspieranie restrukturyzacji i
modernizacji gospodarek krajów UE. Oba wdrażane są na poziomie regionów.
Największy fundusz – EFRR – finansuje wszystkie programy unijne, które mają na celu pomoc mniej rozwiniętym
regionom: rozwój lokalny, zatrudnienie, poprawę infrastruktury oraz ochronę i poprawę stanu środowiska, ale także
rozwój turystyki, inwestycje w dziedzinie kultury oraz rozwój społeczeństwa informacyjnego.
Ponadto działa także Fundusz Spójności, który co prawda podlega podobnym zasadom co fundusze strukturalne, ale
wdrażany jest na poziomie państw członkowskich, a nie regionów. Pieniądze kierowane są do tych państw UE, w których
PNB na jednego mieszkańca jest niższy niż 90% unijnej średniej. Jego celem jest ułatwienie integracji słabiej rozwiniętych
krajów poprzez budowę sieci transportowych oraz obiektów ochrony środowiska o znaczeniu ponadregionalnym. Z tego
funduszu można otrzymać dofinansowanie na duże projekty inwestycyjne. Głównymi odbiorcami pomocy są jednostki
samorządu terytorialnego, tworzone przez nie związki gmin lub inne podmioty publiczne.
Zupełnie innym rodzajem funduszy są: Europejski Fundusz Rolny Rozwoju Obszarów Wiejskich (EFRROW) i Europejski
Fundusz Rybacki. Po zrealizowaniu budżetu Wspólnoty na lata 2000-2006, zostały one wyłączone z funduszy
strukturalnych i są obecnie zarządzane w ramach unijnej Wspólnej Polityki Rolnej3.
Ogólne zasady polityki spójności
Sposób, w jaki fundusze są wydatkowane, opiera się na podziale odpowiedzialności w ramach zasady partnerstwa.
Zakłada ona współpracę między Komisją Europejską a odpowiednimi władzami publicznymi danego państwa na szczeblu
krajowym, regionalnym i lokalnym (tj. gminami, powiatami i województwami), a także z partnerami gospodarczymi i
społecznymi. Współpraca powinna istnieć zarówno na etapie programowania, jak i realizacji.
Inna ważna zasada mówi, że fundusze powinny uzupełniać fundusze poszczególnych państw członkowskich, a nie
zastępować je. Działania Unii Europejskiej nie powinny zastępować działań na szczeblu krajowym i regionalnym, ale je
wzmacniać. Zgodnie z tą zasadą, dotacja, jaką mogą otrzymać na swoje projekty organizacje pozarządowe,
przedsiębiorcy, gminy czy np. instytucje szkolnictwa, nie pochodzi w całości z funduszy Wspólnoty – częściowo
finansowana jest z pieniędzy krajowych.
Pozostałe zasady to: zasada subsydiarności (oznacza, że wszelkie działania powinny być podejmowane na możliwie
najniższym szczeblu zdolnym do ich realizacji w obrębie regionu lub państwa członkowskiego), koncentracji (polega na
ograniczeniu wsparcia z pieniędzy unijnych jedynie do tych typów działań, które mają podstawowe znaczenie dla
spójności społeczno-gospodarczej Unii), programowania (instytucje UE kontrolują i monitorują wykorzystanie funduszy,
by proces ten był zgodny z polityką Wspólnoty i wytycznymi Komisji Europejskiej) oraz koordynacji (skupianie działań i
instrumentów polityki spójności na priorytetach, które mają podstawowe znaczenie dla spójności społecznogospodarczej Unii).
Fundusze podzielone są w ramach trzech obszarów zwanych celami:
•
•
Konwergencja (z łac. – spójność): wspierany jest rozwój infrastruktury oraz potencjału gospodarczego i
społecznego najbiedniejszych regionów (282,8 mld euro, czyli prawie 82% wszystkich wydatków w ramach
funduszy strukturalnych);
Konkurencyjność regionalna i zatrudnienie: wparcie dla innowacji i badań naukowych, zrównoważonego
rozwoju oraz szkolenia zawodowego w mniej rozwiniętych regionach (prawie 16%);
Europejska współpraca terytorialna: wspieranie, promowanie i realizowanie wspólnych projektów o
charakterze międzynarodowym na terytorium całej Unii Europejskiej.
3 Informacje na temat tych funduszy i realizowanych w ich ramach Programu Rozwoju Obszarów Wiejskich 2007-2013 i Programu
Operacyjnego Zrównoważony rozwój sektora rybołówstwa i nadbrzeżnych obszarów rybackich 2007-2013 można znaleźć na
stronach internetowych Ministerstwa Rolnictwa i Rozwoju Wsi: www.minrol.gov.pl, które zarządza nimi w Polsce.
Tekst powstał w ramach finansowania ze środków Programu „Wspieranie organizacji
Pozarządowych 2009 – ścieŜka EURO-NGO+ działania rzecznicze”
Polsko-Amerykańskiej Fundacji Wolności.
Strona IV
•
Pieniądze dzielone są tak, aby więcej dostawały regiony znajdujące się w gorszej sytuacji społeczno-gospodarczej (patrz
schemat poniżej). Wykorzystanie tych pieniędzy ma być skoncentrowane na przyspieszeniu rozwoju regionów słabiej
rozwiniętych. Mniej zamożne państwa członkowskie otrzymują więc więcej niż bogatsze, a większość państw, w tym
Polska, otrzymuje z budżetu więcej, niż wpłaca.
Źródło: Komisja Europejska, Dyrekcja Generalna ds. Polityki Regionalnej
Według obliczeń Komisji Europejskiej4, w Unii liczącej dziś 27 państw do objęcia pomocą kwalifikuje się 168 regionów o
ludności liczącej 314 mln mieszkańców. Jeśli PKB na jednego mieszkańca w danym regionie jest mniejsze niż 75%
średniej UE, taki region może liczyć na finansowe wsparcie w ramach celu Konwergencja.
Są także kraje, w których tylko niektóre regiony są objęte pomocą unijną (np. część wschodnia Niemiec, niektóre regiony
Wielkiej Brytanii, Grecji, Hiszpanii, Francji, Czech, Włoch, Portugalii i Słowacji).
4 http://ec.europa.eu/regional_policy/policy/object/index_pl.htm
Tekst powstał w ramach finansowania ze środków Programu „Wspieranie organizacji
Pozarządowych 2009 – ścieŜka EURO-NGO+ działania rzecznicze”
Polsko-Amerykańskiej Fundacji Wolności.
Strona V
W przypadku, gdy wszystkie regiony danego kraju mają niskie PKB, wówczas cały kraj może liczyć na wsparcie
finansowe. Tak jest m.in. w przypadku Polski: wszystkie województwa otrzymują wsparcie z Europejskiego Funduszu
Społecznego i Europejskiego Funduszu Rozwoju Regionalnego. W takiej sytuacji są też Bułgaria, Estonia, Łotwa, Litwa,
Malta, Rumunia i Słowenia.
Cel Konwergencja obejmuje 84 regiony w 17 państwach (154 mln mieszkańców), a także 16 regionów (populacja 16,4
mln), gdzie poziom PKB nieznacznie tylko przewyższa próg 75% średniej UE. Te ostatnie objęte są stopniowo wygasającą
pomocą przejściową (określanej jako „phasing-out”) w związku z rozszerzeniem Unii (tzw. „efekt statystyczny”: PKB
poniżej 75% dla UE składającej się z 15 państw przed 2004 rokiem, ale powyżej tej wartości dla UE liczącej 25 państw po
2004 roku). Chodzi o państwa, które byłyby objęte celem Konwergencja, gdyby próg pozostał na poziomie 75%
średniego PKB liczonego dla państw „starej” Unii.
Wszystkie regiony, które nie są objęte celem Konwergencja lub pomocą przejściową, kwalifikują się do otrzymania
wsparcia finansowego celu Konkurencyjność i zatrudnienie. Do 2013 roku regiony, które były objęte dawnym Celem 1
(polityka spójności w latach 2000-2006), i których PKB przekracza 75% średniej UE-15, korzystają z malejącej pomocy
przejściowej („phasing-in”).
Cel Europejska współpraca terytorialna wzmacnia współpracę transgraniczną, ponadnarodową i międzyregionalną.
Współpraca transgraniczna obejmuje 52 regiony leżące wzdłuż wewnętrznych granic lądowych i niektórych
zewnętrznych granic lądowych oraz te leżące wzdłuż granic morskich oddalonych od siebie o nie więcej niż 150 km. W
przypadku współpracy ponadnarodowej jest to 13 regionów, takich jak obszar Morza Bałtyckiego, regiony Alp i Morza
Śródziemnego. Współpraca międzyregionalna obejmuje wszystkie regiony Europy.
Fundusze Unii Europejskiej dla Polski
Jak to zostało wyjaśnione wyżej, Polska otrzymuje finansowe wsparcie z Unii w ramach polityki spójności, celu
Konwergencja. Według danych Ministerstwa Rozwoju Regionalnego (MRR), które zarządza tymi funduszami, w 2007
roku do Polski trafiło 7,8 mld euro (co stanowi 7,4% wszystkich unijnych wydatków). Po zapłaceniu składki zostało ok.
5,1 mld euro. Wynika z tego, że wpłaciliśmy ¼ tego, co otrzymaliśmy. MRR podaje, że w latach 2007-2013 Polska
otrzyma najwięcej ze wszystkich krajów członkowskich: ok. 87 mld euro (ostateczna suma zależy oczywiście od poziomu
kursu euro względem złotego), a do budżetu odda 22 mld euro.
Polska, tak jak inne kraje, musiała przygotować ramy formalne i merytoryczne wdrożenia funduszy (zarówno tych na
lata 2007-2013, jak i wcześniejszych: 2004-2006). Odbywało się to w stałej współpracy z Komisją Europejską. Na
podstawie unijnego dokumentu o nazwie Strategiczne Wytyczne Wspólnoty5, określającego obszary, na które powinny
zostać przeznaczone dotacje unijne, wszystkie kraje musiały opracować swoje Narodowe Strategiczne Ramy Odniesienia
(polski dokument nosi nazwę „Narodowa Strategia Spójności”6). Jest to najważniejszy dokument związany z funduszami.
Znajdziemy w nim informacje, na co zostaną wydane w danym kraju pieniądze z EFRR, EFS oraz Funduszu Spójności w
ramach budżetu UE w latach 2007-2013.
Celem strategicznym polskiej Narodowej Strategii Spójności (NSS) jest „tworzenie warunków dla wzrostu
konkurencyjności gospodarki polskiej opartej na wiedzy i przedsiębiorczości, zapewniającej wzrost zatrudnienia oraz
wzrost poziomu spójności społecznej, gospodarczej i przestrzennej”.
Cele Narodowej Strategii Spójności realizowane są za pomocą tzw. krajowych programów operacyjnych
(przygotowanych i zarządzanych przez Ministerstwo Rozwoju Regionalnego) i regionalnych programów operacyjnych
(zarządy województw):
5 http://ec.europa.eu/regional_policy/sources/docoffic/2007/osc/index_pl.htm
6 www.funduszeeuropejskie.gov.pl/WstepDoFunduszyEuropejskich/Strony/NSS.aspx
Tekst powstał w ramach finansowania ze środków Programu „Wspieranie organizacji
Pozarządowych 2009 – ścieŜka EURO-NGO+ działania rzecznicze”
Polsko-Amerykańskiej Fundacji Wolności.
Strona VI
System wdrażania funduszy UE w Polsce
•
•
•
•
•
•
•
Program Infrastruktura i Środowisko (finansowany z EFRR i Funduszu Spójności),
Program Innowacyjna Gospodarka (EFRR),
Program Kapitał Ludzki (EFS),
Program Rozwój Polski Wschodniej (EFRR),
Programy Europejskiej Współpracy Terytorialnej (EFRR),
Program Pomoc Techniczna (EFRR),
16 programów regionalnych (EFRR).
Za przygotowanie i realizację poszczególnych programów odpowiadają tzw. Instytucje Zarządzające (IZ). Dla
programów krajowych zlokalizowane są w Ministerstwie Rozwoju Regionalnego, a dla regionalnych – w Urzędach
Marszałkowskich poszczególnych województw.
Programy operacyjne zostały przygotowane w oparciu o wspomniane wyżej Strategiczne Wytyczne Wspólnoty oraz NSS.
Wszystkie programy, podobnie jak NSS, zostały zatwierdzone przez Radę Ministrów, a następnie przesłane do Komisji
Europejskiej. Przez kilka miesięcy trwały negocjacje dotyczące różnych spornych zapisów. Negocjacje te zakończyły się
przyjęciem przez Komisję poprawionych programów pod koniec 2007 roku.
Ogólnie rzecz biorąc, programy opisują, kto i na co może otrzymać dotację. Szczegółowe informacje na temat
interesującego nas programu znajdziemy w tzw. Szczegółowym opisie priorytetów (SzOP). Precyzyjnie opisując typy
projektów, listę potencjalnych beneficjentów oraz system wyboru projektów, SzOP pokazuje potencjalnym
wnioskodawcom możliwości i sposób realizacji projektów oraz ułatwia prawidłowe przygotowanie wniosku o
dofinansowanie.
Oba wspomniane wyżej dokumenty, czyli program i uszczegóławiający go SzOP są dokumentami krajowymi
przygotowanymi na podstawie zapisów ustawy z 6 grudnia 2006 r. o zasadach prowadzenia polityki rozwoju (Dz.U. Nr
227 poz. 1658 z późn. zm.).
W przypadku szczególnie interesującego dla organizacji pozarządowych Programu Kapitał Ludzki jest jeszcze jeden typ
dokumentów, z którymi należy się zapoznać. Są to tzw. plany działania7. Skąd taka potrzeba? PO KL (skrót pochodzi od
pełnej nazwy programu: Program Operacyjny Kapitał Ludzki) jest wdrażany dwutorowo: na poziomie centralnym i
regionalnym. Województwa – bardzo zróżnicowane w rozwoju – wymagają zastosowania innych ścieżek jego wdrażania,
różnych typów projektów. Stąd konieczność opracowania bardziej precyzyjnych dokumentów. W efekcie wprowadzono
roczne plany wdrażania pomocy, oddzielne dla każdego priorytetu i województwa (Priorytety VI-IX). W PO KL
priorytetów określono 10: pięć wdrażanych centralnie, cztery wdrażane regionalnie w 16 województwach oraz pomoc
techniczna. W sumie co roku zatwierdzanych jest ponad 90 Planów działania.
Ważnym źródłem informacji, jakie kryteria powinien spełniać projekt kwalifikujący się do otrzymania dofinansowania,
jest dokumentacja konkursowa przygotowywana przed rozpoczęciem każdego konkursu w ramach programów
operacyjnych (dotyczy tych działań, w których przewidziano tryb konkursowy).
Należy się również zapoznać z innymi aktami prawnymi8, np. regulującymi zasady udzielania pomocy publicznej i
zamówień publicznych.
7 Szczegółowe informacje na temat planów działania można znaleźć w magazynie EUlotka nr 4(27) z marca 2009 roku:
www.ngo.pl/files/ue.ngo.pl/public/eulotka/EUlotka-4-27.pdf oraz w artykule nr 5/2008 „Plany działania w systemie PO KL” z serii
„Jak się poruszać w systemie wdrażania Funduszy Europejskich 2007-2015? Podpowiedzi dla członków komitetów monitorujących”:
http://ofop.engo.pl/files/ofop.engo.pl/public/art_5_Plany_dzialania/art_5_Plany_dzialania.pdf.
8 www.mrr.gov.pl/ministerstwo/prawo/obowiazujace_prawo/Strony/lista.aspx
Tekst powstał w ramach finansowania ze środków Programu „Wspieranie organizacji
Pozarządowych 2009 – ścieŜka EURO-NGO+ działania rzecznicze”
Polsko-Amerykańskiej Fundacji Wolności.
Strona VII
***
Marcela Wasilewska jest koordynatorką Programu Europejskiego Federacji Organizacji Pozarządowych Centrum
Szpitalna. Autorka wielu tekstów informacyjnych o funduszach europejskich publikowanych w portalu ngo.pl oraz
EUlotce. Twórczyni „Przewodnika po funduszach europejskich dostępnych dla organizacji pozarządowych w latach 20072013”.
Ogólnopolska Federacja Organizacji Pozarządowych jest jedynym w Polsce ponadbranŜowym
zrzeszeniem NGO, skupiającym ponad 80 organizacji z całej Polski, niezaleŜnie od ich zasięgu
działania, wielkości i przedmiotu działalności. PoniewaŜ członkami stowarzyszenia są m.in.
regionalne i branŜowe związki stowarzyszeń, na poziomie podstawowym, tj. uwzględniającym
członków naszych organizacji członkowskich, jest to kilkaset organizacji i ponad milion osób.
Ogólnopolska Federacja Organizacji Pozarządowych
tel. (22) 828 91 28, wew. 161, 135, 154
faks (22) 828 91 29
e-mail: [email protected]
[email protected]
www.ofop.engo.pl
ul. Szpitalna 5/5
00-031 Warszawa
Tekst powstał w ramach finansowania ze środków Programu „Wspieranie organizacji
Pozarządowych 2009 – ścieŜka EURO-NGO+ działania rzecznicze”
Polsko-Amerykańskiej Fundacji Wolności.
Strona VIII
OFOP jest niezaleŜną i stabilną platformą dyskusji, uzgadniania i upowszechniania stanowisk
szerokiego grona organizacji pozarządowych.