15. Dwór królewski, szkoła

Dwór królewskiPunkt na szlaku 8, tablica
Dwór w Knyszynie wybudował około 1510 r.,
Mikołaj Radziwiłł. Gdy 30 lat później do miasta
przyjeżdżał Zygmunt August, właśnie w nim się
zatrzymywał. W latach 1553-1554 kompleks
został rozbudowany według renesansowej
estetyki i funkcjonalności przez Piotra
Chwalczewskiego. Założenie dworskie
rozpoczynało się na wysokości dzisiejszej
szkoły przy ul. Białostockiej (niegdyś
Dworskiej) od numeru 43 po stronie
nieparzystej i 36 po stronie parzystej. Część
rezydencjonalna znajdowała się po północnej
stronie Gościńca, a po południowej stały stajnie.
Królewska posiadłość składała się z
zespołu budynków o konstrukcji murowanodrewnianej, otoczonych ogrodem z altaną,
stolikiem i ławami. Pomiędzy ogrodem a
Gościńcem znajdowało się 5 sadzawek (2 z nich
widać jeszcze dziś). Wpuszczano do nich ryby
ze stawu w Czechowiźnie, tak by zawsze świeże
mogły trafić na królewski stół. Najważniejszymi obiektami założenia były 3 domy króla
połączone z sąsiednimi budynkami. Zostały one
generalnie przebudowane w latach 1567-1570
przez królewskiego architekta Joba Bretfusa.
Bliżej rzeki Jaskranki znajdowały się budynki
służące aprowizacji dworca: kuchnie, browar,
piekarnia i łaźnia. Za rezydencją, po spiętrzeniu
rzeki, powstał staw zalewowy, za nim były
kolejne sadzawki i zwierzyniec saren i zajęcy.
Warto zaznaczyć, że jedną z najważniejszych dekoracji dworu była kolekcja arrasów
wykonanych na specjalne zamówienia króla.
Dziś eksponowane są one na zamku na Wawelu.
W Knyszynie znajdowała się też część licznego
księgozbioru monarchy.
Zygmunt August w swojej knyszyńskiej
rezydencji przebywał łącznie około 500 dni,
zajeżdżał tu ponad 20 razy. Tu też, 7 lipca
1572 r., dokonał żywota.
Po śmierci monarchy w rezydencji
przemieszkiwał jeszcze m.in. starosta Jan
Zamoyski, który przygotował tam nawet
kaplicę. Późniejsi użytkownicy starostwa woleli
jednak korzystać z folwarku w dzisiejszym
Knyszynie Zamku. W konsekwencji w II poł.
XVII stulecia założenie królewskie było już w
ruinie. Ostatnie jego pozostałości zlikwidowano
pod koniec XVIII w, gdy tereny wokół
rozparcelowano na działki dla niemieckich
osadników. Do dziś przetrwał tylko jeden
element kompleksu — sadzawki z 1558 r., na
groblach których w XVIII w. założono cmentarz
żydowski.
/ Punkt na szlaku 8a, tablica
Szkola
W 1923 r. Sejmik Powiatowy w Białymstoku
podjął uchwałę o budowie w Knyszynie
7-klasowej szkoły powszechnej (tą samą
decyzją powołano 2-klasową szkołę w
Kalinówce Kościelnej). Działkę pod nową
placówkę Zarząd Miejski w Knyszynie
pozyskał od tutejszego proboszcza, który
dysponował majątkiem po byłej cerkwi
unickiej. 28 maja 1924 r. poświęcono kamień
węgielny pod budowę, półtora roku później,
gmach został oddany do użytku.
/ 1939 r.
Szkola,
Połowę kosztów budowy szkoły pokrył
skarb państwa, ćwierć sejmik powiatowy i tyle
samo miasto Knyszyn. Choć większość
materiałów zakupiono z pieniędzy centralnych,
to np. drewno ofiarowali knyszynianie, oni też,
w dużej mierze społecznie, prowadzili budowę.
Wyposażenie szkoły w ławki, tablice i inne
przybory spoczęło na Zarządzie Miejskim.
Pierwszym kierownikiem nowo wybudowanej szkoły, aż do 1935 r., był Władysław
Pawłowicz, po nim posadę objął Aleksander
Grochowski. W czasie „pierwszego Sowieta”
naukę prowadzono po rosyjsku, w systemie
10-klasowym. Pod okupacją hitlerowską
(1941-1944) szkoła nie działała w ogóle,
stacjonowali w niej Niemcy, potem mieszkali
robotnicy. Po odbiciu Knyszyna przez wojska
radzieckie, budynek zajęli żołnierze. Zwolnili
go na początku 1945 r. dla 370 uczniów.
W 1948 r. w Knyszynie powstało liceum
ogólnokształcące. Szkołę dwukrotnie rozbudowywano: w 1962 r. i 1988 r.