daleki wschód na zachodzie

Daleki Wschód na Zachodzie
Niniejsza ksi¹¿ka proponuje refleksjê w œwietle biblijnej M¹droœci.
W Starym Testamencie jest ona zapowiedzi¹ – jutrzenk¹ – tego
Œwiat³a, które Nowy Testament objawia jako jaœniej¹ce w Jezusie
Chrystusie. M¹droœæ umo¿liwi³a w samej Biblii najbardziej uniwersalne spojrzenie na Bo¿e objawienie, ³¹cz¹c elementy wielu
religii: ¿ydowskiej, egipskiej, greckiej. Ona zatem oœwietla tak¿e
drogê spotkania z innymi religiami, zw³aszcza hinduizmem i buddyzmem. Odmienne drogi prowadz¹ w tê sam¹ stronê – Œwiat³oœci. Ró¿nice dochodz¹ do g³osu w kwestii, któr¹ wskazuje przejœcie
w podtytule ksi¹¿ki: Od reinkarnacji do regeneracji. Rozwa¿ania s¹
podejmowane ze stanowiska chrzeœcijañskiego, katolickiego, pojmowanego najogólniej – w duchu greckiego kat' holou: wed³ug
ca³oœci – chodzi wiêc o wizjê ca³oœciow¹ religii, nie tyle holistyczn¹,
ile katholistyczn¹...
Jacek Bolewski SJ
Daleki Wschód
na Zachodzie
od reinkarnacji do regeneracji
Jacek Bolewski SJ
Daleki Wschód na Zachodzie stanowi kolejny krok autora w refleksji nad spotkaniem wielkich religii œwiata: chrzeœcijañstwa, hinduizmu i buddyzmu. Przewa¿a wizja pozytywna, pozostawiaj¹ca
miejsce na teologiê „negatywn¹” w sensie tradycji chrzeœcijañskiej,
gdzie za najpe³niejsz¹ wiedzê o Bogu uznaje siê tê, któr¹ „poznaje
siê przez niewiedzê” (Pseudo-Dionizy Areopagita).
Wydawnictwo WAM
Jacek Bolewski SJ
Daleki Wschód
na Zachodzie
od reinkarnacji do regeneracji
Wydawnictwo WAM
Kraków 2006
© Wydawnictwo WAM, 2006
Konsultacja naukowa
prof. dr hab. Maria Krzysztof Byrski
Redakcja
Małgorzata Płazowska
Projekt okładki i stron tytułowych
Eta Zaręba
ISBN 83-7318-662-X
WYDAWNICTWO WAM
ul. Kopernika 26 • 31-501 KRAKÓW
tel. 012 62 93 200 • fax 012 429 50 03
e-mail: [email protected]
DZIAŁ HANDLOWY
tel. 012 62 93 254, 012 62 93 255, 012 62 93 256
fax 012 430 32 10
e-mail: [email protected]
Zapraszamy do naszej
KSIĘGARNI INTERNETOWEJ
http://WydawnictwoWam.pl
tel. 012 62 93 260
Drukarnia Wydawnictwa WAM
ul. Kopernika 26 • 31-501 Kraków
Dla Krzysztofa
po ścieżce jogi
na drodze Jezusa
7
SPIS TREŚCI
WYKAZ SKRÓTÓW . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 11
NA WEJŚCIE – WSCHODZĄCE ŚWIATŁO . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 13
1. SENS OTWARTOŚCI NA WSCHÓD . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .
Osobiste doświadczenie Wschodu . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .
Poświadczenie doświadczenia . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .
Światło Soboru . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .
Otwarcie przez modlitwę . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .
Droga po Nic jak Bóg . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .
17
18
23
28
32
38
2. NAUKA NA FALI MISTYKI . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .
Nauka Ćwiczeń duchownych . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .
Mistyka miłości . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .
Na fali... . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .
Odkrycie „sakramentu chwili” . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .
Nauka namiastką teologii? . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .
Wietrzenie chrześcijaństwa... . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .
Nauka i mistyka Wschodu . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .
W stronę jedności . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .
46
47
50
53
55
58
59
62
66
3. MISTYCZNE ZAŚLUBINY CZY ZAMIESZANIE? . . . . . . . . . . . .
Śladem Złotej nici . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .
Spotkanie Wschodu z Zachodem . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .
Zaślubiny w „środku” . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .
Perspektywa Zaślubin . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .
Wizje hinduistyczna i biblijna . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .
Odrodzenie mitu? . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .
Zaślubiny przez uzupełnianie? . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .
Szukanie nowego języka . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .
71
72
74
77
79
81
85
87
90
4. MĄDROŚĆ INDII W ŚWIETLE CHRZEŚCIJAŃSTWA . . . . . . . . 94
Ewolucja Mądrości w Objawieniu . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 94
Postacie Jednego w Nasadiji . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 101
Kama – miłość i pragnienie . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 104
8
Spis treści
Monoteizm i monizm . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 108
Mądrość i Kama jako Boska Miłość . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 112
Stworzenie i Mądrość ukrzyżowana . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 116
5. „NIC” NIE JEST OCZYWISTE... . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .
„Nicość” objawiająca Boga Stwórcę . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .
Nowożytna tendencja – do niczego... . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .
Problematyka „nicości” w świetle Mądrości . . . . . . . . . . . . . . . .
Między buddyzmem a chrześcijaństwem . . . . . . . . . . . . . . . . . . .
Nieracjonalność odrzucenia chrześcijaństwa . . . . . . . . . . . . . . . .
Nieracjonalne wyolbrzymianie różnic . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .
Tajemnica „poza naszą nicością” . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .
121
121
126
131
136
140
145
150
6. MIĘDZY WEGETARIANIZMEM A REINKARNACJĄ . . . . . . .
Co Bóg złączył... . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .
Nie rozdzielać, ale rozróżniać . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .
Reinkarnacja czy... regeneracja? . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .
Reinkarnacja drogą postępu? . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .
Reinkarnacja czy... reanimacja? . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .
Duch odnowy . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .
157
157
160
163
166
169
172
7. TU I TERAZ: ODRODZENIE DUCHOWE . . . . . . . . . . . . . . . . . .
Trudności w obliczu religii . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .
Wyzwolenie religijne – nawrócenie . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .
Doświadczenie medytacji . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .
Światło buddyzmu zen . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .
Sens odrodzenia duchowego . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .
175
175
178
180
183
186
8. PRZEBUDZENIE I WIELE HAŁASU O... NIE . . . . . . . . . . . . . . .
Droga życia Anthony’ego de Mello . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .
Droga modlitwy . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .
Sens osobistych publikacji . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .
Sens Przebudzenia . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .
Ostatecznie – Bez obciążeń? . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .
Postawy krytyczne . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .
191
192
194
196
198
201
204
9. SAMOTNOŚĆ OJCA DE MELLO . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .
Niejasności Noty wyjaśniającej . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .
Nic o miłości? . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .
Bliskie królestwo Boże . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .
211
212
217
221
Spis treści
9
Mądrość natury i zło niewiedzy . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 227
Teraźniejszość i nowość Ewangelii . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 232
10. PRAWDZIWA RELIGIA . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .
Pierwiastek absolutny religii . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .
Chrześcijański uniwersalizm . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .
Próby wyjścia z kryzysu religii . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .
Element „oświecenia” w religii . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .
Prawda na drodze religii . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .
238
239
245
249
255
260
11. JEZUS CHRYSTUS I RELIGIE WSCHODU . . . . . . . . . . . . . . . .
Deklaracja Dominus Iesus . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .
Sens „inkluzywizmu” chrześcijańskiego . . . . . . . . . . . . . . . . . . .
W świetle Ewangelii . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .
Miłowanie w Jezusie Chrystusie . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .
268
268
273
279
284
12. CO ZDOŁA NAS ODŁĄCZYĆ... . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .
Od wiary do niewiary... . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .
Problematyczna niewiara . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .
Wiara w obliczu Miłości . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .
Ukrzyżowany przyciągnie wszystkich... . . . . . . . . . . . . . . . . . . .
291
292
295
299
302
NA ZEJŚCIE – NIE SZKODA ZACHODU . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 307
13
NA WEJŚCIE – WSCHODZĄCE ŚWIATŁO
Co znaczy: Daleki Wschód na Zachodzie? Budzą się skojarzenia:
z jednej strony myśl o dalekiej Azji, z drugiej strony – o bliższej Europie, której częścią jesteśmy... Skojarzenia przywołują stereotypy
przeciwstawiające obie strony. Różnice w istocie są znaczne, jednak
obecnie – w epoce globalizmu – przenikają się na różne sposoby, mieszają... Mieszanie się jednakże może być oznaką nie bliskości, lecz
odległości duchowej, prowadzącej do wielkich nieporozumień. I w
tym sensie możemy konstatować: daleko do Wschodu na Zachodzie...
Nie zajmujemy się tu stereotypami, najwyżej – ich przełamywaniem. Obszarem naszej penetracji są religie: z jednej strony chrześcijaństwo, z drugiej – elementy hinduizmu i buddyzmu. Spotkanie
w tym obszarze musi być otwarte na duchowość, i dlatego poza refleksją teologiczną ważne są rozmaite świadectwa praktyki duchowej. Nie unikam również odwołania się do mojej osobistej drogi.
Pierwszy jej etap poświadcza Nic jak Bóg. Postacie iluminacji Wschodu i Zachodu – publikacja nadal aktualna, co potwierdza ostatnie jej
wznowienie po 12 latach... Od tej pory nie zatrzymałem się w pisaniu i publikowaniu, choć zajmowałem się raczej innymi obszarami
teologii oraz dziedzinami związanymi ze sztuką, zwłaszcza z literaturą piękną. Dopiero niedawno znów odezwało się pragnienie powrotu do kwestii dialogu międzyreligijnego. Wyznaję, że po okresie
zniechęcenia ciągle powracającymi stereotypami, zapragnąłem innego spojrzenia. Jakiego? Niech odpowiedzią będzie sama książka.
Książkowa refleksja nie ma charakteru systematycznego, przynosi refleksy całości, którą trudno wysłowić... Ale mam nadzieję, że
prezentowane „cząstki” wizji pozwalają mimo wszystko zobaczyć
więcej. Elementy krytyczne nie są tu rzadkie, skoro jednym z impulsów do zabrania głosu był niedosyt w obliczu krążących opinii. Re-
14
Na wejście – wschodzące Światło
fleksja teologiczna wymaga także polemiki, dlatego częściej aniżeli
w Nic jak Bóg odwołuję się do wypowiedzi kontrowersyjnych. Przeważa wszakże wizja pozytywna, choć oczywiście nie zapominam
o teologii „negatywnej” w sensie tradycji chrześcijańskiej, gdzie za
najpełniejszą wiedzę o Bogu uznaje się tę, którą „poznaje się przez
niewiedzę” (Pseudo-Dionizy Areopagita).
Ważną rolę w niniejszej refleksji spełnia biblijna Mądrość. W Starym Testamencie jest ona zapowiedzią – jutrzenką – tego Światła, które
Nowy Testament objawia jako jaśniejące w Jezusie Chrystusie. Mądrość umożliwiła w samej Biblii najbardziej uniwersalne spojrzenie
na Boże objawienie, łącząc elementy wielu religii – żydowskiej, egipskiej, greckiej. Ona zatem oświetla także drogę spotkania z innymi
religiami, zwłaszcza hinduizmem i buddyzmem. I to dzięki niej refleksja teologiczna spotyka się z filozofią – w oryginalnym, pierwotnym znaczeniu, gdzie filo-sofia znaczy: miłowanie mądrości. Pierwszy grecki filozof, który to rozpoznał, uznawał, że „naprawdę mądry
jest tylko Bóg”, o sobie zaś oraz innych mówił, że wśród ludzi ten
„jest najmądrzejszy, kto jak Sokrates poznał, że nie jest naprawdę nic
wart wobec mądrości” (Platon, Obrona Sokratesa, tłum. R. Legutko).
Prawdziwego filozofa nie wyróżnia „posiadanie” mądrości; towarzyszy mu pokorne przekonanie, że miłowanie jej wymaga wzajemności:
nie wystarcza samo szukanie czy działanie, zmierzające do jej zdobycia, lecz istotny jest odzew z drugiej strony. Dopełnienie tej intuicji
rozpoznaje teolog, otwierający się na biblijną wizję Mądrości, wychodzącej aktywnie na spotkanie tym, którzy jej szukają. Miłujący ją,
słyszą z jej ust: „wszystkich miłujących (filountas) mnie miłuję (agapo); znajdą mnie ci, którzy mnie szukają” (Prz 8, 17)...
Jutrzenka starożytnej Mądrości zapowiada tajemnicę Wcielenia,
dopełniającego się na drodze Krzyża. Miłość objawiona przez Ukrzyżowanego jest w oczach wielu „głupstwem”, ale dla wierzących staje się „mocą Bożą i mądrością Bożą” (1Kor 1, 18n.). Tajemnicze Światło bijące z ciemności Krzyża może być inspiracją także w spotkaniu
z innymi tradycjami religijnymi. Pełnej jedności, której szukamy, nie
znajdziemy pewnie na ziemi; przyniesie ją – zgodnie z wiarą chrześcijańską – Paruzja, przyjście na świat Ukrzyżowanego jako Zmartwychwstałego, widocznego nie tylko dla nielicznych, jak przy pierw-
Na wejście – wschodzące Światło
15
szym Jego pojawieniu się w świecie, lecz dla wszystkich. Ale „Paruzja” (grec. parousia) wyraża również „Obecność”. Oznacza to w odniesieniu do Chrystusa, że pełne Jego przyjście jako Światłości dopełni wcześniejsze przychodzenie – bardziej ukryte, choć obecne w ludziach, skoro jako Światłość oświeca On „każdego człowieka, gdy
na świat przychodzi” (J 1, 9)...
Te kluczowe słowa prologu z ostatniej Ewangelii będą powracały
i rozjaśniały się w dalszych rozważaniach. A na razie – na wejście –
zatrzymajmy się przy jutrzence wschodzącego Światła. Jak ona zapowiada Jego wschód, tak o jej bliskości świadczy jeszcze coś innego. Znajdujemy to w tajemniczym obrazie z apostolskiego listu,
w którym Piotr mówi najpierw o przemienieniu Jezusa, by następnie
przywołać inne, ważniejsze świadectwo: „Mamy jednak mocniejszą,
prorocką mowę, a dobrze zrobicie, jeżeli będziecie przy niej trwali
jak przy lampie, która świeci w ciemnym miejscu, aż dzień zaświta,
a gwiazda poranna wzejdzie w waszych sercach” (2P 1, 19).
Jasne jest to, że świtający dzień oznacza Dzień Pański, czyli Paruzję – pełne przyjście Jezusa zmartwychwstałego. Znakiem, który
go poprzedzi, ma być gwiazda wschodząca w ludzkich sercach. Obraz nawiązuje do gwiazdy porannej (Wenus) – szczególnie jasnej i wyraźnej tuż przed wschodem słońca, gdy inne gwiazdy przestają być
widoczne w narastającym świetle jutrzenki. Po grecku gwiazda jest
określona: fosfóros – „niosąca światło”, co w łacińskim tłumaczeniu
Wulgaty brzmi: lucifer... Diaboliczna interpretacja obrazu byłaby tu
nie na miejscu, choćby w sensie powiązania z Antychrystem, który
ma poprzedzić ostateczne przyjście Chrystusa... Właściwsze jest pojmowanie symboliczne, łączące gwiazdę poranną z postacią najbliższą Jezusowi – z Maryją. Jako Gwiazda Po/Zaranna – Stella Matutina
– Matka Jezusa wskazuje w swym Niepokalanym Poczęciu bliskość
Słońca, Chrystusowej łaski, która jest potężniejsza i bardziej pierwotna, niż zło spowodowane przez grzech pierworodny. Jednakże
tajemniczy znak gwiazdy nie ogranicza się do Maryi, skoro biblijny
obraz obejmuje także jej „wschodzenie” w ludzkich sercach. Maryjna prawda o Niepokalanym Poczęciu mówi zatem o początku każdego człowieka jako stworzonego w Chrystusie. Wszak On „oświeca
każdego człowieka, gdy na świat przychodzi”, choć oświecenie, z po-
16
Na wejście – wschodzące Światło
czątku przysłonięte przez ludzką grzeszność, musi dopiero „wzejść”
i jeszcze wyraźniej się objawić.
Nie po raz pierwszy – nie po raz ostatni – zwracam uwagę na
„gwiezdną” koincydencję: w dniu 8 grudnia, gdy w Kościele Rzymskokatolickim obchodzi się uroczystość Niepokalanego Poczęcia
Matki Jezusa, wyznawcy buddyzmu świętują Oświecenie Buddy...
Dwie różne drogi prowadzą w tę samą stronę – ku Światłości. Różnice dochodzą do głosu w kwestii, którą wskazuje przejście w podtytule książki: Od reinkarnacji do regeneracji. Liczy się w obu przypadkach oświecenie, zobaczymy jednak, że na tej drodze także refleksja teologiczna ma jeszcze niemało do wyjaśnienia.
Dalsze rozważania są podejmowane ze stanowiska chrześcijańskiego, katolickiego, przy czym ostatnią charakterystykę pojmuję najogólniej – w duchu greckiego kat’ holou: według całości – czyli wizji całościowej, nie tyle holistycznej, ile katholistycznej... W tym
sensie „katolickość” teologii chrześcijańskiej musi być otwarta na
wymiar uniwersalny, którego biblijnym wyrazem pozostaje Mądrość.
Ona przeto niech oświetla drogę naszej refleksji – naszej, gdyż autor
ufa, że znajdzie w czytelniku wspólnika w otwieraniu się na Światło.
Warszawa, sierpień 2005
W uroczystość Najświętszej Maryi Panny Jasnogórskiej
307
NA ZEJŚCIE – NIE SZKODA ZACHODU
Dopełnia się – czy raczej dobiega końca w tym miejscu – droga niniejszej pracy, którą zapoczątkowało „wejście”, zwrócone ku wschodzącemu Światłu. To Światło jako biblijny „Wschód z wysoka”
(Oriens-Anatolé) zajaśniało światu w Jezusie Chrystusie. Chrześcijanie stali się Jego świadkami na całej ziemi – od wschodu do zachodu. Stopniowo doszło do spotkania z innym Wschodem, jakim dla
zachodniej Europy stał się Daleki Wschód. Analiza różnych aspektów spotkania doprowadziła do tego, co tu nazywam „zejściem” –
nie tyle z drogi, ile z pola widzenia w książce, którą powoli zamykamy... Pośrednio znajdujemy w niej odpowiedź na pytanie, czy warto,
by chrześcijan interesował się religiami Wschodu. Nie, nie szkoda
zachodu na to... Nie jest to może pierwszym zadaniem chrześcijanina jako wierzącego w Jezusa Chrystusa, jednak w sytuacji współczesnego świata, kiedy „bliźni” w sensie biblijnym przyjmuje nierzadko postać wyznawcy innej religii, także chrześcijanie są wezwani, by się nie lękać spotkania z nim – żeby pełniej rozpoznać i dzisiaj
działanie Jezusa Chrystusa.
Zapadły mi w pamięć słowa, wypowiedziane przez Jana Pawła II
na samym początku jego pontyfikatu: „Otwórzcie drzwi Chrystusowi – nie lękajcie się”. Wezwanie kierowało się nie tylko do chrześcijan, ale do wszystkich. Ojciec św. uznał to wezwanie za centralne
przesłanie dla współczesnego świata. Przypomniał je po latach
w pierwszych słowach swej książki Przekroczyć próg nadziei. Powrócił do nich i na końcu, dziwiąc się, jak ważne okazały się na całej
jego dalszej drodze: „To, co w nich było zawarte, pochodziło bardziej od Ducha Świętego, którego Pan Jezus obiecał Apostołom jako
Pocieszyciela, aniżeli od człowieka, który słowa te wypowiadał”.
I podkreślał: „Wezwanie ‘Nie lękajcie się!’ musimy odczytywać
308
Na zejście – nie szkoda Zachodu
w bardzo szerokim wymiarze. W pewnym sensie było to wezwanie
pod adresem wszystkich ludzi, wezwanie do przezwyciężania lęku
w globalnej sytuacji współczesnego świata, zarówno na Wschodzie,
jak i na Zachodzie, na Północy i na Południu. Nie lękajcie się tego,
coście sami stworzyli, nie lękajcie się świata tych wszystkich ludzkich wytworów, które coraz bardziej stają się dla człowieka zagrożeniem! Nie lękajcie się wreszcie siebie samych”1.
Uderza to, że po latach Ojciec św. skupił się jedynie na drugiej
części początkowego wezwania, na jego negatywnej części: „Nie lękajcie się”. Może to znak, że właśnie tu kryje się decydująca postawa, pozytywnie wyrażona w: „Otwórzcie drzwi Chrystusowi”...
Wezwanie, by się nie lękać, pochodzi przecież od Jezusa, więcej, jest
pierwszym słowem Zmartwychwstałego do Jego bliskich (Mt 28, 10).
Gdzie zatem człowiek nie ulega lękowi, tam otwiera się – choćby
nieświadomie – na Zmartwychwstałego, który działa dzisiaj przez
Ducha Świętego, Dawcę jedności, pokoju, wolności, także od lęku.
To Dzięki Niemu, Duchowi Świętemu, dopełnia się ludzkie otwarcie
na Chrystusa. Gdy w pierwotnym Kościele wahano się, czy można
udzielić chrztu „poganom”, sam Duch Święty pokazał przez zstąpienie na nich, że również Apostołowie nie powinni się lękać (por. Dz
10, 44n.). Wszak doświadczyli wcześniej mocy Zmartwychwstałego, który nawiedził ich mimo zamknięcia się „z obawy” (J 20, 19)...
Papieskie wezwanie wskazuje także sens otwartości religijnej na
Wschód. Od chrześcijan oczekiwać należy nastawienia wolnego od
obaw i uprzedzeń. W spotkaniu z wyznawcami innych religii winni
szukać nie wrogiej konfrontacji, lecz ukrytego działania Ducha Świętego – Ducha jedności i miłości. Wielość religii może być dodatkowym znakiem wielości w samym Bogu, którego wcielenie – w Jezusie i Jego Ciele-Kościele – daje się pojąć jedynie w Duchu, nie dającym się zamknąć w żadnej skończonej postaci, także religijnej. Ten
Duch uczy chrześcijan pokory. Jedność, do której prowadzi On
w świecie, także poprzez wielość religii, nie jest i nie będzie nigdy
ludzkim dziełem. Zapomina o tym religijny fundamentalizm, szuka-
1
JAN PAWEŁ II, Przekroczyć próg nadziei, s. 160.
Na zejście – nie szkoda Zachodu
309
jący fundamentu-podstawy w różnego rodzaju „literach”, które chciałby narzucić także innym. Tymczasem – litera zabija, tylko Duch daje
życie (por. 2Kor 3, 6). Istotne jest zgłębianie podstaw własnej religii,
jednak nie dokona się to bez otwarcia na Ducha, fundamentalnej rzeczywistości samego Boga (por. J 4, 24).
Również otwarcie się na Chrystusa stanowi dzieło Ducha Świętego, skoro tylko dzięki Niemu można wyznać: Jezus jest Panem... Działanie Ducha w świecie, także w innych religiach, wskazuje drogę jedności, która ciągle czeka na dopełnienie. Chrześcijanie są wezwani do
tego, by głosić uniwersalną prawdę o Jezusie jako wcielonym Logosie, który jest Osobą, osobową Prawdą i Miłością. Przypomnijmy wcześniejszą wypowiedź kolejnego papieża: „Prawda i Miłość są tym samym”. I gdy przyszły Benedykt XVI dodawał, że jedyną bronią prawdy
„jest ona sama, a więc miłość”, miał na myśli działanie Ducha Świętego, który właśnie jako Duch Miłości przemawia do serca wszystkich
ludzi, prowadząc ich do Prawdy. Czy nie poświadcza tego pierwsze
doświadczenie Zielonych Świątek, kiedy to język miłości sprawił, że
słuchając apostołów napełnionych Duchem Świętym, „każdy słyszał,
jak przemawiali w jego własnym języku” (Dz 2, 6)?
Historyczną prawdą pozostaje fakt, że chrześcijaństwo ukształtowało świat i kulturę Zachodu. Słusznie przypomina się dzisiaj o świadectwie chrześcijańskiego Wschodu. Jednak ekumeniczne spojrzenie powinno też otworzyć się na duchowe dziedzictwo Dalekiego
Wschodu. W oświeceniu, którego Zachód szukał drogą rozumu, jest
inny jeszcze wymiar, odsłaniający się głębiej. Otwierają na niego –
w sferze doświadczenia – religie Dalekiego Wschodu, podczas gdy
chrześcijaństwo wskazuje drogę wiary, na której doświadczenie łączy się z tajemnicą Jezusa Chrystusa. Byłoby szkoda Zachodu, gdyby szukał oświecenia poza chrześcijaństwem – ulegając niestety, ciągle żywej pokusie. Ale nawet jeśli ludzie Zachodu poszliby do końca
drogą oświecenia w duchu Wschodu, pozostaje nadzieja, że końcowe spotkanie dokona się w Prawdzie i Miłości, których oblicze nie
jest – już teraz – obce prawdziwym i miłującym wyznawcom Jezusa
Chrystusa.
Zachód może kojarzyć się z dekadencją – zapadaniem się, upadkiem... Także „zejście” przywodzi na myśl zejście ze świata, śmierć.
310
Na zejście – nie szkoda Zachodu
Ale chrześcijaństwo głosi Dobrą Nowinę o przejściu, które przezwycięża śmierć i prowadzi do pełni życia. Przejście jako Pascha Jezusa
– ciemną drogą Krzyża ku światłości Zmartwychwstania – daje niekończącą się nadzieję. Czeka nas ostateczna konkluzja dziejów – Ostateczny Sąd, objawiający bez reszty wszystko: Prawdę, Miłość. Wtedy także różnica między Wschodem i Zachodem ustanie, czego nie
powinniśmy żałować, albowiem ujrzymy więcej – o niebo więcej...
Wydawnictwo WAM poleca
Paul Williams
NIEOCZEKIWANA DROGA
Nawrócenie z buddyzmu na katolicyzm
ss. 304, format 136x210 mm, cena det. 34.90 zł
Paul Williams po 20 latach praktykowania a nawet nauczania buddyzmu tybetańskiego, nawrócił się na katolicyzm. Książka jest zbiorem osobistych
medytacji i przemyśleń autora, spisanych w pierwszych miesiącach po przejściu na katolicyzm. Autor nie polemizuje z buddyzmem i innymi religiami,
ale po prostu wyznaje swoją wiarę. Nie znajdziemy w książce żadnych opinii potępiających buddyzm, żadnej polemiki, natomiast uświadomimy sobie,
że najgłębszym pragnieniem Autora jest poszukiwanie prawdy.
Thomas Merton
POKÓJ W ERZE POSTCHRZEŚCIJAŃSKIEJ
ss. 272, format 124x194 mm, twarda oprawa, cena det. 34.00 zł
Niniejsze dzieło Mertona, napisane w okresie zimnej wojny, jest gorącym
apelem o rozsądek i sprzeciwem wobec stanowiska, że przemoc można pogodzić z Ewangelią Chrystusa. Autor uważa, że niewystarczające są próby
teologicznego uzasadnienia wojny nuklearnej teorią tzw. „wojny sprawiedliwej”. Dzieło to ukazuje się drukiem po raz pierwszy, ponieważ jego wydanie
w 1962 roku zostało zablokowane przez cenzorów zakonu Mertona. 40 lat
później, mimo zmienionej sytuacji, prorocze przesłanie tego tekstu zachowuje niezwykłą aktualność. W chwili gdy walka z terroryzmem zajęła miejsce walki z komunizmem dzieło Mertona nadal ukazuje moc i trafność ewangelicznej odpowiedzi na najbardziej palące problemy naszych czasów. Jest
to książka niezwykle nowoczesna w swych najważniejszych i odważnych
sformułowaniach. Dzisiaj jej przypomnienie może być ważnym elementem
w toczącym się dialogu nad przyszłością świata, konfrontującego w procesie
globalizacji cywilizacje, kultury, narody i religie.
Tomáš Halík
WZYWANY CZY NIEWZYWANY. Bóg się tutaj zjawi
Europejskie wykłady z filozofii i socjologii dziejów chrześcijaństwa
ss. 320, format 136x210 mm, cena det. 45.00 zł
Bóg, o którym mówi Biblia, wymyka się ludzkim próbom nazwania Go,
a niekiedy wręcz broni się przed nimi; od czasu do czasu pozwala, aby Jego
świątynie były niszczone, i osłania się milczeniem, poddając świat próbie
swego oddalenia, które – jak dobrze wiedzieli mistycy – jest nie mniej głębokie i prawdziwe niż doznanie Jego błogiej bliskości. Jest obecny w świetle,
ale i w mroku nocy, w słowie i w milczeniu; jest obecny zarówno w życiu
tych, którzy z upragnieniem szukają Go, jak i tych, którzy z zapalczywością
się z Nim zmagają; ogarnia życie tych, którzy Go wyznają, i tych, którzy Go
nie znają. Jest tu i będzie tu – wzywany czy niewzywany, przywoływany czy
nieprzywoływany, nazywany czy nienazywany.
Zamówienia pisemne, telefoniczne lub elektroniczne
prosimy kierować na adres:
WYDAWNICTWO WAM
Księgarnia Wysyłkowa
ul. Kopernika 26
31-501 Kraków
tel. 012 629 32 60-61, fax 012 430 32 10
http://WydawnictwoWam.pl
e-mail: [email protected]
KOSZTY WYSYŁKI NA TERENIE KRAJU
POKRYWA WYDAWNICTWO WAM