Karczoch zwyczajny – niedoceniane w polskich

Karczoch zwyczajny – niedoceniane w
polskich warunkach warzywo
Od rozpoczęcia Nowego Roku minął już miesiąc, ale czy postanowienia
noworoczne nadal trwają? Spora część osób na pewno postawiła na zredukowanie
masy ciała, poprawę wyglądu oraz zdrowszy tryb życia. Dlatego chciałabym zwrócić
uwagę na dobroczynne działanie karczocha. Jest to warzywo, które ma zbawienne
działanie na nasz organizm, ale niestety cały czas jest mało popularne i niedocenione
w polskich warunkach. Bogactwo składników odżywczych, witamin oraz prozdrowotne
działanie powinny być częściej zauważane, gdyż zalecany jest nie tylko w schorzeniach
wątroby ale również w profilaktyce miażdżycy oraz hiperlipemii (podwyższony poziom
frakcji cholesterolu lub trójglicerydów w surowicy krwi). Karczoch jest jednym z
lepszych naturalnych preparatów na odchudzanie. Ma dużo błonnika, mało tłuszczu
(100g zawiera tylko 47 kcal) oraz poprawia funkcjonowanie układu trawiennego i
stymuluje procesy metaboliczne. Można go także taktować jako element dekoracyjny w
ogrodach lub w domu (zasuszone dekoracyjne kwiatostany).
Karczoch zwyczajny (Cynara scolymus L.) to rodzaj rośliny zielnej należący do
rodzinyastrowatych (Asteraceae). Jest rośliną wieloletnią ale w polskich warunkach
traktowany jest jako roślina jednoroczna, gdyż problem stanowi zimowanie. Uprawiany
był już w czasach starożytnych w Rzymie i Grecji, gdzie był traktowany jako ważny
element diety, głównie ze względu na poprawę trawienia. Z czasem karczochy stały się
powszechne na terenach krajów basenu Morza Śródziemnego, a obecnie uprawiane są
w całej Europie (głównie w Hiszpanii, Francji i Włochach) oraz w Ameryce Północnej
(USA).
Karczoch posiada długi palowy korzeń oraz masywną, prosto wzniesioną i słabo
rozgałęzioną łodygę. Kwiatostan karczocha zbudowany jest z grubego, mięsistego dna
kwiatowego oraz grubych okryw kwiatowych, które zachodzą jedna na drugą i osłaniają
rurkowate kwiaty o barwie purpurowo-fioletowej. Duża i owalna niełupka to owoc
karczocha. Częścią jadalną są części główki kwiatostanów po uprzednim usunięciu
zewnętrznych stwardniałych łusek okrywy, również mięsiste końce łusek, dno kwiatowe,
kwiatostan oraz koniec łodygi.
To mało popularne w Polsce warzywo zawiera wiele związków chemicznych:
pochodne fenolowe, flawonoidy, laktony seskwiterpenowe, fitosterole, triterpeny,
garbniki, węglowodany (pektyny, inulina, śluzy), witaminy z gr. B, kwas askorbinowy,
karotenoidy, aminokwasy oraz liczne enzymy. Duża zawartość substancji czynnych
karczocha sprawiła, że znalazł głownie zastosowanie w lecznictwie już w XVII wieku,
natomiast pierwsze badania farmakologiczne i kliniczne ekstraktów zaczęto
przeprowadzać w latach 30 XX wieku.
Surowcem leczniczym są liście odziomkowe i łodygowe lub ziele karczocha
(nadziemna część warzywa). Liście i ziele zawierają zarówno kwasy fenolowe jak i ich
estry w ilości 0,02 – 2% suchej masy. Należą do nich kwas chlorogenowy oraz
1,3-dikawoilochinowy z którego powstaje kwas 1,5-dikawoiloinowy w procesie
ekstrakcji, czyli cynaryna. W zielu i liściach karczocha obecne są również inne kwasy
organiczne, w tym jabłkowy (0,08% suchej masy), bursztynowy, fumarowy, cytrynowy
oraz kawowy.
Patrząc na wyżej wymienione substancje, nic dziwnego, że ma on
wielokierunkowe działanie lecznicze. Najbardziej charakterystycznym działaniem
wyciągów z liści karczocha jest pobudzanie wydzielenia żółci, które wpływa na proces
trawienia i wchłaniania w przewodzie pokarmowym. Dlatego wykorzystywany jest on w
leczeniu zespołu objawów dyspetycznych takich jak ból brzucha, wzdęcia, nudności,
wymioty, uczucie pełności, głownie dzięki jego właściwościom przeciwwymiotnym,
spazmolitycznym i wiatropędnym.
Karczoch zwyczajny nie tylko ma właściwości żółciopędne, również
udowodniono, iż ma on działanie przeciwutleniające. W badaniach na komórkach i
zwierzętach wykazano silny efekt antyoksydacyjny ekstraktu z karczocha, dzięki
zawartości flawonoidów, głównie cynarozydu, które skutecznie zwalczają wolne rodniki,
zmniejszając ryzyko wystąpienia nowotworów oraz opóźniając procesy starzenia. Ta
informacja na pewno zaciekawi panie, którym zależy na zatrzymaniu czasu. Ekstrakty
z karczocha można znaleźć w takich kosmetykach jak płyny oczyszczające skórę, toniki,
kremy oraz maseczki kosmetyczne.
Wątroba jest jednym z najważniejszych narządów ludzkiego organizmu.
Głównym zadaniem wątroby jest odtruwanie ustroju ze szkodliwych związków
chemicznych, zarówno tych które pochodzą ze środowiska zewnętrznego, jak i tych
które powstały w jego wnętrzu na drodze przemiany materii. Bardzo ważne jest aby nie
doprowadzić do jej zaburzeń. Liczne badania potwierdzają działanie ochronne ekstraktu
z liści karczocha na komórki wątroby (hepatoprotekcyjne). Substancjami
odpowiedzialnymi za tę ochronę są antyoksydanty, które neutralizują reaktywne formy
tlenu (RFT) oraz związki polifenolowe, w tym cynaryna, która przeciwdziała
toksycznemu stłuszczaniu wątroby oraz obniża cholesterol w osoczu i komórkach
wątroby. Dzięki tym właściwościom powstało mnóstwo preparatów z karczocha, które
można stosować profilaktycznie w schorzeniach i regeneracji wątroby.
Wodne i alkoholowe wyciągi z liści karczocha hamują stres oksydacyjny oraz
zmniejszają ryzyko wystąpienia miażdżycy, poprzez zapobieganiu utlenianiu LDL oraz
hamowaniu biosyntezy cholesterolu w surowicy krwi i komórkach wątroby.
Kolejnym pozytywnym działaniem karczocha jest działanie hipoglikemizujące, co
powoduje zwiększenie kontroli apetytu i obniżenie glikemii u osób otyłych. Główną rolę
odgrywają tu związki o aktywności hipoglikemicznej tj. kwas chlorogenowy oraz
pochodne kwasu dikawoilochinowy. Kwas chlorogenowy jest odpowiedzialny za
regulowanie poziomu glukozy we krwi, natomiast pochodne kwasu dikawoilochinowego
są odpowiedzialne za hamowanie hydrolizy węglowodanów do monosacharydów
(cukrów prostych) w przewodzie pokarmowym powodując zmniejszone ich wchłanianie.
Działanie diuretyczne (moczopędne) karczocha polega na wzroście nerkowego
wydalania mocznika oraz wody, która połączona jest ze wzmożoną syntezą mocznika w
wątrobie. Odbywa się to prawdopodobnie poprzez działanie cynaryny, kwasu
glikolowego oraz kwasu glicerynowego.
Czytając powyższe informacje na temat związków, które zawiera w sobie
karczoch i o ich działaniu, można stwierdzić, że ma ona same zalety. W przypadku
stosowania tego warzywa nie stwierdzono poważnych działań niepożądanych, jedynie
może wystąpić reakcja alergiczna u osób uczulonych na rośliny z rodziny astrowatych
(Asteraceae). Również nie zaobserwowano żadnych interakcji pomiędzy wyciągiem
z karczocha zwyczajnego a innymi lekami lub składnikami pożywienia.
Na rynku farmaceutycznym istnieje mnóstwo preparatów zawierające wyciągi z
liści i ziela karczocha, które polecane są głównie osobom z zaburzeniami
dyspeptycznymi, miażdżycą naczyń krwionośnych, schorzeniami wątroby związane z
przepływem i wydzielaniem żółci, zapaleniem pęcherzyka żółciowego i dróg żółciowych,
zaburzeniem metabolizmu lipidowego, z dną moczanowa, niewydolnością nerek oraz
cukrzycą.