AZAŻ - Słownik polszczyzny XVI wieku

Słownik polszczyzny XVI wieku - wersja elektroniczna
hasło: AZAŻ (stan na dzień: 11-10-2015)
www.spxvi.edu.pl
strona 1/9
AZAŻ (869) pt
W pisowni łącznej ,,azaż” (701); w pisowni rozłącznej „a zaż” (168).
Nagłosowe a jasne, drugie pochylone.
Sł stp notuje, Cn brak, Linde XVI (XVIII)—XVII (XVIII) w.
Partykuła pytajna: ‘czy, czyż’; an, numMącz (869) :
1. W pytaniach niezależnych (realnych lub retorycznych, o charakterze ekspresywnym) (866) : Kur
rzekł/ázażby to zbytek/ Iż pánu cżynię pożytek. BierEz H4; a oni odpowýedzýeli/ pytał nas tzłowiek
tam ten o naſzym rodzye ieſliby żyw był ocýec/ ieſlibychmy mýeli brata/ [...] a zażeſmy mogli
wiedzýeć by nam był myał rzec przywýedzcýe bratá ſwego zſobą HistJóz C4, E4v; BielŻyw 55;
BierRozm 22; RejPs 45; A zaſz nam na nie cznotę pan Bog ſzczęſcie rozdał Hoynieć on nam dźywne
ſwe dary roſſzafował RejJóz E2, C8v [2 r.], H7v, I2v, K6v (8); A zaż by inſſa nadzeya Miała bycz nad
Dobrodzeya Co wam wſſytko dobro rozdał RejKup Ccv, o7, x3v, x4v, aa3, bb7v; Diar 111; LubPs Z;
Azaſz on ma wżdy kiedy beſpiecżne wyſpánie/ Ano we łbie kowale a dziwne ſzemránie. RejWiz 12;
Bo ow hárnáſz y koniá y páná więc gniecie/ Azaſz nas iedná nędzá gryzye ná tym świecie. RejWiz
72, 30 [2 r.], 67, 92v, 96v (14); thedy rzekł [Faraon] do Iozephá: [...] á zaſz mogę mędrſzego y
tobie podobnego náleść Ty będzieſz nád domem moim LeopGen 41/39; RejFig Bb8, Eev; ALexánder
kiedy mu dáry wielkie poſłał/ Ten azażem ia krámarz/ poſłom odpowiedział. RejZwierz 36v; Wroććie
ſie moię miłe corki/ bo przeczżebyſćie ze mną idź miáły? á zaż [numquid] [...] mogę mieć dźiatki
ktorzyby byli mężmi wáſzymi? BibRadzRuth 1/11; powiedźiał Krol Izráelſki/ Nieuczynię tego. Azaż
Pan zebrał tych trzech Krolow/ áby ie podał w ręce Moábitom. [Quare congregavit Dominus tres reges
Vulg] BibRadz 4.Reg 3/13; Ale on poſłał do niego poſły ſwe z temi ſłowy/ Azaż ia mam co z tobą
czynić krolu Iudſki? [Quid mihi et tibi, rex Jehudah?] BibRadz 2.Par 35/21; A wſzakoż Syn człowieczy
gdy prziydźie/ á zaż znaydźie wiárę ná źiemi? [Filius hominis veniens, num inveniet fidem in terra?]
BibRadzLuc 18/8; Iob 34/17, Ioann 18/35, Zach 7 marg, Rom 3/3 (10); á zaż to ſłownemu Krolowi
przyſtoyna rzecz ieſt? OrzRozm O2, I3, R2; Rzekł k niey Anioł/ ázaſz Bogu trudno vcżynić co chce/
cżemu ſie śmieie Sará. BielKron 12; ktory [Goliat] vyrzáwſzy go rzekł/ ázażem ia pies żeś ná mię s
kijem przyſzedł. BielKron 65v, 3, 40, 41 (7); Num ab oculis concessi fuis, Azażemci kiedy z oczu
zchodźił. Mącz 45a; An sedere oportuit domi virginem, A zaſz pánná miáłá domá śiedźieć/ czekáć.
Mącz 378c; LeovPrzep a3v, Gv; Nie ſtáray ſie thy nic moy miły ſynacżku ni ocż/ ázaſz więtſzey wagi
ſą ptaſzkowie niebieſcy/ álbo kwiatki polne niżli ty RejAp D6, 59, 150v, 180; Jż nie ſie wy nie lękaycie
áni ſie dziwuycie temu/ ieſliże was ſwiát wzgárdzi ábo opuści/ ázaſzbyſcie wy mieli być lepſzy niżli
ia? RejPos 335v, 3v, 84, 230, 235v, 345v; GrzegŚm 34; HistLan C3; Iż gdyżem oycem wáſzym ieſt/
ázaſz ieſt ktory ociec táki ná zyemi/ ktory gdyby go dziecię iego prośiło o chleb iżby dał kámień?
RejZwierc 10v; Azaſz lepiey iżći łopian pod okny ſmierdzi á pokrzywá cie párzy/ niżlibyś co inego
ná to mieyſce poſádził? RejZwierc 107v; A ieſli był zły/ [człowiek] á cżemuż go żáłowáć? ázażby był
lepiey márnie á z lekkoſcią zginął/ gdyż to złego trudno minąć może. RejZwierc 153v; Azaſz brát
z brátem/ gość z goſpodarzem/ ſąſiad s ſąſiádem/ iákiey ſzcżyrey wiernośći vżywáią miedzy ſobą?
RejZwierc 260, 75v, 152v [2 r.], 262, 267v (25); WujJud 33, 34v, 43 (6); BiałKaz L3; CzechRozm 16,
41v, 45v, 134; Y coſz mi byłá zá krzywdá? á zaſz mi ták zle było nie máiąc pracey y vrzędu? wſzákem
Słownik polszczyzny XVI wieku - wersja elektroniczna
hasło: AZAŻ (stan na dzień: 11-10-2015)
www.spxvi.edu.pl
strona 2/9
zniego pożytku niemiał. SkarŻyw 172, 207, 394; CzechEp 17, 47, 60, 63, 120, 173; A zaſz mało prżed
tym było electiey w Węgrżech? A wżdy Koroná vpadku nie wzięłá. GórnRozm A2, A2, Iv; ReszPrz
97; WerGośc 235; BielSen 12; ArtKanc P18v, Q3v; ActReg 98; OrzJan 67, 76; A odpowiedáiąc Iudaſz
ktory go wydał/ rzekł: Azażem [numquid] ia ieſt Miſtrzu? Rzekł mu: Tyś powiedźiał. WujNTMatth
26/25, 26/22, Ioann 7/31, 18/35 1.Cor 5/12 (8); Azaż Pánná ábo oblubienicá zápomni ſtroiu ábo
ochędożeńſtwá ſwego? á lud moy zápomniał mię przez dni niezlicżone. PowodPr 18, 19; CiekPotr 71.
Połączenia:»azaż ... abo« (2): CzechEp 266; Azażem ia zoſtał táką puſtynią 1udowi ſwemu/ ábo
źiemią opozdźiáłą ábo nierodzayną? PowodPr 18.
»azaż ... abo ... azaż«: Ale gdźieby ſie w przepiſowániu álbo w drukách textu żydowſkiego/ w tych
dwu kſięgách omyłká záwinąć miáłá: azaſz by też záraz w przekład on ſtáry Grecki wnidź mogłá? ábo
choćby ſie ći omylili byli: ázaſzby ſie on pilny Hiſtoryk żydowſki Jozeff tákże też omylił? CzechRozm
137v.
»azaż ... albo« (5): A záż ſie może źielenić śitowie bes wilgotnośći? álbo rość rogoźiná bes wody?
LeopIob 8/11, 1.Cor 14/36; OrzQuin B4; RejZwierc 27, 111 cf »azaż też«.
»azaż ... albo azaż«:Rzekł [do P. Boga] Moiżeſz/ thego ludu ſześć ſet tyſiąc/ á ty gi chceſz zá mieſiąc
náſyćić/ azaż ták wiele nábito wołow álbo owiec coby ie mogł nákarmić [...] álbo ázaż ſie zbiegną
wſzytki ryby w gromádę áby ſie ich náiedli. BielKron 40.
»azaż ... albo ... albo ... azaż«: Azaſz on ie kiedy chce? álbo ſpi kiedy chce? álbo idzie tám gdzie
chcze? iedno thám gdzye go cżás á ſwawola á ſwowolne towárzyſtwo záwlecże. Azaſz ſie też Bogu
w co przygodzić może? RejZwierc 143.
»azaż ... azaż« (11): A zaż by mnię tak młodo ſthraćić wſtyd przyſtało Boiaźń Boską y wiarę ażaſz
to ieſt mało Bo ſnadz to ſą na ſwiecie przednieyſze klenothy RejJóz F7; M ; RejAp 29, 189; RejPos
345; RejZwierc 64, 65, 78, 267v; ModrzBaz 141v; PaprUp F3.
»azaż ... azaż ...« [wielokrotne], [trzykrotne (1), czterokrotne (3)] (4): RejAp 33v; RejPos 153v;
Azaſz my mamy poſthánowienie iákie pewne/ oprocż tych márnych á niepobożnych wići/ gdyby
ná nas iáki prętki nieprzyiaciel przypadł/ cobychmy z nim cżynić mieli? Azaſz mamy mieyſcá iákie
pewne ſciągnienia ſwego? Azaſz mamy ty do ktorychbychmy ſie ſciągáć mieli? Azaſz mamy pewną
wiádomość iáką o ſpráwie nieprzyiacielá ktorego ? RejZwierc 185v, 259.
»azaż ... azaż ... abo«: Azaż rozdźielony ieſt Chriſtus? Azaż Páweł ieſt zá was vkrzyżowan ? ábo
w imię Páwłowe ieſteśćie okrzczeni? WujNT 1.Cor 1/13.
»azaż ... azaż nie« (9): RejJóz G3v; RejPos 70v, 175; RejZwierc 81v; CzechRozm 31v, 82v; CzechEp
210; OrzJan 82; Bo ázaż moiá rzecz ſądźić obce? Azaż wy ſwoich nie ſądźićie? WujNT 1.Cor 5/12.
»azaż ... azaż ... albo ... azaż ... albo ... azaż«: Azaſz co porádzić vmie? bo ieſt śiłny prokurator.
Azaſz kogo cżym rátuie ? álbo komu pieniędzy pożycży ? bo chłop záwżdy przy groſzu. Azaſz on
Rzecżypoſpolitey czo poſłużyć może? álbo ſobie wżdy iáką pámiąthkę vdziáłáć może ? bo śiłny
philozoph. Azaſz iákiego ſłuſznego goſpodárſtwá álbo około ſiebie iákiego porządnego poſtánowienia
vżyć może? bo wielki ſprawcá. RejZwierc 143.
»azaż ... azaż ... azaż nie ... azaż nie«: Azaż iuż raz miecż okrwáwiony widáliſmy w zyemi náſzey?
Azaż ſie iuż nam ſzcżęśći w oborach náſzych? w ſtodołach náſzych? y ná poloch náſzych? Azaż
Słownik polszczyzny XVI wieku - wersja elektroniczna
hasło: AZAŻ (stan na dzień: 11-10-2015)
www.spxvi.edu.pl
strona 3/9
rozlicżne gromy/ pioruny/ grády nie tłukły pol náſzych y domow náſzych? Azaż ſrogie ſzáráńcże
nie łatáły po oſiewkoch náſzych? RejZwierc 192.
»azaż ... izaż« (2): WróbŻołt 49/13; A drudzy powiedáli: Azaż Chriſtus przyidźie z Gálileiey ? Izaż
piſmo nie powieda; iż Chriſtus przyidźie z naśienia Dawidowego/ á z Bethleem miáſteczká gdźie
był Dawid? WujNTIoann 7/41.
»azaż ... li«: Azaż ſię im godźiło co zmiśláć y pokrywáć? godźiłoli ſię też z vſzcżyrpkiem prawdy
zbáwienney w namnieyſzey rzecży folgowáć? CzechEp 208.
»azaż ... zali«: Azaż ták ſobie on Krol y Prorok święty Dawid/ lekce ważył piſmo Moiżeſzowe/
choćiaż ieſzcże ćieniámi y figurámi/ á nie ſámą właſną rzecżą nápełnione? zali go nie ták v śiebie
poważał/ że ie zá nacżyſtſze Boże wymowy miał? CzechEp 112.
»azaż ... zaż« (5): RejWiz 60v; LeopIob 38/16; RejZwierc 194, 218; co zá wonia czego dobrégo
nas poćieſzy? Azaż ludzkośći iákiéy od tego/ który ieſt głównym wſzytkich ludźi nieprzyiaćielem?
zaż godnośći iákiéy álbo vrzędów od tego/ który wiéſz to Bóg z kogo ſie rodźił? [...] ſpodźiewáć
ſie będźiemy? OrzJan 21.
»izaż ... albo ... azaż ... albo ... zali ... zali«: Yzaſz będzie chćiał Iednorożec ſlużyć tobie/ álbo
będzie mieſſkał v żłobu twego? A zaſz przywiedzieſz Iednorożcá ku orániu ná lecu twoim? álbo
będzie włocżył brony trąc bryły po thobie? zali będzieſz miał dufánie w wielkiey mocy iego/ y
pozoſtáwiſz mu roboty twoie? Zali mu wierzyć będzieſz zećby miał przywroćić náſienie twoie/ á
żeby miał do gumná twego zwieść? LeopIob 39/10.
»izaż ... azaż« (2): Jzaſz mnie nie wolno w rzecżach mych cżynić to czo ſie mnie podoba/ Azaſz
dla tego ma być złe oko twoie iżem ia dobry. RejPos 59, 39v.
»li ... li ... azaż ... azaż ... azaż«: Tákli to brátá błądzącego ſzukáią? tákli go też z błędu wywodzą?
A zaż ten/ co ſię o błądzącego brátá ſtára/ onego piekielną hydrą názywa y niedźwiadkiem ? á zaż
leśną y dźiką beſtyą y niemotą? azaż Sląſkim y Cygáńſkim mieſzáńcem: ſam ſię z tego/ brátem będąc
wyślizáiąc? CzechEp 96.
»zaż ... azaż«: Zaż gdy dobry czás ázaż ſmáczne iedło/ Może kiedy mieć to warcholne bydło.
RejZwierc 227v.
»azaż i« (5): CzechRozm 21; Grakus ábo Krok Krol Polſki. AZaſz y ten s pámięći thu nam wiecżney
zginie/ Wſzák o tym dobrze wiecie iże pięknie ſłynie. PaprPan Ddv; CzechEp 141, 173, 210.
»azaż już« (6): RejPs 126v; RejKup ee5; A kto tháki żywoth około ſiebie poſtánowi/ ázaſz iuż może
być ſzcżęſliwſzy cżłowiek ná ſwiecie? RejZwierc 102, 64 [2 r.], 192.
»azaż też« (10): Azaż też to máłe rzecży Monetę cudzą złą bráć dopuſzcżać/ y ſwoię też nie dobrą
kować BielKron 393; RejZwierc 108v, 109, 111, 157; CzechRozm 137v cf »azaż ... abo ... azaż«, 184;
CzechEp 96; GórnRozm Iv; PaprUp Fv.
»azaż więc«: Iákie ſie przytrefuią tám trudnośći potym. Ano kápye zá ſzyię/ woz ſtoi we błocie/
Azaſz więc nędzna głowá thám w iednym kłopocie. RejWiz 72.
Fraza: »azażby trzeba«: Kupeic [!] ſię wywodzj yż dawno Liczbe vczinił Ieſcze za Ziwota. A zażby
moy Panie trzeba Bo ſłyſſe yż tu do Nieba Wſſyſczy ydą na roſkoſſy RejKup cc8v.
Słownik polszczyzny XVI wieku - wersja elektroniczna
hasło: AZAŻ (stan na dzień: 11-10-2015)
www.spxvi.edu.pl
strona 4/9
Występujewewnątrzzdaniapytajnego (2) : Ale prżed tym/ ázaſz tego máło było/ że Krolowie
Węgierſcy iezdzáli ná woynę/ y odnaſzáli zwyćięſtwá? GórnRozm A2.
Połączenie: »azaż ... azaż nie«: Nuż záſię w domku ſobie mieſzkáiąc táki pocżćiwy ſtanicżek/ ázaſz
máło roſkoſzek ſwych nadobnych pomiernie vżyć może? Azaſz ſobie nie máią onych nadobnych
przechadzek po ſadkoch po ogrodkoch ſwoich? RejZwierc 32v.
α. Połączenie „azaż” z partykułą przeczącą nie (azaż nie, azaż ... nie), występujące w pytaniach
retorycznych, podkreśla istotny charakter tych pozornych pytań jako ekspresywnych, emocjonalnych
twierdzeń; nonneMącz (624) : Rzekł k niemu Xánt/ w coż dufaſz/ Iże mey kaźni nie ſłuchaſz? A zażem
ćię ták nie vcżył/ Aby iedno tego kupił: Co by było nagorſzego BierEz D2, D2; PatKazIII 150v, 151;
HistJóz C3; Albowiem wielkie imienie Czyni troskliwe myślenie, [...] Azaż się tobie nie widzi Lepszy
żywot śrzednich ludzi, Ktory[ch] rozkoszy prześpieczne I przyjaźni pożyteczne? BierRozm 7; A zaż
[nonne] ſie niedowiedzą wſzytci ktorzy zle cżinią Niewiedzą, czuſz ſprawiedliwoſci bożey WróbŻołt
R3, O7v, Q3v; RejPs 17; RejJóz C7v, G3v; RejKup y4; HistAl D6; KromRozmI C2; AZaſz nie ſłuſzną
drogę mam iście do tego/ Wywyzſzáć cie Boże moy Krolá ták możnego LubPs ee6v, M2, ff3v; Azaſz
nie hoynie zyemiá nam dawa pożytki/ A ſowito nágradza nam roboty wſzytki. RejWiz 56, 17, 28,
56v (11); Azaſz wſſyſtcy ángiołowie/ nie ſą duchowie ſlużebni: poſláni ná poſlugę dla onych ktorzy
dziedzictwo máią przyiąć zbáwienia? LeopHebr 1/14, Num 11/23, Eccli 35/18, Is 36/7 (8); OrzList
c; LeszczRzecz A4; RejZwierz 35v; Y mowili do Moiżeſzá/ Azaſz nie było w Egiptćie grobow/ żeś
nas thu wywiodł ná puſzczą ábychmy pomárli? [An quod non erant sepulchra] BibRadzEx 14/11, Gen
18/25, Ex 14/12, Num 22/37 (11); A zaż nieſłyſzyſz iáko ten Senior teraz Krolá Fráncuſkiego trapi/
y Franckie Kroleſtwo woiuie? OrzRozm 13, Cv; BielKron 12v, 40, 73; GrzegRóżn B4v; Cur id ausus
es facere B. libuit mea fuit, Iákoś to ſmiał vczinić B. Podobáło mi ſie/ [...] á zaſz nie moyá byłá.
Mącz 191d, 206d, 222b, 266a (6); A zaż to nie okrutna rzecz ieſt/ ſpráwowáć tho imieniem wſzéy
Rzeczypoſpolitéy/ co Rzeczpoſpolitą pſuie? OrzQuin C3v, C4v, P3, Z3; LeovPrzep G2; Azaſz to nie
roſkoſzna drogá vżywáć pobożney á pocżćiwey prace ſwoiey/ á dufáć Pánu ſwemu RejAp 189, 24, 25,
108, 198 (8); GórnDworz R5v; Azaſz ſie nie ma cżym roſkocháć pocżćiwa żoná á poczćiwa niewiáſtá/
ktora ſie záchowywa wedle woley ſwiętey tego Páná/ z onych ſłow á z onych miłośćiwych obietnic
iego. RejPos 175v; A odpowiedzyawſzy rzekł [Jezus] do nich: Gdyby ktorego z was Oſieł ábo Woł
wpadł w ſtudnią/ ázaſzby go wnet nie wywlokł y w Sobotę? RejPos 224v, 22v, 104, 175 (28); GrzegŚm
7, 27; Azaſz tho nie ſrogie práwo ná łgarzá/ iż wiárę ſtráći miedzy poććiwemi 1udźmi/ iż ſie go
ſtrzegą/ iż go ſobye pálcy vkázuią RejZwierc 96; Stárego rozlicżne pociechy. Azaſz ty nie maſz czym
tego przycżyrniáłego domku ſwego tey ſtárośći ſwoiey záchędożyć á nadobnie záfárbowáć? RejZwierc
172v, 32v, 49, 192 [2 r.] (17); A zaſz Swięći nie ſą żywymi cżłonkámi Chriſtuſowemi? y práwie
iednym ćiáłem/ y iedną rzecżą z nim? WujJud 56, 32v, 48, 57 (18); BudBibSap 8/15; Wſpomnićie/
Sámſoná mocnego. Dawidá Swiętego. Sálomoná mądrego/ y toć Krolowie byli. Azaſz nieupadáły/
ieſzcże w dáleko gorſze zbytki. BiałKaz K2v; A zaſz Bog nie ieſt Bogiem wſzego ćiáłá iáko ſam
mowi o ſobie. CzechRozm 74; A nád to/ ázaſz to nieważnieyſza/ widźieć Bogá/ ábo ániołá imienim
iego co cżyniącego/ ábo mowiącego: niżli cudá iákie CzechRozm 188, 36, 42v, 46 (23); PaprPan
V2; á záśię przećiwko temu/ ći ktorzi ſámi nieumieią nic/ ázaż nierádſzey bywáią nacżyniem tych/
Słownik polszczyzny XVI wieku - wersja elektroniczna
hasło: AZAŻ (stan na dzień: 11-10-2015)
www.spxvi.edu.pl
strona 5/9
od ktorych bywáią rządzeni? ModrzBaz 45v, 10, 30 [2 r.], [41] (11); Oczko 7; Azaż nie znácżne ſą
ſłowá Chriſtuſá Páná do vcżniow ſwoich mowiącego: Oto was poſyłam iáko owce w pośrzod wilkow.
CzechEp 98, 28, 32 [2 r.], 45, 49 (28); NiemObr 139; á zaſz to nie iáſna niewola bydź w vſtáwiczney
boiáźni/ w vſtáwiczney trwodze á nie moc áni ieść/ áni ſpáć beſpiecznie. GórnRozm A3v, A4, F3,
G2v; ReszHoz 123, 139; PaprUp C2v, H3, K2, K3 [3 r.]; Ná to/ ázaż [Turczyn] nie przyśiągł przez
thron y máieſtat Céſárſtwá ſwégo? á wżdy/ pátrz Kró1u/ iáko ſłowo ſtrzymał. OrzJan 103, 11 [2
r.], 12 [2 r.], 36; Azaż duſzá nie ieſt ważnieyſza niż pokarm? y ćiáło niżli odźienie? WujNTMatth
6/25; K temu/ ázaż to nie ſtráſzne bluznierſtwo/ żeby Ciáło Chriſtuſowe z Boſtwem złączone nie
było pożyteczne: ktoremu Páweł S. wſzytko zbáwienie náſze przypiſuie WujNTs. 332, Matth 6/25,
18/12, Luc 13/15, 1.Cor 5/12 (13); WysKaz 6, 18; PowodPr 18, 71; Azaż nie cżęſto ſłychamy onych
iedwabnych y pozłoćiſtych ſłow: Moy drogi: moy złoty KlonWor xx3.
Połączenia: »abo ... azaż nie«: Abo to mowię obycżáiem ludzkim? Azaż zakon nie mowi tego?
PowodPr 22.
»albo ... azaż nie«: Ale rzece kto/ coż mu ſye márzy o tym dniu ſądnym/ álboć náwilał/ áżaż
przedtym niebyło Sektarzow doſyć/ á wżdy ſądny dźień nieprzyſzedł? LeovPrzep G3v.
»aza ... azaż nie«: oto cie ſkępcem zową/ áza ták Pánowie ieżdżą ábo chodzą ábo v ſtołow ſwoich
ſiadáią/ ázaſz ſie nie wſtydziſz 1udzi. RejPos 264.
»aza ... azaż nie ... azaż«:ázam ia wdowá/ ázażem ia nie krolowa tego ſwiátá/ ázaż ia znam ſmętek
álbo fráſunk iáki. RejAp 150v.
»azaż nie ... albo«: Azáż nie widziſz álbo nie ſłyſzyſz iż przed progiem twoim iuż iáko odzwirny
ſtoi vſtáwicżnie nędzny á prętki vpadek twoy? RejZwierc 69v.
»azaż nie ... albo i«: ieſlibyś páná vyrzał iákim żywotem ſwowolnym/ niedbáłym/ álbo
niepobożnym żywącego/ ázażbyś go też ſłuſznie s tego przeſtrzedz nie miał? álbo y ktho drugi
komuby to należáło? RejZwierc 46v.
»azaż nie ... aza nie«: Azaſz mu było nie 1epiey ſie vpomionąć tymi ſłowy Páńſkiemi: [...] Aza
thobie nie doſyć było ná tym/ ábyś ty mnie był náſládował RejPos 280v.
»azaż nie ... azaż« (2): Azaſz nie ſłychacie w piſmiech/ iż ſie Bog miánuie záwżdy być Bogiem
Abráámowym/ [...] ázaſz on ieſt Bogiem vmárłych á nie żywych? RejPos 12; RejZwierc 152v.
»azaż nie ... azaż nie« (30): DiarDop 76; LeopPs 107/12; RejAp 35v, 114v, 170v; Azaſz nie cżekał
on ſláchetny Jozeph w wielkiey ſtałośći ſwiętey łáſki iego/ Azaſz nie cżekáłá Anná Elkanowá żoná.
RejPos 75v, 10v, 162v, 175, 218v (12); BiałKaz 268v; RejZwierc 26v, 76, 151; WujJud 142v, 158v,
204v; Azaż nie mocne były kroleſtwá Judſkie y Jzráelſkie? Azaż też nie mocna Monárchia Bábilońſka/
y innych wiele? CzechRozm 255, 232; CzechEp 62, 100, [400]; WujNTIac 2/6.
»azaż nie ... azaż nie« [kilkakrotne] [trzykrotne (10), czterokrotne (8), pięciokrotne (2), sześeiokrotne
(1)] (21): Diar 140; Azaſz Dániel nie ſiedział miedzy lwy? ázaſz Apoſtołowie nie wychodzili z
okrutnych á twárdych táráſow? ázaſz przodkowie náſzy nie ſzli przez ſrogośći morſkie? ázaſz ſie im
mury ſámy nie obaláły RejAp 22v, 25, 59, 70, 152; RejPos 65v, 66v, 173v, 331v (10); RejZwierc
66v, 96, 131, 151v, 260.
Słownik polszczyzny XVI wieku - wersja elektroniczna
hasło: AZAŻ (stan na dzień: 11-10-2015)
www.spxvi.edu.pl
strona 6/9
»azaż nie ... azaż nie ... abo izali«: Azaſz to iuż nie znácżny będzie przydatek? w ktorym ſie twierdzi
to cżego piſmo ś. nie twierdzi. Azaſz/ ieſliby ten tám Anioł był Bogiem Słowem/ ábo ſynem Bożym
[...] nie oznáymiono to było kędy potym przez Moyżeſzá ábo przez ktorego z Prorokow? Abo iżaliby
też y Nowy teſtáment tego kędy nie wyłożył? CzechRozm 44.
»azaż nie ... azaż ... azaż nie«: Azaſz mu ſie omylácżu nie możeſz kłániáć nie wiercząc ſie álbo
nie obrácáiąc ſie do drewná onego? Azaſz on w drewnie onym álbo w onym kámieniu zoſtáwił co
Boſtwá ſwego? Azaſz nie w niebie ſtolec iego ieſt RejAp 180.
»azaż nie ... azaż nie ... azaż (azaż)« (2): Azaż nie widzimy mąż z żoną w iákiey też zgodzie
cżáſem mieſzkáią? ázaż nie widzimy iż ſyn oycu láthá licży/ á pyta ſie dawnoli iuż Wáłáſkiey woynie?
ázaż gość pewien ná drodze ſwoiey álbo tákże y w goſpodzie ſwoiey? Azaż kmiotek pewien domá?
RejZwierc 78, 187 —187v.
»azaż nie ... azaż nie ... azaż nie ... azaż (azaż nie)« (3):Azaż nie widamy iáko z oney nadobney á
łágodney twarzy wnet ſie sſtánie ſproſna/ ſroga/ zádęta/ zábládła/ że ſtráſzno ná nię pátrzyć? Azaż
ſie ony zápalone ocży we łbie wiercieć nie będą iáko v ſzalonego? ázaż nie drżą wárgi? ázaż nie
zgrzytáią zęby? ázaż może ſpokoiem poſtać? RejZwierc 75 — 75v, [28v], 152v.
»azaż nie ... (azaż nie) ... zaż nie ... (zaż nie)« (5): RejWiz 101v; LeopIer 44/21; BibRadzAct 5/4;
ázaż zoſtáwi wáſzę kró: M. cáłégo y mocnégo/ ábyś wáſzá kró: M. z tyłu nań vdérzy? ázaż ſie ſtáráć
nie będźie/ iakoby przećię wáſzę kró: M piérwéy przełómił? OrzJan 82; CzechEp [410].
»azaż nie ... izali«: A zażem ia nie ieſt oſlicá twoiá ná ktoreyśty áż do thego czáſu zwykł ieździć?
izalimći to kiedy przed tym czynić zwykła? BibRadzNum 22/30.
»azaż nie ... zaż nie ... a ... zali nie«: Abowiem rzecże: A zaſz nie kxiążętá moi poſpołu krolmi
ſą? zaſz nie iáko Chárkámis ták Kaláno: A iáko Arffád táko y Máth? zali nie iáko Dámáſk má y
Sámárya? LeopIs 10/9.
»czyli ... azaż nie«: Cżyly was zwiodł Ezechiaſz/ áby was głodem wymorzył/ [...] A źaſz [!] to nie
ten ieſt Eſechiáſz/ ktory pokáźił wyſokośći Boże Leop 2.Par 32/12.
»izali ... azaż nie« (3): BibRadzGen 18/24; WujNTLuc 6/39; Izali może ślepy ślepego prowádzić?
ázaż nie obádwá w doł wpadáią? SkarKaz 273 [idem WujNTLuc 6/39].
»izaż ... azaż nie« (2): Izaż moc moiá ieſt kámienna? á ćiáło moie miedźiáne? Azaż nie ieſt thák
iż ſobie pomoc nie mogę/ á śiły moię odięte mi ſą. BibRadzIob 6/13; RejZwierc 53v cf »aza nie
wiesz, nie wie ...«.
»zaż ... azaż nie« (2): Zaż dzis gdżie wierna przyaźń wſzytko w omilnoſći A żaſz iuż nie naſtały
rozliczne chytroſći RejJóz I; RejWiz 94.
»zaż nie ... azaż nie«: Zaſz nie roſkoſzny ptaſzek domowe kurcżątko/ Proſiątko/ y iágniątko/
kozyełek/ cielątko. Azaſz ptaſzek/ záiącżek/ y źwirzątká ine/ Nie wielkieſz to ná ſwiecie bywáią
nowiny. RejWiz 14v.
»azaż i nie« (13): A zaż y celnicy ták nie cżynią? BibRadzMatth 5/47, Ioann 18/25; CzechEp
116 [2 r.], 211, [380], [410] cf »azaż nie ... zaż nie ... zaż nie«; GórnRozm A3; ReszHoz 127, 138;
WujNTMatth 5/47, 48, Mar 6/3.
Słownik polszczyzny XVI wieku - wersja elektroniczna
hasło: AZAŻ (stan na dzień: 11-10-2015)
www.spxvi.edu.pl
strona 7/9
»azaż już nie« (10) : RejPs 118v; RejPos 259v [2 r.]; Azażeś iuż nie przetrwał Wioſny oney
nadobney zázieleniáłey młodośći ſwoiey? RejZwierc 172, 172; CzechRozm 15, 16; ArtKanc R19;
PaprUp F2, K4.
»azaż już więc nie«: Azaſz iuż więc cżárt nie ſtoi iáko s táblicżką przed ocżymá tákiego káżdego/
vkázuiąc mu ſpráwy y poſtępki ſwiátá tego RejPos 263v.
»azaż jeszcze i nie«: ázaż ieſzcże y przed Káiáfáſzem tegoż iáſnie iż on ieſt ſynem Bożym nie
wyznał? CzechEp 211.
»azaż ono nie« (4): RejPos 162, 218v; Azaſz ono nie ciągnie do łákomſtwá? RejZwierc 151, 154.
»azaż oto nie«: Azaſz oto nie ſłyſzyſz iáko Pan wſzytkiego ſwiáthá ſwięte miłoſniki ſwoie vpomina/
iż kthory z nich chce być ſtárſzym/ áby był ſługą ich. RejPos 314v.
»azaż owo nie« (2): Nuſz taxa ná pozwiech/ á zaſz owo nie iaſne ſą rżeczy? GórnRozmG; KlonWor
74.
»azaż tedy nie«: Azaż tedy ſtąd nie mogą być poznáni/ iż oni ſą tym y rogiem y tą beſtyą drugą
CzechEp [380].
»azaż też nie« (16): Ażaż też nie tákowe záćmienie Słońcá było/ ták ſiedḿdźieſiąt lat y trzy/
iáko y ták rok/ po ktorym wnet práwie wſzyſtká Koroná Polſka poczułá/ wielkie odeſcie bydłá.
LeovPrzep a4v; RejPos 78v, 246v, 247v, 280, 356; RejZwierc 164; CzechRozm 31v, 187, 234, 245v,
255; CzechEp 17, 32, 280, 284.
»azaż też oto nie«: Azaſz też oto nie mowi o Bábilonie/ że dla Izráelá poſłał do niego. CzechRozm
133v.
»azaż więc nie« (2): A żaſz cie więcz nie widamy Kiedys gdzie ſpołu z paniami Wſzytci więcz o
tym mowimy Zes łątecżka między nimi RejJóz C7v; RejWiz 174v.
Frazy: »azaż nie baczysz, nie baczymy, nie baczycie« (5): HistAl G7v; A zaż tego nye baczymy
po ſobye y w powſſednich pokármyech/ iż poſpolićye rychley ſye nam złego záchce/ niż dobrego/
y lepyey nam ſmákuye. KromRozmI N2; Azaſz tego nie bacżyſz kto z roſkoſzą chodzi/ Iáko go ſobie
ſtroi/ iáko kogo zwodzi. RejWiz 29v; CzechRozm 119v; ArtKanc R19.
»azaż(by) nie lepiej« (25): Azaſzby nie lepiey wcżás márni nędznikowie/ Niż gdy iuż gwałt
przypádnie/ toż myſlić o ſobie. RejWiz 173; RejZwierz 10v; GrzegRóżn L3; Mącz 419c; RejPos 144,
235v [2 r.], 280 [3 r.], 280v cf »azaż nie ... aza«; Azażby nie lepiey pobożney/ pomierney/ poććiwey/ á
nie ożárłey bieſiády y krotofile vżyć? RejZwierc 59v, 81v, 106v, 131 [4 r.] (11); WujJud 75v; SkarŻyw
131; KochFrag 17.
»azaż nie masz, nie ma, nie mamy« (21): BierEz C2; RejWiz 153v; BibRadzIudic 14/3; BielKron
11v; RejPos 78v; RejZwierc 65, 96 [2 r.], 187, 187v, 260, 263 [4 r.]; CzechEp 62; Tákże też y około
prżyśiąg/ á zaſz ich nie maſz nie iedno w Chrżeśćiánſtwie/ ále y w pogáńſtwie? GórnRozm F3, A4,
I4v [2 r.]; WujNTMar 6/3.
»azaż nie pamiętasz, nie pamiętacie« (14): Powiedzyał mu ſtáruſzek/ ázaſz nie pámiętaſz/ Comći
pirwey powiedał iż ſie ſławy lękaſz. RejWiz 22v; WujJud 204v; Ale áżaſz tego nie pámiętaſz/ iż
Aniołowie dla nas ſą od Bogá ſpráwieni CzechRozm 44v, 36, 62, 76v (12).
Słownik polszczyzny XVI wieku - wersja elektroniczna
hasło: AZAŻ (stan na dzień: 11-10-2015)
www.spxvi.edu.pl
strona 8/9
»azaż nie pomnisz« (2): O nieſláchetny/ omylny á fáłeſzny krolu/ á kſiążę ſwiátá tego/ ázaſz nie
pomniſz że ieſt związána moc twoiá RejPos 239v; CzechRozm 31v.
»azaż to nie prawda« (2):RejAp 170v; A zaż to nie prawdá? WujNT 286.
»azaż (to) nie rozkosz« (11): RejAp 189; NVż gdy przydzie ono gorące láto/ ázaſz nie roſkoſz
gdy ono wſzytko coś ná wioſnę robił kopał nadobnieć doźrzeie á poroſcie RejZwierc 109, 107, 109v,
110 (10).
»azaż nie jest wiadomo«: Azaſz to nie ieſt iáwnie káżdemu wiádomo/ iż Pan BOG Iwą wiecżną
mądrość/ [...] Zákrywa ią przed mądremi/ [...] ále ią Twym málucżkim ziáwił ArtKanc K11v.
»azaż nie widasz, nie widzisz, nie widamy, nie widzi(e)my, nie widzicie, nie widają, nie
widział« (34): RejJóz C7v cf »azaż więc nie«; Azaż tego wszytkiego już w naszej RP nie widziemy?
DiarDop 80; RejWiz 174v; A zaż niewidźiſz iáko obráżony ieſt ten Ołtarz w Kroleſtwie Polſkim
OrzRozm Gv, M2v, N4; GrzegRóżn N; OrzQuin B4v, Z4; RejAp 78, 170v, E3; RejPos 6, 79, 255,
259v, 331v; RejZwierc 69v cf »azaż nie ... albo«, 75 cf »azaż nie ... azaż nie ... azaż nie ... azaż nie ...
azaż ... (azaż nie)«, 78 [2 r.], 151v [3 r.] (11); Azaſz nie widźićie łáſki zakonu nowego? WujJud 83,
16; NiemObr 76; WujNT 99 marg; PowodPr 50.
»azaż nie wiesz, nie wie, nie wiemy, nie wiecie, nie wiedziałeś, nie wiedzieliście« (63): Azaſz
niewieſz nędzna głowo/ Iż wiele pośćić nie zdrowo BierEz H4; On mu záſie odpowiedział: Azaześ
tego niewiedział O4v, P3; BierRozm 7, 16; RejPs 76v; RejJóz E8v [2 r.]; RejKup bb5; HistAl Av,
C4v; Diar 140; BielKom G2v; Azaſz nye wyemy iż to trwa do cżáſu máłego. LubPs N2v; KrowObr
216v; RejWiz 72, 99, 105; RejFig Bb8v; RejZwierz A5v, 23; BibRadz 1.Cor 3/16, 9/24; RejAp
35v, 114v; GórnDworz Y; Azażeſcye nie wiedzyeli/ iż mnie w thym czo ieſt Oycá moiego więcey
należy być. RejPos 38v, 10v, 37v, 116v (19); BiałKat 143v, 158v, 268v; Izaſz nie wie gdzie bogaczá
pyſznego pogrzebiono? ázaſz niewie co ſie Fáráonowi sſtáło? RejZwierc 53v, 47v, 101v; WujJud 18,
85v; CzechRozm 187, 231v, 232; Oczko 3; NiemObr 75; WujNTRom 6/3, 9/2, 1.Cor 5/6, 6/2, 9/24.
Występujewewnątrzzdaniapytajnego (10): KuczbKat 170; RejZwierc 109; ReszPrz 74; Nuż Król Iego
M. Zygmunt Pan mądry y dźiélny/ ázaż nie z dobréy woléy wáſzéy/ miał wypráwę woienną przećiw
nieprzyiaćielowi poſtronnému? OrzJan 61, 41; Nuſz náſzá Polſká/ Litwá/ Zmudź/ y inſze iey kráiny/
ázaż tych ſmocżąt z gniazdá zebrawſzy nie wychowáły PowodPr 33.
Połączenia: »azaż nie ... azaż nie ...« [trzykrotne]: A miáſto dobrowolnego przywiedzienia ku
prawdzie Páńſkiey/ ták iáko on ſam y Apoſtołowie vcżyli/ ázaż nie ſrogie ſądy? ázaż nie ſtráſzne
klątwy? ázaż nie okrutne ſentencie/ doćiſkáią niewinnych ludzi? RejZwierc 192v.
»zaż nie ... azaż nie«: Oćiec twoy záż nie iadł y nie pił/ y cżynił Sąd y ſpráwiedliwość/ ná then
cżás gdy mu ſie działo dobrze? Sądził ſpráwę vbogiego y niedoſtátecżnego ná ſwe dobre/ á zaſz nie
dla tego iż mię poznał mowi Pan? LeopIer 22/16.
2. W pytaniach zależnych „azaż” wprowadza zdania podrzędne dopełnieniowe (3) :
Połączenie»azaż ... abo ... zaż«: Pytam ich/ á zaſz ták goſpodarż ſądźi/ gdy ſię co w domu iego
miedzy czeládźią sſtánie? ábo Oćiec zaſz ták ſądźi/ gdy iedęn ſyn ná drugiego ſkárży? GórnRozm F3v.
Słownik polszczyzny XVI wieku - wersja elektroniczna
hasło: AZAŻ (stan na dzień: 11-10-2015)
www.spxvi.edu.pl
strona 9/9
Z przeczeniem: »azaż nie« (2): Pytam ćię á zaſz to nie niewola gdy v moich okien w nocy kto
ſtrżelá/ wola/ huczy/ pije/ [...] á mnie ſpáć nie dopuſcza? GórnRozm A3v; Powiedżże mi/ á zaż tu
nie śiłá nieborak creditor woźnem zgubił/ ktory y do tąd ſwego mieć nie może? GórnRozm F4v.
Synonimy: abo, albo, li.
Cf AZAŻLI, IZAŻ, ZAŻ
BZ