docOczekiwania studentów w zmieniających się bibliotekach na
download 
Reklamacja Transkrypt
Oczekiwania studentów w zmieniających się bibliotekach na
BIBLIOTEKI NAUKOWE W KULTURZE I CYWILIZACJI Agnieszka Majewska Politechnika Cz stochowska w Cz stochowie Biblioteka Wydziału Zarz dzania [email protected] Mariola Szyda Politechnika Cz stochowska w Cz stochowie Biblioteka Główna [email protected] Oczekiwania studentów w zmieniaj cych si bibliotekach na przykładzie trzech bibliotek wydziałowych Politechniki Cz stochowskiej Student expectations in the changing libraries based on the example of three faculty libraries of the Main Library of Czestochowa University of Technology Abstrakt Celem referatu jest zaprezentowanie miejsca i roli trzech bibliotek wydziałowych Biblioteki Głównej Politechniki Cz stochowskiej w procesie edukacji studentów i spełnianiu ich oczekiwa . Rezultaty przeprowadzonej ankiety pozwol oceni działalno bibliotek wydziałowych, ich zasoby i dost p do elektronicznych ródeł informacji. Rozpoznanie i zrozumienie potrzeb u ytkowników oraz analiza satysfakcji przyczyni si do wprowadzenia zmian. Słowa kluczowe biblioteki wydziałowe; u ytkownicy bibliotek - badania; biblioteki akademickie - kształcenie u ytkowników Abstract The purpose of this paper is to present the position and the role of the three faculty libraries of the Main Library of Cz stochowa University of Technology in the students education process and in meeting their expectations. The results of the survey allow assessing the activity of the faculty libraries, their resources and access to electronic sources. The recognition and understanding of user needs and the analysis of their satisfaction contribute to implementing changes. Key words faculty libraries; library user - survey; academic libraries - user education 1. Wst p Nauczanie i usługi biblioteczne to okre laj ce i uzupełniaj ce si cechy charakterystyczne dla instytucji wy szego nauczania. Uczelnia spełnia swoj misj poprzez wzajemne oddziaływanie nauczyciela i studenta oraz poprzez zapewnienie dost pu i przewodnictwa w korzystaniu z wiedzy i informacji zapisanej w postaci wszystkich mo liwych form. Funkcj zapewnienia dost pu do wiedzy i przewodnictwa w jej korzystaniu wypełniaj 154 Agnieszka Majewska, Mariola Szyda biblioteki akademickie poprzez wspieranie procesu dydaktycznego i tworzenie zaplecza informacyjnego uczelni. Biblioteki szkół wy szych wchodz w skład struktury organizacyjnej uczelni. Powoływane do ycia przez uczelnie wy sze, zgodnie z potrzebami szkoły posiadaj okre lony zakres powinno ci. Działaj c w oparciu o statut uczelni, posiadaj jednocze nie własny regulamin. W pierwszej kolejno ci maj za zadanie słu y pracownikom nauki i studentom, wspieraj c procesy naukowe, badawcze, dydaktyczne i edukacyjne. W drugiej kolejno ci – jako biblioteki publiczne – s dost pne tak e dla innych u ytkowników. Misj biblioteki akademickiej jest wi c sprostanie rosn cemu zapotrzebowaniu na informacj i wiedz wszystkich kategorii jej u ytkowników, a zasadniczym celem wspomaganie nauki i dydaktyki poprzez gromadzenie, przetwarzanie i udost pnianie pierwotnych i wtórnych ródeł informacji niezb dnych dla podstawowych grup odbiorców: pracowników naukowych i studentów. 1 Biblioteki uczelniane wypełniaj swoj funkcj dostarczaj c odpowiednich ródeł i tworz c warsztat biblioteczny dla potrzeb u ytkowników i dlatego ksi gozbiór biblioteki powinien charakteryzowa si jak najwi kszym stopniem kompletno ci w zakresie tematycznym wyznaczonym przez profil obsługiwanej uczelni.2 Ponadto, ci głej zmianie ulegaj potrzeby, wymagania i oczekiwania u ytkowników wobec bibliotek. Corocznie napływaj nowi studenci ko cz cy ró ne szkoły i wywodz cy si z ró nych rodowisk, a zmieniaj ce si warunki socjalne i ekonomiczne maj du y wpływ na postrzeganie przez nich usług bibliotecznych i zmian oczekiwa wobec biblioteki.3 Czytelnicy odwiedzaj cy biblioteki oczekuj pomocy i cho wszyscy pragn by obsłu eni dobrze, to ich oczekiwania s zró nicowane. Czego innego oczekuje pracownik naukowy, prowadz cy badania specjalistyczne, a czego innego student. Równie w ród studentów te oczekiwania s ró ne – w zale no ci od tego, czy ucz si na studiach dziennych, zaocznych, wieczorowych, czy mieszkaj w pobli u uczelni, czy s przyjezdni. Sprostanie wszystkim wymogom i oczekiwaniom u ytkowników nale y do niełatwych zada współczesnych bibliotek. Wydaje si , e mo na temu zaradzi jedynie poprzez dokładn ich znajomo . System biblioteczno-informacyjny Politechniki Cz stochowskiej tworzy Biblioteka Główna wraz z trzema bibliotekami wydziałowymi: Wydziału Elektrycznego, Wydziału In ynierii Procesowej, Materiałowej i Fizyki Stosowanej, Wydziału Zarz dzania oraz biblioteki zakładowe pozostałych wydziałów. Nadzór nad ksi gozbiorem i pracownikami bibliotek wydziałowych sprawuje Biblioteka Główna. 1 Sokołowska-Gogut A.: Zarz dzanie zmianami w bibliotece akademickiej. [W:] Wdra anie nowoczesnych technik zarz dzania w instytucjach non-profit na przykładzie biblioteki akademickiej (Kraków, 28-30 wrze nia 1998) : materiały z konferencji. Kraków 1998, s. 22. 2 Serafin M.: Biblioteka akademicka w wietle obowi zuj cego prawa. „Biuletyn EBIB”. 2004 nr 2 (53) [dok. elektr.] http://ebib.oss.wroc.pl/2004/53/serafin.php. 3 Kosik T.: Okre lanie potrzeb czytelników i ocena stopnia ich realizacji w Bibliotece Głównej Akademii Medycznej w Bydgoszczy. [W:] Czytelnik czy klient?: ogólnopolska konferencja bibliotekarzy (Biblioteka Główna UMK, Toru 4-6 grudnia 2003) [dok. elektr.] http://ebib.oss.wroc.pl/matkonf/torun/kosik.php. Oczekiwania studentów w zmieniaj cych si bibliotekach… 155 U ytkownikami Biblioteki Głównej s przede wszystkim studenci i kadra naukowo-dydaktyczna Politechniki Cz stochowskiej. Z zasobów Biblioteki korzystaj równie m.in. uczniowie szkół rednich, nauczyciele i kadra in ynierska miasta i okolic. Biblioteki wydziałowe słu przede wszystkim studentom i pracownikom wydziału macierzystego i pełni wa n rol w całej strukturze akademickiej. B d c cz ci systemu informacyjnego uczelni stanowi dla swych u ytkowników baz informacyjn o tematyce ci le zwi zanej z profilem obsługiwanego wydziału. Podstawowym zadaniem bibliotek wydziałowych jest zapewnienie u ytkownikom mo liwo ci jak najszybszego dotarcia do poszukiwanych informacji. Z my l o czytelnikach prowadzona jest odpowiednia polityka gromadzenia zbiorów, planowane dogodne godziny otwarcia bibliotek, projektowane usługi i tak organizowana praca, aby jak najlepiej im słu y .4 Opinia o funkcjonowaniu biblioteki bierze si z jako ci oferowanych przez ni usług, dlatego nale y pami ta , e dobra biblioteka to taka, która dobrze realizuje usługi, a tym samym spełnia oczekiwania u ytkowników i jest wobec nich przyjazna5. Przeprowadzone badania ankietowe pozwoliły na ustalenie opinii na temat funkcjonowania trzech bibliotek wydziałowych. 2. Omówienie wyników ankiety Punktem wyj cia bada ankietowych była próba odpowiedzi na pytanie: Czy i w jakim stopniu s zaspokajane oczekiwania u ytkowników bibliotek wydziałowych Politechniki Cz stochowskiej? W szczególno ci celem przeprowadzonej ankiety była ch poznania opinii u ytkowników na temat pracy personelu, zasobów tych bibliotek i dost pno ci do nich, mo liwo ci ich przeszukiwania oraz poznanie powodów, dla których u ytkownicy korzystaj z bibliotek wydziałowych. Pocz tkowo ankiet zamierzano przeprowadzi jedynie w ród studentów, jako dominuj cych u ytkowników bibliotek wydziałowych. Ankieta spotkała si jednak z du ym zainteresowaniem ze strony pracowników naukowo-dydaktycznych. W rezultacie badaniami obj to zarówno studentów, jak i pracowników naukowo-dydaktycznych korzystaj cych ze zbiorów trzech bibliotek wydziałowych: Biblioteki Wydziału Zarz dzania, Biblioteki Wydziału In ynierii Procesowej, Materiałowej i Fizyki Stosowanej oraz Biblioteki Wydziału Elektrycznego. W sumie rozdano 150 ankiet 120 studentom i 30 pracownikom. Wróciły 134 prawidłowo wypełnione kwestionariusze – 112 od studentów i 22 od pracowników. 4 Po nik A.: Badanie potrzeb u ytkowników bibliotek akademickich na przykładzie Biblioteki Szkoły Głównej Handlowej w Warszawie. [W:] Czytelnik czy klient?: ogólnopolska konferencja bibliotekarzy (Biblioteka Główna UMK, Toru 4-6 grudnia 2003) [dok. elektr.] http://ebib.oss.wroc.pl/matkonf/torun/posnik.php. 5 Tam e. Agnieszka Majewska, Mariola Szyda 156 Na pierwsze pytanie ankiety - czy personel biblioteki wydziałowej spełnia oczekiwania czytelników w zakresie wiadczonych usług - wszyscy ankietowani studenci i pracownicy wskazali odpowied „tak”. Tak dobra ocena wystawiona pracownikom wydaje si by bardzo wa na, poniewa opinia o bibliotekarzach kształtuje ogólny wizerunek biblioteki. W ostatnich latach w ka dej z bibliotek wydziałowych zaszły jakie zmiany. We wszystkich studenci mog korzysta z sieci internetowej, przeszukiwa komputerowy katalog Biblioteki Głównej Politechniki Cz stochowskiej i rezerwowa ksi ki. Ponadto opcje wyszukiwania katalogu komputerowego zostały dostosowane do u ytkowników bibliotek wydziałowych tak, aby mogli przeszukiwa tylko zasoby własnej biblioteki. Dodatkowo biblioteka Wydziału Zarz dzania zmieniła pomieszczenie na wi ksze w nowo wybudowanym budynku. Zamierzano pozna opini u ytkowników na temat wprowadzonych zmian i tym samym upewni si , e wszelkie działania modernizacyjne w bibliotekach wydziałowych s celowe, zauwa ane i doceniane przez u ytkowników. Wszyscy ankietowani, zarówno pracownicy jak i studenci (100% odpowiedzi), wypowiedzieli si , e zmiany jakie zostały przeprowadzone, to zmiany w kierunku pozytywnym, a tym samym potwierdzili i docenili ogromne wysiłki i wkład pracy bibliotekarzy. Kolejne pytanie kwestionariusza dotyczyło liczby komputerów w bibliotekach wydziałowych. Czy ilo komputerów jest wystarczaj ca? Odpowiedzi na to pytanie ilustruje wykres nr 1. Wykres 1. Komputery w czytelni wydziałowej 100 90 80 70 60 50 40 30 20 10 0 tak nie studenci pracownicy ródło: Opracowanie własne Oczekiwania studentów w zmieniaj cych si bibliotekach… 157 Z uzyskanych odpowiedzi na kolejne pytanie ankiety – czy ilo komputerów w czytelni wydziałowej jest wystarczaj ca (wykres 1) wynika, e ilo komputerów z mo liwo ci dost pu do Internetu nie jest wystarczaj ca.. Według 99 ankietowanych studentów (ok. 88%), ta ilo nie jest zadowalaj ca. Tylko 13 osób (ok. 11% ) uznała, e ilo komputerów jest wystarczaj ca. Je eli chodzi o pracowników, to dla 14 z nich (ok. 64% badanych) obecna ilo jest wystarczaj ca, 8 pracowników (ok. 37%) uwa a, e jest to jednak za mało. U ytkownik oczekuje wi c, e przychodz c do biblioteki wydziałowej uzyska natychmiastowy dost p do wszystkich mo liwych ródeł informacji, w tym tak e do ródeł elektronicznych, ograniczenia sprz towe stoj jednak na przeszkodzie w spełnieniu tych oczekiwa . Przed bibliotekami wydziałowymi staje wi c wyzwanie – udost pnienie wi kszej ilo ci stanowisk komputerowych. Wykres 2. Trudno ci z wyszukiwaniem informacji w katalogu komputerowym 60 50 40 30 20 10 0 tak raczej tak nie raczej nie studenci pracownicy ródło: Opracowanie własne Interesuj ce wyniki przyniosło kolejne pytanie ankiety, dotycz ce trudno ci w korzystaniu z katalogu komputerowego (wykres 2). Okazało si , e adnych lub prawie adnych trudno ci z wyszukiwaniem informacji w katalogu komputerowym nie mieli studenci. Odpowiedzi „nie” udzieliło 57 studentów (ok. 51%) lub „raczej nie” 42 osoby (ok. 37 %). Tylko 8 studentów (ok. 7% badanych) miało trudno ci. Mo na wi c przypuszcza , e jest to wymierna korzy z prowadzonych szkole bibliotecznych dla studentów. Tak wi c mo na s dzi , e korzystanie z elektronicznych ródeł informacji jakim w tym przypadku jest katalog nie sprawia studentom problemów i jest dla nich ułatwieniem. Natomiast pewne problemy z wyszukiwaniem informacji w katalogu komputerowym mieli pracownicy (odpowied tak - 13,64%, raczej tak – 22,72%). Tu przyczyn mo e by nie wystarczaj ca ilo szkole skierowanych do kadry naukowo-dydaktycznej. Agnieszka Majewska, Mariola Szyda 158 Wykres 3. Ocena dost pu do poszukiwanych informacji poprzez elektroniczne ródła 90 80 70 60 50 40 30 20 10 0 bardzo dobry dobry dostateczny niedostateczny nie mam zdania studenci pracownicy ródło: Opracowanie własne Informacja elektroniczna wpisała si ju na stałe w funkcje biblioteki i stała si wa nym elementem w działalno ci biblioteki, tak e wydziałowej. Ten rodzaj informacji postrzegany jest przez u ytkowników jako najbardziej aktualny, a równocze nie w dobie informatyzacji - podstawowy. St d wa na ocena dost pu do elektronicznych ródeł informacji, zawarta w ankiecie w kolejnym pytaniu (wykres 3). Dost p ten oceniany jest przez 85 osób (co stanowi ok. 76% ankietowanych) jako dobry – przez 15 osób (ok. 14%) ankietowanych studentów, dostatecznie – 8 osób ( ok. 7 %,) a niedostatecznie – 4 osoby (co stanowi ok. 3%). Je eli chodzi o opinie pracowników, bardzo dobrze oceniło go 3 pracowników (ok. 14% badanych), dobrze – 12 osób (ok. 55%), a za dostateczny uznało – 7 osób (ok. 32%). Oceny niedostatecznej nie wystawił aden z ankietowanych pracowników. Kolejnym punktem ankiety było pytanie dotycz ce powodów, dla których czytelnicy korzystaj z bibliotek wydziałowych. W tym pytaniu czytelnicy mieli mo liwo podania kilku odpowiedzi. Badania potwierdziły przypuszczenia bibliotekarzy, i najcz stszym powodem korzystania z zasobów bibliotek wydziałowych jest szybszy dost p do ksi ek i czasopism – 85 studentów wskazało t odpowied . Biblioteki wydziałowe daj wi c mo liwo zminimalizowania czasu oczekiwania u ytkownika na poszukiwan przez niego informacj ze wzgl du na usytuowanie biblioteki na terenie wydziału 6. W dalszej kolejno ci ankietowani wskazywali 6 Smoderek A., Trojanowski J.: Koncepcja zmiany kwalifikacji: „czytelnik-klient biblioteki” w aspekcie zmieniaj cych si standardów zachowa u ytkownika biblioteki akademickiej XXI wieku. [W:] Współpraca Oczekiwania studentów w zmieniaj cych si bibliotekach… 159 na fachow pomoc w poszukiwaniu potrzebnych materiałów - 30 osób, 23 osoby wskazało na aktualny ksi gozbiór, a mo liwo skorzystania z sieci internetowej – 17 osób. Podobnie odpowiadali ankietowani pracownicy naukowodydaktyczni. Dla wszystkich 22 ankietowanych pracowników wa ny jest szybszy dost p do informacji, w dalszej kolejno ci (15 osób) wskazywano na aktualny ksi gozbiór, nast pnie fachow pomoc (10 osób). Tylko 6 osób wskazało na mo liwo skorzystania z sieci Internetowej, by mo e dlatego, e ka dy z pracowników naukowo-dydaktycznych ma taki dost p w swoim instytucie lub katedrze. Wykres 4. Dost p do ksi gozbioru w czytelni wydziałowej aktualny sposób udost pniania 40 35 wolny dost p do ksi gozbioru poszeregowanego wg działów 30 25 20 nie ma znaczenia 15 10 5 0 studenci pracownicy wolny dost p do całego ksi gozbioru ródło: Opracowanie własne W ostatnim pytaniu (wykres 4) zapytano o mo liwo ci dost pu do ksi gozbioru w bibliotekach wydziałowych. Ksi ki, z których czytelnicy korzystaj najcz ciej, uszeregowane s według działów, natomiast pozostała cz ksi gozbioru - według sygnatur, w tym tak e zbiory audiowizualne. Wła ciwa organizacja ksi gozbioru w bibliotekach wydziałowych pozwala w sposób kompleksowy zaspokoi potrzeby informacyjne u ytkowników. Dla 39 ankietowanych studentów (ok. 33%) aktualny sposób udost pniania ksi gozbioru jest najlepszy, 16 osób (ok.15% badanych) opowiedziało si za wolnym dost pem do ksi gozbioru uszeregowanego według działów. Dla 37 studentów (ok. 34%) nie ma to znaczenia, a 20 osób (ok. 18%) yczyłaby sobie wolny dost p do całego ksi gozbioru. Je li chodzi o pracowników, to 9 osób (ok. 41% ankietowanych) opowiedziało si za aktualnym dost pem do zasobów, 2 osoby (ok. 9%) bibliotek naukowych w zakresie obsługi u ytkowników (Warszawa 23-24 wrze nia 2002) [dok. elektr.] http://ebib.oss.wroc.pl/matkonf/pw/referaty/ASmoderek_JTrojanowski.pdf. 160 Agnieszka Majewska, Mariola Szyda wolałoby wolny dost p do ksi gozbioru działowego, a 4 osoby (czyli ok. 18%) wolny dost p do cało ci ksi gozbioru. Dla 7 ankietowanych pracowników (ok. 31%) nie ma to znaczenia. Badania ankietowe potwierdziły pozytywn ocen otwartego dost pu do ksi gozbioru, który jest wprowadzony w ka dej z bibliotek wydziałowych. 3. Podsumowanie Punktem odniesienia ka dej biblioteki, w tym tak e wydziałowej, s potrzeby i oczekiwania jej u ytkowników. Tak wi c, aby ka da biblioteka mogła spełnia swoje zadania wła ciwie, istotne jest dostosowanie si do potrzeb u ytkownika. Coraz cz ciej czytelnik przychodz c do biblioteki chce uzyska gotow odpowied , zwykle jest to spowodowane brakiem czasu na samodzielne szukanie ródeł informacji. Oznacza to, e u ytkownik oczekuje uzyskania od bibliotekarza ju gotowej informacji, a nie ródła gdzie tak informacj mo e znale . Bibliotekarz musi tym wymaganiom sprosta . Główn potrzeb czytelników bibliotek wydziałowych jest szybki i łatwy dost p do zbiorów, nie tylko ksi ek i czasopism, ale tak e do internetowych baz danych. Rozwój technik informatycznych stał si dla u ytkowników niezb dnym elementem w poszukiwaniu informacji. Jak wynika z rozmów z czytelnikami, które s tak e ródłem informacji o potrzebach u ytkowników, czytelnicy chcieliby mie dost p do sieci internetowej drog radiow na terenie biblioteki wydziałowej. S tak e zainteresowani prac na własnym sprz cie komputerowym podł czonym do stałego ł cza internetowego w bibliotece. U ytkownicy wymagaj , aby biblioteki wydziałowe były dobrze wyposa onym centrum informacyjnym, gdzie szybko mo na znale poszukiwan informacj , ograniczaj c czas na jej uzyskanie do minimum. Rosn ich wymagania co do narz dzi wyszukiwawczych. Jednak najlepiej wyposa ona biblioteka nie jest w stanie sama zaspokoi wszystkich potrzeb czytelników korzystaj cych z jej zasobów. Rozwój technik informacyjnych, wzrost kosztów zakupu ksi ek i czasopism powoduj , e mimo najwi kszych stara bibliotekarzy nie na mo liwo ci spełnienia wszystkich oczekiwa czytelników. Oczekiwania studentów w zmieniaj cych si bibliotekach… 161 Bibliografia [1] Borowicz R.: Plany yciowe młodzie y - zagadnienia metodologiczne. „Studia Socjologiczne”. 1980 nr 4. [2] Bugiel J.: Oczekiwania studentów wobec uczelni technicznej. [W:] Pierwszy rok studiów w Uczelni Technicznej. Wydaw. Eureka, Kraków 1996. [3] Haber L.H.: Czego oczekuj studenci od rodowiska akademickiego. Kraków 1994. [4] Kosik T.: Okre lanie potrzeb czytelników i ocena stopnia ich realizacji w Bibliotece Głównej Akademii Medycznej w Bydgoszczy. [W:] Czytelnik czy klient? (Toru 4-6 grudnia 2003 roku): materiały konferencyjne [dok. elektr.] http://ebib.oss.wroc.pl/matkonf/torun/kosik.php [odczyt 29.03.2005]. [5] Mocydlarz M.: Oczekiwania, rola i szkolenia bibliotekarzy i u ytkowników w dobie biblioteki cyfrowej, rozdz. II. „Biuletyn Porozumienia Biblioteka z Horyzontem”. 2000 nr 2. [6] Od biblioteki do mediateki - koncepcje unowocze nienia. [W:] Media i edukacja. Pozna 1998. [7] Po nik A.: Badanie potrzeb u ytkowników bibliotek akademickich na przykładzie Biblioteki Szkoły Głównej Handlowej w Warszawie. [W:] Czytelnik czy klient?: ogólnopolska konferencja bibliotekarzy (Biblioteka UMK, Toru 04-06.12.2003) [dok. elektr.] http://ebib.oss.wroc.pl/matkonf/torun/posnik.php [odczyt 29.03.2005]. [8] Serafin M.: Biblioteka akademicka w wietle obowi zuj cego prawa. „Biuletyn EBIB”. 2004 nr 2 (53) [dok. elektr.] http://ebib.oss.wroc.pl/2004/53/serafin.php [odczyt 29.03.2005]. [9] Sokołowska-Gogut A.: Zarz dzanie zmianami w bibliotece akademickiej. [W:] Wdra anie nowoczesnych technik zarz dzania w instytucjach non-profit na przykładzie biblioteki akademickiej (Kraków 28-30 wrze nia 1998): materiały z konferencji. Kraków 1998. [10] Smoderek A. , Trojanowski J.: Koncepcja zmiany kwalifikacji: „czytelnik-klient biblioteki” w aspekcie zmieniaj cych si standardów zachowa u ytkownika biblioteki akademickiej XXI wieku. [W:] Współpraca bibliotek naukowych w zakresie obsługi u ytkowników (Warszawa 23-24 wrze nia 2002): materiały konferencyjne [dok. elektr.] http://ebib.oss.wroc.pl/matkonf/pw/referaty/ASmoderek_JTrojanowski.pdf. [11] Wizja polskiego bibliotekarstwa edukacyjnego w zjednoczonej Europie (Bytom 27.03.2003 r.): materiały konferencyjne. Bytom 2004. [12] Wojciechowski J.: Praca z u ytkownikiem w bibliotece. Wydaw. SBP, Warszawa 2000. [13] Wojciechowski J.: Bibliotekarstwo: kontynuacje i zmiany. Wydaw. UJ, Kraków 1996. [14] Wojciechowski J.: Organizacja i zarz dzanie w bibliotekach. PWN. PWN, Warszawa, Kraków 1997. [15] Zybert E. B.: Kultura organizacyjna w bibliotekach: nowe i stare idee w zarz dzaniu bibliotek . Wydaw. SBP, Warszawa 2004.
