Strona tytułowa oryginalnego wydania Londyńskiego

Strona tytułowa oryginalnego wydania
Londyńskiego Wyznania Wiary
PRZEDMOWA DO WYDANIA POLSKIEGO
I
Reformacja rozumiana szeroko jako sprzeciw wobec odstępstwa
chrześcijan od biblijnego modelu wiary i życia, zawitała na ziemi
angielskiej na długo przed wittenberskim wystąpieniem Marcina
Lutra. Szerokim echem odbiła się tam działalność Jana Wyclifa
(1320-1384) krytykującego nadużycia w Kościele, kwestionującego autorytet papieża i domagającego się podporządkowania życia
duchowego wiernych samej tylko Biblii1. W ślad za nim poszli inni. Lollardwie stanowili wpływowy ruch reformatorski inspirowany zasadami głoszonymi przez Wyclifa, uniwersytety angielskie
stały się miejscem intelektualnej kontestacji przeciwko Rzymowi John Colet (1467-1519), Erazm Desiderius (1466-1536), William
Tyndale (1494-1536) reprezentowali krąg tzw. „Reformatorów
oksfordzkich”.2 Wystąpienia tych ludzi, oraz coraz bardziej nabrzmiałe problemy natury społeczno-politycznej, stopniowo przygotowywały grunt pod nową epokę w dziejach Albionu.
Wraz z rozszerzaniem się wpływów Reformacji kontynentalnej,
przenikające na Wyspę hasła protestanckie zrodziły u wielu wybitnych przedstawicieli angielskiego życia publicznego sympatie dla
przemian religijnych. Jednakże losy Reformacji brytyjskiej potoczyły się inaczej, niż to miało miejsce w Europie. W 1534 roku angielski monarcha Henryk VIII wydał Akt Supremacji znoszący jurysdykcję papieża nad Kościołem angielskim. Posunięcia te inspirowane wyłącznie politycznymi interesami króla, nie wiązały się
niestety z doktrynalną reformą Kościoła. Dlatego też zmiany religijne przeprowadzone za panowania Henryka zwykło się określać
mianem Reformacji politycznej3. Opublikowane w 1539 roku
Sześć Artykułów wskazują na to, iż pomimo zerwania z Rzymem,
Kościół anglikański wciąż pozostawał w tym okresie w doktrynalnej jedności z rzymskim katolicyzmem (zachowanie nauki o transsubstancjacji, komunii pod jedną postacią, celibatu i spowiedzi).
Jednakowoż potężniejąca z dnia na dzień grupa brytyjskich protestantów nie ustawała w wysiłkach szerzenia Słowa Bożego,
S. M. Houghton, Sketches from Church History, The Banner of Truth
Trust, Edinburgh 1980, ss. 66-67.
2 D. Woodard, Nasi bracia oddzieleni, IW PAX, W-wa 1972, s. 5.
3 E. E. Cairus, Christianity Through the Centuries, Zondervan Publishing
House, Grand Rapids, Michigan 1977, s. 356.
1
ii
LONDYŃSKIE WYZNANIE WIARY Z ROKU 1689
publikowania Biblii i literatury ewangelicznej. Zasady Reformacji
stały się na tyle popularne, że następca Henryka, Edward VI (1547-1553) poparł reformy nauczania kościelnego. Odrzucono Sześć
Artykułów , dopuszczono świeckich do kielicha, zniesiono obowiązkowy celibat i zakazano odprawiania mszy prywatnych. Ponadto wprowadzono język narodowy do liturgii, oraz wydano,
przygotowaną przez arcybiskupa Canterbury Tomasza Cranmera,
Księgę Modlitwy Powszechnej (Book of Common Prayer – 1549).
W roku 1553 przy królewskiej aprobacie opublikowano nowy dokument doktrynalny Czterdzieści Dwa Artykuły Wiary, zawierający
protestancką naukę o zbawieniu.
Po śmierci Edwarda, tron angielski objęła Maria Tudor (1553-1558). Jej rządy prowadziły do ponownego narzucenia Anglii
zwierzchności papieskiej. Polityka ta spotkała się z ostrym sprzeciwem ze strony społeczeństwa i wielu urzędników Kościoła. W wyniku rozpętanego przez katolików terroru, około jedna czwarta
ogólnej liczby duchowieństwa została pozbawiona swoich funkcji4.
Dwustu protestanckich biskupów, uczonych i zwykłych wiernych
spalono na stosie za wiarę w Ewangelię. Wśród męczenników znaleźli się arcybiskup Cranmer, biskupi Latimer i Ridley5.
Elżbieta I panująca w latach 1558-1603 zerwała z polityką służby interesom Rzymu realizowaną z fanatyczną zaciętością przez
Krwawą Marię. Opracowano nową edycję Modlitewnika, a w 1563
roku parlament zatwierdził zrewidowaną wersję Czterdziestu
Dwóch Artykułów, które jako Trzydzieści Dziewięć Artykułów Wiary stały się oficjalnym wyznaniem Kościoła Anglii. Dokument ten
inspirowany w sposób ewidentny teologią reformowaną określił
istotę i charakter anglikanizmu, zapewniając mu stabilność doktrynalną na okres kilku następnych stuleci.
Względna normalizacja stosunków wewnętrznych, powstanie
wyznania anglikańskiego, oraz sukcesy polityki zagranicznej Anglii (np. pobicie Wielkiej Armady w 1588 r.) nie zaspokoiły w pełni pragnień tych spośród wyznawców Ecciesia Anglicana, którzy
postulowali konsekwentną reformę według wzorca danego
w szczerym Słowie Bożym. Doprowadziło to do powstania silnego
ruchu w łonie anglikanizmu, jaki ze względu na swe dążenie do
oczyszczenia Kościoła z rzymskokatolickich naleciałości, określony został mianem ruchu purytańskiego6.
E. E. Cairus, op. cit, s. 360.
J. Atkinson, The History of Christianity,red. T. Dowley, Lion Publishing, Tring 1987. s. 387.
6 J. I. Packer, Baker’s Dictionary of Theology, red. F. Harrison, Baker
Book House, Grand Rapids, Michigan 1988, s. 431.
4
6
iii
LONDYŃSKIE WYZNANIE WIARY Z ROKU 1689
II
Pierwszy okres działalności purytan upływa pod znakiem walki
z rytualizmem i ceremonializmem w Kościele angielskim. Domagają się oni bowiem zniesienia przepychu w liturgii, odrzucenie
szat kapłańskich i zrezygnowanie z obcych Biblii obrzędów. Sprzeciwiają się również używaniu Modlitewnika zawierającego ich zdaniem wyrażenia niezgodne z nauką Pisma Świętego. Spotykając się
z ostrą reakcją ze strony wyższej hierarchii Kościoła, ustanawiają
własne nabożeństwa gdzie w prostocie słuchają Słowa Bożego,
modlą się, śpiewają hymny i psalmy. Z czasem w kręgach purytańskich powstaje koncepcja „The gathered church”, „zgromadzonego
kościoła-zboru”, złożonego z ludzi pragnących oddawać Bogu
cześć w społeczności szczerze wierzących. Kościół urzędowy domaga się od purytan bezwzględnego podporządkowania się jego
zasadom doktrynalnym, mnożą się zakazy działalności religijnej
niezależnej od hierarchii. Ustawa z 1593 roku („An Act to retain
the Queen’s Majesty’s servants in due obedience”)7, rozpoczyna
okres prześladowań. W obliczu takiej postawy władz, w obozie purytańskim dokonuje się rozłam na grupę konformistyczną (prowadzącą swą działalność wyłącznie w obrębie struktury anglikańskiej) i na nonkonformistów, gotowych do posłuszeństwa Słowu
Bożemu na śmierć i życie.
Za nonkonformistami opowiadają się coraz szersze kręgi społeczne. Łączy ich wspólna teologia reformowana (mająca swe źródło w Reformacji szwajcarskiej, zwanej też genewską) i wspólny
etos „religion of intensity”. Wśród nonkonformistów można jednak
dostrzec zróżnicowanie w zakresie poglądów na temat istoty
i ustroju Kościoła widzialnego. Część z nich opowiada się za organizacją prezbiteriańską (krajowa organizacja eklezjalna składająca
się ze zborów zarządzanych przez prezbiterów, którzy na szczeblu
centralnym formowali synod nadzorujący życie całej denominacji).
Inni, zwani independentami lub kongregacjonalistami, tworzą niezależne i autonomiczne zbory złożone z ludzi przyjętych do społeczności po złożeniu osobistego wyznania wiary. Pomimo wielu
prześladowań, traktowania nonkonformistów jak pospolitych przestępców, ich liczba stale się powiększa. Setki wierzących emigruje
do Holandii i Nowej Anglii, inni decydują się na pozostanie
w prześladującej ich Ojczyźnie.
7
H. Davies, The English Free Churches, Oxford Univ. Pres, London-New
York 1963, s. 45
iv
LONDYŃSKIE WYZNANIE WIARY Z ROKU 1689
Na początku XVII stulecia grupa ludzi wywodzących się z kręgów purytańskich podzielających biblijną naukę o „gathered
church”, uświadomiła sobie, iż jedyną nowotestamentową formą
wyznania wiary przy wstąpieniu do zboru jest chrzest wierzących.
Taki chrzest przyjął w roku 1609 Jan Smith, a następnie kilku jego
towarzyszy8 W ten sposób w Londynie (Spitelfields) powstał
w 1612 r. pierwszy zbór baptystów. Ze względu na odżegnanie się
od kalwinizmu byli oni określam jako baptyści generalni (od „general redemption”, nauki mówiącej, iż Bóg odkupił w Chrystusie
wszystkich ludzi, a nie tylko wybranych, jak utrzymuje kalwinistyczna doktryna o „particular redemption”). Na jego czele stanął
Tomasz Helwys (1550-1616). W ślad za tym pojawiło się wiele nowych zborów baptystycznych wśród których w roku 1633 znalazł
się pierwszy zbór baptystów kalwinistycznych czyli partykularnych9. Panujące wówczas brutalne prześladowania nie stanęły na
przeszkodzie dynamicznemu rozwojowi ruchu baptystycznego.
Około roku 1660, a więc w niecałe pół wieku po powstaniu pierwszego zboru, w Anglii działało blisko 300 kongregacji baptystów10.
W roku 1643 tzw. Długi Parlament (1640-1660) zniósł urząd biskupi w Anglii. Był to jeden z dowodów potęgi nonkonformistów.
Kolejnym jego posunięciem było powołanie Westminsterskiego
Zgromadzenia Teologów (Westminster Assembly of Divines:
1643-1649), któremu powierzono zadanie zastąpienia dotychczasowych struktur Kościoła urzędowego, nauką i organizacją właściwą Reformacji genewskiej. W jego skład weszło 162 duchownych
i świeckich (121 teologów angielskich, 30 asesorów świeckich, 8
komisarzy szkockich i 3 pisarzy). Było ono nieomal jednolite pod
względem wyznaniowym. Poza prezbiterianami zasiadało tam jedynie 8 independentów11. Zgromadzenie opracowało Westministerskie Wyznanie Wiary (Westminster Confession of Faith – 1646)
oraz Duży i Mały Katechizm (Larger and Shorter Catechism
– 1647). Wyniki pracy teologów z Westminster znalazły gorące
przyjęcie wśród zborów wszystkich denominacji purytańskich. Na
dowód tego niech posłuży fakt, iż obok prezbiterianów, dla których
Westminster Confession stanowi jeden z podstawowych dokumentów dokrynalnych, kongregacjonaliści i baptyści partykularni zaakceptowali je nieomal w całości, inkorporując jego treść do swoich
wyznań wiary: do Deklaracji Wiary i Ustroju z Savoy (1659
E. Hulse, An Introduction to the Baptists, Carey Publications Ltd, Haywards Heath 1976, s. 25.
9 por. E. Hulse, op. cit, ibidem.
10 J. Briggs, The History of Christianity, s. 396.
11 E. E. Cairus, op. cit, s. 370.
8
v
PRZEDMOWA DO WYDANIA POLSKIEGO
— kongregacjonaliści) i do Londyńskiego Wyznania Wiary z 1677
i 1689 (kalwinistyczni baptyści). Westminsterskie Wyznanie Wiary
jest niewątpliwie najsłynniejsze i najpoważniejszą konfesją świata
anglosaskiego.
Po upadku Republiki Angielskiej i restauracji monarchii, dla nonkonformistów na powrót nastał tragiczny okres prześladowań. Parlament wydał szereg aktów prawnych zabraniających wszelkich
form aktywności religijnej poza Kościołem Anglikańskim12. Ów
zbiór przepisów zwany Kodeksem Clarendona spowodował usunięcie z Kościoła 1603 pastorów13, brutalne traktowanie protestantów i liczne niepokoje społeczne. Kres drakońskiemu ustawodawstwu położyła Chwalebna Rewolucja 1688 roku, po której w 1689
roku nowo koronowany władca, holenderski kalwinista Wilhelm
III Orański, proklamował Akt o Tolerancji otwierający nowy okres
w dziejach angielskiego protestantyzmu.
III
Wśród protestantów od początku występowała silna tendencja do
określania prawd biblijnych w postaci wyznań wiary. Począwszy od
Konfesji augsburskiej (1530), przez Konfesje helweckie (1536,
1566) w ten właśnie sposób deklarowali oni swoje poglądy. Również angielscy baptyści opracowywali takie dokumenty doktrynalne. W roku 1644 siedem londyńskich zborów baptystów partykularnych wydało Londyńskie Wyznanie Wiary, które następnie w 1646 r.
przedstawiono parlamentowi (pewne poprawki wniesiono
w 1651)14. Po ukazaniu się Westminsterskiego Wyznania Wiary, kalwinistyczni baptyści chcąc podkreślić w ślad za kongregacjonalistyczną Savoy Declaration of Faith and Order, jedność wiary z pozostałymi nonkonformistami, wydali w 1677 r. wyznanie wiary będące baptystyczną adaptacją Westminster Confession. Od Konfesji
Westminsterskiej różni się ono głównie artykułami o chrzcie
(chrzest wierzących przez całkowite zanurzenie), zborze (społeczność tylko i wyłącznie ludzi świadomie wierzących), o stosunku do
państwa (pełny rozdział kościoła od państwa) i o tolerancji
M. Zins, Historia Anglii, Ossolineum, Wrocław, W-wa 1979, s. 285.
H. Davies, op. cit, s. 96.
14 E. Hulse, op. cit, s. 26, P. Masters, Background to the Confession (w:)
The Baptist Confession of Faith 1689, Updated with Notes by P. M.
Masters, A. Sword and Trowel Supplement, London 1981.
12
13
vi
LONDYŃSKIE WYZNANIE WIARY Z ROKU 1689
religijnej (całkowita wolność religijna dla wszystkich) - a więc poglądami charakterystycznymi dla baptystów15. Z uwagi na prześladowania wyznanie to ukazało się anonimowo i w niewielkim nakładzie. Dopiero po ogłoszeniu przez pierwszego z Wigów tolerancji
dla nonkonformistów, Zgromadzenie Ogólne Partykularnych Baptystów obradujące od 3 do 12 września 1689 roku ogłosiło je publicznie16.
„Londyńskie Wyznanie Wiary przedstawione przez Starszych i Braci wielu zborów chrześcijan (ochrzczonych na wyznanie wiary)
miasta Londynu i kraju” zwane jest popularnie Londyńskim Wyznaniem Wiary z roku 168917. Doczekało się ono kilkunastu wydań
w języku angielskim. Opublikowano je na przykład po hiszpańsku,
portugalsku, francusku, niemiecku, chińsku, zulu i rosyjsku. Obecnie, w trzechsetną rocznicę pierwszej oficjalnej edycji, ukazuje się
w języku polskim.
E. Hulse, An Introduction to the 1689 Reformation Today, 19 (1989),
Nr 109, s. 22.
16 1689 Confession, History, Evangelical Times, 23 (1989), Nr 9, s. 12.
17 J. Hoad, The Baptist, An Historical and Theological Study of the Baptist Identity, Grace Publications, London 1986, s. 106.
15
vii