Znaczenie twórczego myślenia w działalności małych i średnich

Izabela Ścibiorska – Kowalczyk*
Znaczenie twórczego myślenia w działalności
małych i średnich przedsiębiorstw
Twórczość rozkwita w środowisku, w którym wszyscy się wzajemnie stymulują,
dyskutują o swoich pomysłach i konstruktywnie je krytykują.
Takie środowisko można nazwać kreatywnym.
William T. Brady
Wstęp
Pierwszym etapem powstawania przedsiębiorstwa jest – pomysł: jaką produkcję lub usługę firma będzie oferować, ilu pracowników zatrudnić, z jakimi
zdolnościami i jakim doświadczeniem, jak zdobyć odpowiednie finanse na założenie działalności? Do wszystkich tych działań musi być uruchomione twórcze myślenie przedsiębiorcy. Jeżeli pierwszy etap zostanie zrealizowany i firma
zostanie założona to następują dalsze etapy twórczego myślenia: jak konkurować na rynku, jak zdobyć najlepsze zlecenia, jak zdobyć klientów, jak unowocześniać produkcję lub usługę, jakimi metodami zdobyć i utrzymać najlepszych
pracowników? Do tych działań muszą być uruchomione nie tylko twórcze myślenie przedsiębiorcy, ale również pracowników zatrudnionych w przedsiębiorstwie. W działalności przedsiębiorstw na każdym jego etapie rozwoju potrzebne
jest twórcze myślenie ludzi. Potrzebna jest wyobraźnia, nowe pomysły, inicjatywa i realizacja kreatywnych, innowacyjnych przedsięwzięć.
Celem artykułu jest przedstawienie znaczenia kreatywnego i innowacyjnego myślenia w działalności małych i średnich przedsiębiorstw. W pierwszej
części artykułu zaprezentowana została sytuacja sektora prywatnego w latach
1945 – 1989, omówiony został proces urynkowienia prywatnej przedsiębiorczości oraz kryteria kwalifikacji małych i średnich przedsiębiorstw. W drugiej części zaprezentowane zostały teoretyczne rozważania na temat kreatywności
i innowacyjności oraz zaprezentowane zostały dane z badań statystycznych dotyczące innowacyjności polskich małych i średnich przedsiębiorstw przeprowadzone przez Główny Urząd Statystyczny oraz Polską Agencję Rozwoju Przedsiębiorczości.
1. Geneza małych i średnich przedsiębiorstw
Sektor małych i średnich przedsiębiorstw został wyodrębniony w Polsce
dopiero w latach 90. W gospodarce centralnie planowanej, czyli do 1989 r.,
odpowiednikiem MSP była tzw. drobna wytwórczość [Woźniak, 2006, s. 9].
Ustawa o nacjonalizacji z 1945 r. dopuszczała istnienie prywatnych przedsiębiorstw zatrudniających poniżej 50 pracowników, a więc przedsiębiorstw ma*
Dr, Katedra Mikroekonomii i Ekonomii Instytucjonalnej, Wydział Nauk Ekonomicznych,
Uniwersytet Ekonomiczny we Wrocławiu, [email protected]
462
Izabela Ścibiorska - Kowalczyk
łych. Jednakże swoboda funkcjonowania prywatnej przedsiębiorczości, zakończyła się cztery lata później. Okres 1945 – 1946 można przyrównać do tzw.
NEP-u w radzieckiej gospodarce lat dwudziestych. Zakończył się on z chwilą
rozpoczęcia realizacji Planu Sześcioletniego 1950 – 1955, którego cele i metody
były zbliżone do stalinowskich pięciolatek z lat trzydziestych, z tym wyjątkiem,
że kolektywizacja rolnictwa przeprowadzana była mniej brutalnie. Niszczenie
prywatnej przedsiębiorczości zapoczątkowała tzw. „bitwa o handel” rozpoczęta
pod koniec lat czterdziestych. Toczyła się ona pod oficjalnym hasłem obrony
konsumenta przed samowolą prywatnych sprzedawców, żądających ustalonych
przez siebie cen na oferowane towary, które różniły się często znacząco od oficjalnych cen państwowych w warunkach deficytu wszystkich artykułów konsumpcyjnych. Zarówno w przypadku handlu jak i produkcji metody były dwie:
odcięcie od źródeł zaopatrzenia w towary lub surowce i materiały do produkcji
oraz bardzo duże opodatkowanie. Jeżeli te metody nie dawały rezultatu, to czasami stosowano bardziej drastyczne środki, aresztując pod różnym pretekstem
właścicieli sklepów lub prywatnych wytwórców.
Po 1956 r. proces likwidacji sektora prywatnego został wstrzymany, co
umożliwiło częściowe odtworzenie stanu posiadania sprzed 1950 r., a w niektórych dziedzinach nawet wzrost liczby prywatnych przedsiębiorstw1. Ograniczenia surowcowe i materiałowe spowodowały, że na styku sektora państwowego,
dostarczającego środków produkcji i prywatnego, zaczęły występować nagminne przypadki korupcji. Takie same objawy dały się zauważyć na styku sektora
prywatnego i państwowej administracji, zwłaszcza przy otrzymywaniu pozwoleń na prowadzenie działalności gospodarczej, lub przy ustalaniu wysokości
podatków. Mimo ograniczeń prywatni właściciele osiągali dochody bardzo wysokie w stosunku do ilości i jakości wytwarzanych produktów lub świadczonych usług. Sytuację taką wytwarzał czynnik nieznany w gospodarkach zachodnich, a mianowicie niemal całkowity brak ograniczenia popytu. Deficyt
towarów w krajach realnego socjalizmu był tak duży, że niemal wszystko, co
zdołał wytworzyć prywatny sektor, znajdowało nabywców. Typowe przedsiębiorstwo prywatne nie dążyło do powiększenia rozmiarów produkcji, zaniżało
wielkość swoich dochodów i produkcji, oraz często zatrudniało pracowników
nierejestrowanych, aby nie narazić się na podwyżkę opodatkowania. Po wprowadzeniu 1 grudnia 1990 r. programu rządowego zwanego planem Balcerowicza, znaczna część wcześniejszych prywatnych wytwórców stanęła na krawędzi
bankructwa, z powodu ograniczenia popytu na towary i wprowadzenia konkurencji międzynarodowej. Część właścicieli zlikwidowała swoje przedsiębiorstwa, część zmieniła rodzaj działalności, zwłaszcza na handel towarami importowanymi 2[Zienkowski, 1992, s. 29 – 31].
1
Najczęściej była to działalność szklarniowa, ogrodnicza i sadownicza oraz handel warzywami
i owocami.
2
Sytuację sektora prywatnego w latach 1945 – 1989 opracowano na podstawie wymienionej
publikacji.
Znaczenie twórczego myślenia w działalności…
463
Uchwalona 23 grudnia 1988 r. ustawa o działalności gospodarczej umożliwiła rozwój MSP, określając tryb ich powoływania i legalizując rozwój przedsiębiorczości. Na mocy tej ustawy oraz rozpoczętego rok później programu
stabilizacyjnego i przekształceń systemowych, zlikwidowano bariery ustrojowe
i prawne podejmowania działalności gospodarczej. Usankcjonowany prawem
proces urynkowienia spowodował dynamiczny rozwój przedsiębiorczości, która
tworzy naturalne i konieczne środowisko rozwoju MSP [Woźniak, 2006, s. 9].
„Mikroprzedsiębiorstwa oraz małe i średnie przedsiębiorstwa są motorem gospodarki europejskiej. Są one głównym źródłem zatrudnienia, budzą ducha
przedsiębiorczości i innowacji w UE, a tym samym mają kluczowe znaczenie
dla zwiększania konkurencyjności i zatrudnienia. Nowa definicja MSP, która
weszła w życie dnia 1 stycznia 2005 r., stanowi istotny krok w kierunku poprawy otoczenia gospodarczego dla MSP, a jej celem jest promowanie przedsiębiorczości, inwestycji i wzrostu. Definicja ta została opracowana po przeprowadzeniu szerokich konsultacji z bezpośrednio zainteresowanymi, co dowodzi, iż
uwzględnienie opinii MSP ma kluczowe znaczenie dla pomyślnej realizacji
celów lizbońskich” [Verheugen, 2006, s. 3].
Definicja małego i średniego przedsiębiorstwa od wielu lat wywołuje wiele kontrowersji i polemik związanych z ustaleniem właściwych kryteriów identyfikacyjnych. Klasyfikacje pozwalające precyzyjnie wyznaczyć kategorie
przedsiębiorstw dużych, średnich, małych i mikroprzedsiębiorstw oparte są na
kryteriach ilościowych lub jakościowych (bądź mieszanych).
Kryteria ilościowe opierają się na miernikach ekonomicznych, tj. liczby
zatrudnienia, wartości rocznego obrotu lub całkowitego bilansu rocznego. Od
1 stycznia 2005 r. Polskę obowiązuje definicja mikro, małego i średniego
przedsiębiorstwa określona w rozporządzeniu Rady czy Komisji Europejskiej,
która dotyczy wszystkich państw członkowskich Unii Europejskiej określona
w rozporządzeniu Komisji 70/2001 zmienionym przez rozporządzenie
364/2004. Według rozporządzenia za przedsiębiorstwo uważa się podmiot prowadzący działalność gospodarczą bez względu na jego formę prawną. Zalicza
się tu w szczególności osoby prowadzące działalność na własny rachunek
oraz firmy rodzinne zajmujące się rzemiosłem lub inną działalnością, a także
spółki lub konsorcja prowadzące regularną działalność gospodarczą.
Klasyfikacja ilościowa jest zgodna z prawem obowiązującym w Unii Europejskiej i OECD, odgrywa istotną rolę z punktu widzenia celów statystycznych, jak i prowadzenia stabilnej polityki państwa w stosunku do MSP. Jednym
z podstawowych celów tej polityki jest stymulowanie rozwoju małych i średnich przedsiębiorstw, odgrywających w polskiej gospodarce szczególną rolę.
2. Istota pojęcia i charakterystyka innowacyjności i kreatywności
Na początku XXI wieku, któremu towarzyszy postępujący proces globalizacji, rozwój korporacji transnarodowych, a także gwałtowne protesty antyglobalistów, stawiamy sobie pytanie, czy małe i średnie przedsiębiorstwa mogą
sprostać nowym wyzwaniom? [Łuczka, 2002, s. 277].
464
Izabela Ścibiorska - Kowalczyk
Od czasu sformułowania koncepcji gospodarki opartej na wiedzy dociekania nad istotą i znaczeniem innowacji są prowadzone coraz bardziej intensywnie
i coraz większy nacisk kładziony jest na tworzenie systemów wspierających
innowacyjność przedsiębiorstw, regionów, gospodarek narodowych i ich ugrupowań [Okoń – Horodyńska, 1999]. Literatura przedmiotu obfituje w rozliczne
definicje innowacji. Były one formułowane przez teoretyków ekonomii, specjalistów od ekonomiki przedsiębiorstw i zarządzania, a także przez naukowców
uprawiających inne nauki (techniczne, biologiczne czy nawet naukoznawstwo)
[Świtała, 2005, s. 80]. I tak „innowacja to wprowadzenie czegoś nowego, rzecz
nowo wprowadzona, nowość, reforma” [Tokarski, 1980, s. 307]. Innowacje
można interpretować w szerokim bądź wąskim znaczeniu. Innowacją sensu
largo określa się każdą zmianę w produkcji, polegającą na przyswajaniu uzyskanej wiedzy. Natomiast sensu stricte innowacja jest zmianą w metodach wytwarzania i produktach, bazującą na nowej lub nie wykorzystanej dotychczas
wiedzy [Janasz, Kozioł, 2007, s. 13].
Według Podręcznika z Oslo, opracowanego przez Komisję Europejską
a opierającego się na „Green Paper on Innovation” firma innowacyjna charakteryzuje się wieloma cechami, które można podzielić na dwie kategorie. Pierwsza
zwraca uwagę na umiejętności strategiczne, które uwzględniają perspektywę
długookresową, polegają na umiejętności rozpoznawania i przewidywania trendów rynkowych oraz umiejętność gromadzenia, przetwarzania i asymilacji informacji technicznej i gospodarczej. Druga skierowana jest na umiejętności
organizacyjne, czyli zamiłowania do ryzyka i umiejętność zarządzania ryzykiem. Polega ona na wewnętrznej współpracy między różnymi działami operacyjnymi oraz współpracy zewnętrznej z publicznymi instytucjami badawczymi,
firmami doradczymi, klientami i dostawcami. Istotne jest dla osiągnięcia sukcesu zaangażowanie całej firmy w proces zmian, a także inwestowanie w potencjał ludzki [Moszkowicz, 2006, s. 211].
Podstawowymi cechami procesu innowacyjnego są pewne czynniki, bez
których nie można wprowadzać innowacji w przedsiębiorstwie. Istotnym zagadnieniem jest połączenie pierwiastków intelektualnych z materialnymi, zwraca się tu szczególną uwagę na to, że każda innowacja jest poprzedzona pracą
myślową zawierającą elementy twórcze [Rosenfeld, Servo, 1990]. Rosnąca rola
pierwiastka intelektualnego, wraz z rozwojem przemysłowym stała się niezbędnym czynnikiem postępu. W trakcie realizacji procesu innowacji następuje etap
ryzyka i niepewność w celu uzyskania pożądanych cech innowacji. Koniecznym staje się udział najlepszych w danym układzie ogniw potencjału kadrowego i rzeczowego sektora badawczo-rozwojowego w dokonywaniu zmian innowacyjnych oraz zależność między stopniem dojrzałości procesów innowacyjnych a dynamiką rozwoju przemysłu, gospodarki i społeczeństwa [Jasiński,
2006, s. 16].
Według J. Adaira innowacja to wprowadzenie czegoś nowego (koncepcji,
metody, urządzenia). Najpierw musi zostać wygenerowany pomysł, a potem
odbywa się jego realizacja. Natomiast kreatywność jest „zdolnością do tworze-
Znaczenie twórczego myślenia w działalności…
465
nia nowych koncepcji i idei, które w każdej firmie są generowane lub pozyskiwane przez indywidualnych pracowników lub zespoły”. Aby innowacyjność
i kreatywność mogły rozwijać się w firmie, liderzy i menedżerowie powinni
[Kreatywność…, 2009, s.10]:
– rozumieć, na czym polega kreatywność i proces tworzenia,
– wiedzieć, jak eliminować przeszkody hamujące kreatywność i twórcze myślenia,
– poszerzać horyzonty myślowe swoje i zespołu,
– nauczyć się kreatywnie obserwować, słuchać i czytać,
– wykorzystywać potencjał innowacyjny i kreatywny zespołu,
– nie ograniczać się tylko do krytyki, ale wykorzystywać proponowane pomysły w praktyce, jednocześnie zdając sobie sprawę z wątpliwość i niepewności z tego wynikających,
– ufać we własne i zespołowe zdolności i umiejętności twórcze oraz kreatywnie zarządzać zespołem i innowacjami w firmie.
Innowacyjność występuje w organizacjach, gdzie dominuje nastawienie na
intelektualizację czynności zawodowych, tj. aktywny stosunek do własnej pracy, rozpatrywanej przez pryzmat celów oraz krytyczne podejście do tego, co się
robi. W takich organizacjach nacisk kładziony jest na radzenie sobie w trudnych
sytuacjach. Ceniona jest zdolność do częstego przekształcania celów, metod
i form organizacyjnych działalności [Pająk, 2006, s. 33]. Aby zapewnić innowacyjność trzeba zadbać o sprzyjającą wyzwalaniu inwencji atmosferę w firmie. Kierownictwo najwyższego szczebla powinno w umiejętny sposób pobudzać kreatywność wszystkich pracowników, porzucając tradycyjne przekonanie,
że tylko kadra menedżerska powinna projektować zmiany, gdyż niejednokrotnie
najbardziej innowacyjne pomysły rodzą się w głowach specjalistów niższego
szczebla [Bogdanienko, 2004, s. 39].
3. Innowacyjność i kreatywność małych i średnich przedsiębiorstw
W pracach poświęconych innowacjom zwraca się uwagę na szczególne
miejsce jakie przypada małym i średnim przedsiębiorstwom zajmującym się
komercjalizacją nowych technologii i wyrobów. Na uwagę zasługują takie ich
zalety, jak zdolność do szybkiego reagowania na zmieniające się potrzeby rynku oraz czynniki o charakterze organizacyjnym. Przewaga tych firm przede
wszystkim dotyczy wczesnych faz postępu technicznego, dzięki elastyczności,
sprawnej komunikacji wewnętrznej oraz dużych możliwościach przystosowawczych. Ze względu na duży stopień konkurencji małe i średnie przedsiębiorstwa
zmuszone są do wykorzystywania najnowszej wiedzy, szybkiego urzeczywistniania przedsięwzięć innowacyjnych i wprowadzania ich na rynek. Z drugiej
strony, w małych i średnich przedsiębiorstwach występują pewne ograniczenia,
które dotyczą przede wszystkim czynników materialnych, czyli niewystarczającego kapitału, trudności związanych z jego pozyskaniem, co skutkuje ograniczoną możliwością prowadzenia prac badawczo-rozwojowych i wdrażaniem
innowacji. Kolejnymi ograniczeniami są brak odpowiednio wykwalifikowanego
466
Izabela Ścibiorska - Kowalczyk
personelu technicznego, odpowiedniego przygotowania z zakresu zarządzania
i marketingu a także trudności w dotarciu do odpowiedniej informacji technicznej [Poznańska, 1998, s. 53 – 60]. Johna Adaira wymienia następujące czynniki
hamujące kreatywność [Kreatywność…, 2009, s.15 - 16]:
1. Negatywne nastawienie pracowników i zespołu, którzy koncentrują się na
niepożądanych stronach problemów zamiast na poszukiwaniu dobrych rozwiązań.
2. Strach przed porażką lub ośmieszeniem się przed kierownictwem i współpracownikami.
3. Zbyt mało czasu poświęcanego na myślenie i brak doświadczenia. Duży
stres i obciążenie pracą wpływa na trudności związane z procesem myślenia.
4. Zbyt sztywne traktowanie przepisów i reguł, brak swobody twórczej.
5. Przyjmowanie błędnych założeń. Osoba z uprzedzeniami i stereotypowym
myśleniem, nie będzie w stanie myśleć kreatywnie.
6. Kierowanie się tylko logiką bez uwzględniania intuicji. Osoby ograniczające się do myślenia logicznego hamują własną wyobraźnię.
7. Największą barierą jest - przekonanie o własnym braku kreatywności.
Polskie przedsiębiorstwa w coraz większym stopniu wykorzystują zarówno nowoczesne wyposażenie w zakresie technologii informacyjnych, jak i specjalistyczną wiedzę, niezbędną w procesie innowacyjnym. Wydaje się jednak,
że stopień w jakim działania te wpływają na implementowanie innowacji, które
stałyby się motorem rozwoju przedsiębiorstw, a przez to stworzyłyby warunki
dla zwiększenia konkurencyjności całej gospodarki jest niewystarczający [Żołnierski, 2005, s. 5]. Według badań Polskiej Agencji Rozwoju Przedsiębiorczości innowacyjne przedsiębiorstwa uzyskują zdecydowanie lepsze wyniki ekonomiczne, zwiększając obroty przeciętnie o 1,11 mln PLN oraz zwiększając
zatrudnienie. Mimo to, na blisko 1,7 mln małych i średnich przedsiębiorstw, co
stanowi 99,8% wszystkich aktywnych firm w Polsce, działalność innowacyjną
prowadzi niewiele ponad 23% firm [Świat…2011, s. 1]. Jednym z stosowanych
wskaźników do oceny innowacyjności przedsiębiorstw jest odsetek podmiotów
wdrażających innowacje produktowe i procesowe. Polska znajduje się na jednym z ostatnich miejsc w rankingu krajów UE – 27 pod względem udziału
przedsiębiorstw prowadzących działalność innowacyjną. Według danych Eurostat za lata 2006-2008 wskaźnik ten odnoszący się do przedsiębiorstw o liczbie
pracujących powyżej 9 osób dla Polski ukształtował się na poziomie 22%, co
stanowiło trzeci najniższy wynik w Unii Europejskiej. Ogromna przepaść dzieli
Polskę w stosunku do czołówki UE (najlepszy odsetek przedsiębiorstw innowacyjnych zanotowały Niemcy – 72%). Największa różnica dzieli małe przedsiębiorstwa europejskie i polskie. Polskie małe firmy znalazły się na ostatnim
miejscu w rankingu badanych krajów z wynikiem 15%. Nieco lepiej wypadły
średnie firmy, które znajdowały się na czwartym miejscu od końca z wynikiem
34% (Niemcy miały wynik 79%). Wśród polskich małych firm przemysłowych
objętych badaniem przez GUS 15% wdrożyło innowacje w latach 2006 - 2008,
Znaczenie twórczego myślenia w działalności…
467
w grupie średnich było to 33%, zaś dużych aż 61% [Innowacyjność…, 2010,
s. 10 - 11].
Innowacyjność małych i średnich przedsiębiorstw jest istotną sprawą dla
rozwoju gospodarczego kraju, jak i poszczególnych regionów. W Polsce powoli
dostrzega się ten problem, jak również wskazują na rozwój tej dziedziny wytyczne Unii Europejskiej. Problematyka innowacyjności rozpatrywana jest nie
tylko na poziomie przedsiębiorstw bądź uczelni wyższych, ale również w sferze
polityki. Niski poziom innowacyjności w małych i średnich przedsiębiorstwach
w Polsce wskazuje, iż jest to zagadnienie priorytetowe dla ich rozwoju [Drelich-Skulska, 2006, s. 245]. W dzisiejszych warunkach globalnej konkurencji
„nie ma dziedziny biznesu i ludzkiej działalności, gdzie nie potrzeba inwencji
twórczej, a więc kreatywności i pomysłowości prowadzącej do innowacji, czyli
do wprowadzenia czegoś nowego i lepszego” [Bieniok, Gruszczyńska – Malec,
Królik, 1998, s. 6].
Zakończenie
Polskie małe i średnie przedsiębiorstwa nie doceniają roli jaką może odgrywać innowacyjność i kreatywność w uzyskaniu wysokiej i trwałej pozycji
rynkowej. Nie rozpoznają również ogólnych trendów jakie zarysowały się
w gospodarce europejskiej w tym zakresie. Kryzys finansowy dotknął w dużej
mierze przedsiębiorstwa o wysokich nakładach inwestycyjnych, korzystając
z kredytów bankowych. Polskie małe i średnie przedsiębiorstwa o ograniczonych nakładach inwestycyjnych, korzystające w dużej mierze ze środków własnych wyszły obronną ręką z obecnej fazy kryzysu finansowego, co może dawać fałszywe poczucie prawidłowego wyboru strategii rozwoju. Na taką postawę polskich małych i średnich przedsiębiorstw może składać się szereg przyczyn.
Małe i średnie przedsiębiorstwa działające w obszarze konsumpcyjnym
dostarczają najczęściej produkty i usługi o standardowym poziomie zaawansowania technologicznego. Unikają w ten sposób kosztów związanych z wdrożeniem rozwiązań nowatorskich, prototypowych ale droższych dla klienta. Ponadto małe przedsiębiorstwa liczą się z ryzykiem, że produkt o unikalnych walorach projektowych po wypuszczeniu na rynek może zostać skopiowany przez
konkurencję zanim zwrócą się nakłady poniesione na badania i wdrożenie.
Ochrona prawna bywa w tym wypadku często fikcyjna a proces dochodzenia
swoich praw zbyt kosztowny.
Sektor państwowy z przyjętym systemem przetargów rozstrzyganych wg
kryterium najniższej ceny hamuje rozwój rozwiązań innowacyjnych, wybiegających daleko w przyszłość w sensie nowoczesności. W takich warunkach kreatywność projektantów ukierunkowana zostaje na obniżenie kosztów wytwarzania a nie na tworzenie produktów przyszłościowych, zaawansowanych technologicznie. Zmiana tego stanu rzeczy wymaga radykalnego przeobrażenia postrzegania wydatków w kategoriach całkowitych kosztów użytkowania co
468
Izabela Ścibiorska - Kowalczyk
otworzy pole do kreatywnych działań i nada im nowy sens ekonomiczny
w dłuższej perspektywie czasowej.
Problemy związane z zadłużeniem w sektorze finansów publicznych mogą
negatywnie wpływać na preferencje w pozyskiwaniu dóbr. Następuje skrócenia
perspektywy czasowej w ocenie niezbędnych wydatków i koncentracja na zaspokajaniu bieżących potrzeb. Słabnie rola państwa jako promotora kompleksowych, perspektywicznych rozwiązań w zakresie energetyki, ochrony środowiska, budowy infrastruktury. Zawęża to znacząco obszary kreatywności jednostek do produktów konsumenckich.
Zasadnicze znaczenie w procesie nasycenia produktu odpowiednim ładunkiem twórczego myślenia ma kadra pracowników o ponadprzeciętnej kreatywności i wysokim potencjale twórczym połączonym z wysokim zaangażowaniem. Na rynku pracy funkcjonuje nieliczna grupa osób o takich predyspozycjach. Wielkie korporacje wypracowały mechanizmy identyfikacji i pozyskiwania takich pracowników oraz stworzenia im odpowiednich perspektyw rozwoju.
W tym zakresie małe przedsiębiorstwa pozostają daleko w tyle oferując przeciętne warunki płacowe i bardzo ograniczone możliwości awansu pionowego.
Problemy kadrowe istniejących małych firm w tym zakresie będą stanowiły
wyraźną barierę we wdrażaniu rozwiązań innowacyjnych. Rekompensują to
w pewnej mierze nowe firmy powstające z myślą o wdrożeniu innowacyjnych
pomysłów ich założycieli. Ten samoistny proces, zgodny z trendami światowymi, stanowi dużą szansę na zmianę orientacji polskiego sektora MSP na myślenie twórcze jako istotny czynnik uzyskania wysokiej i trwałej pozycji rynkowej.
Realizacja procesu twórczego daje szansę na wytworzenie produktu (usługi) o unikalnych walorach niemożliwych do uzyskania w inny sposób. Warunkiem nieodzownym wzrostu zapotrzebowania na takie dobra jest ukształtowanie
się odpowiednio licznej grupy wymagających konsumentów skłonnych przeznaczyć większe środki na produkty o unikalnym designie, wysokiej jakości
i zaawansowaniu technologicznym. Sprzyjać temu może wysoki stopień wykształcenia, szybki transfer wzorców w zinformatyzowanym świecie, ale
i wzrost zamożności pewnych grup społecznych. Przesycenie masową produkcją, o niskiej jakości (i cenie) oraz prymitywnym wzornictwie daje szansę na
kształtowanie grupy konsumentów poszukujących wysokiej jakości życia poprzez uczestnictwo w konsumpcji dóbr wyższego rzędu (z obszaru kultury
i sztuki) oraz otaczaniu się dobrami użytkowymi o wysokim ładunku kreatywności w rozumieniu designu, technologii wytworzenia, wpływu na środowisko
naturalne.
Jedną z możliwości wzrostu zainteresowania produktami o dużym ładunku
twórczym jest przybliżenie konsumentowi fazy powstawania produktu jako
twórczego procesu nastawionego na szeroko rozumiane zaspokojenie jego potrzeb. Wciągnięcie klienta w proces powstawania wyrobu, wzrost jego identyfikowania się z efektem końcowym, powinno prowadzić do podwyższenia po-
Znaczenie twórczego myślenia w działalności…
469
ziomu wiedzy i wzrostu zapotrzebowania na zaawansowane produkty powstające w wyniku kreatywnych działań.
Literatura
1. Bieniok H., Gruszczyńska – Malec G., Królik G. (1998), Elementarz twórczego myślenia, Wydawnictwo Akademii Ekonomicznej w Katowicach,
Katowice.
2. Bogdanienko J. (2004), Innowacyjność przedsiębiorstw, Wydawnictwo
Uniwersytetu Mikołaja Kopernika, Toruń.
3. Drelich-Skulska B. (2006), Działalność parków i inkubatorów naukowotechnologicznych w Polsce na rzecz wspierania innowacyjności MSP,
w: Strategie Rozwoju Lokalnego, Jakubów L. (red.), Monografie - Prace
Zbiorowe Nr 2, Wydawnictwo Wyższej Szkoły Zarządzania „Edukacja”,
Wrocław.
4. Innowacyjność 2010 (2010), raport przygotowany pod kierunkiem Wilmańskiej A., Polska Agencja Rozwoju Przedsiębiorczości, Warszawa.
5. Janasz W., Kozioł K. (2007), Determinanty działalności innowacyjnej
przedsiębiorstw, Polskie Wydawnictwo Naukowe, Warszawa.
6. Jasiński A. H. (2006), Innowacje i transfer techniki w procesie transformacji, Centrum Doradztwa i Informacji Difin, Warszawa.
7. Kreatywność i innowacje według Johna Adaira (2009), Thomas N. (red.),
Oficyna a Wolters Kluwer business, Kraków.
8. Łuczka T. (2002), Małe i średnie przedsiębiorstwa wobec wyzwań XXI
wieku, w: Przedsiębiorczość i rozwój małych i średnich przedsiębiorstw w
XXI wieku, Piasecki B. (red.), Wydawnictwo Uniwersytetu Łódzkiego,
Łódź.
9. Moszkowicz K., Strategie internacjonalizacji małych przedsiębiorstw innowacyjnych, w: Strategie Rozwoju Lokalnego, Jakubów L. (red.), Monografie - Prace Zbiorowe Nr 2, Wydawnictwo Wyższej Szkoły Zarządzania
„Edukacja”, Wrocław.
10. Okoń – Horodyńska E. (1999), Potrzeba narodowego systemu innowacji
w gospodarce polskiej, „Ekonomista” nr 3.
11. Pająk K. (2006), Innowacyjność a kapitał społeczny, w: Innowacyjność
w teorii i praktyce, Strużycki M. (red.), Wydawnictwo Szkoła Główna
Handlowa w Warszawie, Warszawa.
12. Poznańska K. (1998), Uwarunkowania innowacji w małych i średnich
przedsiębiorstwach, Dom Wydawniczy ABC, Warszawa.
13. Rola małych i średnich przedsiębiorstw w procesie restrukturyzacji gospodarki polskiej (1992) Zienkowski L. (red.), Główny Urząd Statystyczny,
Zakład Badań Statystyczno-Ekonomicznych, Warszawa.
14. Rosenfeld R., Servo C., Facilitating Innovation In Large Organisations,
w: Innovation and Creativity at Work: Psychological and Organizational
Strategies, West M. A., Farr L., Wiley (red.), Chichester 1990 za West M.
Izabela Ścibiorska - Kowalczyk
470
15.
16.
17.
18.
19.
20.
A., Rozwijanie kreatywności wewnątrz organizacji, Wydawnictwo Naukowe PWN, Warszawa 2000, s. 134.
Świat potrzebuje Twoich pomysłów - notatka prasowa dot. konferencji prasowej (2011), Kampania promocji postaw proinnowacyjnych realizowana
przez Polską Agencję Rozwoju Przedsiębiorczości, Warszawa.
Świtała W. (2005), Innowacje i konkurencyjność, Wydawnictwo Uniwersytetu Warszawskiego, Warszawa.
Tokarski J. (2007), Słownik wyrazów obcych, Wydawnictwo PWN, Warszawa.
Verheugen G (2006) Członek Komisji Europejskiej, Komisarz ds. przedsiębiorstw i przemysłu, Nowa definicja MSP. Poradnik dla użytkowników
i wzór oświadczenia, Wydawnictwo Wspólnoty Europejskiej.
Woźniak M. G. (2006), Rozwój sektora małych i średnich przedsiębiorstw
w Polsce a wzrost gospodarczy, Wydawnictwo Akademii Ekonomicznej
w Krakowie, Kraków.
Żołnierski A. (2005), Potencjał innowacyjny polskich małych i średniej
wielkości przedsiębiorstw, Polska Agencja Rozwoju Przedsiębiorczości,
Warszawa.
Streszczenie
Celem artykułu jest przedstawienie znaczenia kreatywnego i innowacyjnego myślenia w działalności małych i średnich przedsiębiorstw. W pierwszej części artykułu
zaprezentowana została sytuacja sektora prywatnego w latach 1945 – 1989, omówiony
został proces urynkowienia prywatnej przedsiębiorczości, a także przedstawione są
ilościowe i jakościowe kryteria kwalifikacji małych i średnich przedsiębiorstw. W drugiej części zaprezentowane zostały teoretyczne rozważania na temat kreatywności
i innowacyjności oraz dane z badań statystycznych dotyczące innowacyjności polskich
małych i średnich przedsiębiorstw przeprowadzone przez Główny Urząd Statystyczny
oraz Polską Agencję Rozwoju Przedsiębiorczości.
Słowa kluczowe
małe i średnie przedsiębiorstwo, innowacyjność, kreatywność
The importance of creative thinking in small and medium business activity
(Summary)
This article presents the importance of creative and innovative thinking in the activities of small and medium enterprises. In the first part of the article the situation of
the private sector in the years 1945 - 1989 was presented. The process of marketization
of private enterprises is discussed, and both quantitative and qualitative criteria for
small and medium enterprises were presented. In the second part a theoretical discussion of creativity and innovation as well as data from surveys on the innovativeness of
Polish small and medium-sized companies conducted :by the Central Statistical Office
and the Polish Agency for Enterprise Development were presented.
Key words
small and medium business, innovation, creativity