Rola Policji w postępowaniu w sprawach o wykroczenia

Dr Krzysztof Eichstaedt
sędzia Sądu Okręgowego w Łodzi
Przewodniczący V Wydziału Karnego Odwoławczego
Rola Policji w postępowaniu w sprawach o wykroczenia
Zgodnie z art.1 ust. 1 ustawy z dnia 06 kwietnia 1990r. o Policji1 przez określenie
Policja rozumie się umundurowaną i uzbrojoną formację służącą społeczeństwu i
przeznaczoną do ochrony bezpieczeństwa ludzi oraz do utrzymania bezpieczeństwa i
porządku publicznego. Do podstawowych zadań Policji określonych ustawą, o której mowa
powyżej należą:
1) ochrona życia i zdrowia ludzi oraz mienia przed bezprawnymi zamachami
naruszającymi te dobra;
2) ochrona bezpieczeństwa i porządku publicznego, w tym zapewnienie spokoju w
miejscach publicznych oraz w środkach publicznego transportu i komunikacji
publicznej, w ruchu drogowym i na wodach przeznaczonych do powszechnego
korzystania;
3) inicjowanie i organizowanie działań mających na celu zapobieganie popełnianiu
przestępstw i wykroczeń oraz zjawiskom kryminogennym i współdziałanie w tym
zakresie z organami państwowymi, samorządowymi i organizacjami społecznymi;
4) wykrywanie przestępstw i wykroczeń (podkreślenie K. E.) oraz ściganie ich
sprawców;
5) nadzór nad strażami gminnymi (miejskimi) oraz nad specjalistycznymi uzbrojonymi
formacjami ochronnymi w zakresie określonym w odrębnych przepisach;
6) kontrola przestrzegania przepisów porządkowych i administracyjnych związanych z
działalnością publiczną lub obowiązujących w miejscach publicznych;
7) współdziałanie z policjami innych państw oraz ich organizacjami międzynarodowymi
na podstawie umów i porozumień międzynarodowych oraz odrębnych przepisów;
8) gromadzenie, przetwarzanie i przekazywanie informacji kryminalnych;
1
Tekst jednolity Dz. U. z 2007r., Nr 43, poz. 277 ze zm.
1
9) prowadzenie bazy danych zawierającej informacje o wynikach analizy kwasu
dezoksyrybonukleinowego (DNA);
10) realizacja zadań wynikających z umów i porozumień międzynarodowych, na
zasadach i w zakresie w nich określonych (art.1 ust. 2 ustawy z dnia 06 kwietnia
1990r. o Policji).
Szeroki zakres zadań, jaki powierzony został do realizacji Policji, wskazuje na dużą
rolę, jaką ma ona do odegrania w procesie stosowania prawa, w tym przede wszystkim
znacząca jest rola Policji w postępowaniu w sprawach o wykroczenia. Zarówno bowiem z
ustawy o Policji, jak i Kodeksu postępowania w sprawach o wykroczenia w sposób
jednoznaczny wynika, iż to Policja jest podstawowym organem ścigania wykroczeń. Chociaż
z ustawy z dnia 06 kwietnia 1990r. o Policji w sposób jednoznaczny wynika, iż główną rolą
Policji w zakresie dotyczącym wykroczeń jest przede wszystkim ich wykrywanie oraz
ściganie ich sprawców, to jednak lektura ustawy z dnia 24 sierpnia 2001r. Kodeks
postępowania w sprawach o wykroczenia2 wskazuje na szeroki wachlarz uprawnień, jakie
posiada Policja w postępowaniu w sprawach o wykroczenia. Przede wszystkim należy do nich
zaliczyć:
1) prawo do sygnalizacji, a mianowicie w razie stwierdzenia w toku postępowania
istotnego uchybienia w czynnościach instytucji państwowej, samorządowej lub
społecznej, sprzyjającego naruszeniom prawa, sąd, a w toku czynności wyjaśniających
organ je prowadzący, a zatem także Policja, zawiadamia o stwierdzonym uchybieniu
tę instytucję bądź organ powołany do sprawowania nad nią nadzoru (art.3 k.p.w.);
2) Policja w zakresie postępowania w sprawach o wykroczenia wykonuje nie tylko
polecenia sądu, ale przede wszystkim w granicach określonych w ustawie prowadzi
czynności wyjaśniające (art. 7 k.p.w., zobacz także art.54§1 k.p.w.);
3) wykonanie obowiązków wynikających z odpowiedniego stosowania przepisów art.20
k.p.k. oraz art.23 k.p.k. (zobacz: art. 8 k.p.w.);
4) wykonywanie uprawnień i obowiązku oskarżyciela publicznego, w tym także prawo
do udziału zarówno w postępowaniu przed sądem pierwszej jak i drugiej instancji oraz
składanie środków odwoławczych od orzeczeń zapadłych w pierwszej instancji
(art.17§1 k.p.w., zobacz także art. 72§2 k.p.w. – dotyczący odczytania wniosku o
ukaranie na rozprawie przez oskarżyciela publicznego oraz art.106§1 k.p.w. – dotyczy
udziału stron w posiedzeniu sądu odwoławczego);
2
Dz. U. z 2001r., Nr 106, poz. 1148 ze zm.
2
5) prawo do przeprowadzenia przeszukania bez wcześniejszego postanowienia sądu lub
prokuratora, ale tylko w wypadkach niecierpiących zwłoki (art.44§4 k.p.w.);3
6) prawo do zatrzymania osoby ujętej na gorącym uczynku popełnienia wykroczenia lub
bezpośrednio potem, ale tylko w przypadku spełnienia prawem przewidzianych
warunków (art. 45§1 k.p.w.);
7) prawo do dokonania tymczasowego zajęcia przedmiotów podlegających przepadkowi
celem ich zabezpieczenia (art.48§1 k.p.w.);
8) Policja o ile tylko prowadzi czynności wyjaśniające, może nałożyć karę porządkową
wobec świadka, biegłego, tłumacza lub specjalisty, który bez usprawiedliwienia nie
stawił się na wezwanie uprawnionego organu lub bez zezwolenia tego organu
samowolnie wydalił się z miejsca czynności przed jej zakończeniem albo
bezpodstawnie odmówił złożenia zeznań, wykonania czynności biegłego, tłumacza
lub specjalisty (art.51§1 k.p.w.);
9) wnioskowanie do sądu właściwego do rozpoznanie sprawy o zarządzenie
przymusowego doprowadzenia świadka (art.51§1 k.p.w.);
10) ustalanie miejsca pobytu osoby podejrzanej o popełnienie wykroczenia (art. 53
k.p.w.);
11) rozpoznawanie przez organ nadrzędny zażaleń na niewniesienie wniosku o ukaranie
(art.56 a k.p.w.);
12) sporządzanie wniosku o ukaranie (art. 57§1 k.p.w., zobacz także art.58§1 k.p.w. –
dotyczy wniosku o skazanie bez rozprawy);
13) prowadzenie postępowania mandatowego (art. 95§1 k.p.w.);
14) złożenie wniosku o wznowienie postępowania (art.113§1 k.p.w.w zw. z art.542§1
k.p.k.).
Mając powyższe na uwadze należy stwierdzić, iż Policja w sprawach o wykroczenia
pełni następujące funkcje:
1) jest organem podejmującym samodzielnie czynności wyjaśniające;
2) jest organem mandatowym;
3) jest organem uprawnionym do zatrzymania osoby;
4) jest podstawowym oskarżycielem publicznym,
a także organem wykonującym
polecenia sądu, a w niektórych sytuacjach także prokuratora.4
3
W doktrynie zasadnie przyjmuje się, iż w toku czynności wyjaśniających przeszukanie powinno być dokonane
na podstawie decyzji prokuratorskich, zaś sąd decyzję o przeszukaniu powinien podejmować tylko w trakcie
postępowania sądowego – zobacz : H. Skwarczyński, Prokurator w postępowaniu w sprawach o wykroczenia i
literatura tam powołana, Prok. i Pr., 2003r., nr 11, s. 75.
3
O ile w postępowaniu karnym podstawowym oskarżycielem publicznym przed
wszystkimi sądami jest prokurator (art.45§1 k.p.k.), zaś inny organ państwowy może być
oskarżycielem publicznym na podstawie przepisów szczególnych (art.45§2 k.p.k.)5, to już w
postępowaniu w sprawach o wykroczenia zasadniczym oskarżycielem publicznym jest Policja
(art.17§1 k.p.w.). Podobnie także według Kodeksu postępowania karnego regułą jest, iż
postępowanie przygotowawcze prowadzi lub nadzoruje prokurator, zaś w zakresie
przewidzianym w ustawie prowadzi je Policja (art.298§1 k.p.k.), natomiast zgodnie z
Kodeksem postępowania w sprawach o wykroczenia zasadą jest, iż czynności wyjaśniające
przeprowadza Policja, a jedynie odstępstwo od tej zasady stanowi: a) przeprowadzenie
czynności wyjaśniających przez prokuratora; b) przez inne organy, którym nadano
uprawnienia oskarżyciela publicznego w sprawach, w których ujawniły wykroczenie; c)
zlecenie przez uprawniony organ przeprowadzenia czynności wyjaśniających Policji (art.56
k.p.w.). Znamienne dla postępowania w sprawach o wykroczenia jest to, iż nadzór nad
czynnościami wyjaśniającymi nie sprawuje co do zasady prokurator, lecz organ nadrzędny
nad
organem
prowadzącym
te
czynności
(art.56§4
k.p.w.).
W
postępowaniu
przygotowawczym pieniężną karę porządkową na świadka, biegłego, tłumacza lub specjalistę
może nałożyć tylko prokurator (art.290§1 k.p.k. w zw. z art.285§1 k.p.k.), podczas gdy w
czasie przeprowadzania czynności wyjaśniających prawo takie przysługuje Policji, o ile tylko
dokonuje czynności wyjaśniających (art. 51§1 k.p.w.).
Dokonując wykładni określenia „oskarżyciel” w pierwszej kolejności należy sięgnąć
do słownika języka polskiego zgodnie, z którym oskarżyciel to „osoba lub organ składający i
popierający w trakcie postępowania karnego żądanie ukarania oskarżonego; także ten, kto
oskarża kogoś, wnosi skargę na kogoś”.6 Podobnie także w doktrynie przyjmuje się, iż
oskarżyciel publiczny to organ, który we własnym imieniu, ale w interesie publicznym
(społecznym), wnosi i popiera oskarżenie wytoczone przez złożenie wniosku o ukaranie.7
4
T. Grzegorczyk, Rola Policji w nowym postępowaniu w sprawach o wykroczenia, Przegląd Policyjny, 2002r.,
nr 2, s. 5.
5
Zobacz: rozporządzenie Ministra Sprawiedliwości z dnia 13 czerwca 2003 r. w sprawie określenia organów
uprawnionych obok Policji do prowadzenia dochodzeń oraz organów uprawnionych do wnoszenia i popierania
oskarżenia przed sądem pierwszej instancji w sprawach podlegających rozpoznaniu w postępowaniu
uproszczonym, jak również zakresu spraw zleconych tym organom (Dz.U. z 2003r., Nr 108, poz. 1019 ze zm.).
6
M. Szymczak, Słownik języka polskiego, Wydawnictwo Naukowe PWN, Warszawa 1996r., Tom II, s. 528.
7
T. Grzegorczyk, Kodeks postępowania w sprawach o wykroczenia – komentarz, Dom Wydawniczy ABC,
2003r., s. 123; podobnie oskarżyciela publicznego zdefiniował R. A. Stefański według którego oskarżycielem
publicznym jest podmiot, który kieruje w interesie publicznym wniosek o ukaranie i popiera go przed sądem –
zobacz: R. A. Stefański, Oskarżyciel publiczny w sprawach o wykroczenia, Prok. i Pr., 2002r., nr 1, s. 51;
również i S. Waltoś uważa, iż oskarżycielem jest uczestnik procesu, który występuje do sądu z wnioskiem o
ukaranie sprawcy przestępstwa i wniosek ten popiera w toku procesu – zobacz: S. Waltoś, Proces karny zarys
sytemu, Wydawnictwo Prawnicze LexisNexis, Warszawa 2003r., s. 178.
4
Jak wynika to jednoznacznie z art.17§1 k.p.w. zasadniczym (podstawowym)
oskarżycielem publicznym w sprawach o wykroczenia jest Policja. Wyjątki od tej zasady
dotyczą następujących sytuacji:
1) w każdej sprawie o wykroczenie wniosek o ukaranie może wnieść prokurator, stając
się oskarżycielem publicznym lub wstąpić do postępowania wszczętego na podstawie
wniosku o ukaranie wniesionego przez innego oskarżyciela, przez co prokurator
niejako automatycznie wyłącza go od udziału w sprawie (art.18 k.p.w.);
2) w sprawach o wykroczenia przeciwko prawom pracownika określonym w Kodeksie
pracy, w sprawach o wykroczenia z art. 119–123 ustawy z dnia 20 kwietnia 2004 r. o
promocji zatrudnienia i instytucjach rynku pracy, a także w sprawach o inne
wykroczenia związane z wykonywaniem pracy zarobkowej, jeżeli ustawa tak stanowi,
oskarżycielem publicznym jest inspektor pracy (art.17§2 k.p.w.), co oznacza, iż w
sprawach tych Policja w ogóle nie może występować w charakterze oskarżyciela;8
3) uprawnienia oskarżyciela publicznego przysługują także organom administracji
rządowej i samorządowej, organom kontroli państwowej i kontroli samorządu
terytorialnego oraz strażom gminnym (miejskim), ale tylko wówczas, gdy w zakresie
swego działania ujawniły wykroczenie i wystąpiły z wnioskiem o ukaranie (art. 17§3
k.p.w.);9
4) niezależnie od powyższych sytuacji Rada Ministrów może w drodze rozporządzenia,
nadać w sprawach o wykroczenia uprawnienia oskarżyciela publicznego także innym
instytucjom państwowym, samorządowym lub społecznym, określając zakres spraw,
w których w ramach swego działania mogą występować z wnioskiem o ukaranie za
ujawnione przez siebie wykroczenia, mając na względzie zakres ustawowych
8
D. Świecki, Metodyka pracy sędziego w sprawach o wykroczenia, Oficyna Woltrs Kluwer, Warszawa 2007r.,
s. 26.
9
Szarzej na ten temat zobacz: R. A. Stefański, Oskarżyciel publiczny w sprawach o wykroczenia, op. cit., s. 5561; w postanowieniu z dnia 01.03.2004r. SN stanął na stanowisku, iż z chwilą spełnienia obu warunków
sprecyzowanych w art. 17 § 3 in fine k.p.w., każdy podmiot należący do jednej z kategorii organów określonych
w art. 17 § 3 k.p.w. nabywa na podstawie tego przepisu uprawnienia oskarżyciela publicznego w sprawach o
wykroczenia – OSNKW 2004r., z. 6, poz. 62, z glosą aprobującą H. Skwarczyńskiego, Prok. i Pr. 2007r., nr 3, s.
178; w uchwale z dnia 30.09.2003r. SN wyraził natomiast pogląd, iż organom Zakładu Ubezpieczeń
Społecznych (upoważnionym przez nie osobom) - na podstawie art. 66 ust. 4 ustawy z dnia 13 października
1998 r. o systemie ubezpieczeń społecznych (Dz.U. Nr 137, poz. 887 ze zm.) w zw. z art. 17 § 3 k.p.w. przysługują uprawnienia oskarżyciela publicznego w sprawach o wykroczenia, które zostały ujawnione w
zakresie działania Zakładu i w których wystąpił on z wnioskiem o ukaranie – OSNKW 2003r., z. 9-10, poz. 80, z
aprobującą glosą H. Skwarczyńskiego PiZS 2005r., nr 8, s. 35, zobacz także glosę krytyczną do niniejszej
uchwały, G. Stanek, Prok. i Pr. 2004r., nr 6, s. 109.
5
uprawnień takich instytucji oraz potrzebę ochrony dóbr szczególnie narażonych na
naruszenia ze strony sprawców wykroczeń (art. 17§4 k.p.w.).10
Warto w tym miejscu także odnotować, iż Sąd Najwyższy w wyroku z dnia
08.11.2007r. (sygn. akt II KK 229/07) wyraził pogląd, iż nie ma podstaw do uznania straży
gminnej (miejskiej) w sprawie o wykroczenie z art.92 k.w. (nakazy drogowe –
niepodporządkowanie się; ucieczka przed kontrolą drogową) za podmiot będący
uprawnionym oskarżycielem publicznym,11 natomiast w wyroku z dnia 12.07. 2007r. (sygn.
akt IV KK 219/07) Sąd Najwyższy stanął na stanowisku, iż skoro brak jest normy ustawowej
na podstawie której strażnicy gminni (miejscy) byliby upoważnieni do sprawowania kontroli
drogowej w zakresie stwierdzenia przekroczenia przez kierującego pojazdami dozwolonej
prędkości, to nie posiadają też oni, wynikającego z treści art.17§3 k.p.w. uprawnienia
oskarżyciela publicznego.12
O tym, iż Policja ma szeroki zakres uprawnień o charakterze oskarżycielskim w
sprawach dotyczących wykroczeń świadczy nie tylko to, iż jest ona głównym oskarżycielem
publicznym (arg. z art.17§1 k.p.w.), ale także to, iż Policja może zarówno oskarżać w
sprawach, w których złożyła samodzielnie wniosek o ukaranie oraz tych, które toczą się na
skutek wniosku złożonego przez inny uprawniony do tego podmiot, o ile tylko podmiot ten
nie bierze w tym postępowaniu sam udziału (arg. ex art. 17§5 k.p.w.) lub nie realizuje tej
funkcji prokurator (art.18§3 k.p.w.).13
Mimo jednak, iż zasadą jest, że oskarżycielem publicznym we wszystkich sprawach o
wykroczenia jest Policja, to jednak dostrzec należy, iż najszersze uprawnienia oskarżycielskie
ma mimo to prokurator, który w każdej sprawie o wykroczenie może wnieść wniosek o
ukaranie, a także wstąpić do postępowania wszczętego na podstawie wniosku o ukaranie
wniesionego przez innego oskarżyciela, zaś udział w takich wypadkach prokuratora wyłącza
jednocześnie udział oskarżyciela publicznego składającego wniosek o ukaranie, albowiem
ustawa Kodeks postępowania w sprawach o wykroczenia nie przewiduje udziału w sprawie
dwóch oskarżycieli publicznych. Za logiczne należy uznać rozwiązanie przyjęte przez
10
Do tej grupy oskarżycieli publicznych należą: a) organy Inspekcji Ochrony Środowiska; b) strażnicy leśni i
inne organy uprawnione do zwalczania wykroczeń w zakresie szkodnictwa leśnego; c) dyrektorzy parków
narodowych i upoważnieni przez nich funkcjonariusze straży parków w zakresie spraw o wykroczenia dotyczące
ochrony przyrody; d) strażnicy Państwowej Straży Rybackiej; e) strażnicy Państwowej Straży Łowieckiej; f)
Straż Ochrony Kolei – zobacz szerzej na ten temat: D. Świecki, Metodyka pracy sędziego w sprawach o
wykroczenia, op. cit., s. 26-27; w zakresie dotyczącym wykroczeń przeciwko środowisku zobacz szerzej: W.
Radecki, Oskarżyciel publiczny w sprawach o wykroczenia przeciwko środowisku, Prok. i Pr., 2003r., nr 3, s. 717.
11
Lex nr 340547.
12
Lex nr 310199.
13
R. A. Stefański, Oskarżyciel publiczny w sprawach o wykroczenia, op. cit., s. 53.
6
ustawodawcę, iż prokurator będący bardziej wyspecjalizowanym organem oskarżycielskim
niż Policja lub inny organ, wyłącza udział takiego oskarżyciela w postępowaniu w sprawach o
wykroczenia. Dopuszczenie bowiem do sytuacji, w której mogłyby występować więcej niż
jeden oskarżyciel publiczny byłoby niepożądane chociażby z tego powodu, iż mogłoby to
doprowadzić do wielu sytuacji kolizyjnych, które unika się w przypadku gdy występuje tylko
jeden oskarżyciel publiczny. Ponadto skoro oskarżycielem publicznym jest organ, który w
interesie publicznym (społecznym), wnosi i popiera oskarżenie wytoczone przez złożenie
wniosku o ukaranie (była o tym mowa wcześnie), to nielogicznym byłoby występowanie w
sprawie dwóch niezależnych oskarżycieli publicznych.
Znamienne jest także to, iż oskarżycielem publicznym w sprawach o wykroczenia nie
jest Policjant, lecz Policja, podczas gdy w przypadku podmiotu określonego w art.18§1 k.p.w.
nie jest nim prokuratura lecz prokurator. W uchwale z dnia 27 marca 2003r. (I KZP 3/03) Sąd
Najwyższy stanął na słusznym stanowisku, iż wniosek o ukaranie, o którym mowa w art. 57 §
1 k.p.w., w imieniu Policji skutecznie może złożyć (podpisać) jedynie terenowy organ Policji
bądź upoważniony przez ten organ policjant,14 co oznacza, iż podpisanie wniosku o ukaranie
przez funkcjonariusza policji, nie będącego upoważnionym do występowania przed sądem w
charakterze oskarżyciela publicznego, skutkować będzie umorzeniem postępowania na
podstawie art.5§1 pkt 9 k.p.w. z uwagi na brak skargi uprawnionego oskarżyciela, albowiem
skutecznie wniosek taki mogą podpisać jedynie terenowy organ Policji lub upoważniony
przez ten organ policjant.
Podstawę do wszczęcia postępowania w sprawie o wykroczenia stanowi wniosek o
ukaranie, który w procedurze wykroczeniowej odgrywa podobną rolę jak akt oskarżenia w
procedurze karnej, złożony przez uprawniony organ do występowania w charakterze
oskarżyciela publicznego w danej sprawie, a w wypadkach określonych w art.27§1 i 2 k.p.w.
także wniosek złożony przez pokrzywdzonego (art.57§1 k.p.w.). Przepis art. 57§2 i 3 k.p.w.
wyraźnie stanowi jakie warunki formalne powinien spełniać wniosek o ukaranie, zaś § 4 art.
57 k.p.w. określa co do wniosku o ukaranie winien dołączyć oskarżyciel publiczny (materiały
czynności wyjaśniających lub postępowania przygotowawczego, a także, do wiadomości
sądu, adresy świadków i pokrzywdzonych oraz po jednym odpisie wniosku dla każdego z
14
OSNKW 2003r., z. 3-4, poz. 29. Krytycznie o uchwale Sądu Najwyższego wypowiedziała się Z. Świda,
według bowiem tego Autora nie ma podstaw do ograniczania zakresu podmiotów składających w imieniu Policji
wniosku o ukaranie, albowiem jest to sprzeczne zarówno z zasadami wykładni, jak i istotą oraz celem
postępowania w sprawach o wykroczenia – Glosa do uchwały SN z dnia 27 marca 2003r., sygn. I KZP 3/03,
Prok. i Pr., 2003r., nr 10, s. 104. W doktrynie jednak przeważa pogląd popierający tezę uchwały wyrażaną przez
Sąd Najwyższy – zobacz: T. Grzegorczyk, Kodeks postępowania w sprawach o wykroczenia – komentarz, op.
cit., s. 123; D. Świecki, Metodyka pracy sędziego w sprawach o wykroczenia, op. cit., s. 25-26.
7
obwinionych). Niezależnie od tego każdy wniosek o ukaranie powinien zawierać wszystkie
elementy formalne pisma procesowego, o których mowa w art.119 k.p.k. albowiem przepis
ten został recypowany przez Kodeks postępowania w sprawach o wykroczenia (zobacz: art.
38§1 k.p.w.). Oznacza to także, chociaż nie jest to wymóg o charakterze bezwzględnym, iż
wniosek o ukaranie powinien w miarę potrzeby zawierać również uzasadnienie.
Podobnie jak w postępowaniu karnym również w postępowaniu w sprawach o
wykroczenia odstąpienie oskarżyciela publicznego od wniesionego oskarżenia nie wiąże sądu
(art. 8 k.p.w. w zw. z art.14§2 k.p.k.). Oznacza to, iż złożony przez oskarżyciela publicznego
wniosek o ukaranie musi doprowadzić do wydania orzeczenia kończącego i to niezależnie od
tego czy oskarżyciel publiczny będzie dalej popierał wniosek o ukaranie obwinionego.15
W przypadku, gdy wniosek o ukaranie nie odpowiada warunkom formalnym
wskazanym w art. 57 § 2-4 k.p.w., prezes sądu zwraca wniosek w celu usunięcia braków w
terminie 7 dni (art. 59§1 k.p.w.). Decyzja ta nie jest jednak zaskarżalna, a zatem nie podlega
kontroli i w związku z tym powinna być podejmowana z dużą dozą ostrożności.16
Zanim jednak nastąpi skierowanie do sądu wniosku o ukaranie, należy przeprowadzić
postępowanie wyjaśniające, którego głównym celem jest ustalenie, czy istnieją podstawy do
wystąpienia z wnioskiem o ukaranie, a także zebranie danych niezbędnych do sporządzenia
wniosku o ukaranie (art.54§1 k.p.k.). Przeprowadzenie czynności wyjaśniających należy
przede wszystkim do Policji. To Policja jest głównym organem przeprowadzającym owe
czynności. Od zasady tej występują wyjątki, które sprowadzają się do następujących sytuacji
procesowych, a mianowicie czynności wyjaśniające mogą także przeprowadzać:
1) prokurator lub zlecić ich przeprowadzenie Policji (art.56§1 k.p.w.);
2) organy wskazane w art.17§2 i 3 k.p.w., w granicach ich właściwości, a także inne
organy gdy ustawa tak stanowi (art.56§2 k.p.w.).
Skoro jednak prokurator może przeprowadzić czynności wyjaśniające w każdej
sprawie (ustawa nie przewiduje w tym zakresie żadnych ograniczeń) lub zlecić ich
przeprowadzenie Policji, których przeprowadzenia Policja nie może odmówić, to należy z
tego wyciągnąć wniosek, iż to właśnie prokurator, mimo że nie jest głównym podmiotem
przeprowadzającym czynności wyjaśniające, ma najszersze uprawnienia w tym zakresie.17
15
Odmiennie ta kwestia uregulowana jest w przypadku odstąpienia od oskarżenia przez oskarżyciela
posiłkowego, o którym mowa jest w art.27§1 i 2 k.p.w., a mianowicie następuje wówczas umorzenie
postępowania (art.28§1 k.p.w.).
16
Zobacz szerzej na temat warunków formalnych wniosku o ukaranie w: S. Stachowiak, Wniosek o ukaranie w
ujęciu kodeksu postępowania w sprawach o wykroczenia, Prok. i Pr., 2002r., nr 12, s. 13-14.
17
R. A. Stefański, Czynności wyjaśniające w sprawach o wykroczenia, Prok. i Pr., 2001r., nr 12, s. 97.
8
Nadmienić należy także, iż instytucje, którym nadano uprawnienia oskarżyciela
publicznego w drodze rozporządzenia, o którym jest mowa w art. 17 § 4 k.p.w., mogą w
sprawie, w której ujawniły wykroczenie, zwracać się do Policji o przeprowadzenie czynności
wyjaśniających w zakresie niezbędnym do ustalenia, czy istnieją podstawy do wystąpienia z
wnioskiem o ukaranie oraz do zebrania danych koniecznych do sporządzenia wniosku o
ukaranie (art.56§3 k.p.w.). Niezależnie od tego również sąd może polecić Policji
przeprowadzenie określonych czynności dowodowych (art.60§1 pkt 6 k.p.w. w zw. z art.55§1
k.p.w.).
Znamienne jest także to, iż nadzór nad czynnościami wyjaśniającymi sprawuje organ
nadrzędny nad organem prowadzącym te czynności (art.56§4 k.p.w.), a zatem w
zdecydowanej większości przypadków będą to organy Policji.
Cechą charakterystyczną postępowania w sprawach o wykroczenia jest między innymi
to, iż w postępowaniu tym nie występuje postępowanie przygotowawcze jako stadium
procesu. Rolę bardzo zbliżoną do dochodzenia spełniają tutaj czynności wyjaśniające, które
zastąpiły dawne czynności sprawdzające (art.19 d.k.p.w.) i nie stanowią stadium procesu, lecz
są procesowymi czynnościami przedprocesowymi. Oznacza to, iż są to czynności dowodowe
przeprowadzone w formie procesowej, a więc czynności procesowe, które nie wywołują
jednak wszczęcia postępowania, albowiem podstawę do wszczęcia postępowania stanowi
dopiero wniosek o ukaranie (art.57§1 k.p.w.), a decyduje o tym prezes sądu (art.58§2 k.p.w.).
Aby wyraźnie podkreślić, iż nie mamy tutaj do czynienia ze stadium procesu, ustawodawca
celowo nie użył określenia „postępowanie wyjaśniające”, co mogłoby sugerować, iż jest to
stadium postępowania, ale określenie „czynności wyjaśniające”.18 Czynności wyjaśniające
bywają także w doktrynie określane jako niesformalizowane czynności dowodowe.19
W zależności od tego czy okoliczności popełnienia wykroczenia budzą wątpliwości
zależy zakres przeprowadzonych dowodów w ramach postępowania wyjaśniającego. Jeżeli
okoliczności czynu nie budzą wątpliwości, co ma niewątpliwie miejsce wówczas, gdy
sprawca czynu nie kwestionuje faktu popełnienia wykroczenia lub został zatrzymany na
gorącym uczynku jego popełnienia, przeprowadzenie czynności wyjaśniających może się
ograniczać do: a) sporządzenia notatki urzędowej, zawierającej ustalenia niezbędne do
sporządzenia wniosku o ukaranie (notatka powinna zawierać wskazanie rodzaju czynności,
czasu i miejsca oraz osób uczestniczących, a także krótki opis przebiegu czynności i podpis
18
T. Grzegorczyk, Czynności wyjaśniające w sprawach o wykroczenia, Prok. i Pr., 2002r., nr 6, s. 28 – 30;
zobacz także: H. Skwarczyński, Nowelizacja Kodeksu postępowania w sprawach o wykroczenia, MP, 2003r., nr
20, s. 924.
19
R. A. Stefański, Czynności wyjaśniające w sprawach o wykroczenia, op. cit., s. 101.
9
osoby, która sporządziła notatkę); b) przesłuchania osoby, co do której istnieje uzasadniona
podstawa do sporządzenia przeciwko niej wniosku o ukaranie. W przypadku natomiast, gdy
okoliczności popełnienia czynu budzą wątpliwości, wówczas to uproszczony sposób
przeprowadzenia czynności wyjaśniających do ustalenia czy istnieją podstawy do wystąpienia
z wnioskiem o ukaranie nie jest wystarczający i oprócz wskazanych powyżej czynności
należy również przeprowadzić odpowiedni dowód (np. przesłuchać świadków, dopuścić
dowód z opinii biegłego, przeprowadzić przeszukanie, okazać osobę lub przedmioty itp.).
Wprawdzie zasadą jest przesłuchanie każdej osoby, co do której istnieje uzasadniona
podstawa do sporządzenia przeciwko niej wniosku o ukaranie, jednakże od jej przesłuchania
można odstąpić, jeżeli byłoby to połączone ze znacznymi trudnościami (art.54§7 k.p.w.).
Może to mieć miejsce np. w przypadku dłuższej choroby uniemożliwiającej przesłuchanie,
wyjazdu sprawcy wykroczenia na dłuższy okres czasu poza miejsce zamieszkania,
niepodejmowanie wezwań celem stawiennictwa do organu procesowego itd. W takiej jednak
sytuacji osoba taka może nadesłać wyjaśnienia do właściwego organu w terminie 7 dni od
odstąpienia od przesłuchania, o czym podmiot ten należy pouczyć. Samo odstąpienie od
przesłuchania oraz pouczenie, o którym mowa powyżej należy udokumentować. Do
udokumentowania tych okoliczności ustawodawca uznał za wystarczające sporządzenie
notatki urzędowej (art.54§7 k.p.w.). Przesłuchiwana osoba ma prawo do milczenia bez
żadnych ujemnych dla niej konsekwencji oraz do złożenia wniosków dowodowych, o czym
należy bezwzględnie ją pouczyć. Przesłuchanie takiej osoby zaczyna się od powiadomienia
jej o treści zarzutu, który wpisuje się do protokołu przesłuchania, a zatem nie wydaje się
odrębnego postanowienia o przedstawieniu zarzutów, zaś treść protokołu ma formę
uproszczoną, albowiem umieszcza się w nim, podobnie jak i przy przeprowadzaniu innych
dowodów w trakcie postępowania wyjaśniającego, najbardziej istotne oświadczenia osób
biorących udział w tej czynności (art.54§6 k.p.w.). Odstępując od przesłuchania osoby, co do
której istnieje uzasadniona podstawa do sporządzenia wniosku o ukaranie, organ
przeprowadzający czynności wyjaśniające powinien się jednak liczyć z tym, iż w takiej
sytuacji nie będzie możliwe chociażby skazanie obwinionego bez przeprowadzania rozprawy
(art.58§1 k.p.w.).
Ustawa Kodeks postępowania w sprawach o wykroczenia wprowadza obowiązek
zakończenia czynności wyjaśniających w ciągu miesiąca. Czynności te w miarę możności
należy podjąć w miejscu popełnienia czynu, bezpośrednio po jego ujawnieniu. Użyte w
art.54§1 zd. 2 k.pw. określenie „w miarę możności” wskazuje na to, iż gdy zachodzi taka
potrzeba można czynności wyjaśniające podejmować poza miejscem popełnienia czynu, w
10
jakimś czasie po jego ujawnieniu i prowadzić je dłużej niż jeden miesiąc, bez konieczności
procesowego przedłużania czasu przeprowadzania czynności wyjaśniających.20 Termin, jaki
ustawodawca zakreślił do przeprowadzenia czynności wyjaśniających ma charakter
instrukcyjny i zaczyna swój bieg od podjęcia pierwszej czynności wyjaśniającej, w tym i
operacyjnej lub wykrywczej21, jednakże zważywszy na krótki okres przedawnienia
wykroczeń (zobacz art.45§1 k.w.), oraz całkowicie odformalizowaną procedurę związaną z
przeprowadzeniem czynności wyjaśniających i ewentualnym złożeniem wniosku o ukaranie,
termin ten powinien być zupełnie wystarczający. Analiza akt sądowych dotyczących
postępowania w sprawach o wykroczenia upoważnia minie jednak do stwierdzenia, iż
niejednokrotnie zupełnie zbytecznie w ramach czynności wyjaśniających przeprowadzane są
dowody (dotyczy to przede wszystkim przesłuchania świadków, którymi niejednokrotnie są
funkcjonariusze policji dokonujący zatrzymania sprawcy wykroczenia na „gorącym uczynku”
jego popełnienia), których przeprowadzenie zważywszy na to, iż okoliczności czynu nie
budzą wątpliwości, należy uznać za zbyteczne. Przeprowadzanie zaś tych dowodów w sposób
znaczny wydłuża czas trwania czynności wyjaśniających.
Warto odnotować, iż chociaż Policja jest głównym organem przeprowadzającym
czynności wyjaśniające, to jednak nie może samodzielnie przeprowadzić wszystkich
czynności dowodowych w ramach postępowania wyjaśniającego, a mianowicie w sytuacji,
gdy zajdzie potrzeba ustalenia stanu zdrowia psychicznego sprawcy wykroczenia, sąd lub
prokurator działający na podstawie art.56§1 k.p.w. powołuje biegłego psychiatrę (art.42§2
k.p.w.). Wynika więc z tego, iż Policja nie może samodzielnie dopuścić dowodu z opinii
biegłego psychiatry, a decyzja ta zastrzeżona jest wyłącznie dla sądu lub prokuratora. Chociaż
rozwiązanie takie budzi w doktrynie wątpliwości, w tym przede wszystkim powierzenie
prokuratorowi prawa do powołania biegłego psychiatry, skoro w praktyce nie prowadzi on w
zasadzie żadnych czynności wyjaśniających22, to jednak w mojej ocenie przyjęty przez
ustawodawcę rozwiązanie zasługuje na uwzględnienie. Nie należy bowiem tracić z pola
widzenia tego, jak istotną okolicznością jest podjęcie decyzji o przeprowadzeniu badań
psychiatrycznych oraz jak wrażliwej materii dotyczy samo opiniowanie w kwestii
wątpliwości co do stanu zdrowia psychicznego, zwłaszcza gdy badania te są przeprowadzane
nie z inicjatywy osoby, co do której istnieje uzasadniona podstawa do sporządzenia przeciwko
20
T. Grzegorczyk, Rola Policji w nowym postępowaniu w sprawach o wykroczenia, Przegląd Policyjny, 2002r.,
nr 2, s. 7.
21
T. Grzegorczyk, Czynności wyjaśniające w sprawach o wykroczenia, op. cit., s. 30
22
A. Skowron, Kontrowersje wokół roli obrońcy w postępowaniu w sprawach o wykroczenia, Palestra, 2004r.,
nr 7-8-, s. 105-106; zobacz także: H. Skwarczyński, Prokurator w postępowaniu w sprawach o wykroczenia i
literatura tam powołana, op. cit., s. 76 – 77.
11
niej wniosku o ukaranie. Nie należy także zapominać, iż w postępowaniu przygotowawczym,
niezależnie od tego kto je prowadzi, postanowienie o dopuszczeniu dowodu z opinii o stanie
zdrowia psychicznego podejrzanego wydaje prokurator (zobacz: art.202§1 k.p.k.). Warto w
tym miejscu jednak odnotować, iż o ile w postępowaniu karnym podejrzany musi mieć
obrońcę już na etapie postępowania przygotowawczego, jeżeli zachodzi uzasadniona
wątpliwość co do jego poczytalności (zobacz: art.79§1 pkt 3 k.p.k.), to w postępowaniu w
sprawach o wykroczenia, jak to wynika z literalnego brzmienia przepisu art.21§1 pkt 2 k.p.w.
obwiniony musi mieć obrońcę dopiero na etapie postępowania przed sądem, zaś w trakcie
czynności wyjaśniających obowiązek taki nie istnieje.
W sprawie dotyczącej każdego wykroczenia może być przeprowadzone przeszukanie.
Przeprowadzenie tej czynności nie jest zastrzeżone, jak to miało miejsce uprzednio, tylko do
ściśle określonego katalogu wykroczeń. Co do zasady przeprowadza je Policja, a w toku
czynności wyjaśniających również inne organy je prowadzące, jeżeli istnieją uzasadnione
podstawy do przypuszczenia, że określone przedmioty lub dowody tam się znajdują. Celem
przeprowadzenia przeszukania jest znalezienie i zatrzymanie przedmiotów podlegającym
oględzinom lub mogący stanowić dowód rzeczowy (art.44§1 k.p.w.). Przeprowadzenie
przeszukania następuje na podstawie postanowienia wydanego przez prokuratora lub sąd
(art.44§3 k.p.w.). Tylko w wypadkach niecierpiących zwłoki, jeżeli postanowienie nie mogło
być uprzednio wydane, można przeprowadzić przeszukanie bez takiego postanowienia,
jednak organ dokonujący tej czynności zobowiązany jest następnie zwrócić się niezwłocznie
do prokuratora o zatwierdzenie przeszukania. Na żądanie osoby, u której dokonano
przeszukania, doręcza się jej w terminie 14 dni postanowienie w przedmiocie zatwierdzenia
przeszukania. O prawie wystąpienia z takim żądaniem należy ją jednak pouczyć (art.44§4
k.p.w.).
Od przeszukania dokonanego przez Policję w trybie przepisów Kodeksu postępowania
w spawach o wykroczenia należy odróżnić przewidziane przez art.15 ust.1. pkt 5 ustawy z
dnia 6 kwietnia 1990r. o Policji23 przeprowadzenie przez Policję kontroli osobistej,
przeglądanie zawartości bagaży i sprawdzanie ładunku w portach oraz na dworcach i w
środkach transportu lądowego, powietrznego i wodnego, co może nastąpić w razie istnienia
uzasadnionego podejrzenia popełnienia czynu zabronionego pod groźbą kary, a więc także
wykroczenia, a nie tylko przestępstwa.24
23
24
Tekst jedn. Dz. U. z 2007r., Nr 43, poz. 277 ze zm.
T. Grzegorczyk, Kodeks postępowania w sprawach o wykroczenia – komentarz, op. cit., s. 201.
12
W postępowaniu w sprawach o wykroczeniach Policji przysługuje prawo do
stosowania samodzielnie środków przymusu, wśród których należy wymienić:
1) zatrzymanie - Policja ma prawo do zatrzymania osoby ujętej na gorącym uczynku
popełnienia wykroczenia lub bezpośrednio potem, jeżeli: a) zachodzą podstawy do
zastosowania wobec niej postępowania przyspieszonego; b) nie można ustalić jej
tożsamości (art.45§1 k.p.w.).25;
2) tymczasowe zajęcie przedmiotów - Policja i inne organy uprawnione do prowadzenia
czynności wyjaśniających mogą dokonać tymczasowego zajęcia przedmiotu, jeżeli w
zakresie swego działania dowiedziały się lub ujawniły wykroczenie zagrożone
przepadkiem przedmiotów, a zajęcie takie jest niezbędne dla zabezpieczenia
wykonania tego przepadku (art.48§1 k.p.w.);
3) stosowanie kary porządkowej wobec świadka, biegłego, tłumacza lub specjalisty,
który bez usprawiedliwienia nie stawił się na wezwanie uprawnionego organu lub bez
zezwolenia tego organu samowolnie wydalił się z miejsca czynności przed jej
zakończeniem albo bezpodstawnie odmówił złożenia zeznań, wykonania czynności
biegłego, tłumacza lub specjalisty (art.51§1 k.p.w.).
Postępowanie mandatowe w głównej mierze realizuje zasady szybkości i ekonomiki
procesowej, natomiast nie są realizowane zasady takie jak: a) zasada skargowości; b) zasada
kontradyktoryjności; c) zasada bezpośredniości, a także jeszcze inne zasady, które związane
są z postępowaniem sądowym.26 Jest to tryb przewidziany we wszystkich systemach
orzeczniczych.27 Kodeks postępowania w sprawach o wykroczenia wprowadza regułę, iż
zasadniczym (podstawowym) organem mandatowym w sprawach dotyczących wykroczeń
jest Policja, natomiast inne organy są uprawnione do prowadzenia postępowania
mandatowego tylko wówczas, gdy przepis szczególny tak stanowi, np. inspektor pracy,
strażnicy Państwowej Straży Rybackiej, strażnicy Państwowej Straży Łowieckiej, strażnicy
leśni, funkcjonariusze Straży Ochrony Kolei, straż graniczna, straż miejska itd. (art.95§1
k.p.w.).28 Kodeks postępowania w sprawach o wykroczenia chociaż przyjmuje, iż nałożenie
grzywny w drodze mandatu karnego nie jest orzekaniem, albowiem orzekanie następuje
wyłącznie w postępowaniu: a) zwyczajnym; b) przyspieszonym i c) nakazowym (art.2§1
25
Szerzej na temat pojęcia oraz rodzajów zatrzymania zobacz w: K. Eichstaedt, Czynności sądu w postępowaniu
przygotowawczym w polskim prawie karnym, Wydawnictwo C. H. Beck, Warszawa 2008r., s. 296 – 299.
26
M. Bojarski, Z. Świda, Podstawy materialnego i procesowego prawa o wykroczeniach, Wydawnictwo
Uniwersytetu Wrocławskiego, Wrocław 2008r., s. 299.
27
A. Marek, Prawo wykroczeń, Wydawnictwo C.H. Beck, Warszawa 2008r., s. 214.
28
Zobacz szerzej na ten temat: T. Grzegorczyk, Kodeks postępowania w sprawach o wykroczenia – komentarz,
op. cit., s. 330-333; zobacz także: T. Grzegorczyk, Postępowanie mandatowe w świetle uregulowań projektu
Kodeksu postępowania w sprawach o wykroczenia, Przegląd Policyjny, 2001r., nr 3, s. 14-21.
13
k.p.w.) oraz zastrzeżone jest dla niezawisłego sądu, to jednak zalicza postępowanie
mandatowe do postępowań szczególnych (zobacz: dział IX Kodeksu postępowania w
sprawach o wykroczenia, który obok postępowania przyspieszonego i nakazowego wymienia
także postępowanie mandatowe).29 Znamiennym jest jednak to, iż zgodnie z art.32§1 k.p.w.
rozstrzygnięcia zapadają w postaci: a) orzeczeń; b) zarządzeń; c) mandatów karnych. Mandat
karny należy więc rozumieć jako decyzję o charakterze procesowym, podobnie jak wyrok i
postanowienie, lecz podjętą przez organ niesądowy i uzależniony w zakresie swojego
rozstrzygnięcia od zgody sprawcy wykroczenia.30 W zaistniałej sytuacji stwierdzić należy
zatem, że chociaż nakładanie grzywny w drodze mandatu karnego nie stanowi orzekania w
dosłownym tego słowa znaczeniu, to jest to niewątpliwie rozstrzyganie w przedmiocie
odpowiedzialności za popełnienie określonego wykroczenia poprzez nałożenie mandatu
karnego. W efekcie mamy do czynienia z wystąpieniem przesłanki rei iudicatae (art.5§1 pkt 8
k.p.w.), o ile tylko postępowanie co do tego samego czynu obwinionego zostało prawomocnie
zakończone (dotyczy to także postępowania mandatowego).31 Mandat karny staje się
prawomocny w zależności od rodzaju mandatu, i tak:
1) mandat gotówkowy, którym może być nałożona grzywna jedynie wobec osoby
czasowo przebywającej na terytorium Rzeczypospolitej Polskiej lub nie mającej
stałego miejsca zamieszkania albo pobytu, staje się prawomocny z chwilą uiszczenia
grzywny funkcjonariuszowi, który ją nałożył (art.98§2 k.p.w.);
2) mandat kredytowany, wydawany ukaranemu za potwierdzeniem odbioru, którym
może być nałożona grzywna wobec osoby innej niż wymieniona w punkcie, o którym
mowa powyżej, a staje się on prawomocny z chwilą pokwitowania jego odbioru
(art.98§3 k.p.w.);
3) mandat zaoczny, którym można nałożyć grzywnę w razie stwierdzenia wykroczenia,
którego sprawcy nie zastano na miejscu jego popełnienia, gdy nie zachodzi
wątpliwość co do osoby tego sprawcy; mandat taki pozostawia się wówczas w takim
miejscu, aby sprawca mógł go niezwłocznie odebrać, a staje się on prawomocny z
chwilą uiszczenia grzywny we wskazanym miejscu i terminie (art.98§4 i 5 k.p.w.).
Konsekwencją
odmowy
przyjęcia
mandatu
karnego
lub
nieuiszczenia
w
wyznaczonym terminie grzywny nałożonej mandatem zaocznym jest to, iż organ, którego
29
T. Grzegorczyk, Postępowanie mandatowe w świetle uregulowań projektu Kodeksu postępowania w sprawach
o wykroczenia, op. cit., s. 14.
30
T. Grzegorczyk, Kodeks postępowania w sprawach o wykroczenia – komentarz, op. cit., s. 329.
31
T. Grzegorczyk, Postępowanie mandatowe w świetle uregulowań projektu Kodeksu postępowania w sprawach
o wykroczenia, op. cit., s. 14; zobacz także: T. Grzegorczyk, Postępowania szczególne w sprawach o
wykroczenia, Prok. i Pr., 2002r., nr 1, s. 38 – 40,
14
funkcjonariusz nałożył grzywnę, występuje do sądu z wnioskiem o ukaranie. We wniosku
należy jednak zaznaczyć, że obwiniony odmówił przyjęcia mandatu albo nie uiścił grzywny
nałożonej mandatem zaocznym, a w miarę możności podać także przyczyny odmowy (art.99
k.p.w.).
W postępowaniu mandatowym można nałożyć grzywnę, gdy (zobacz: art.97§1 k.pw.):
1) schwytano sprawcę wykroczenia na gorącym uczynku lub bezpośrednio po
popełnieniu wykroczenia (w tym wypadku nałożenie grzywny w drodze mandatu
karnego nie może nastąpić po upływie 14 dni od daty ujawnienia czynu);
2) uprawniony funkcjonariusz stwierdzi popełnienie wykroczenia naocznie pod
nieobecność sprawcy albo za pomocą urządzenia pomiarowego lub kontrolnego, a nie
zachodzi wątpliwość co do osoby sprawcy czynu (w tej sytuacji nałożenie grzywny w
drodze mandatu karnego nie może nastąpić po upływie 30 dni od daty ujawnienia
czynu).
Warto także wspomnieć o ujemnych (negatywnych) przesłankach nałożenia grzywny
w drodze mandatu karnego. Oznacza to, iż w przypadku ich wystąpienia nie można nałożyć
grzywny w drodze mandatu karnego. Ma to miejsce w dwóch przypadkach, a mianowicie:
1) gdy za wykroczenie należałoby orzec środek karny (dotyczy to nie tylko sytuacji gdy
jest obligatoryjny obowiązek orzeczenia środka karnego, ale także wówczas gdy
obowiązek ten jest fakultatywny i w ocenie organu mandatowego niezbędny);
2) zachodzi sytuacja, o której jest mowa w art. 10 k.w., to jest wówczas gdy czyn
sprawcy wyczerpuje jednocześnie znamiona wykroczenia i przestępstwa (art.96§2
k.p.w.).
Znamienne jest także to, iż w sytuacji określonej w art.9§1 k.w., to jest wówczas gdy
czyn sprawcy wyczerpuje znamiona wykroczeń określonych w dwóch lub więcej przepisach
ustawy, nałożenie grzywny w drodze mandatu karnego jest możliwe jedynie wtedy, gdy w
zakresie wszystkich naruszonych przepisów postępowanie mandatowe jest dopuszczalne
(art.96§2 k.p.w.).
Zasadą jest, iż w postępowaniu mandatowym można nałożyć grzywnę w wysokości do
500 zł. Dolna natomiast granica grzywny, którą można nałożyć w drodze mandatu karnego
wynosi 20 zł. Przepisy od zasady tej przewidują jednak wyjątki (zobacz: art.96 k.p.w.).
Znamienne jest także to, iż przy występowaniu więcej niż jednego wykroczenia możliwe jest
nałożenie tylu mandatów, ile zostało stwierdzonych czynów. W postępowaniu mandatowym
15
nie ma bowiem zastosowania przepis art.9§2 k.w., albowiem dotyczy on orzekania, zaś
nałożenie grzywny w drodze mandatu karnego nie jest w żadnym wypadku orzekaniem.32
Ostatecznie należy dojść do wniosku, iż Policja w postępowaniu w sprawach o
wykroczenia odgrywa dominująca rolą, co należy uznać za prawidłowe rozwiązanie
modelowe. Konstatując wskazać trzeba, iż największe znaczenie dla określenia znaczącej
pozycji Policji w postępowaniu w sprawach o wykroczenia ma to, iż policja jest organem
samodzielnie podejmującym czynności wyjaśniające, jest podstawowym oskarżycielem
publicznym oraz organem mandatowym. W mojej ocenie zasadne i celowe byłoby jednak
zwiększanie aktywności Policji jako oskarżyciela publicznego poprzez branie bezpośredniego
udziału zarówno w postępowaniu przed sądem I instancji, jak i w postępowaniu apelacyjnym.
Obserwowana przeze mnie w tym zakresie mała aktywność Policji jako oskarżyciela
publicznego, w tym także poprzez składanie środków odwoławczych, nie zasługuje na
aprobatę. Niewątpliwie bowiem większa aktywność Policji w tym zakresie przyczyniłaby się
do poznania przez sąd niejednokrotnie zasadnych argumentów oskarżyciela publicznego, co
zapewne miałoby również przełożenie na treści wydawanych orzeczeń.
32
T. Grzegorczyk, Postępowania szczególne w sprawach o wykroczenia, op. cit., s. 48
16