Iwona Kiniorska, Ewa Palka, Janina Wronska

Studia i Materiały. Miscellanea Oeconomicae
Rok 18, Nr 3/2014
Wydział Zarządzania i Administracji
Uniwersytetu Jana Kochanowskiego w Kielcach
Rozwój regionalny w liczbach
Iwona Kiniorska1
Ewa Pałka2
Janina Wrońska-Kiczor3
WYKORZYSTANIE POTENCJAŁU ŚRODOWISKA
PRZYRODNICZEGO W OFERCIE GOSPODARSTW
AGROTURYSTYCZNYCH NA PRZYKŁADZIE
POWIATU PIŃCZOWSKIEGO
Wstęp
Agroturystyka jest jedną z pierwszych, podjętych po 1990 roku inicjatyw
wielofunkcyjnego rozwoju obszarów wiejskich. Stanowi ona realną, ekonomiczną
szansę dla przeludnionej i zagrożonej bezrobociem świętokrzyskiej wsi. Wpływa
bowiem na poprawę ogólnego poziomu życia jej mieszkańców, stwarzając nowy
rynek pracy i dodatkowe źródła pozyskiwania dochodów.
Pierwsza dekada XXI wieku w Polsce to okres, w którym ze zwiększoną
dynamiką rozwijały się alternatywne formy turystyki. Jedną z nich jest
agroturystyka, zaliczana do różnorodnych form turystyki rozwijających się
w oparciu o potencjał obszarów wiejskich. Odejście od turystyki masowej
w kierunku turystyki alternatywnej wywołane jest dużym tempem życia i stresem
dotykającym mieszkańców większych aglomeracji miejskich. Atutami
agroturystyki jest możliwość bezpośredniego i aktywnego uczestnictwa
w funkcjonowaniu gospodarstwa i jego najbliższego otoczenia4. W założeniu
agroturystyka to działalność prowadzona na terenach wiejskich, w której podstawą
tworzenia produktu turystycznego jest pojedyncze gospodarstwo lub grupa
1
2
3
4
Dr Iwona Kiniorska, adiunkt, Uniwersytet Jana Kochanowskiego w Kielcach.
Dr Ewa Pałka, adiunkt, Uniwersytet Jana Kochanowskiego w Kielcach.
Dr inż. Janina Wrońska-Kiczor, adiunkt, Uniwersytet Jana Kochanowskiego w Kielcach.
M. Sznajder, L. Przezbórska, Agroturystyka, Polskie Wydawnictwo Ekonomiczne, Warszawa,
2006, s. 257.
145
gospodarstw rolnych świadczących usługi noclegowe, gastronomiczne,
rekreacyjne i edukacyjne oraz pozwalające turyście na aktywne włączenie się
w realizowane na terenie gospodarstwa prace5.
W literaturze przedmiotu istnieje wiele definicji potencjału turystycznego. Pod
tym pojęciem rozumie się wszystkie elementy środowiska geograficznego oraz
zachowania człowieka, które mogą być wykorzystane do uprawiania turystyki6.
Tworzenie oferty agroturystycznej odbywa się w oparciu o potencjał środowiska
przyrodniczego i kulturowego danego regionu. Im wyższy jest potencjał, tym
istnieje więcej możliwości urozmaicenia oferty.
W Polsce obserwuje się obecnie wzrastające zapotrzebowanie na ciekawy
produkt agro- i ekoturystyczny. Motywuje to właścicieli gospodarstw rolnych do
wzbogacania oferty o nowe elementy pozwalające na optymalne wykorzystanie
potencjału turystycznego najbliższej okolicy, w której funkcjonuje7. Jednak
optymalne wykorzystanie walorów środowiska przyrodniczego i kulturowego
wymaga właściwej kreatywności w tworzeniu produktu turystycznego.
Celem opracowania jest analiza wykorzystania potencjału środowiska
przyrodniczego w tworzeniu oferty gospodarstw agroturystycznych. Jako obszar
badań wybrano powiat pińczowski charakteryzujący się wysokim potencjałem
przyrodniczym i kulturowym. W badaniach uwzględniono gospodarstwa
agroturystyczne zlokalizowane na terenie powiatu, w którym to walory
przyrodnicze stanowią podstawę tworzenia produktu turystycznego.
Podstawą opracowania były badania ankietowe przeprowadzone latem 2011
roku w gospodarstwach agroturystycznych zlokalizowanych na badanym
obszarze. Z ankietą dotyczącą różnorodnych uwarunkowań rozwoju agroturystyki
zwrócono się do właścicieli badanych gospodarstw. Dla potrzeb niniejszej pracy
przeprowadzono analizę składowych potencjału środowiska przyrodniczego
obszaru badań, wyodrębniając elementy najbardziej istotne dla tworzenia produktu
turystycznego. Następnym etapem badań było wygenerowanie produktu
turystycznego, jaki mógłby powstać na bazie konkretnych walorów. W kolejnym
etapie prac w wybranych, funkcjonujących na badanym obszarze gospodarstwach
agroturystycznych przeprowadzono badania ankietowe, których celem była ocena
wykorzystania elementów potencjału środowiska przyrodniczego w kształtowaniu
oferty turystycznej. Wybierając obiekty do badania kierowano się kryterium
rolniczego użytkowania ziemi. Część wstępnie zakwalifikowanych obiektów
została wykluczona ze względu na brak prowadzonej działalności rolniczej, co
klasyfikowało dane gospodarstwo jako rozwijające turystykę wiejską, nie zaś
agroturystykę.
5
M. Dębniewska, M. Tkaczuk, Agroturystyka – koszty, ceny, efekty, Wyd. Poltext, Warszawa, 1997,
s. 181.
6
J. Kaczmarek, A. Stasiak, B. Włodarczyk, Produkt turystyczny, Polskie Wydawnictwo Ekonomiczne, Warszawa, 2005, s. 389.
7
S. Briggs, Marketing w turystyce, Wydawnictwo PWE, Warszawa, 2003, s. 203.
146
Powiat pińczowski zajmuje południowo-zachodnią część województwa
świętokrzyskiego. Od wschodu graniczy on z powiatem buskim, od północnegozachodu z powiatem jędrzejowskim, od północy z kieleckim, od południa
z kazimierskim. Od południowego-zachodu odgradza go granica z województwem
małopolskim. W skład powiatu pińczowskiego wchodzi pięć jednostek samorządu
terytorialnego: tj. dwa miasta i gminy – Działoszyce i Pińczów oraz trzy gminy
wiejskie – Kije, Michałów i Złota. Zajmuje on powierzchnię 613 km²
i zamieszkują go 41 282 osoby, co stanowi 5,2% powierzchni i 3,3% ludności
województwa świętokrzyskiego (stan na 31 XII 2010 r.).
1. Podstawy rozwoju agroturystyki w powiecie pińczowskim
Powiat pińczowski ma wiele cech, które czynią go predysponowanym do
rozwoju agroturystyki. Są to przede wszystkim:
- istnienie wielu różnorodnych walorów turystycznych,
- wystarczające dla potrzeb agroturystyki zasoby mieszkaniowe
w gospodarstwach,
- sprzyjająca struktura użytków rolnych i struktura agrarna.
Do innych cech predysponujących badany obszar do rozwoju agroturystyki
zaliczyć można również wysoki udział ludności rolniczej w ogólnej liczbie
ludności oraz jej dużą gęstość. Powiat pińczowski zalicza się do terenów o bardzo
przydatnych pod względem zagospodarowania rolniczego i leśnego warunków dla
rozwoju agroturystyki8.
Dodatkowymi argumentami świadczącymi o celowości rozwoju agroturystyki
w badanym powiecie są następujące fakty:
- występowanie czystych cieków wodnych, a wzdłuż nich łąk lub torfowisk
z rzadkimi gatunkami roślin;
- na większości obszarów wiejskich gleby nie są skażone metalami
ciężkimi, co wskazuje na wysoką jakość zdrowotną wytwarzanych tu
produktów żywnościowych;
- bliska odległość do znanych powszechnie miejscowości turystycznych,
takich jak np.: Busko-Zdrój, Solec-Zdrój, Sandomierz, Kurozwęki,
Jędrzejów oraz do kąpielisk;
- obserwuje się rosnące zainteresowanie wypoczynkiem i pobytem na
badanym obszarze przez mieszkańców dużych aglomeracji miejskich.
Spośród różnorodnych czynników decydujących o atrakcyjności turystycznej
terenu walory turystyczne są czynnikiem bardzo istotnym. Dzielimy je na walory
wypoczynkowe, krajoznawcze i specjalistyczne9. O walorach wypoczynkowych
badanego obszaru decydują warunki stanowiące zespół elementów środowiska
8
9
E. Pałka, Uwarunkowania i kierunki rozwoju agroturystyki na Kielecczyźnie, Wydawnictwo Akademii Świętokrzyskiej, Kielce, 2004, s. 135.
T. Lijewski, B. Mikułowski, J. Wyrzykowski, Geografia turystyki Polski, Polskie Wydawnictwo
Ekonomiczne, Warszawa, 1998, s. 340.
147
przyrodniczego, które w różnym stopniu wpływają na przydatność danego obszaru
z punktu widzenia jego funkcji turystycznej10. Biorąc pod uwagę wszystkie walory
wypoczynkowe wyznaczono wskaźniki walorów wypoczynkowych dla badanego
obszaru. Jego wartości wahają się w przedziałach powyżej 0,5; 0,4-0,5 oraz 0,250,4 i wskazują na bardzo duże, duże i średnie walory wypoczynkowe
predysponujące powiat pińczowski do rozwoju turystyki (tab. 1).
Tabela 1. Wartości wskaźników atrakcyjności turystycznej w gminach powiatu
pińczowskiego
Gminy
Wskaźnik walorów Wskaźnik walorów
Wskaźnik
Wskaźnik
wypoczynkowych
krajoznawczych
walorów
atrakcyjności
specjalistycznych turystycznej
(Ww)
(Wk)
(Ws)
(WA)
Działoszyce
0,27
0,17
0,39
0,26
Pińczów
0,67
0,67
0,67
0,67
Kije
0,27
0,17
0,33
0,23
Michałów
0,33
0,28
0,44
0,34
Złota
0,4
0,11
0,44
0,3
Źródło: opracowanie własne na podstawie Pałka E., Uwarunkowania i stan rozwoju agroturystyki
w powiecie pińczowskim, Infrastruktura i Ekologia Terenów Wiejskich, Polska Akademia Nauk,
Kraków, 2008, t. 2, s. 103-113.
Powiat pińczowski charakteryzuje się również wieloma różnorodnymi
walorami krajoznawczymi. Są one przestrzennie zróżnicowane. Bardzo wysokie
wskaźniki walorów krajoznawczych (powyżej 0,5 pkt.) występują w gminie
Pińczów, średnie (Wk 0,25-0,4 pkt.) w gminie Michałów, zaś niskie (Wk 0,150,25) w gminach Działoszyce i Kije.
Do walorów specjalistycznych zalicza się określone cechy środowiska
przyrodniczego, którymi nie jest zainteresowany masowy ruch turystyczny, a tylko
pewne, mniej liczne grupy społeczne. Ocenia się je z punktu widzenia
przydatności dla specjalnych form turystyki. Biorąc pod uwagę wszystkie walory
specjalistyczne łącznie, wyznaczono wskaźniki walorów specjalistycznych (Ws)
dla poszczególnych gmin badanego obszaru. Bardzo wysokie wartości,
świadczące o najlepszych walorach, wskaźnik ten osiągnął w gminie Pińczów
(powyżej 0,5 pkt.), zaś wartości wskazujące na średnio sprzyjające turystyce
walory specjalistyczne (0,3-0,45) w gminach Michałów, Złota, Działoszyce i Kije.
Wyliczone syntetyczne wskaźniki atrakcyjności turystycznej dla
poszczególnych gmin badanego powiatu wykazały zróżnicowanie przestrzenne
stopnia atrakcyjności terenu.
10
R. Przybyszewska-Gudelis, M. Grabiszewski, S. Iwicki, Problematyka waloryzacji i zagospodarowania miejscowości krajoznawczych w Polsce, Instytut Turystyki, Warszawa, 1997, s. 163.
148
Pozwoliło to wyróżnić odrębne mikrorejony w różnym stopniu
predysponowane do rozwoju agroturystyki: Są to:
- tereny szczególnie atrakcyjne turystycznie (wskaźnik WA powyżej 0,5
pkt.) w gminie Pińczów;
- tereny o średniej atrakcyjności turystycznej (wskaźnik WA 0,25-0,4 pkt.)
w gminach Michałów, Złota, Działoszyce;
- tereny o niskiej atrakcyjności turystycznej (wskaźnik WA 0,15-0,25 pkt.)
w gminie Kije.
Z przeprowadzonych badań wynika, że powiat pińczowski zalicza się do terenów
bardzo przydatnych do rozwoju agroturystyki. Wyniki pokazały, że w gminach
badanego powiatu istnieją lepsze niż na sąsiednich obszarach potencjalne warunki
tworzenia gospodarstw agroturystycznych.
Powiat pińczowski posiada niewątpliwie wiele atutów, które sprzyjają rozwojowi
turystyki (w tym i agroturystyki). Zostały one zestawione w tabeli 2.
Tabela 2. Analiza mocnych i słabych stron rozwoju turystyki w powiecie
pińczowskim
Mocne strony
-bogate walory przyrodnicze,
-nadwyżka siły roboczej w rolnictwie,
-coraz większe zainteresowanie ludności
różnymi formami turystyki rozwijanymi w
oparciu o potencjał obszarów wiejskich,
-położenie obszaru z dala od większych
aglomeracji miejskich i zakładów
przemysłowych,
-duży udział obszarów chronionych,
-poprawiający się stan bazy noclegowej
(szczególnie w gospodarstwach
agroturystycznych),
-region czysty ekologicznie,
-pojawiające się nowe oferty
zróżnicowanych produktów turystycznych.
Słabe strony
-zbyt słabo rozwinięta infrastruktura techniczna,
-niezadowalający poziom rozwoju infrastruktury
gastronomicznej i jej nierównomierne przestrzenne
rozmieszczenie,
-brak obiektów noclegowych o wyższym
standardzie,
-zbyt mała ilość regionalnych produktów
turystycznych,
-niewystarcząjąca promocja produktów
turystycznych, którymi dysponuje badany obszar,
-niezadowalająca jakość usług turystycznych,
-słaba znajomość języków obcych,
-niedoskonałość punktów informacji turystycznej,
-słabe podejmowanie inicjatyw społecznych przez
mieszkańców na rzecz rozwoju turystyki,
-niska aktywność małych i średnich przedsiębiorstw.
Źródło: opracowanie własne
149
2. Specyfika gospodarstw agroturystycznych w powiecie pińczowskim
Gospodarstwa agroturystyczne istnieją na Kielecczyźnie od 1993 r.11.
Corocznie powiększa się ich liczba, zaś produkt agroturystyczny jest rozszerzany.
Gminami z rozwijającą się działalnością agroturystyczną na terenie powiatu
pińczowskiego są: Pińczów, Michałów, Złota oraz Kije. Agroturystyczny rejon
południowy, w którym znajduje się badany obszar, to tereny o bardzo wysokich
walorach przyrodniczych. Znajduje się tu Zespół Parków Krajobrazowych
Ponidzia, a także znane uzdrowiska. Na jego terenie oraz w bezpośrednim
sąsiedztwie leżą liczne miejscowości o znacznych walorach kulturowych.
W analizowanym rejonie agroturystycznym o rozwoju tej funkcji ekonomicznej
decydowały głównie takie czynniki jak: pomoc władz lokalnych, aktywność
miejscowych rolników, chęć współdziałania i kierowanie się przykładem innych12.
Tabela 3. Gospodarstwa agroturystyczne w powiecie pińczowskim w 2006 i 2011
roku (według wybranych gmin)
Gminy
Liczba oraz udział procentowy
Liczba oraz udział procentowy
gospodarstw agroturystycznych w gospodarstw agroturystycznych w
ogólnej liczbie tych gospodarstw w ogólnej liczbie tych gospodarstw w
powiecie pińczowskim w 2006 r.
powiecie pińczowskim w 2011 r.
Działoszyce
-
-
-
-
Pińczów
6
50
8
66,67
Kije
2
16,67
1
8,33
Michałów
2
16,67
2
16,67
Złota
2
16,67
1
8,33
Źródło: opracowanie własne na podstawie badań terenowych przeprowadzonych w ramach realizacji
tematu BW 231/W/2009 (w UJK w Kielcach).
Aktualnie największa liczba i udział gospodarstw agroturystycznych
w powiecie pińczowskim występuje w najbardziej atrakcyjnej turystycznie gminie
Pińczów (tab. 3). Agroturystyka trafiła tu na szczególnie sprzyjające warunki,
o czym świadczy przyrost liczby turystów. Badany obszar dobrze nadaje się do
odbywania pieszych i rowerowych wycieczek, uprawiania jazdy konnej, sportów
wodnych, wędkowania, grzybobrania. Istniejące gospodarstwa agroturystyczne
ściśle współpracują z Urzędem Miasta i Gminy w Pińczowie, który zamieszcza
oferty wypoczynku na wsi na swoich stronach internetowych. Ponadto większość
11
E. Pałka, Agroturystyka - nowa forma działalności gospodarczej wsi województwa kieleckiego,
[w:] Wielofunkcyjny rozwój obszarów wiejskich, Zeszyty Naukowe Akademii Rolniczej w Krakowie, 1998, zeszyt 59, s. 283-292.
12
E. Pałka, Pozarolnicza działalność gospodarcza w indywidualnych gospodarstwach rolnych województwa świętokrzyskiego, Wydawnictwo Uniwersytetu Humanistyczno-Przyrodniczego Jana
Kochanowskiego, Kielce, 2010, s. 169.
150
wydawnictw finansowanych przez urzędy gmin zamieszcza informacje
o gospodarstwach agroturystycznych działających na ich terenie.
Większość ankietowanych gospodarstw agroturystycznych zlokalizowana jest
w centrum wsi, tylko jedno z nich umiejscowione jest z dala od zabudowy
wiejskiej. Większość badanych gospodarstw posiada kilkuletnie doświadczenie
w prowadzeniu działalności agroturystycznej (wykres 1).
liczba gospodarstw
3
2,5
2
1,5
1
0,5
0
2 lata
4 lata
6 lat
9 lat
10 lat
12 lat
czas funkcjonowania badanych gospodarstw agroturystycznych (w latach)
Wykres 1. Okres funkcjonowania badanych gospodarstw agroturystycznych
(w latach)
Źródło: opracowanie własne na podstawie badań terenowych przeprowadzonych w ramach realizacji
tematu BW 231/W/2009 (w UJK w Kielcach)
Dwa gospodarstwa o najdłuższym stażu przyjmują turystów od ponad 10 lat,
kolejne działa 10 lat. Jedynie cztery gospodarstwa rozpoczęły działalność
w okresie pięciu lat. Oceniając podstawowy profil prowadzonej działalności
rolniczej w badanych gospodarstwach stwierdzić można, że w ośmiu obiektach
dominuje profil upraw roślinnych, w trzech upraw roślinnych i chowu zwierząt,
natomiast jedno gospodarstwo zajmuje się wyłącznie chowem zwierząt.
Wśród ankietowanych podmiotów dominują gospodarstwa o powierzchni
5-10 ha. Pięć gospodarstw posiada mniejsze niż 5 ha areału, zaś jedno
powierzchnię przekraczającą 10 ha (wykres 2).
151
6
liczba gospodarstw
5
4
3
2
1
0
1 - 2 ha
2,1 - 5 ha
5,1 - 10 ha
pow. 10 ha
Powierzchnia gospodarstw
Wykres 2. Powierzchnia badanych gospodarstw agroturystycznych (w ha)
Źródło: opracowanie własne na podstawie badań terenowych przeprowadzonych w ramach realizacji
tematu BW 231/W/2009 (w UJK w Kielcach).
Agroturystyka stanowi dla wszystkich ankietowanych rolników dodatkowe
źródło dochodu. Nikt z właścicieli nie traktuje dochodów z turystyki jako
podstawowego źródła utrzymania.
W większości przypadków obsługą ruchu turystycznego w gospodarstwach
zajmują się bezpośrednio ich właściciele. Niekiedy w obsłudze turystów
i prowadzeniu gospodarstwa pomagają dodatkowe osoby. Okres największego
obciążenia ruchem turystycznym to ferie, wakacje i długie weekendy (dziewięć
gospodarstw) oraz przedłużony sezon turystyczny trwający od początku maja do
końca października
(trzy gospodarstwa). W żadnym z gospodarstw nie
odnotowano zainteresowania turystów wypoczynkiem w sezonie zimowym.
Każde z dwunastu analizowanych obiektów agroturystycznych oferuje do
piętnastu miejsc noclegowych. W żadnym z badanych podmiotów nie mogą
nocować większe liczebnie grupy turystów.
3. Wykorzystanie potencjału turystycznego obszaru w ofercie gospodarstw
agroturystycznych
Zakłada się, że podstawą tworzenia produktu agroturystycznego powinno stać
się pełne wykorzystanie walorów środowiska przyrodniczego i kulturowego.
Ocenę wykorzystania potencjału środowiska przyrodniczego w ofercie
gospodarstw agroturystycznych poprzedzono wyróżnieniem podstawowych
walorów miejscowej przyrody, które stanowią atrakcje dla potencjalnych
turystów.
152
Przeprowadzone dla potrzeb niniejszego opracowania badania terenowe
wykazały, że najlepiej wykorzystanymi, w analizowanych gospodarstwach,
walorami środowiskowymi są zróżnicowanie krajobrazu, obecność obszarów
chronionych i zbiorników wodnych oraz zróżnicowanie rzeźby. Wymienione
walory zostały wykorzystane do tworzenia oferty turystycznej obejmującej między
innymi: wycieczki przyrodnicze i krajoznawcze, wyjścia na grzybobrania oraz
organizację różnorodnych warsztatów tematycznych. Natomiast za najbardziej
istotne z punktu widzenia turysty uznano bioróżnorodność i wynikające z niej
zróżnicowanie krajobrazowe, obecność kompleksów leśnych, możliwość poznania
miejscowej flory i fauny, w tym wyjątkowych zbiorowisk roślinnych o wysokich
walorach przyrodniczych. Walory te mogły zostać wykorzystane w tworzeniu
ofert przez gospodarstwa agroturystyczne i mogą stanowić podstawę do
zaoferowania turystom różnorodnych atrakcji takich jak np. wycieczki terenowe
i spacery, fotosafari, wyprawy w celu obserwacji ptaków lub zwierząt,
grzybobrania, zbieranie owoców leśnych, ziół. Turyści mogą odbywać wycieczki
terenowe samodzielnie lub pod opieką gospodarzy, co stanowi dodatkową wartość
oferty.
Lokalizacja obszarów chronionych, rezerwatów i pomników przyrody stanowi
istotny atut badanego obszaru. Powiat pińczowski charakteryzuje się
występowaniem terenów o dużych wartościach przyrodniczych. Większość z nich
znajduje się w strefach ochronnych Zespołu Parków Krajobrazowych Ponidzia,
bądź w ich otulinie. Jego powierzchnia wynosi łącznie z otuliną 85 598 ha,
z czego 40 692 ha (47,5%) to tereny parku, natomiast 44906 ha (52,5%) przypada
na ich otulinę. Zespół Parków Krajobrazowych Ponidzia powstał w 1986 roku
i obejmuje swoim zasięgiem wszystkie gminy powiatu pińczowskiego. Zgodnie
z podziałem administracyjnym parki Ponidzia znajdują się na terenach
następujących gmin:
- Nadnidziański Park Krajobrazowy położony jest na obszarze gmin: Kije,
Pińczów, Michałów i Złota;
- Szaniecki Park Krajobrazowy obejmuje swym zasięgiem gminy Kije
i Pińczów;
- Kozubowski Park Krajobrazowy znajduje się na terenach gmin: Pińczów,
Michałów, Złota i Działoszyce.
Kolejnym walorem przyrodniczym badanego obszaru jest obecność unikalnych
form przyrody, które dla turystów mogą stanowić cel wypraw poznawczych. Do
najatrakcyjniejszych form przyrody nieożywionej należą powierzchniowo
występujące gipsy wielkokrystaliczne, tworzące pionowo ustawione i równolegle
zrośnięte formy krystaliczne zwane „szklicą”13. Wielkość tych gipsów dochodzi
do 3,5 m i są to najprawdopodobniej największe kryształy gipsów na świecie.
Występują tu także liczne jaskinie, wertepy i leje powstałe wskutek krasowienia
13
J. i B. Łuszczyńscy, Nadnidziański Park Krajobrazowy, Zarząd Świętokrzyskich i Nadnidziańskich Parków Krajobrazowych, Kielce, 1998, s. 63.
153
form gipsowych. Walor przyrodniczy może także stanowić zróżnicowana
i urozmaicona rzeźba sprzyjająca pieszym wędrówkom, wycieczkom rowerowym,
czy zimą wyprawom na nartach biegowych.
Bardzo okazale prezentuje się flora badanego obszaru. Na powierzchni
występujących tu skałek gipsowych wykształciły się unikatowe zbiorowiska
kserotermiczne o charakterze murawowym. Na terenie parków występuje 49
gatunków roślin podlegających całkowitej ochronie oraz 12 gatunków roślin
objętych ochroną częściową.
Obecność cieków i zbiorników wodnych stanowi również niewątpliwą atrakcję
turystyczną. Ciekawą dla turystów atrakcję stanowi płynąca przez obszar
Nadnidziańskiego Parku Krajobrazowego rzeka Nida. Odznacza się ona dużą
krętością tworząc liczne meandry i starorzecza o znaczących walorach
estetycznych. Nida jest ostoją dla wielu gatunków ryb oraz ptactwa wodnobłotnego. Odnotowano wiele przypadków wykorzystania zbiorników i cieków
wodnych jako obiektów lub terenów rekreacyjnych umożliwiających kąpiel
i plażowanie lub zorganizowania stanowisk dla wędkarzy.
Istotnym dla turystów walorem jest lokalizacja lasów, których największe
kompleksy występują na terenie Kozubowskiego Parku Krajobrazowego. Zajmują
one blisko połowę jego powierzchni. W składzie gatunkowym drzewostanu
dominują lasy grądowe, łęgowe i bory mieszane. Na obszarze tym występuje
interesujące runo leśne w postaci gatunków ciepłolubnych oraz muraw
kserotermicznych. Charakterystyczne dla tego obszaru są wąwozy, parowy, czy
suche dolinki powstałe na skutek erozji lessowego podłoża.
Za bardzo istotne i cenione przez turystów elementy środowiska uznawane są
czyste wody i powietrze (analizowany obszar położony jest z dala od zakładów
przemysłowych i lokalnych punktów emisji zanieczyszczeń), a także cisza i spokój
sprzyjające wypoczynkowi i rekreacji czynnej oraz biernej. Walory te są
szczególnie istotne dla mieszkańców dużych aglomeracji miejskich udających się
na wieś w poszukiwaniu ciszy, odosobnienia i poczucia otaczającej przestrzeni,
wolnej od zwartej zabudowy i miejskiego zgiełku. Tego typu walory wykorzystuje
się w gospodarstwach agroturystycznych przygotowując wydzielone przestronne
tereny rekreacyjne, tarasy widokowe, altany położone na uboczu gospodarstwa
pozwalające na wypoczynek.
Współcześnie w gospodarstwach agroturystycznych niezwykle istotna jest
także dostępność walorów przyrodniczych na terenie danego gospodarstwa14.
Chodzi tu między innymi o możliwość korzystania z owoców i warzyw rosnących
na terenie obiektu, kontakt ze zwierzętami hodowanymi w gospodarstwie (jazda
konna, udział w karmieniu zwierząt gospodarskich). W ostatnich latach pojawiła
się w gospodarstwach agroturystycznych także grupa turystów, którzy cenią sobie
możliwość uczestniczenia w pracach gospodarskich (np. sianokosy, żniwa,
14
M. Drzewiecki, Podstawy agroturystyki, Oficyna Wydawnicza OPO, Bydgoszcz, 2001, s. 142.
154
wybieranie miodu) prowadzonych na terenie gospodarstwa, co daje im możliwość
poznania specyfiki wsi i bezpośredniego kontaktu z naturą.
Wszystkie wymienione walory zostały ujęte w ankiecie przeprowadzonej
wśród właścicieli gospodarstw agroturystycznych w powiecie pińczowskim
(wykres 3).
zróżnicowanie krajobrazu
walory środowiska
bioróżnorodność
obecność obszarów
chronionych
obecność zbiorników
wodnych
zróżnicowanie rzeźby
terenu
cisza i spokój
formy geomorfologiczne
0
1
2
3
4
5
6
7
8
9
10
11
liczba gospodarstw wykorzystujących dany walor
Wykres 3. Wykorzystanie walorów środowiska przyrodniczego w ofercie
badanych gospodarstw agroturystycznych powiatu pińczowskiego
Źródło: opracowanie własne na podstawie badań terenowych przeprowadzonych w ramach realizacji
tematu BW 231/W/2009 (w UJK w Kielcach)
Przeprowadzone badanie wykazało, że najbardziej zauważalnym i najlepiej
wykorzystanym walorem środowiskowym jest obecność różnorodnych form
geomorfologicznych, która znalazło swoje odzwierciedlenie w ofercie dziesięciu
gospodarstw. Najbardziej rozpowszechnionym sposobem wykorzystania
różnorodności geologicznej i krajobrazowej było na badanym obszarze
organizowanie wycieczek pieszych, bądź rowerowych po najbliższej okolicy.
Kolejnym walorem, który wykorzystano w ośmiu gospodarstwach była cisza
i spokój. W ofercie badanych gospodarstw pojawiły się wyprawy na grzybobrania,
wycieczki przyrodnicze, zbieranie runa leśnego oraz warsztaty praktyczne ze
zbierania i wykorzystywania ziół. Większość właścicieli gospodarstw
155
agroturystycznych zwracała uwagę swoich gości na obecność obszarów
chronionych występujących w sąsiedztwie, zachęcając do odbycia wycieczek po
najbliższej okolicy.
W siedmiu gospodarstwach za niezwykle istotne aspekty oferty turystycznej
uznano obecność w okolicy obszarów chronionych (parków krajobrazowych,
rezerwatów i pomników przyrody) oraz zróżnicowanie rzeźby terenu.
Występowanie tego typu obszarów stwarza możliwość organizowania wycieczek
przyrodniczych i krajoznawczych, czy też spacerów i podziwiania pięknej,
unikalnej przyrody i krajobrazu.
Na obecność zbiorników wodnych jako potencjalnego miejsca do wypoczynku
i rekreacji dla swoich gości zwróciło uwagę sześciu właścicieli gospodarstw,
w tym trzech pragnie wykorzystywać mniejsze zbiorniki wodne jako miejsca do
wędkowania. Zróżnicowanie krajobrazu sprzyjające uprawianiu turystyki
aktywnej, w tym pieszej, rowerowej pojawiło się w ofertach pięciu obiektów
agroturystycznych. W gospodarstwach tych dla turystów przygotowano np.
wypożyczalnie rowerów.
Wśród właścicieli ankietowanych gospodarstw agroturystycznych tylko trzech
zwróciło szczególną uwagę na bioróżnorodność, jaką zapewniają na terenie
własnego gospodarstwa przygotowując pod tym kątem specjalne miejsca
rekreacyjne.
4. Podsumowanie
W Polsce w ostatnim dwudziestoleciu coraz większą popularność zdobywa
nowa forma turystyki, jaką jest agroturystyka. Mieszkańcy miast wybierają wieś
jako miejsce wypoczynku z wielu powodów. Najczęściej są to:
- dążenie do spędzania wolnego czasu w innym niż zazwyczaj środowisku,
- dość niski koszt wypoczynku w gospodarstwach rolnych,
- zmieniające się oczekiwania turystów,
- możliwość zakupu posiłków przygotowywanych z wysokiej jakości
produktów pochodzących z własnego gospodarstwa,
- możliwość relaksu i aktywnego wypoczynku na wsi.
Agroturystyka stanowi ekonomiczną szansę dla przeludnionej i zagrożonej
bezrobociem wsi świętokrzyskiej. Wpływa bowiem na poprawę ogólnego
poziomu życia jej mieszkańców, stwarzając nowy rynek pracy i źródła
pozyskiwania dochodów.
Przeprowadzona analiza wykorzystania potencjału środowiska przyrodniczego
w kształtowaniu oferty przez gospodarstwa agroturystyczne powiatu
pińczowskiego wykazała znaczne wykorzystanie podstawowych walorów
przyrodniczych badanego obszaru takich jak: zróżnicowanie krajobrazowe,
bioróżnorodność, lokalizacja obszarów chronionych, obecność swoistych form
geologicznych. W większości funkcjonujących gospodarstw agroturystycznych
przygotowano ofertę związaną ze wszystkimi wymienionymi walorami. Atrakcje
156
mniej rozpowszechnione takie jak: bioróżnorodność, zróżnicowanie krajobrazowe,
znalazły odzwierciedlenie w mniej niż 5 gospodarstwach. Jedynie w trzech
gospodarstwach zwrócono uwagę na niezwykłe znaczenie bioróżnorodności jako
podstawowego waloru przyciągającego turystów. W tym przypadku tłumaczyć to
można trudnościami w sprecyzowaniu przez ankietowanych form wykorzystania
tego atutu oraz możliwości ich przetworzenia na konkretny produkt turystyczny.
Korzystniej natomiast ocenia się wykorzystanie walorów środowiska
przyrodniczego w poszczególnych gospodarstwach. Możliwość uczestnictwa
w pracach w gospodarstwie, a dzięki temu bezpośrednie kontakty z naturą jako
przedmiot oferty
turystycznej zadeklarowało dziewięciu właścicieli
ankietowanych gospodarstw. W ośmiu gospodarstwach turyści mogą
wykorzystywać warzywa i owoce produkowane na terenie gospodarstwa. Analiza
danych dotyczących ankietowanych gospodarstw i zakresu oferowanych usług
wykazała, że najszerszą ofertę turystyczną przygotowali właściciele gospodarstw
funkcjonujących na rynku agroturystycznym od ponad 9 lat, co związane jest z ich
dużym doświadczeniem w turystyce oraz systematycznym rozszerzaniem oferty.
Na uznanie zasługują wszelkie inicjatywy podejmowane przez istniejące grupy
gospodarstw. W powiecie funkcjonuje lokalne Stowarzyszenie TurystycznoAgroturystyczne Ponidzie, w którym zrzeszona jest większość gospodarstw
agroturystycznych. Jak pokazują przykłady z wielu regionów w Polsce wspólne
przygotowywanie produktu turystycznego daje możliwość rozszerzenia oferty
dostępnej dla gości pojedynczego gospodarstwa oraz pełnego wykorzystania
potencjału danej miejscowości.
Ponad połowa właścicieli ankietowanych gospodarstw agroturystycznych
planuje dalszy rozwój oferty turystycznej oraz zagospodarowania turystycznego
dostępnego w gospodarstwie. Prawdopodobnie w przyszłości przyczyni się to do
lepszego wykorzystania potencjału turystycznego badanego regionu.
Reasumując można stwierdzić, że gospodarstwa agroturystyczne powiatu
pińczowskiego przygotowują turystom bogatą ofertę wypoczynku, zarówno
aktywnego, jak i biernego. Ciągle jednak nie w pełni wykorzystują wszystkie
dostępne walory przyrodnicze w tworzeniu produktu turystycznego.
Wykorzystywanie dotychczas pomijanych walorów z pewnością wpłynęłoby na
uatrakcyjnienie oferty części gospodarstw oraz sprawiło, że większa liczba
turystów chciałaby wypoczywać na ich terenie.
Bibliografia
1.
2.
3.
4.
Briggs S., Marketing w turystyce, Wydawnictwo PWE, Warszawa, 2003.
Dębniewska M., Tkaczuk M., Agroturystyka – koszty, ceny, efekty, Wyd. Poltext,
Warszawa, 1997.
Drzewiecki M., Podstawy agroturystyki, Oficyna Wydawnicza OPO, Bydgoszcz,
2001.
Kaczmarek J., Stasiak A., Włodarczyk B., Produkt turystyczny, Polskie Wydawnictwo
Ekonomiczne, Warszawa, 2005.
157
5.
Lijewski T., Mikułowski B., Wyrzykowski J., Geografia turystyki Polski, Polskie
Wydawnictwo Ekonomiczne, Warszawa, 1998.
6. Łuszczyńscy J. i B., Nadnidziański Park Krajobrazowy, Zarząd Świętokrzyskich
i Nadnidziańskich Parków Krajobrazowych, Kielce, 1998.
7. Pałka E., Agroturystyka - nowa forma działalności gospodarczej wsi województwa
kieleckiego, [W:] Wielofunkcyjny rozwój obszarów wiejskich, Zeszyty Naukowe
Akademii Rolniczej w Krakowie, 1998, zeszyt 59.
8. Pałka E., Uwarunkowania i kierunki rozwoju agroturystyki na Kielecczyźnie,
Wydawnictwo Akademii Świętokrzyskiej, Kielce, 2004.
9. Pałka E., Uwarunkowania i stan rozwoju agroturystyki w powiecie pińczowskim,
Infrastruktura i Ekologia Terenów Wiejskich, Polska Akademia Nauk, Kraków, 2008,
t. 2.
10. Pałka E., Pozarolnicza działalność gospodarcza w indywidualnych gospodarstwach
rolnych województwa świętokrzyskiego, Wydawnictwo Uniwersytetu HumanistycznoPrzyrodniczego Jana Kochanowskiego, Kielce, 2010.
11. Przybyszewska-Gudelis R., Grabiszewski M., Iwicki S., Problematyka waloryzacji
i zagospodarowania miejscowości krajoznawczych w Polsce, Instytut Turystyki,
Warszawa, 1997.
12. Sznajder M., Przezbórska L., Agroturystyka, Polskie Wydawnictwo Ekonomiczne,
Warszawa, 2006.
Abstrakt
Województwo świętokrzyskie (w tym również powiat pińczowski) są
obszarami, na których tereny wiejskie odgrywają dużą rolę. Corocznie funkcja
turystyczna (w tym również agroturystyka) jest coraz istotniejsza w gospodarce
tych regionów. Obserwowany stale wzrastający popyt na usługi i produkty agroi ekoturystyczne motywuje rolników do rozszerzania oferty świadczonych usług.
Rozwój usług agroturystycznych powinien być oparty na istniejących w danym
miejscu walorach środowiskowych i kulturowych.
Głównym celem niniejszego artykułu jest analiza wykorzystania walorów
środowiska przyrodniczego w ofercie gospodarstw agroturystycznych działających
na terenie powiatu pińczowskiego jako obszaru odznaczającego się najwyższym
potencjałem turystycznym. Ponadto oceniono ich znaczenia w kształtowaniu ofert
agroturystycznych na badanym obszarze. Opracowanie oparte jest na
zrealizowanych badaniach ankietowych przeprowadzonych latem 2011 roku na
terenie powiatu pińczowskiego.
Use of the natural environment potential of the Pińczów powiat in the offer of
agrotourism farms
The świętokrzyskie voivodship and the Pińczów powiat are the areas in which
rural areas are of great importance. Every year agrotourist function is more
important in their economy. Growing demand for interesting agro- and ecotourism products motivates owners of agrotourism farms to expand the range of
services on offer. Development of agrotourism products should be based on the
158
values of the natural environment and culture. The purpose of this article is to
analyze the use of the values of the natural environment in the offer of agrotourism
farms located in the Pińczów powiat as an area with a high tourist potential. The
study is based on a questionnaire research performed in summer 2011 in the
Pińczów powiat.
PhD Iwona Kiniorska, assistant professor, Jan Kochanowski University in Kielce.
PhD Ewa Pałka, assistant professor, Jan Kochanowski University in Kielce.
PhD engineer Janina Wrońska-Kiczor, assistant professor, Jan Kochanowski University in Kielce.
159