załacznik nr 10

DEMENCJA
JAK ROZPOZNAĆ?
JAK MOGĘ POMÓC?
(tło lub główny motyw – sylwetka młoda wspiera postać seniora)
PORADNIK DLA MLODZIEŻY
Strona | 1
CO TO JEST DEMENCJA?
Demencja, czyli otępienie, jest wywołana chorobą mózgu, zwykle przewlekłą
lub o postępującym przebiegu. Charakteryzuje się licznymi zaburzeniami
wyższych czynności korowych, takich jak:
pamięć
myślenie
orientacja
rozumienie
liczenie
zdolność uczenia się
język
ocena
Ponadto, zaburzeniom funkcji poznawczych często towarzyszą lub nawet je
poprzedzają zaburzenia emocjonalne, zaburzenia zachowania i motywacji
(WHO).
Trzy twarze starszych osób z zasłoniętymi:
1. oczyma 2. uszami 3.ustami
Strona | 2
CZY TO CZĘSTY PROBLEM?
Problem otępienia dotyczy ok. 1% populacji ogólnej. W Polsce ok. 400 000
osób choruje na demencję.
Ponieważ jest to schorzenie związane z wiekiem, wraz ze starzeniem się
populacji częstość przypadków otępienia wzrasta. Szacuje się, że rocznie na
świecie pojawia się 7.7 milionów nowych chorych, co 4 minuty kolejna osoba
zachoruje na demencję.
W wieku 60 i więcej lat ok. 6% osób wykazuje cechy otępienia, natomiast po 85
roku życia ok. 25%.
TEN PROBLEM MOŻE DOTYCZYĆ NASZYCH SĄSIADÓW,
BLISKICH, MOŻE TEŻ W PRZYSZŁOŚCI STAĆ SIĘ NASZYM
WŁASNYM
4 kontury starszych sylwetek, 3 wielokolorowe, 4 szara
Strona | 3
BARDZO WAŻNE JEST WCZESNE I WŁAŚCIWE
ZDIAGNOZOWANIE PRZYCZYNY OTĘPIENIA, GDYŻ NIEKTÓRE
Z NICH MOGĄ BYĆ SKUTECZNIE LECZONE LUB MOŻNA
ZMNIEJSZYĆ RYZYKO ICH WYSTĄPIENIA
DEMENCJE OBJAWOWE
- Naczyniopochodne (wielozawałowe, podkorowe)
- wodogłowie, guzy mózgu, zapalenia i pozapalne (HIV,
kiła), choroba Creutzfeldta-Jacoba, krwiaki pourazowe, padaczka
- choroby ogólnoustrojowe: niedobór wit. B12, kw. foliowego,
wit. B1, choroby tarczycy i inne zaburzenia hormonalne, węglowodanowe,
choroby wątroby i nerek, układu oddechowego i krążenia
- alkoholizm, substancje psychotropowe i leki
Zmięte serce
Strona | 4
CHOROBA ALZHEIMERA
Najczęstszą formą demencji jest choroba Alzheimera, która występuje u aż do
80% chorych jako samodzielna lub współistniejąca jednostka chorobowa z
otępieniem. Jest to tak zwane otępienie pierwotne, czyli będące wynikiem
zwyrodnienia mózgu.
Pierwszy opis choroby z charakterystycznym obrazem zmian tkanki mózgu pochodzi z 1906 r.
od niemieckiego neuropatologa Aloisa Alzheimera, który stwierdził w mózgu 51-letniej
pacjentki z postępującym otępieniem obecność tzw. blaszek amyloidowych (pozakomórkowe
złogi beta-amyloidu) oraz zwyrodnienia włókienkowego (wewnątrzkomórkowe włókna
neurofibrylarne).
Postać rodzinna choroby Alzheimera występuje w młodszym wieku (może już
przed 30 r.ż.), jest związana z obecnością tzw. genów sprawczych i dotyczy ok.
1% przypadków. Choroba zdecydowanie częściej występuje spontanicznie,
głównie po 65 r.ż .
Pośród znanych osobistości na chorobę Alzheimera cierpieli m.in. prezydent USA Ronald
Reagan, premier Wielkiej Brytanii Harold Wilson i Hiszpanii Adolfo Suarez, pisarz Terry
Pratchett i laureat Nagrody Nobla z fizyki w 2009 r. za badania nad światłowodami Charles
K. Kao.
Zarys sylwetki znanej osoby np. Regana lub Prachetta
Strona | 5
W przebiegu choroby Alzheimera dochodzi do zaniku korowego mózgu,
głównie w płatach skroniowym i ciemieniowym. Pogarsza się wydolność układu
cholinergicznego (związanego z acetylocholiną), odpowiedzialnego m.in. za
tworzenie i odtwarzanie śladów pamięciowych. Ponadto występuje nadmierne
pobudzenie w układzie glutaminergicznym (neuroprzekaźnik kwas
glutaminowy).
Powyższe zaburzenia stały się podstawą do opracowania leków, zmniejszających u części
chorych objawy otępienia. Aktualnie zarejestrowane do leczenia w chorobie Alzheimera
farmaceutyki to inhibitory cholinesterazy, enzymu rozkładającego acetylocholinę, w
rezultacie zwiększające jej stężenie w mózgu. Należą do nich donepezil i rywastygmina
(refundowane w Polsce dla chorych) i galantamina. Innym lekiem jest memantyna, będąca
antagonistą receptora NMDA, w konsekwencji zmniejszająca obecne w chorobie Alzheimera
pobudzenie w układzie glutaminergicznym.
Mimo stale prowadzonych badań nad leczeniem przyczynowym choroby
Alzheimera, nadal nie ma skutecznego leku na tę chorobę. Dostępne obecnie
metody farmakologiczne oraz niefarmakologiczne mają za główne zadanie
poprawę codziennego funkcjonowania chorego oraz, co bardzo ważne,
zmniejszenie obciążenia opiekuna.
Zmięty mózg
Strona | 6
INNE OTĘPIENIA
Inne, rzadsze postaci demencji pierwotnych to otępienie z ciałami Lewy`ego
(20%) oraz czołowo-skroniowe (12% otępień).
Charakteryzują się nieco odmiennym obrazem klinicznym i rodzajem zmian
zwyrodnieniowych mózgu, a także reakcją na leki.
Otępienie występuje również w przebiegu innych chorób neurologicznych, jak
choroba Parkinsona czy genetycznie uwarunkowana pląsawica Huntingtona.
Najczęstszym otępieniem objawowym jest naczyniopochodne (15%).
Ponieważ jest ono wynikiem zaburzeń układu sercowo-naczyniowego, obecność
czynników zwiększających ryzyko miażdżycy (nadciśnienie tętnicze, cukrzyca,
zaburzenia lipidowe krwi, otyłość, niewłaściwa dieta, nadużywanie alkoholu i
nikotynizm) oraz innych chorób serca znacząco zwiększa prawdopodobieństwo
wystąpienia tej formy demencji. Zapobiegając i właściwe lecząc te schorzenia
możemy nie dopuścić do rozwinięcia się otępienia naczyniopochodnego.
PAMIĘTAJ: CO DOBRE DLA SERCA, JEST DOBRE DLA MÓZGU
Serce i mózg trzymają się za ręce
Strona | 7
JAK PRZEBIEGA OTĘPIENIE W CHOROBIE ALZHEIMERA?
Osłabienie pamięci objawia się m.in. gubieniem rzeczy, również tych zwykle
pilnowanych, jak klucze do mieszkania, dowód osobisty, pieniądze. Co więcej,
osoba z otępieniem chowa je w dziwnych miejscach i często oskarża innych o
kradzież zagubionych przedmiotów. Chory zapomina o ważnych wydarzeniach,
wielokrotnie pyta o tę samą sprawę. Szczególnie zaburzona jest pamięć świeża.
Osoba z demencją na przykład nie pamięta, że jadła dziś posiłek, powtarza już
wcześniej wykonane czynności. Ma trudności z wykonaniem poleceń zgodnie z
instrukcją.
Zanika zdolność do uczenia się, rozumienia i wypowiadania słów, czytania i
liczenia. Trudności sprawiają rysowanie i inne złożone ruchy, również związane
np. z ubieraniem się i utrzymywaniem higieny. Pogarsza się sprawność ruchowa
i zwiększa ryzyko upadków z poważnymi urazami. Pojawiają się objawy
parkinsonowskie, jak sztywność mięśni, pochylona sylwetka, zaburzenia chodu,
drżenie. Te objawy mogą również być objawem ubocznym niektórych leków,
stosowanych w leczeniu zaburzeń zachowania i postrzegania.
Stopniowo traci się orientację we wcześniej znanym otoczeniu, nie rozpoznaje
właściwie pory roku, dnia, nie poznaje bliskich i w końcu gubi się własną
tożsamość. Choroba Alzheimera trwa zwykle 4 – 8 lat od rozpoznania.
Popiersie osoby starszej, wokół głowy unoszą się różne przedmioty (długopis,
zegarek, okulary, słońce, pytajnik)
Strona | 8
ZABURZENIA ZACHOWANIA
Tym objawom towarzyszą, lub nawet występują wcześniej, zaburzenia
zachowania. Chory może stać się apatyczny, traci inicjatywę i dotychczasowe
zainteresowania. We wczesnym etapie otępieniu nierzadko towarzyszy
depresja. Z drugiej strony, osoba z otępieniem staje się kłótliwa, drażliwa ze
skłonnością do agresji. Pobudzeniu niejednokrotnie towarzyszy lęk. Chory z
demencją może wykazywać zmiany osobowości, zachowywać się grubiańsko i
nieadekwatnie do sytuacji, utraciwszy zdolność rozumienia norm społecznych.
Chorzy często bezcelowo wędrują, czasem bezzasadnie krzyczą. Przestają dbać
o higienę, w późniejszych stadiach nie kontrolują oddawania moczu i stolca.
Wielu ma odwrócony rytm dobowy, w nocy wykazując wzmożoną aktywność,
natomiast dzień przesypiają.
O ile w pierwszym etapie otępienia chory wymaga nadzoru i okresowej opieki,
w kolejnym ta opieka jest praktycznie stała. W ostatnim okresie dominują
działania pielęgnacyjne.
Sylwetka w pokoju w ubraniu wyjściowym, w oknie księżyc
Strona | 9
Objawy psychopatologiczne powiązane z demencją mogą mieć postać zaburzeń
postrzegania, jak omamy (fałszywe doznania zmysłowe, najczęściej słuchowe
lub wzrokowe). Często występują urojenia (fałszywe przekonania i sądy), na
przykład zdrady małżeńskiej lub prześladowcze.
Zaburzenia zachowania i postrzegania można w większości opanować
odpowiednio dobranymi lekami oraz wspomóc metodami
niefarmakologicznymi, jak na przykład:
- łagodne odwracanie uwagi
- zapewnienie ruchu, pokierowanie na ulubione czynności
- unikanie kłótni i krzyku
- przytulenie, pogłaskanie
- proste, wyraźne i spokojne wydawanie koniecznych poleceń
- cierpliwość w kontaktach z chorym.
PONIEWAŻ ZABURZONA JEST MOŻLIWOŚĆ WYRAŻENIA PRZEZ
CHOREGO SŁOWAMI SWOICH POTRZEB, OBSERWACJA I
PRZEWIDYWANIE MOŻLIWYCH PROBLEMÓW POMOŻE
ZŁAGODZIĆ ZABURZENIA ZACHOWANIA.
Dwie osoby razem na spacerze podtrzymujące się
Strona | 10
ETAPY OTĘPIENIA
Zaburzenia
Otępienie łagodne
umiarkowane
znaczne
Pamięć
Trudność
zapamiętania
nowych
informacji,
utrudnia codzienną
aktywność
Zaburzenia
pamięci
krótko- i
długotrwałej,
istotnie ogranicza
samodzielność
Nie pamięta imion bliskich
osób, całkowicie
Strona | 11
niesamodzielny
Zachowanie
Niewielkie zmiany
osobowości,
możliwa depresja,
apatia, drażliwość
Nasilone objawy
apatii lub
drażliwości,
możliwe depresji
Dominuje apatia,
obojętność, czasem agresja
Wzrokowo-przestrzenne Początkowe
trudności w
rysowaniu i
samodzielnym
poruszaniu się
Wyraźne błędy w
rysowaniu,
poruszanie się
poza domem tylko
pod opieką
Nie potrafi rysować, wrócić
do domu, ubierać się
samodzielnie
Język
Rozumienie mowy
prawidłowe,
trudności w
doborze słów
Trudności w
rozumieniu mowy
i doborze słów
Brak rozumienia mowy,
ubogie słownictwo
Wykonawcze
Niewielkie
trudności w
liczeniu, zakupach,
stałych opłatach
Znaczne
zaburzenia w
zarządzaniu
pieniędzmi
Nie wykonuje
podstawowych czynności
higienicznych
Pamięć: mózg, zachowanie: głowa z ustami „w podkówkę”, wzrokowoprzestrzenne: oko w przestrzeni pudełka, język: język, wykonawcze: ręka w
układzie klucza mechanicznego
CZY MOŻNA ZAPOBIEC OTĘPIENIU?
Wykazano związek między wystąpieniem otępienia a niską edukacją we
wczesnym okresie życia, nadciśnieniem tętniczym w średnim wieku, paleniem
papierosów i cukrzycą w ciągu całego życia.
Okazuje się, że można zmniejszyć prawdopodobieństwo lub tempo rozwoju
demencji poprzez stymulowanie funkcji poznawczych od jak najwcześniejszych
lat. Aktywność umysłowa powoduje zwiększenie tzw. „rezerwy kognitywnej” i
jest zalecana na każdym etapie życia. Zdobywanie nowej wiedzy, nauka
języków obcych, czytanie książek, rozwiązywanie krzyżówek, również
rozmowy i spotkania towarzyskie są elementami sprzyjającymi umysłowi.
Ponieważ w patogenezie otępienia przypisuje się znaczącą rolę czynnikom naczyniowym,
zachowania zmniejszające ryzyko rozwoju miażdżycy są szczególnie zalecane. Należy do
nich dieta śródziemnomorska, oparta na oliwie z oliwek, z dużą ilością warzyw i owoców,
ryb, umiarkowanym piciem czerwonego wina. Z produktów białkowych zwłaszcza zaleca się
białe sery i kefiry o obniżonej zawartości tłuszczów. W naszym klimacie w okresie jesiennozimowym wskazane jest uzupełnianie witaminy D.
STOSOWANA W MŁODOŚCI DIETA BOGATA W NASYCONE
KWASY TŁUSZCZOWE (OBECNE NA PRZYKŁAD W CHIPSACH I
INNYCH FAST-FOODACH, FRYTKACH) I CUKRY PROSTE
(W BATONACH, SŁODZONYCH NAPOJACH) SPRZYJA
ROZWOJOWI DEMENCJI !*
Kolejnym bardzo ważnym elementem przeciwmiażdżycowym jest aktywność fizyczna, która
poza pracą zawodową i domowymi zajęciami z ruchem powinna uwzględniać ćwiczenia i
uprawianie sportu.
Te zachowania pomagają utrzymać prawidłową wagę ciała, a zarazem zmniejszyć ryzyko
powstania nadciśnienia tętniczego i cukrzycy.
*Przeczytaj koniecznie – Suplement.
Fast food w znaku zakazu
Strona | 12
POLA POMOCY - PIELĘGNACJA I OPIEKA CODZIENNA
- utrzymywanie higieny: przygotować czyste, stosowne i wygodne ubrania,
przypominać i w zaawansowanym stadium pomagać przy toalecie jamy ustnej,
kąpieli ciała
- wyprowadzanie do ubikacji przed snem, w późnym okresie zakładanie i
wymiana pieluchomajtek
- u chorych leżących zapobieganie odleżynom przez zmianę pozycji ciała co 2
godziny, pielęgnację skóry oliwką, stosownymi kremami, oklepywanie,
zwłaszcza pleców
- posiłki: zróżnicowane, dieta śródziemnomorska, małe porcje, 5 razy dziennie,
w późniejszym okresie posiłki przecierane, w razie potrzeby karmienie
(CIERPLIWOŚĆ), podawane specjalną strzykawką, uwaga na krztuszenie się
- dbanie o odpowiednią ilość płynów –około 1,5 do 2 litrów na dobę
2 sceny karmienia: 1. Starsza osoba karmi dziecko, 2. Dorosła karmi starszą
Strona | 13
POLA POMOCY - LECZENIE
- pomoc w znalezieniu odpowiedniego specjalisty (internet!)
- umówienie wizyty lekarskiej, zawiezienie chorego, również na zlecone
badania
- obserwacja i zgłaszanie problemów z chorym na wizycie lekarskiej
- wykupienie leków
- nadzór nad stosowaniem leków, datą ważności, bezpieczne miejsce
przechowywania
OPIEKA TO FORMA LECZENIA OSOBY Z OTĘPIENIEM
Symbol apteki
Strona | 14
POLA POMOCY - BEZPIECZNY DOM
- drzwi zewnętrzne zamykane na klucz, który przechowuje się w niedostępnym
dla chorego miejscu
- schody zabezpieczone bramką, okna z blokadą
- podłoga bez dywaników, szorstka, łatwa do mycia
- przestrzeń do chodzenia, bez zbędnych przeszkadzających przedmiotów
- zabezpieczenie urządzeń gazowych (wyłączanie dopływu gazu, gdy chory sam
w domu), elektrycznych, stosowanie bezpiecznego czajnika elektrycznego
- schowanie w niedostępnym dla chorego miejscu niebezpiecznych środków
chemicznych, ostrych narzędzi i ważnych rzeczy
- toaleta, łazienka wyraźnie oznaczona lub podpisana, usunięty zamek lub
zasuwa wewnętrzne
- łazienka: mata antypoślizgowa w wannie, brodziku, ławeczka na wannę,
uchwyty koło wanny i sedesu
- pokój chorego: unikać niepotrzebnego przemeblowania, w zaawansowanym
stadium choroby – łóżko z dostępem z dwóch stron, materac
przeciwodleżynowy, zostawianie zapalonej lampki w nocy
Zarys domu, wewnątrz łóżko z zapaloną obok lampką
Strona | 15
BIBLIOGRAFIA
Diagnostyka i leczenie otępień. Rekomendacje zespołu ekspertów Polskiego
Towarzystwa Alzheimerowskiego. Medisfera 2012.
http://www.who.int/medicines/areas/priority_medicines/BP6_11Alzheimer.pdf
http://www.alz.co.uk/research/WorldAlzheimerReport2014.pdf
Strona | 16