nasza gmina nr 101 - Gmina Wyznaniowa Żydowska w Krakowie

nasza gmina nr 101 - Gmina Wyznaniowa Żydowska w Krakowie

NASZA GMINA
GMINA WYZNANIOWA ŻYDOWSKA W KRAKOWIE
•
5775/1 (2014)
Nr 101
Nowa
Sefer Tora
w synagodze
Remu
Sofer Shlomo Orbach
2
NASZA GMINA – 5775/1(2014)
NASZA GMINA – 5775/1(2014)
3
NOWA SEFER TORA
W SYNAGODZE REMU
W
dniu 21 września 2014 odbyła się
uroczystość wprowadzenia nowego
zwoju Tory do gminnej synagogi Remu.
Ofiarowała go matka Allena Haberberga,
pani Micha Lea Haberberg - ku pamięci jej
rodziców: Harry’ego Rosena i Tillie Rosen.
W tradycji żydowskiej wydarzenie takie łączy się z
radosnym świętowaniem. Najpierw w hotelu Eden
miało miejsce dopisywanie ostatnich liter w zwoju.
Sofer, który przepisał tekst Tory na pergaminie pozostawił fragment, gdzie niektóre litery były tylko
zaznaczone konturem. Każda z osób obecnych na
uroczystości została uhonorowana symbolicznym
dopisaniem liter; mężczyźni kładli dłoń na rękę
sofera pana Shlomo Orbacha, który w ich imieniu
wypełniał hebrajskie litery piórem z koszernego
ptaka – indyka, maczanym w kałamarzu ze specjalnym tuszem. Wypowiadano przy tym w języku
hebrajskim słowa znaczące – Piszę dla uświęcenia
Tory. Kobiety tylko wypowiadały ten werset, a sofer w ich imieniu uzupełniał litery.
Następnie Sefer Tora została okryta zdobną sukienką i w rozśpiewanym korowodzie przeniesiona pod
baldachimem z hotelu Eden znajdującego się przy
ul. Ciemnej na ulicę Szeroką, gdzie na jej spotkanie
wyniesiono inne Tory z synagogi Remu. Wewnątrz
tej synagogi przez długi czas trwał radosny taniec
wokół bimy. Potem odbyło się w hotelu Eden uroczyste przyjęcie z okazji tego wydarzenia.
Krystyna Podgórska
Tadeusz Jakubowicz
Allen Haberberg
Micha Lea Haberberg
Naczelny Rabin Galicji Edgar Gluck
Rabin Krakowa Eliezer Gurary
4
NASZA GMINA – 5775/1(2014)
NASZA GMINA – 5775/1(2014)
5
NASZE
ŻYDOWSKIE
ŻYCIE
Taniec z Torą w synagodze Remu
ROSZ HASZANA
Nadejście żydowskiego Nowego Roku 5775
świętowaliśmy w Gminie bardzo uroczyście.
W niedzielę 21 września 2014, spotkaliśmy się w
synagodze Tempel na noworocznym koncercie
gminnego kantora Itzhaka Horowitza, który wystąpił
z zespołem muzyków w składzie: Walentyn Dubrowskij,
Janusz Witko, Michał Półtorak i Tomasz Grochot. Do
jednej z pieśni akompaniował artyście na pianinie Prezes
Gminy Tadeusz Jakubowicz. Pieśń „Szalom Alejchem”
zabrzmiała w nietypowej aranżacji; Itzhak Horowitz
zaprosił do jej wykonania swojego młodszego brata
Shaya, który wprowadził niezwykłą dynamikę swoją
rapową interpretacją. Koncert zachwycił publiczność
Koncert kantora Itzhaka Horowitza
i oczywiście były bisy. 24 i 25 września, w synagodze
Remu odbywały się z okazji Rosz Haszana modlitwy,
podczas których słuchaliśmy Szofaru, a na Taszlich
zgromadziliśmy się jak zwykle nad brzegiem Wisły.
Uroczyste kolacje podczas tych dwóch świątecznych
dni spożywaliśmy w synagodze Kupa; tradycyjne
jabłko z miodem, owoc granatu, chałę, wino i różne
dania przygotowane przez koszerny catering.
Pierwszy Szabat nowego roku był wyjątkowy; piątkowa modlitwa miała miejsce w synagodze Remu,
po niej przeszliśmy na szabatową kolację do synagogi Kupa. Wieczór ten miał szczególny nastrój, pieśni
szabatowe śpiewaliśmy wspólnie, ale usłyszeliśmy
też piękne niguny w interpretacji niezwykłego tercetu: rabina Eliezera Gurarego, Shaya i Itzhaka Horowitza. Brzmienie tych melodii pozostanie nam na
długo w pamięci.
JOM KIPUR
W piątkowy wieczór 3 października, w synagodze
Remu uczestniczyliśmy w modlitwie Kol Nidrei,
w sobotę odbyło się tam nabożeństwo żałobne Jizkor,
a po wieczornej modlitwie Neilah, na zakończenie
święta, znowu zabrzmiał dźwięk Szofaru.
6
NASZA GMINA – 5775/1(2014)
NASZA GMINA – 5775/1(2014)
Rabin
Nechemia Segal
SUKOT
Codzienna obecność dzieci w gminnym klubie przy
synagodze Kupa stwarza prawdziwie rodzinną atmosferę, a kiedy przed świętem Sukot zbudowano na
dziedzińcu synagogi tradycyjny szałas, uczestniczyły
one w jego dekorowaniu; wykonały rysunki symboli Plemion Izraela i kolorowe ozdoby. Pomagały też
przy serwowaniu świątecznych kolacji w suce dla
bardzo licznie przybyłych gości.
Przyjęcie z okazji Sukot, Simcha Beit Haszoewa zorganizowane było w wielkiej suce przy synagodze Izaaka w niedzielę 12 października. Świąteczny nastrój
podkreślała muzyka, wesołe zabawy dzieci, poczęstunek i lechaim. Simchat Tora świętowaliśmy modlitwą
i radosnym tańcem z Torą w synagodze Kupa.
Szalom Lewi
NIEDZIELNA JESZIWA
K
olejna edycja Niedzielnej Jesziwy odbyła
się 14 września 2014. Zebraliśmy się
w synagodze Izaaka, aby dowiedzieć się więcej
o Rosz Haszana i Jom Kipur. Wysłuchaliśmy
ciekawych wykładów, co pozwoliło nam
odświeżyć nasze wiadomości i przygotować się
do nadchodzących świąt.
Krystyna Podgórska
Rabin Krakowa Eliezer Gurary
7
Simcha Beit Haszoewa
Szałas przy synagodze Izaaka
Rabin Nechemia Segal przybliżył nam symbolikę i
znaczeniu miesiąca elul, który jest okresem skruchy i
pokuty. Po wyjściu z Egiptu Żydzi dostali Torę i popełnili grzech czcząc złotego cielca, z tego powodu modlili się do Boga przez 40 dni; od początku elul aż do
Jom Kipur. I wtedy po 40 dniach, Bóg im powiedział –
wybaczyłem jak prosiłeś. Historycznie jest to pierwszy
raz, kiedy Bóg wybaczył całemu narodowi. Dlatego my
zaczynamy naszą tszuwę od początku elul i kończymy
w Jom Kipur – Dzień Pojednania. Rabin Eliezer Gurary
opowiedział o Stworzeniu Świata i podkreślił, że Rosz
Haszana obchodzimy w dniu, w którym Bóg zakończywszy to dzieło - stworzył Człowieka.
Pan Szalom Lewi określił jakie znaczenie w judaizmie
ma dobroczynność, omówił też zagadnienia związane
ze zwyczajem dęcia w Szofar, w jakim celu to robimy i dlaczego właśnie tak. Szofar jest zrobiony z rogu
zwierzęcia, ale nie może to być róg krowy, aby nie
przywoływać wspomnienia złotego cielca. Najlepiej,
jeśli jest to róg barani. Halacha określa, że Szofar nie
może być prosty, chociaż taki łatwiej byłoby wydrążyć,
więc specjalnymi technikami sprawia się, że jest on
lekko zakręcony, nie we wszystkich miejscach można
go zdobić. Wydobycie dźwięku z Szofaru jest trudną sztuką, szczególnie na początku, kiedy róg nie jest
jeszcze rozgrzany, ale to właśnie sprawia, że chwili tej
towarzyszy szczególne napięcie emocjonalne wykonującego i słuchaczy, wzmaga się specyficzna atmosfera
i nastrój. Głos Szofaru przypomina płacz, ze względu
na tembr wydobywanych zeń dźwięków. A są to: tekia
– długi pojedynczy, szewarim - dźwięk przerywany,
składający się z trzech krótkich i terua – staccato dziewięciu bardzo krótkich dźwięków. Tworzą one specyficzną sekwencję szewarim i terua, poprzedzonych i zakończonych długim dźwiękiem tekia. Słyszymy więc:
tekia, 3 szewarim, tekia, tekia, 9 terua, tekia, tekia, 3
szewarim, 9 terua, tekia. Słuchanie Szofaru jest to największa micwa Rosz Haszana i Jom Kipur. Czynimy
to, aby przywołać pamięć o Stworzeniu Świata, zwrócić myśli do Boga by dokonać skruchy i w przyszłości
postępować zgodnie z przykazaniami, wspominać akt
nadania Tory na górze Synaj oraz zburzenie Świątyni.
Dzień, w którym słuchamy Szofaru jest zawsze wyjątkowy, pełen refleksji i pokory.
Krystyna Podgórska
8
NASZA GMINA – 5775/1(2014)
NASZA GMINA – 5775/1(2014)
SZKÓŁKA
NIEDZIELNA
Ślub w tradycji
żydowskiej
Unzere Kinder w języku jidysz znaczy – nasze dzieci. Taką nazwę
ma realizowany przez
Czulent a wspierany
przez Gminę program,
w ramach którego prowadzona jest Szkółka Niedzielna. Dzieci ze szkółki
starannie przygotowywały się do obchodów tegorocznych świąt. Podczas zajęć dowiedziały się wiele
na temat Rosz Haszana a na warsztatach plastycznych wykonały kalendarze 5775. Kolejne zajęcia
szkółki poświęcone były tematyce dotyczącej następnych świąt; Rabin Eliezer Gurary nauczył je najważniejszych pojęć związanych z Jom Kipur a podczas warsztatów plastycznych obejrzały przeźrocza
dotyczące Sukot i konstruowały szałasy z patyczków,
plasteliny, kolorowego papieru i wielobarwnej krepiny. Pomagały też zdobić sukę przed synagogą Izaaka. Dzieci kontynuują naukę języka hebrajskiego;
rawo żydowskie zawiera wiele uregulowań
dotyczących procesu zapoznania się
kobiety i mężczyzny, ich zbliżeniu się do
siebie i zdecydowaniu czy do siebie pasują.
Talmud podaje, że decyzja o wyborze partnera
życiowego powinna być w pełni dojrzała,
akt małżeństwa musi być poparty całkowitą
aprobatą przyszłych małżonków. O wszystkim
co prowadzi do ich ślubu rozmawiał ze mną
Rabin Krakowa Eliezer Gurary.
P
ostatnio koordynatorzy programu powielili i oprawili w segregatory znakomite materiały dydaktyczne
pomagające utrwalić kształty liter, tworzyć z nich
wyrazy oraz poznać podstawowe słownictwo.
Krystyna Podgórska
Odczytywanie ketuby
Jak w tradycji żydowskiej dochodzi do poznania się
dziewczyny i chłopca?
U ortodoksyjnych Żydów odbywa się to przez sziduch,
czyli znalezienie przeznaczonej każdemu jego „drugiej
połowy”. Według Halachy są dwie połowy duszy, kiedy zostanie zawarte małżeństwo to jest dopiero wtedy
jedna cała dusza.
W jaki sposób znajduje się tę właściwą swoją „drugą połowę”?
Są tacy ludzie, którzy nazywają się szadchanim – od
słowa sziduch. Oni znają wiele rodzin i wiedzą, kogo
dana rodzina poszukuje dla swojego syna lub córki.
Rabin Krakowa
Eliezer Gurary Jan Rympel
9
Naczelny Rabin Polski
Michael Schudrich
Na przykład chłopak szuka bogatej albo ładnej, wysokiej, religijnej, dla każdego ważne jest coś innego, tak
samo od strony dziewczyny. Szadchan wybiera np. ze
swojej listy trzech chłopców i mówi rodzicom dziewczyny, że ma kogoś odpowiedniego dla ich córki. Gdy
ktoś chce się dowiedzieć czegoś więcej o tych kandydatach może zapytać ich znajomych, kolegów z jesziwy i
to samo z tej drugiej strony.
Ale jest powiedziane, że u Żydów nie wolno rozmawiać o kimś poza jego plecami.
Jeśli coś jest dla sziduch, to nie jest leszon hara, musimy wiedzieć wcześniej np. czy dziewczyna jest dobra,
skromna, z jakiej rodziny pochodzi, kim są jej rodzice.
Pytamy osób zaufanych, one starają się mówić prawdę, bo wiedzą jakie to jest ważne. Trzeba wiele rzeczy
sprawdzić zanim rodzice podejmą decyzję o pierwszym
spotkaniu młodych.
Spotykają się oni w obecności rodziców?
Nie, spotykają się sami, rozmawiają ze sobą, może to
trwać nawet kilka godzin i potem każdy z nich wie, czy
chce się jeszcze spotkać, czy nie. Jeżeli jest decyzja pozytywna z jednej i drugiej strony wtedy może być następne spotkanie, jeśli zechcą iść dalej, wtedy będzie też
trzecie spotkanie.
Jak przebiegają te spotkania?
Pierwsza rozmowa jest bardzo ogólna; gdzie mieszka,
jakich ma braci, siostry, nie mówimy o prywatnych rzeczach. Potem możemy rozmawiać na więcej tematów;
10
NASZA GMINA – 5775/1(2014)
NASZA GMINA – 5775/1(2014)
jakie ma zainteresowania, co chce robić w życiu, czy
lubi bogate życie czy takie skromne, jak patrzy na życie, na rodzinę, na dzieci. W ogóle - jak będziemy budować nasz dom, jaka ma być edukacja dzieci, jak będzie
wyglądało nasze życie. Jeżeli zobaczymy, że mamy
taką samą wizję, wtedy możemy iść dalej.
Nigdy nie jest tak, że wszystkie oczekiwania są
w pełni zgodne, co wtedy?
Oczywiście każdy wie, że nie może dostać wszystkiego co chce. On nie może dostać i ona nie może
dostać. Ale mamy listę co jest najważniejsze, np. czy
ona jest skromna czy ma dobry charakter, czy będzie
dobrą matką dla dzieci, czy chce mieć dużo dzieci,
czy ona ma bogatą rodzinę, czy jest schludna, dobrze zorganizowana, to można sprawdzić wcześniej
jak jest w jej rodzinie. Jeśli ona nie będzie bogata
to może być mniej ważne, czy będzie najpiękniejszą dziewczyną na świecie? - jeśli nie to też dobrze.
Ważniejszy jest charakter niż to, jak ona wygląda
na zewnątrz. Czy ona będzie dobrą mamą dla dzieci? - ktoś może powiedzieć; nawet jak ona nie będzie dobrą mamą to ja będę dobrym ojcem. Są takie
dziewczyny które więcej inwestują w pracę, taka już
jest, to nie można jej zmienić, ale trzeba wiedzieć
wcześniej jaka ona jest, jak ona patrzy na ten świat.
Są też takie dziewczyny, które nie chcą iść do pracy,
chcą zostać w domu i zajmować się dziećmi, wcześniej chcemy wiedzieć o tym. Trzeba także uzgodnić
kwestie religijne, np. dla chasydów ważne jest, aby
przyszły małżonek też był chasydzki.
Co jest najistotniejsze w podejmowaniu decyzji
o kolejnych spotkaniach?
11
czyźni, którzy uważają, że żona nie musi mieć wykształcenia, byle była dobrą matką dla dzieci. Każdy
pragnie czegoś innego.
Jakie ma znaczenie wygląd zewnętrzny?
Nie patrzymy tylko na wygląd, bo to się będzie zmieniać, teraz jest tak, a potem będzie inaczej po 10, 20
latach. Oczywiście chłopak i dziewczyna powinni podobać się sobie, bo będą mieszkać i żyć razem, ale nie
jest to rzeczą najważniejszą. W małżeństwie chodzi o
to, żeby stworzyć dom, rodzinę i wzajemną miłość.
Od jakiego wieku według tradycji judaizmu można
brać ślub?
Miszna mówi, że dla mężczyzny czas na małżeństwo jest
od osiemnastu lat - w wieku Szmona Esre. Wiek kobiety
nie został określony. Kiedy młodzi już się zdecydowali,
rodziny urządzają dla nich lechaim; przyjęcie, podczas
którego robi się kinian – jakiś przedmiot z tkaniny, np.
jarmułkę, podnosi do góry on a potem ona, to znaczy, że
oni akceptują ten przyszły związek. Potem ich obie matki
biorą talerz i rozbijają go na podłodze.
Synagoga Tempel 24 sierpnia 2014
Na pierwszym spotkaniu młodzi rozmawiają ze sobą
i jeśli będzie taki „klik” między nimi, to oni wiedzą,
że chcą się jeszcze spotkać.
Czyli ważna jest pierwsza reakcja emocjonalna,
a jeśli nie zdarzy się taki „kilk”?
To nic, rozchodzą się, trzeba szukać kogoś innego.
To jest najważniejsze między nimi. Tę decyzję podejmują tylko on i ona. Oni sami muszą decydować, bo to oni będą żyć razem. Chociaż dawniej,
20 albo więcej lat temu, rodzice organizowali tylko
jedno spotkanie na jakieś pół godziny, czy 40 minut i jeśli chłopak i dziewczyna powiedzieli, że to
wygląda dobrze, to nie mieli już więcej czasu żeby
sprawdzać. Ale nawet wtedy tylko oni decydowali
czy tak, czy nie. Bo Halacha mówi, że chłopak musi
patrzyć na dziewczynę a dziewczyna na niego i podejmują decyzję, nie można zrobić czegoś, czego
oni nie chcą.
Czy takie trzy spotkania pozwalają dziewczynie
i chłopcu dobrze się poznać?
Jaki jest każdy z nas, nikt nie wie. Potem, kiedy jesteśmy już razem, kiedy mieszkamy w tym samym
domu, wtedy dopiero każdy zna dokładnie tego drugiego. Nawet możemy znać kogoś 20 lat, w klasie, w
szkole, ale nie wiemy jak on się zachowuje w domu.
Nigdy nie możemy tego wiedzieć wcześniej. Co jest
najważniejsze? Najważniejsze to, czy będzie ten
„klik” między nami, czy możemy żyć ze sobą w tym
samym domu, pokoju. Potem - czy mamy taką samą
wizję czego chcemy w życiu.
Czy dla wszystkich ważny jest poziom
wykształcenia?
Oczywiście, bo musimy rozumieć się na tych spotkaniach, takie rzeczy wiemy wcześniej, ponieważ
mówimy rodzicom jakich osób mają szukać, wiemy
do jakich szkół chodzili. Ale bywają też tacy męż-
Od tego czasu mogą się już częściej spotykać?
Tak, bo od tego momentu są już zaręczeni, mogą się
spotykać, rozmawiać, pisać do siebie listy. Każdy wraca do swojego życia, do czasu ślubu np. kończą jesziwę. Na święta rodzice chłopaka wysyłają dziewczynie
prezenty a rodzice dziewczyny chłopakowi. Nie wolno,
żeby dawali je sobie osobiście, oni wybierają, ale kupują i przekazują je rodzice. Ten czas może trwać dwa
miesiące albo dłużej, potem jest ślub.
Na czym polegają wszystkie formalności związane
ze ślubem?
Spisuje się dwa dokumenty, pierwszy to tenaim – warunki, zawarty miedzy osobami reprezentującymi stronę chłopca i stronę dziewczyny. Napisane jest w nim,
że ten chłopiec bierze ślub z tą dziewczyną, że nie będą
mieć przed sobą tajemnic, wszystko co mają będzie
wspólne, będą mieszkać razem, darzyć się miłością
i szacunkiem. Dziewczyna ma dostać od chłopca prezenty, np. ubranie, biżuterię i ma jej to dać „jak bogaty”.
Ze strony dziewczyny chłopiec też ma dostać prezenty
np. Talmud, jakieś książki, tałes. Miejsce wesela musi
12
NASZA GMINA – 5775/1(2014)
być zaakceptowane przez obie strony, płacą po połowie
za rabina, szamesa, muzyków, kupują wspólnie młodej
parze łóżko, kołdrę itp. Obie strony to czytają i podpisują.
Drugi dokument to ketuba, podpisuje go pan młody,
to jest już między nim i nią. To jest jej zabezpieczenie,
mężczyzna zobowiązuje się co ma dać żonie: mieszkanie, jedzenie, ubranie, pieniądze na dzieci, odszkodowanie w razie rozwodu i zapewnienie utrzymania
dzieci. Jeżeli kobieta wniosła jakiś majątek, to podczas
małżeństwa użytkują to wspólnie, ale w razie rozwodu wraca do niej. Wpisuje się datę i miejsce, musi być
dwóch świadków którzy podpisują, że widzieli wszystko i zapoznali się z treścią ketuby.
Ceremonia zaślubin odbywa się pod chupą, według
tradycyjnego obrządku. Jej kluczowym momentem
jest założenie na palec panny młodej obrączki przez
pana młodego, który wypowiada błogosławieństwo:
Oto zostajesz mi poświęcona tą obrączką według
prawa Mojżesza i Izraela. Dlaczego są to właśnie te
słowa?
Nawiązują do tego, co jest napisane w Talmudzie, że
nadanie Tory na górze Synaj to zaślubiny narodu Izraela
z Bogiem; Bóg to pan młody, naród żydowski to panna
młoda, Tora to ketuba. Raszi wyjaśnia, że Mojżesz był
tym szuszwinim, który wziął ketubę. Tak jak w małżeństwie, musimy wypełniać wobec Boga pewne warunki,
tak samo jak Bóg wobec nas.
żowaniem podchodzą do tego ich rodzice, jako bardziej
doświadczeni oraz dobrze znający swoje dzieci. Ale zawsze ostateczna decyzja należy do młodych, musi więc
powstać miedzy nimi więź emocjonalna, powinni się
też jak najlepiej poznać aby stwierdzić, czy mają zbieżne poglądy na życie i wspólną wizję ich przyszłości.
Z Rabinem Krakowa rozmawiała
Krystyna Podgórska
W gminnej synagodze Tempel, w dniu 24 sierpnia 2014
roku odbył się tradycyjny żydowski ślub członka krakowskiej Gminy Wyznaniowej Żydowskiej Jana Rympla z Dorotą Dudek. Państwo Dorota i Jan Rymplowie
serdecznie dziękują przybyłym na tę uroczystość gościom, którzy uwzględnili ich prośbę i zamiast kwiatów
podarowali ponad 200 egzemplarzy lektur szkolnych,
młoda para przekazała je na rzecz Szkoły Podstawowej
Dialogu Kultur Etz Chaim we Wrocławiu.
Rabin Eliezer Gurary opowiedział nam o tym, z jak
wielką powagą i odpowiedzialnością należy traktować
dobór przyszłych współmałżonków, aby mogli oni tworzyć zgodną parę i budować rodzinę. Z wielkim zaanga-
Gmina Wyznaniowa Żydowska w Krakowie
„NASZA GMINA” REDAKCJA
ul. Skawińska 2, 31-066 Kraków
Telefon: 12 429 57 35 , 12 430 54 11
Fax: 12 429 57 35
e-mail: [email protected]
Tel:
602 55 27 10
Strona internetowa: www.krakow.jewish.org.pl
E-mail: [email protected]
Krystyna Podgórska – redaktor
Marcin Sztejn – zdjęcia
Wiktor Podgórski – projekt graficzny i skład
Copyright © 2013 – GWŻ Kraków