Andrey LYMAR Rosyjski Państwowy Technologiczny Uniwersytet im

441
Andrey LYMAR
Rosyjski Państwowy
w Moskwie
Technologiczny
Uniwersytet
im.
K.E.
Ciołkowskiego
DIALOG MIĘDZYKULTUROWY I DIALOG MIĘDZYRELIGIJNY
WSPÓŁCZESNYCH ROSYJSKICH STUDENTÓW.
TRUDNOŚCI W INTERPRETACJI SENSU
Wstęp
Temat budowy międzykulturowego i międzywyznaniowego dialogu nie traci na
aktualności w ciągu długiego okresu historycznego, stale odnawia się poprzez
dodatkowe okoliczności i wymagania związane ze zmianami konkretnych
historycznych warunków i zadań stojących przed państwami i społeczeństwami. Ta
praca jest prowadzona na różnych poziomach, porusza interesy różnych grup
społecznych wśród których na szczególną uwagę zasługuje młodzież i, przede
wszystkim, studenci. Współcześni studenci stanowią tę część społeczeństwa, która
jest najbardziej zdolna odpowiadać na wezwania współczesnego świata, biorąc
pod uwagę aktualny i mobilny potencjał intelektualny młodych ludzi, wysoki stopień
ich racjonalizmu i pragmatyzmu. Racjonalizm i pragmatyzm w interpretacji świata
i kształtowaniu priorytetów wartości współczesnego młodego człowieka wiążą się
z charakterem procesów odzwierciedlających dynamikę i nieprzewidywalność
rozwoju współczesnych stosunków społecznych, politycznych i ekonomicznych,
oraz są uwarunkowane wyraźnie różniącym się od poprzednich epok poziomem
technologicznym. Zagadnienia kultury i religii w kontekście zmiany okoliczności,
zachowując tradycyjny brak rozwiązania problemów międzykulturowych
i międzywyznaniowych, zyskują nowe brzmienie, nowe odcienie i sensy. Tak więc,
pozostawiając na porządku dziennym temat dialogu (międzykulturowego
i międzywyznaniowego), należy na nowo istotnie przemyśleć zjawisko dialogu we
współczesnym świecie, ocenić stopień zainteresowania nim najbardziej aktywnej
części społeczeństwa, sformułować odpowiadające czasom sensy dialogizmu.
Czy zawsze dialog - to jest dobre?
Współczesne technologie, które wyraźnie upraszczają zarówno sposoby
przekazu informacji jak treść tej informacji, w znacznej mierze zmieniają
wymagania wobec samego zjawiska dialogu. Dziś, na przykład, można uważać za
pełnowartościowy dialog wymianę replik (półreplik), które wymieniają współcześni
młodzi ludzie stawiając przed sobą i rozmówcą zupełnie konkretne pytania
częstokroć nie wymagające obszernych odpowiedzi. W tych okolicznościach coraz
mniejszą wartość zyskują dialogowe formy wymiany idei kulturowych
i wyznaniowych i jeszcze mniejszą – ściaganie się retoryczne związane z długim
okresem poważnego wszechstronnego przygotowania mówców.
Współczesne dialogi społeczne mają coraz bardziej wyraźne cechy wymiany
tekstów nie posiadających szczególnej wartości merytorycznej dla ich twórców
i odbiorców kształtując pewną przestrzeń dialogu, w której potencjalnie może
powstać coś, co wzbudza powszechne zainteresowanie. Poza tą przestrzenią
teksty zachowują się w postaci formułek i stereotypów oczekujących na swoje
uaktualnienie. Te teksty – wraz z rozwojem procesów społecznych, politycznych
442
i ekonomicznych – są wydobywane z przechowalni, uaktualniane i stają się
przedmiotem wielostronnej wymiany.
Tak więc, uwzględniając warunki, w których znajduje się dialog we
współczesnym świecie, trudno jest jednoznacznie ocenić perspektywy rozwoju
zainteresowania jego budową w dziedzinie kultury i religii. Absolutnie nie wystarcza
to, że ukształtowało się historyczne doświadczenie budowy tekstów skierowanych
na rozwój dialogu międzykulturowego i międzywyznaniowego. Te teksty w dużym
stopniu obfitują w tradycje i stereotypy, które, w najlepszym wypadku, mogą
wywołać obojętny stosunek u młodych ludzi, a w najgorszym – spowodować
aktywne odrzucenie, ponieważ nie pasują do aktualnych rytmów i wizerunków
współczesności. Obiektywnie rzecz biorąc, potencjalnymi odbiorcami tych tekstów
wśród młodych ludzi częstokroć mogą być ci, kto nie w pełnej mierze odbiera te
rytmy i wizerunki, lub ci, którzy już zdążyli rozczarować się we współczesności
i szukają dla siebie wsparć duchowych tradycyjnie tkwiących w kulturze i religii. Ale
też w tym ostatnim wypadku brakuje jednoznacznych przesłanek ku temu, by te
poszukiwania były związane z poznaniem istoty i wartości innej kultury lub wiary.
Jaki powinien być idealny dialog w naszych czasach? Dziś efektywny
i konstruktywny dialog – to akt wspólnej bodowy czegoś wzajemnie interesującego
i pożytecznego, czegoś oczekiwanego i realistycznego. Jest to akt racjonalnej
współtwórczości. Na przykład, zjawisko bezpieczeństwa (we wszystkich jego
interpretacjach) może stać się tematem do dialogu, który, na przykład, zawiera
w sobie tematy międzykulturowego i międzywyznaniowego współdziałania
w interesie zapewnienia bezpieczeństwa celem przezwyciężenia niezrozumienia
i agresji na tle międzyetnicznym, kulturowym czy religijnym. Brak racjonalnego
wyjaśnienia i zbytnie przywiązanie do stereotypów (co, niestety, nadużywa
państwo) – to są warunki, w których współczesny wykształcony młody człowiek jest
zdolny do dobrowolnego pozbawienia się możliwości i potrzeby zrozumienia, to
droga do pustki wewnętrznej, do frustracji, do agresji, gdy pozostaje coraz mniej
perspektyw powstania i rozwoju dialogu.
Przestrzeń dialogu oraz podmioty dialogu
Mówiąc o udziale współczesnych rosyjskich studentów w międzykulturowym
i międzywyznaniowym dialogu, należy zwrócić szczególną uwagę na
charakterystyki przestrzeni, w której przebiega ten proces. Po pierwsze,
współczesny rosyjski student żyje w młodym (powstałym w roku 1991) państwie
o wielowiekowej historii. Ten paradoks historyczny kształtuje jedyne w swoim
rodzaju postrzeganie kultury i religii jako czegoś, co łączy daleką przeszłość
z rzeczywistością. W tych warunkach powstał intelektualny i emocjonalny
rozdźwięk między dwoma rodzajami wartości. Pierwszy rodzaj odzwierciedla
historyczny wizerunek państwa (język, tradycyjna kultura i wiara, tradycje kultury
politycznej i gospodarki narodowej itd.), drugi rodzaj postrzegano jako wartości
kształtujące nowe państwo na początku lat dziewięćdziesiątych (demokracja,
integracja międzynarodowa, wolność ekonomiczna i polityczna, technologie
i jednolita przestrzeń informacyjna itd.). Kierując się drugim rodzajem wartości
młodzież rosyjska chętnie przyjmuje osiągnięcia cywilizacji, korzysta z wolności
osobistej i mobilności, demonstruje inicjatywę twórczą, przenika do nie
ograniczanej przez nikogo światowej przestrzeni informacyjnej.
443
Jednocześnie, powoli przebiega proces zmiany masowej mentalności
ludności, która trzyma się tradycyjnych uprzedzeń jako mitycznej, lecz jedynie
odczuwanej rzeczywistości. Nie dla wszystkich obywateli stały się dostępne
i zrozumiałe współczesne osiągnięcia w dziedzinie społeczno-ekonomicznej
i dziedzinie technologii. Zjawiska kryzysowe i zależność kraju od eksportu
surowców energetycznych, pojawienie się nowych ośrodków napięcia w świecie,
słabe i nie dające się określić perspektywy rozwoju regionów depresyjnych,
przekazywana pamięć genetyczna o kłopotach życiowych – to wszystko wyraźnie
wpływa na proces kształtowania światopoglądu młodzieży w stosunku do kultury
i duchowości. Ten światopogląd odczuwa również wpływ patriotycznych
wyobrażeń starszego pokolenia, których kształtowanie się w dużym stopniu jest
związane z okresami konfrontacji wojskowo-politycznej i społeczno-ideologicznej.
Uczucia patriotyczne odzwierciedlające dumę z przeszłości kraju pozytywnie
odbieraną bez analizy i oceny wykluczają poszukiwanie motywów do dumy
narodowej w rzeczywistości (poza, chyba, poszczególnymi zwycięstwami
w sporcie). Narzucany młodym ludziom archaiczny genetyczny patriotyzm
wyostrza przeciwstawienie „swój-cudzy”, natomiast głównym przedmiotem
nieprzyjaznego stosunku staje się cudza historia zachowana w cudzej kulturze
i wierze.
W oczekiwaniu na wyniki
W sierpniu 2012 roku odbyła się wizyta w Polsce Patriarchy Moskiewskiego
Cyryla. Jednym z wyników spotkań na różnych poziomach stała się kwestia
pojednania narodów, która ma być zbadana przez rozmaite grupy, naukowców,
teologów. A co to ma oznaczać realnie? W jakim kontekście należy rozumieć
pojednanie? Jaki jest stopień aktualności danego tematu? Na jakie grupy
społeczne jest obliczony ten proces (jeżeli się, naturalnie, rozpocznie)? Wszystkie
te pytania pozostają bez odpowiedzi.
Jeśli chodzi o pojednanie historii, jest to działanie dosyć dziwne, ale
dopuszczalne. Można oficjalnie uznać swoje błędy historyczne, zaakcentować
pozytywne doświadczenia współdziałania i pojednać wspólną przeszłość
historyczną. Można, ignorując negatywne tło historyczne, skupić wysiłki na
umocnieniu współczesnej współpracy gospodarczej i naukowo-technicznej, oraz
wzbogacić ten proces o składnik kulturalny. Jednak bieżące działania
pojednujących się stron częstokroć nie są zbieżne z zadaniami każdego
z wariantów pojednania. Stale wyłaniają się tematy dawnych obraz obciążone
nowymi obrazami, systematycznie podkreślane są różnice w rozumieniu kultury,
wiary i wartości, w mediach i w kinie pojawia się wsparcie dla uczcia wzajemej
nieprzyjaźni. To wszystko po raz kolejny potwierdza tezę, że pojecie miłości
i szczerej przyjażni między narodami – to mit zastępujący powszechną potrzebę
bezpieczeństwa, komfortu i praktycznej korzyści.
Moderatorami efektywnego procesu mogą być państwo i środki masowego
przekazu, które są w stanie uaktualnić potrzebę pokojowego współistnienia,
posiadają pełny zakres informacji o przyczynach i skutkach powstawałych niegdyś
konfliktów, oraz kształtują współczesne wyobrażenia o możliwościach dialogu.
444
Kłopot z budową międzykulturowego i międzywyznaniowego dialogu polega
na tym, że historycznie temat „wojny” i „pokoju” mógł być eksploatowany przez
władze i media w charakterze sposobu odwrócenia uwagi społeczeństwa od
bieżących realnych problemów.
Badanie "pojednawczego" potencjału wśród studentów
Rozwiązanie nierozwiązanych zadań w zakresie zapewnienia pokojowego
współistnienia narodów może zostać złożone na młode pokolenie, które jeszcze
nie posiada rozwiniętego doświadczenia nietolerancji międzyetnicznej
i międzywyznaniowej. Studenci stanowią najbardziej zaawansowaną grupę
społeczną o wysokim stopniu mobilności społecznej i akademickiej, racjonalizmie
i pragmatyzmie w odbiorze powstających problemów i wyborze dróg ich
przezwyciężenia. W ramach kompleksowego badania socjologicznego studentów
rosyjskich, białoruskich i polskich prowadzonego w maju-lipcu 2012 roku,
postawiono zadanie określenia wpływu samopoczucia społecznego studentów,
ich miejsca i roli w procesach społecznych, na przyjęcie idei budowy
międzykulturowego i międzywyznaniowego dialogu.
Rozpatrzmy niektóre wyniki badania
Co dzisiaj jest najważniejsze dla osiągnięcia sukcesu w życiu?
№
1.
2.
3.
4.
5.
6.
7.
8.
9.
OPCJE DLA
ODPOWIEDZI
Dyplom prestiżowej
uczelni
Nastawienie na
osiągnięcie celu
Ciekawa praca
Zdolności
Bogaci rodzice, „układy”
Szczęście
Szczera wiara w Boga.
Nadzieje na jego pomoc
Inne
Trudno powiedzieć
FEDERACJA
ROSYJSKA
9
REPUBLIKA
BIAŁORUŚ
5
RP
40
38
24
9
17
12
7
3
7
21
13
12
2
8
14
20
20
2
1
2
0
2
1
0
FEDERACJA
ROSYJSKA
62
REPUBLIKA
BIAŁORUŚ
61
RP
6
20
8
18
7
30
6
6
4
9
1
2
11
Czym jest dla ciebie „Ojczyzna”?
№
1.
2.
3.
4.
5.
OPCJE DLA
ODPOWIEDZI
Miejsce, gdzie się
urodziłem i wychowałem
Rodzima przyroda
Kraj, w którym
mieszkam
Inne
Trudno powiedzieć
60
445
Czy interesujesz się historią swojego kraju?
№
OPCJE DLA ODPOWIEDZI
1.
2.
Tak
Tylko w ramach programu
edukacyjnego
Nie
Inne
Trudno powiedzieć
3.
4.
5.
FEDERACJA
ROSYJSKA
34
38
REPUBLIKA
BIAŁORUŚ
51
35
RP
14
3
11
9
1
4
14
4
8
REPUBLIKA
BIAŁORUŚ
42
36
11
2
9
RP
FEDERACJA
ROSYJSKA
50
5
2
REPUBLIKA
BIAŁORUŚ
39
4
3
RP
0
1
8
24
20
3
15
28
18
2
2
1
4
0
0
44
30
Czy jesteś dumny/a z historii swojego kraju?
№
OPCJE DLA ODPOWIEDZI
1.
2.
3.
4.
5.
Tak
Zależy od sytuacji
Nie
Inne
Trudno powiedzieć
FEDERACJA
ROSYJSKA
47
36
7
4
6
42
29
14
5
10
Jak czujesz się w społeczeństwie?
№
OPCJE DLA ODPOWIEDZI
1.
2.
3.
Czuję się komfortowo
Czuję się bezbronny/a
Czuję się zbyteczny/a,
nikomu niepotrzebny/a
Mam częste/stałe konflikty z
otoczeniem
Czuję się komfortowo tylko z
ludźmi, którzy są bliskimi.
Pomimo obecnych trudności,
staram się być optymistą w
każdej sytuacji
Inne
Trudno powiedzieć
4.
5.
6.
7.
8.
57
5
9
Podsumowanie
Kwestia organizacji działalności edukacyjnej zorientowanej na zapewnienie
jednakowego dostępu do osiągnięć resortu oświaty niezależnie od czynników
narodowościowych i społeczno-kulturowych pozostaje otwarta, ponieważ same te
czynniki charakteryzuje duży stopień skłonności do zmian. Młode pokolenie jako
tradycyjnie główny odbiorca usług edukacyjnych, z jednej strony, oraz jako
najbardziej dynamiczna grupa społeczna aktywnie reagująca na wszelkie zmiany
w systemie poglądów (między innymi, na narodowość i kulturę, politykę, status
społeczny i wartości duchowo-moralne) z drugiej, powinno stać się przedmiotem
stałego monitorowania i wieloaspektowych badań. Właśnie młodzież w większym
niż wszystkie inne grupy społeczne stopniu potrzebuje otrzymania od państwa
i społeczeństwa wyraźnych interpretacji celów i zadań, aktualnych i realistycznych
446
sensów, tych warunków i sygnałów, które mogą sprzyjać rozwojowi potencjału
młodego pokolenia i polepszeniu jego samopoczucia społecznego. Jedynie przy
takim rozumieniu istoty problemu można przechodzić do rozpatrzenia zjawiska
dialogu we wszystkich jego znaczeniach.
Bibliografia
1. Lymar A., Aspekt kulturologiczny procesów integracyjnych w kształceniu //
Miedzy kulturami. Edukacja w wielokulturowej rzeczywistosci. Pod. red.
Ewy Dambrowy I inn. APS. Warszawa 2009
2. Lymar A., Wpływ mentalności na potencjał modernizacyjny współczesnej
młodzieży rosyjskiej // Bezpieczeństwo współczesnego świata – edukacja,
media i kultura, pod red. M. Baranowskiej-Szczepańskiej i J. Karwata,
Wyd. Instytut Naukowo-Wydawniczy Maiuscula, Wyższa Szkoła Handlu
i Usług w Poznaniu, Poznań 2011
3. Lymar A., Niektóre aspekty pracy z młodzieżą we współczesnej Rosji //
Przemówienie na konferencji „Młode pokolenie. problemy teraźniejszości,
wyzwania przyszłości”, 10.06.2011, UW. Wrocław
4. Основы работы с молодёжью. Учебное пособие. Под ред. Т.Э.
Петровой. Москва. Альфа-М, 2010
5. Лымарь А.Б. Участие молодежи в интеграционных процессах в
условиях глобализации: философский и коммуникативный аспекты//
Молодёжь Москвы: проблемы и перспективы развития. Москва,
МАТИ, 2008
6. Основы работы со студенчеством. Учебное пособие. Под ред. Т.Э.
Петровой. Москва. Альфа-М- Инфра-М, 2012
7. Лымарь А.Б. Процесс модернизации идей межкультурной
коммуникации в образовании//Социальные инновации в культурном
процессе: искусство менеджмента. СФ МГУС. Самара 2007