KOMENTARZ

KOMENTARZ
DO MAPY SOZOLOGICZNEJ
W SKALI 1:50 000
ARKUSZ N-34-85-D
ŚWIECIE
Opracował zespół w składzie:
Mieczysław Kunz, Leon Andrzejewski, Rafał Kot,
Katarzyna Kubiak-Wójcicka
OGÓLNA CHARAKTERYSTYKA ŚRODOWISKA PRZYRODNICZEGO OBSZARU
Położenie fizycznogeograficzne
Zgodnie z podziałem Polski na regiony fizycznogeograficzne opracowanym przez
Kondrackiego (2000), obszar objęty arkuszem mapy Świecie położony jest w granicach
podprowincji Pojezierza Południowobałtyckie (314-315) i makroregionów – Pojezierza
Południowopomorskie (314.7) na północy i zachodzie, Dolina Dolnej Wisły (314.8) na
południowy wschód oraz Pojezierze Chełmińsko-Dobrzyńskie (315.1) w skrajnie
południowo-wschodnim fragmencie. Na opisywanym obszarze wyróżnić można cztery
mezoregiony – dominujący: Wysoczyzna Świecka (314.73), a także o mniejszym zasięgu
przestrzennym – Dolina Fordońska (314.83), Kotlina Grudziądzka (314.82) i Pojezierze
Chełmińskie (315.11). Zasięgi poszczególnych jednostek fizycznogeograficznych na tle sieci
hydrograficznej oraz ważniejszych miejscowości przedstawia poniższa rycina.
wodnego w Grucznie. Obecnie młyn ten stanowi siedzibę Towarzystwa Przyjaciół Dolnej Wisły.
Do dopływów prawostronnych Wisły zalicza się rzekę Frybę (zwaną także Browiną), która
odwadnia Pojezierze Chełmińskie.
Sieć hydrograficzna na omawianym obszarze została w znacznym stopniu ukształtowana
przez człowieka. Głównym obszarem ingerencji człowieka była równina zalewowa Wisły. Prace
regulacyjne przeprowadzone pod zaborem pruskim pod koniec XIX wieku doprowadziły do
zwężenia koryta rzecznego Wisły, odcięcia ramion bocznych, wzmocnienia brzegów rzeki
poprzez budowę opasek rzecznych (Babiński 1992, Glazik, Kubiak-Wójcicka 2005, 2014,
Kordowski i in. 2014). Odcięte ramiona rzeczne zostały przegrodzone przetamowaniami
i w sposób naturalny lub sztuczny doprowadzono do ich wypełnienia, co w efekcie skutkowało
powstaniem starorzeczy. W wyniku przeprowadzonych prac regulacyjnych szerokość równiny
zalewowej zwiększyła się przeciętnie o 162%. Równina zalewowa podzielona została na część
chronioną przed wylewami i na pas przykorytowy międzywala o wzmożonej dynamice wód
wezbraniowych (Kubiak-Wójcicka 2012).
Istotnym elementem krajobrazu jest sieć rowów melioracyjnych odwadniających Dolinę
Dolnej Wisły. Gęstość sieci rzecznej w porównaniu z pozostałym obszarem objętym arkuszem
mapy jest duża. Podmokły obszar równiny zalewowej został objęty systemem melioracyjnym,
składający się z sieci rowów melioracyjnych, kanałów oraz urządzeń hydrotechnicznych, które
regulują poziom wody. Największy kompleks melioracyjny odwadniający lewostronną część
przyrzecza Wisły odprowadza wodę za pomocą Kanału Głównego, który uchodzi do Wdy. Drugi
kompleks melioracyjny, którego sieć rowów melioracyjnych łączy się z Kanałem Głównym
i odprowadza nadmiar wody z równiny zalewowej na północny wschód od Chełmna, znajduje
się na prawym brzegu Wisły. Obszarom tym towarzyszą wały przeciwpowodziowe, które chronią
równinę zalewową przed powodziami.
Na analizowanym obszarze występuje zaledwie 6 jezior o powierzchni powyżej 10 ha
(Tabela 1). Do największych zaliczamy jezioro Lipieńskie, Lubodzież i jezioro Deczno.
W większości są to jeziora pochodzenia polodowcowego. Wyjątkiem jest jezioro Starogrodzkie
Północne, które jest starorzeczem. Wśród innych jezior umieszczonych na mapie występują
liczne starorzecza, położone wzdłuż koryta Wisły zarówno po prawej, jak i lewej stronie rzeki.
Powierzchnia starorzeczy w dużej mierze zależy od stanów wody Wisły
.
Tabela 1. Jeziora i ich cechy morfometryczne.
Lp.
Nazwa jeziora
1.
Jezioro Lipieńskie
Jezioro
Lipnowskie
Piskarki
Jezioro Piaskowe
Wielkie Jezioro
Kamionka
Deczno
Lubodzież
(Lubocież)
Jezioro
Starogrodzkie
Północne
2.
3.
4.
5.
6.
7.
8.
9
Wys.
[m
n.p.m.]
Powierzchnia [ha]
Głęb.
Głęb.
Objętość
śred.
planimaks. [m]
[tys. m3]
KJP AJP
[m]
metr
IRŚ
76,0
52,2
50,0
52,2
50,6
1618,2
3,1
6,0
76,4
16,5
18,5
16,5
17,0
690,4
4,2
7,2
78,4
69,0
69,0
43,0
3,2
4,7
15,0
5,2
38,5
11,8
43,0
3,6
4,6
11,4
6,8
39,4
448,4
2221,5
3,8
5,2
9,1
12,8
100,0
44,0
40,0
44,0
38,6
670,1
1,5
3,3
-
-
-
18,5
16,8
494,5
2,7
5,2
IRŚ – Instytut Rybactwa Śródlądowego w Olsztynie
KJP – Katalog Jezior Polski A. Choiński (2006)
AJP – Atlas Jezior Polski, praca zbiorowa pod red. J. Jańczaka (1997)
Budowa geologiczna
Obszar arkusza usytuowany jest w osiowej partii niecki pomorskiej, stanowiącej
fragment synklinorium brzeżnego rozdzielającego prekambryjską płytę krystaliczną od
antyklinorium środkowopolskiego (Butrymowicz 1980,1981). Wydźwignięcie wału kujawskopomorskiego oraz formowanie się niecki pomorskiej rozpoczęło się w najmłodszej kredzie
i trwało w dalszym ciągu w paleogenie i neogenie, a także w plejstocenie (Pożaryski i in.
1982, Pożaryski 1974, Dadlez 1976, Dadlez, Marek 1969). Zasadniczym elementem
tektonicznym pogranicza synklinorium pomorskiego i antyklinorium środkowopolskiego jest
struktura Chojnic (lądowa bariera) uformowana w końcu kredy, rozdzielająca obszar
sedymentacji morskiej na dwie części. Rozwój budowy geologicznej w starszym okresie
tj. do kredy górnej jest względnie słabo rozpoznany z uwagi na brak większej ilości głębokich
wierceń. Sedymentacja w najwyższych ogniwach kredy górnej na analizowanym obszarze
miała charakter osadów węglanowych w płytkim zbiorniku morskim, który stopniowo
w związku z orogeniczną fazą alpejską (faza laramijska) podlegał wypłycaniu. Z końcem
paleocenu w warunkach lądowych rozpoczął się okres erozji i denudacji. Ponowne
obniżanie się terenu rejestrują osady słodkowodnych zbiorników z okresu środkowego
oligocenu (Grabowska, Piwocki 1975). Po krótkotrwałej fazie morskiej, w końcu oligocenu
w związku z kolejną fazą orogeniczną (faza sawska) nastąpiło wynurzenie się terenu i okres
erozji i denudacji. Dopiero w miocenie górnym na analizowany obszarze rozpoczął się okres
sedymentacji piaszczysto-żwirowej, a następnie mułkowej z wkładkami węgli brunatnych w
zbiorniku sedymentacyjnym, okresowo połączonym z morzem. Sytuacja taka miała miejsce
także w pliocenie. Osady tego okresu na obszarze arkusza nie zachowały się jednak
najprawdopodobniej z powodu ich zniszczenia w starszym okresie czwartorzędowym.
W plejstocenie obszar ten kilkakrotnie przykryty był lądolodem. Osady najstarszych
zlodowaceń kompleksu południowopolskiego oraz środkowopolskiego uległy w większości
zniszczeniu w rezultacie eemskiej i wczesno vistuliańskiej erozji i denudacji. W okresie
interglacjału eemskiego we wschodniej części omawianego terenu utworzyła się rozległa
dolina rzeczna wypełniona kilkoma seriami osadów fluwialnych przechodzących w stropie do
osadów zastoiskowych związanych ze stadiałem głównym ostatniego zlodowacenia. Z tego
okresu osady lodowcowe (gliny morenowe) i wodnolodowcowe (piaski i żwiry) osiągają
łącznie znaczne miąższości, od 50 do 90 m. Gliny morenowe wykształcone są najczęściej w
postaci dwóch lub trzech pokładów rejestrujących główne fazy stadiału głównego
zlodowacenia Wisły, tj. leszczyńską, poznańską i pomorską. Okres późnego glacjału
i holocenu zapisują osady rzeczne różnych facji oraz osady biogeniczne (gytie, torfy)
wypełniające liczne zagłębienia wytopiskowe po bryłach martwego lodu. U podnóży zboczy
ukształtowały się w tym okresie liczne stożki napływowe i pokrywy koluwialne, a na terenach
piaszczystych (poziomy sandrowe i terasy rzeczne) formy eoliczne w postaci pokryw
piasków przewianych i wydm.
Ukształtowanie powierzchni terenu i geomorfologia
Rzeźba analizowanego terenu ukształtowana została głównie podczas zaniku
ostatniego lądolodu w czasie stadiału głównego zlodowacenia Wisły (Drozdowski 1965,
1967, Andrzejewski 2001). Kształtują ją trzy główne jednostki morfogenetyczne,
tj. Wysoczyzna Świecka zajmująca północną i zachodnią część obszaru arkusza, niewielki
fragment Wysoczyzny Chełmińskiej w skrajnie południowo-wschodniej jego części oraz
rozdzielająca je szeroka i głęboko wcięta Dolina Dolnej Wisły. Maksymalne wysokości
osiągają wzgórza morenowe w północno-zachodniej części obszaru w rejonie miejscowości
Plewno (117,8 m n.p.m.), natomiast najniżej usytuowane są fragmenty równiny zalewowej
Wisły w okolicy Świecia, (około 22 m n.p.m.). Tak więc maksymalne deniwelacje względne
dochodzą tu do prawie 100 m, a lokalnie zbocza doliny Wisły osiągają 60-65 m, np. na
południe od Morska. Podobne różnice wysokości występują pomiędzy krawędziami
Wysoczyzny Chełmińskiej i dnem doliny Wisły w rejonie Chełmna. Największy obszar
zajmuje Wysoczyzna Świecka, której powierzchnię kształtuje głównie płaska wysoczyzna
morenowa urozmaicona wspomnianymi już wzniesieniami moren czołowych akumulacyjnych
i spiętrzonych. W zachodniej części rozcinają ją równiny wód roztopowych i powierzchnie
sandrowe, których rzeźbę urozmaicają wydmy, a lokalnie (np. w okolicy Gawrońca) kemy.
W obrębie wschodniej części Wysoczyzny Świeckiej na uwagę zasługują liczne kręte
i głęboko wcięte rynny subglacjalne, których dna lokalnie zajmują jeziora, np. Laskowickie,
Piskarki, Piaskowe, Wielkie oraz Deczno usytuowane w poziomie sandrowym Doliny Wdy.
Wysoczyznę Świecką, rozcina głęboka dolina Wdy, która ukształtowana została na szlaku
sandrowym związanym z fazą pomorską ostatniego zlodowacenia (Andrzejewski 1994,
Drozdowski 1965, 1967, Butrymowicz 1980, 1981). Co najmniej dwa poziomy sandrowe
porozcinane zostały przez rzekę Wdę w czasie jej intensywnej erozji wynikającej
z dynamicznie obniżającej się bazy erozyjno-akumulacyjnej jaką stanowiła Wisła, w czasie
po jej bifurkacji pod Fordonem. W efekcie w dolinie dolnej Wdy zachowały się liczne
erozyjne poziomy terasowe, np. w okolicy Leosi, Małego Dolska, Nowego Dobra. Dolny
odcinek doliny Wdy, poniżej Kozłowa, wykorzystuje starszą formę rynnową, o czym
świadczą osady biogeniczne budujące jej dno, a zalegające poniżej serii aluwialnych rzeki
Wdy (Andrzejewski 1994). Strome zbocza Doliny Dolnej Wisły porozcinane są licznymi
formami erozyjnymi (dolinki, parowy), u wylotu których ukształtowane zostały liczne stożki
napływowe. Niektóre ich fragmenty (np. na północ od Świecia) kształtowane są przez
współczesne ruchy masowe, w tym aktywne osuwiska (Tyszkowski 2014). Niezwykle
urozmaicone, porozcinane licznymi formami stokowymi (w tym także przez ujściowy odcinek
rzeki Browiny) zbocze Wysoczyzny Chełmińskiej kształtuje w znacznym stopniu krajobraz
malowniczo usytuowanego miasta Chełmno. Fakt rozcięcia przez Wisłę, miejscami całego
kompleksu utworów czwartorzędowych, stał się powodem licznych ich analiz
stratygraficznych i lito-stratygraficznych (Galon 1934, 1952, Olszewski 1974, Makowska
1979, Drozdowski 1979). Rzeźbę dna Doliny Dolnej Wisły na analizowanym odcinku,
kształtują jej dwa główne poziomy oraz ślady dawnych jej koryt wypełnionych osadami
biogenicznymi, a lokalnie stanowiących starorzecza np. jezioro Starogrodzkie u podnóża
krawędzi Wysoczyzny Chełmińskiej. Równinę zalewową Wisły buduje zróżnicowany w
zakresie miąższości oraz wykształcenia litofacjalnego kompleks aluwiów (Niewiarowski
1987).
Wody powierzchniowe
Najważniejszym ciekiem arkusza jest rzeka Wisła, której podporządkowana jest cała sieć
hydrograficzna opisywanego obszaru. W Świeciu do Wisły uchodzi rzeka Wda, znana również
jako Czarna Woda. Wda na całej swojej długości płynie w głęboko wciętej dolinie, która
odwadnia Wysoczyznę Świecką. Jej dolina jest dobrze wykształcona, a zbocza miejscami
osiągają wysokość ponad 50 m. Duże spadki terenu zostały wykorzystane już na początku
XX wieku do zabudowy hydroenergetycznej rzeki. Do największych elektrowni wodnych na
Wdzie zaliczamy Żur i Gródek (poza arkuszem) oraz Kozłowo i Przechowo. Na obszarze
opracowania Wda przyjmuje wody swoich dopływów: Dopływ spod Biechówka i rzeka Wyrwa.
Oba dopływy mają dobrze wykształcone doliny o przebiegu równoleżnikowym, które rozcinają
wysoczyznę do głębokości ponad 40 m. W odcinku ujściowym rzeki Wyrwy do Wdy znajduje się
mała elektrownia wodna „Wyrwa Młyn”. Na odcinku od Świecia do ujścia do Wisły Wda płynie
w kierunku równoleżnikowym i przyjmuje lewostronny Dopływ z Sulnówka (Kubiak-Wójcicka
2015).
Do mniejszych cieków, które odwadniają obszar objęty arkuszem mapy należy zaliczyć
lewoboczny dopływ Wisły o nazwie Gruczno (znany jako Dopływ spod Gawrońca lub lokalnie
Struga Młyńska). Ciek ten płynie w głęboko wciętej dolinie i w przeszłości był wykorzystywany
energetycznie, o czym świadczy wybudowany w 1888 roku szachulcowy budynek młyna
Wody podziemne
Wody podziemne na obszarze opracowania związane są z utworami wodonośnymi
czwartorzędu i neogenu i paleogenu. Według regionalizacji hydrogeologicznej Paczyńskiego
(1995) analizowany obszar znajduje się w obrębie dwóch jednostek hydrogeologicznych. Jest to
region pomorski (V), który zajmuje większą część obszaru i region mazowiecki (I). Granica
pomiędzy regionami przebiega wzdłuż Wisły, która stanowi główną strefę drenażu. W świetle
podziału regionalnego zwykłych wód podziemnych Sadurskiego i Nowickiego (2007)
analizowany obszar znajduje się w obrębie prowincji niżowej regionu mazowiecko-mazurskopodlaskiego (II), w subregionie pojeziernym (II2).
Subregion
ten
charakteryzuje
się
znacznym
zróżnicowaniem
warunków
hydrostrukturalnych i hydrodynamicznych. System wodonośny składający się z kilku pięter
obejmuje poziomy wodonośne w utworach czwartorzędu, neogenu i paleogenu. Najszerzej
rozprzestrzenione jest czwartorzędowe piętro wodonośne zawierające poziomy międzyglinowe
(międzymorenowe), dolinne i sandrowe. Z uwagi na dużą zasobność piętra czwartorzędowego
stanowią one ważne źródło zaopatrzenia ludności i przemysłu w wodę.
Na obszarze objętym arkuszem mapy według podziału obowiązującego od 2014 r.
wyznaczono 3 jednolite części wód podziemnych: 31, 38 i 39. W obrębie analizowanego obszaru
wydzielono również Główne Zbiorniki Wód Podziemnych (GZWP). Są to GZWP 130 – Zbiornik
rzeki dolna Wda i GZWP 131 – Zbiornik międzymorenowy Chełmno (Kleczkowski 1990).
Gleby
Zróżnicowana rzeźba terenu, utwory powierzchniowe oraz uwarunkowania klimatyczne,
mają zasadniczy wpływ na wykształcenie się charakteru pokryw glebowych i ich przydatność
rolniczą. Gleby na analizowanym arkuszu cechuje duża zmienność i różnorodność. Najlepsze
gleby wykształcone na podłożu piasków gliniastych mocnych i glinach, występują w północnowschodniej części analizowanego obszaru, np. na północ od Świecia oraz w jego południowozachodniej części na zachód od Gruczna oraz w okolicach Gack, Biechówka, Polskiego
Konopatu. Podobne gleby zajmują niewielkie fragmenty wysoczyznowe na południe od
Chełmna. Są to najczęściej gleby pseudobielicowe, brunatne właściwe i brunatne wyługowane
należące do kompleksów pszennych dobrych oraz żytnich bardzo dobrych. Słabsze gleby
występują w północno-zachodniej części arkusza w rejonie Dąbrówki, Przysierska wykształcone
na piaskach gliniastych lekkich tworzące kompleksy żytnie dobre i słabe. Lokalnie na podłożu
piaszczystym występują tu gleby bielicowe, rdzawe oraz brunatne kwaśne stanowiące
kompleksy żytnie słabe i bardzo słabe. Podobny charakter mają niewielkie enklawy
wykorzystywane rolniczo w obrębie sandru i doliny Wdy. W dnie doliny Wisły znaczne obszary
zajmują gleby torfowe i murszowo torfowe wykształcone na madach średnich i ciężkich
wykorzystywane jako trwałe użytki zielone. Są to na ogół użytki zielone średnie, a lokalnie
bardzo dobre i dobre. Na obszarach nieco wyższych (terasy nadzaledwowe) mady lokalnie
wykorzystywane są jako grunty orne stanowiące bardzo dobre kompleksy pszenne i zbożowopastewne mocne. Sytuacja taka ma miejsce w rejonie Głogówka Królewskiego, Niedźwiedzia
oraz na wschód od Gruczna. Znaczne kompleksy leśne w obrębie doliny i sandru Wdy zajmują
gleby bielicowe, rdzawe i brunatne kwaśne.
Na analizowanym arkuszu znaczne obszary gruntów ornych (kompleksy od 1 do 5)
podlegają ochronie. Koncentrują się one głównie w obrębie wysoczyzn morenowych i lokalnie
w dnie doliny Wisły (Mapa glebowo-rolnicza…1980).
Szata roślinna
Naturalne zbiorowiska roślinne omawianego obszaru wykształciły się stopniowo w okresie
późnego glacjału ostatniego zlodowacenia i w holocenie. Według geobotanicznego podziału
Polski (Szafer, Zarzycki 1972) analizowany obszar leży w całości w granicach Państwa
Holarktydy, Obszaru Eurosyberyjskiego, Prowincji Niżowo-Wyżynno-Środkowoeuropejskiej,
Dziale Bałtyckim (A), Poddziale Pasa Równin Przymorskich i Wysoczyzn Pomorskich (A1),
Krainie Pomorskiego Pasa Przejściowego (6), Okręgu Borów Tucholskich (c).
Zgodnie z podziałem Polski na regiony geobotaniczne zaproponowanym przez
Matuszkiewicza (2002) arkusz położony jest w Dziale Mazowiecko-Poleskim (E) i Krainie
Chełmińsko-Dobrzyńskiej (E.1) i Okręgach – Wysoczyzna Świecka (E.1.1) dominującym na
północy i zachodzie, Doliny Dolnej Wisły (E.1.2) o przebiegu współkształtnym do głównej rzeki
i jej doliny oraz Pojezierza Chełmińskiego (E.1.3) w skrajnym południowo-wschodnim
fragmencie. W ramach podziału na jednostki niższego rzędu można dalej wyróżnić 4 Podokręgi,
największy – Świecki (E.1.1.b) na północy, Pruszczański (E.1.1.e) na południowym zachodzie,
Dolina Wisły Fordon-Nowe (E.1.2.e) na południowym wschodzie oraz najmniejszy – Podokręg
Chełmżyński (E.1.3.b) w południowo-wschodnim skraju arkusza.
Opracowana przez Tramplera i in. (1990) regionalizacja przyrodniczo-leśna, oparta na
podstawach ekologiczno-fizjograficznych, wydziela regiony o podobnych warunkach dla hodowli
lasu. Według tego podziału obszar arkusza Świecie leży w całości w Krainie WielkopolskoPomorskiej (III) i Dzielnicy Pojezierze Chełmińsko-Dobrzyńskie (III.3).
Obszary leśne stanowią około 16% powierzchni arkusza (niespełna 5 000 ha) i występują
głównie w postaci zwartego, wąskiego, kilkukilometrowego pasa lasu ciągnącego się począwszy
od Terespola Pomorskiego w stronę północy, a także w postaci mniejszych kilkunastu enklaw
rozsianych na całej jego powierzchni. Ten zwarty kompleks leśny jest ważnym korytarzem
ekologicznym o znaczeniu międzynarodowym, łączącym dolinę Wisły z Borami Tucholskimi.
Całość obszaru zarządzana jest przez Regionalną Dyrekcję Lasów Państwowych
w Toruniu i leży w zdecydowanej większości w zasięgu terytorialnym Nadleśnictwa Dąbrowa.
Mniejsze fragmenty przynależą także do Nadleśnictwa Zamrzenica (na zachodzie),
Nadleśnictwa Żołędowo (południowo-zachodni skraj), oraz do Nadleśnictwa Jamy (na
południowym wschodzie). Pod względem siedliskowym na północy dominują żyzne siedliska
lasowe – lasu mieszanego świeżego, a na pozostałych obszarach siedliska borowe, w tym
głównie bór świeży oraz bór mieszany świeży. W dolinie Wisły występują siedliska lasów
łęgowych i olsów jesionowych. Głównym gatunkiem lasotwórczym jest sosna zwyczajna,
następnie dąb, olsza i brzoza.
Na uwagę zasługują także parki wiejskie i podworskie oraz często zapomniane,
zadrzewione cmentarze oraz sady.
Klimat
Opisywany obszar jest położony w strefie klimatu umiarkowanie ciepłego –
przejściowego, który kształtowany jest na styku morskich mas powietrza znad Oceanu
Atlantyckiego oraz mas kontynentalnych znad Europy Wschodniej, a nawet Azji. Ścieranie
się tych głównych mas powietrza, przemieszczanie się różnych ośrodków barycznych oraz
frontów atmosferycznych powoduje w tym rejonie dużą zmienność pogody oraz warunków
klimatycznych z roku na rok. Biorąc pod uwagę podział obszaru Polski na regiony
klimatyczne według Wosia (1999), analizowany obszar usytuowany jest w centralnej części
Regionu Chełmińsko-Toruńskiego. Na tle sąsiednich regionów klimatycznych wyróżnia się
on nieco większą częstością występowania dni z pogodą bardzo ciepłą z dużym
zachmurzeniem. Dni takich średnio w roku jest tutaj ponad 16. Charakterystyczne są tutaj
także dni przymrozkowe bardzo chłodne, z dużym zachmurzeniem bez opadów. Na
podstawie Atlasu Klimatu Polski (Lorenc 2005) można stwierdzić, iż w latach 1971-2000 na
tym obszarze średnie ciśnienie atmosferyczne wynosiło 1015-1016 hPa, dominowały wiatry
z sektora zachodniego, o dość znacznej prędkości (średnio 3,5-4,0 m/s), usłonecznienie
sięgało 1550-1650 godz./rok, a średnia temperatura powietrza była dość wysoka i wynosiła
około 8,0° C. Jest to region o niskiej sumie rocznej opadów (około 550 mm). Urozmaicona
orografia terenu oraz zróżnicowane pokrycie szatą roślinną sprzyja formowaniu się
lokalnych warunków topoklimatycznych.
FORMY OCHRONY ŚRODOWISKA PRZYRODNICZEGO
Opisywany obszar, mimo występowania na jego terenie dwóch znaczących ośrodków
miejsko-przemysłowych charakteryzuje się dużym bogactwem ustanowienia obiektów
objętych ochroną prawną. Gleby chronione posiadają znaczący udział wśród gruntów
ornych, a w wybranych miejscach także powierzchnie leśne uzyskały status chronionych.
W zasięgu analizowanego arkusza znajduje się 74 pomniki przyrody (Tabela 2),
kilkanaście użytków ekologicznych, 3 rezerwaty przyrody, a także przebiega przez arkusz
granica 2 parków krajobrazowych (Chełmińskiego i Nadwiślańskiego), 2 obszarów chronionego
krajobrazu (OChK) oraz granice 2 obszarów specjalnej ochrony siedlisk (SOO) oraz 1 obszaru
specjalnej ochrony ptaków (OSO). Dodatkowo północno-zachodnie gminy arkusza zostały
włączone do światowego Rezerwatu Biosfery Bory Tucholskie.
Wśród pomników przyrody na szczególną uwagę zasługuje park dworski
w Laskowicach z kilkuset drzewami, w tym 45 drzewami pomnikowymi oraz granitowy głaz
narzutowy zwany „Kamieniem św. Wojciecha” zlokalizowany w miejscowości Leosia, który
jest trzecim co do wielkości głazem narzutowym w Polsce.
Ustanowiony w 1999 roku rezerwat przyrody Ostnicowe parowy Gruczna ma za
zadanie chronić zbiorowiska roślinności stepowej porastające pociętymi jarami zbocze doliny
Wisły. Dwa leśne rezerwaty – Ostrów Panieński oraz Łęgi na Ostrowiu Panieńskim położone
są na prawym brzegu Wisły w jej bezpośrednim sąsiedztwie. W obu przypadkach ich
zadaniem jest ochrona płatów lasu łęgowego reprezentującego typ łęgu wiązowojesionowego. Dodatkowo w pierwszym obiekcie rośnie m.in. pomnikowy okaz klonu polnego
(Rąkowski i in. 2005).
W południowo-wschodniej części arkusza występują fragmenty dwóch sąsiadujących
ze sobą parków krajobrazowych – Nadwiślańskiego i Chełmińskiego tworzących wspólnie od
2003 roku Zespół Parków Krajobrazowych Chełmińskiego i Nadwiślańskiego. Zespół ten jest
jednym z największych obszarów w Polsce o takim statusie ochrony oraz największym tego
typu w województwie kujawsko-pomorskim. Przedmiotem ochrony jest dolina Wisły,
obrzeżona krawędziami wysoczyznowym wraz z terenami przyległymi (Rąkowski i in. 2004).
(Tabela 3). Głównym zakładem, który w istotny sposób wpływa na jakość wody na badanym
obszarze jest dawny Zakład Celulozy i Papieru, który powstał w latach 60. XX wieku (obecnie
nosi nazwę – Mondi Packaging Paper SA) i wytwarza papier do produkcji tektury falistej.
W 2012 roku na obszarze objętym arkuszem mapy badania wód powierzchniowych
prowadzono w 3 punktach pomiarowych: na rzece Wdzie w profilu Świecie nad Wisłą, na
Wyrwie w miejscowości Wyrwa oraz na Frybie w Chełmnie (Tabela 4). Ponadto prowadzono
pomiary jakości wody rzeki Wdy w Gródku oraz Wisły w Sartowicach, które znajdują się poza
arkuszem mapy objętej opracowaniem, jednak w jej bliskim sąsiedztwie.
1.
2.
3.
4.
5.
6.
7.
8.
9.
10.
11.
12.
13.
14.
15.
16.
17.
18.
19.
20.
21.
22.
23.
24.
25.
26.
27.
28.
29.
30.
31.
32.
33.
34.
35.
36.
37.
38.
39.
40.
41.
42.
43.
44.
45.
46.
47.
48.
49.
50.
51.
52.
53.
54.
55.
56.
57.
58.
59.
60.
61
62.
63.
64.
65.
66.
67.
68.
69.
70.
71.
72.
73.
74.
Lokalizacja
Pomnik przyrody
Gródek (Leśn. Gródek, oddział 271)
Leosia (Leśn. Gródek, oddział 288a)
Lubocheń (park dworski)
Biechówko (park wiejski)
Laskowice (ul. Długa)
dąb szypułkowy (3 szt.)
„Kamień św. Wojciecha”
lipa drobnolistna ( 2 szt.), dąb szypułkowy (6 szt.)
dąb szypułkowy (4 szt.)
dąb szypułkowy
dąb szypułkowy (464 szt.), klon zwyczajny (20 szt.),
Laskowice (ul. Oska)
klon jawor (16 szt.)
Piskarki (park wiejski)
głóg dwuszyjkowy
Budyń (działka 283/7)
grab zwyczajny (2 szt.), dąb szypułkowy (6 szt.)
Dólsk
świerk zwyczajny
Plewno (działka 344/2)
dąb bezszypułkowy
Skarszewo
lipa drobnolistna
Skarszewo
dąb szypułkowy
Sulnowo
lipa drobnolistna
Morsk (park wiejski)
wiąz szypułkowy (2 szt.)
Morsk (park wiejski)
dąb szypułkowy (3 szt.)
Przysiersk (działka 338/2)
sosna zwyczajna
Polski Konopat
dąb szypułkowy
Polski Konopat
lipa drobnolistna
Drozdowo
dąb szypułkowy (2 szt.)
Drozdowo
jesion wyniosły
Dworzysko
dąb szypułkowy
Dworzysko
dąb szypułkowy (2 szt.)
Dworzysko
dąb szypułkowy
Świecie – Przechowo
aleja drzew (dąb szypułkowy 11 szt.)
Dworzysko
dąb szypułkowy
Dworzysko
dąb szypułkowy
Dworzysko
dąb szypułkowy
dąb szypułkowy, kasztanowiec zwyczajny,
Poledno (działka 1/2)
buk zwyczajny odmiany czerwonej
Dworzysko
dąb szypułkowy
Gruczno (przy kościele)
jesion wyniosły
Gruczno
dąb szypułkowy
Świecie
cis pospolity (2 szt.)
Świecie
klon zwyczajny
Świecie
cis pospolity
Świecie
cis pospolity (4 szt.)
Świecie
cis pospolity
Świecie
cis pospolity
Świecie
cis pospolity
Świecie
cis pospolity
Świecie
głaz narzutowy
Świecie
platan klonolistny (2 szt.)
Świecie
lipa drobnolistna
Świecie
cis pospolity
Świecie
kasztanowiec zwyczajny (2 szt.)
Świecie
cis pospolity (2 szt.)
Świecie
cis pospolity
Świecie – Przechowo
cis pospolity (5 szt.)
Świecie – Przechowo
głaz narzutowy
Świecie – Przechowo
głaz narzutowy „Pomnik Bohaterów Września 1939”
Świecie – Przechowo
dąb szypułkowy
Niedźwiedź
dąb szypułkowy
Wielki Konopat
dąb szypułkowy
Głogówko Królewskie
topola biała (pień)
Głogówko Królewskie
cis pospolity (3 szt.)
Głogówko Królewskie
żywotnik wschodni
Głogówko Królewskie
głóg jednoszyjkowy
Głogówko Królewskie
żywotnik olbrzymi (2 szt.)
Głogówko Królewskie
żywotnik zachodni (3 szt.)
Parlin (przy drodze Różanna – Gruczno)
dąb szypułkowy
Parlin (przy drodze Różanna – Gruczno)
dąb szypułkowy
Parlin (park wiejski)
lipa drobnolistna (2 szt.)
Parlin (park wiejski)
lipa drobnolistna dwuwierzchołkowa
Parlin (park wiejski)
buk zwyczajny (2 szt.)
Parlin (park wiejski)
klon jesionolistny
Klamry
dąb szypułkowy
dąb szypułkowy, buk zwyczajny, jesion wyniosły, wiąz
Grubno (park)
szypułkowy, klon pospolity, klon jawor, lipa drobnolistna,
iglicznia trójcierniowa, perełkowiec japoński
Chełmno Plac Wolności)
buk pospolity czerwonolistny
Chełmno (park za UM)
buk pospolity czerwonolistny
Chełmno (ul. Powiśle)
klon jawor
Chełmno (ul. Powiśle)
jesion wyniosły
Chełmno (nad J. Starogrodzkim)
wierzba biała
Chełmno (Park Słowackiego)
dąb szypułkowy (17 szt.)
Chełmno (ul. Dominikańska)
sosna czarna
Chełmno (ul. Wodna)
cis pospolity (2 szt.)
* numeracja zgodna z numeracją na mapie
Wzdłuż doliny Wisły przebiega obszar specjalnej ochrony ptaków „Dolina Dolnej Wisły”
(PLB040003), która jest ostoją dla co najmniej 44 gatunków ptaków z Załącznika I Dyrektywy
Ptasiej oraz 4 gatunków z Polskiej Czerwonej Księgi (PCK). W znacznej części obszar ten
pokrywa zasięg specjalnej ochrony siedlisk „Sołecka Dolina Wisły” (PLH040003) ustanowiony ze
względu na mozaikę 11 rodzajów siedlisk nadrzecznych. Trzeci obszar naturowy – „Zamek
Świecie” (PLH040025) ma za zadanie ochronę jednej z ważniejszych w środkowej Polsce kolonii
zimowych hibernującego nietoperza – mopka (Rąkowski i in. 2012a i 2012b).
Użytkami ekologicznymi zostały objęte pozostałości ekosystemów o istotnym
znaczeniu dla zachowania unikalnych zasobów genowych i środowiskowych. Na obszarze
arkusza formy takiej ochrony objęły głównie śródleśne bagna i podmokłe łąki i pastwiska.
Północno zachodnia część obszaru arkusza włączona została do światowego
Rezerwatu Biosfery Bory Tucholskie (RB BT). RB BT powołany został w ramach programu
UNESCO „Człowiek i Biosfera” w czerwcu 2010 roku, jako dziesiąty w Polsce i zarazem
największy powierzchniowo obszar o takim statusie ochrony. Głównym celem powołania
rezerwatów biosfery jest wdrażanie na ich obszarze zasad trwałego i zrównoważonego
rozwoju oraz tworzenie harmonii pomiędzy człowiekiem a przyrodą. Jego powołanie na
opisywanym obszarze jest podkreśleniem wyjątkowych walorów przyrodniczych i kultowych
tego regionu (Nienartowicz i in. 2010). Obszar rezerwatu biosfery objęty arkuszem
przynależy do jego strefy tranzytowej i wyróżnia się jednolitością ekonomiczną zorientowaną
na gospodarkę leśną, przetwórstwo drewna i ubocznych produktów leśnych oraz rolnictwo,
rekreację i wypoczynek (Nienartowicz, Kunz 2013).
Położone w obrębie arkusza Nadleśnictwo Dąbrowa, wspólnie z trzema sąsiadującymi na
północy nadleśnictwami (poza arkuszem), zostało z dniem 1 stycznia 1995 roku, włączone do
krajowego systemu Leśnych Kompleksów Promocyjnych (LKP), których celem jest promocja
proekologicznej polityki leśnej w postępowaniu gospodarczym. Zgodnie z opracowanymi
założeniami na obszarze LKP następuje godzenie funkcji produkcyjnej, środowiskotwórczej
i społecznej lasów z ich wielkoprzestrzenną ochroną przyrody w ujęciu kompleksowym (Cyzman
2008).
Formy ochrony środowiska dodatkowo uzupełniają liczne ujęcia wód podziemnych
oraz jedno wód powierzchniowych, a także dwa obszary najwyższej ochrony w obrębie
Głównego Zbiornika Wód Podziemnych – nr 130 (Zbiornik rzeki dolna Wda) wcinający się
klinem od wschodu i nr 131 (Zbiornik międzymorenowy Chełmno) występujący na południowym
wschodzie (Kleczkowski 1990).
Udokumentowane złoża kruszyw naturalnych występują w kilku wybranych obszarach
arkusza.
DEGRADACJA KOMPONETÓW ŚRODOWISKA PRZYRODNICZEGO
Na obszarze objętym arkuszem mapy Świecie w dwóch miejscach prowadzona jest
rekultywacja środowiska przyrodniczego metodą rolną.
NIEUŻYTKI
Na analizowanym obszarze nie występują nieużytki naturogeniczne czy antropogeniczne.
Tabela 3. Ważniejsze zrzuty ścieków.
Lp.*
Miejscowość
Zakład
Rodzaj
ścieków
Ilość [m3/d]
aktual./max
Urządzenie
oczyszczające
Kierunek
zrzutu
1.
Świecie
Oczyszczalnia
ścieków
w Świeciu
komunalne
4044/9216
mechanicznobiologiczne
pośrednio do
Wisły przez
BOŚ Mondi SA
2.
Chełmno
Oczyszczalnia
ścieków
w Chełmnie
komunalne
3000/6000
mechanicznobiologicznochemiczne
Wisła
Tabela 2. Pomniki przyrody.
Lp.*
REKULTYWACJA ŚRODOWISKA PRZYRODNICZEGO
* numeracja zgodna z numeracją na mapie
Pozostałe wody powierzchniowe rzeczne jak i jeziorne na analizowanym obszarze, nie są
objęte badaniami jakości wody, dlatego trudno określić stan ich czystości (Kubiak-Wójcicka
2015).
Tabela 4. Stan czystości badanych cieków i jezior.
Rzeka lub
jezioro / km
biegu rzeki
Punkt pomiarowokontrolny
Rok
Ocena stanu
ekologicznego
Kategoria
podatności na
degradację
1.
Wda
profil Świecie (km 0,5)
2012
II
-
2.
Wyrwa
Wyrwa
2012
II
-
3.
Fryba
Chełmno
2012
III
-
Lp.
W związku z obowiązującym rozporządzeniem Ministra Środowiska z dnia 22 października 2014 r.
w sprawie sposobu klasyfikacji stanu jednolitych części wód powierzchniowych (Dz. U. 2014, poz.
1482), które wprowadziło zmianę klasyfikacji wskaźników jakości wód w ciekach naturalnych,
jeziorach i innych zbiornikach wodnych, na mapie nie zastosuje się symboli dotyczących jakości wód
powierzchniowych w punktach pomiarowych.
Źródłem zanieczyszczeń wód powierzchniowych są niekontrolowane zrzuty ścieków oraz
nieszczelne zbiorniki ściekowe gospodarstw domowych. Na obszarze objętym arkuszem mapy
Świecie długość sieci wodociągowej nie pokrywa się z długością sieci kanalizacyjnej.
Miejscowości takie jak: Dólsk, Biechówko, Lubocheń, Sulnowo, Belno i wiele mniejszych
pozbawiona jest sieci kanalizacyjnej. Stąd też zaobserwowano niezadowalający stan sanitarny
wody w ujściowym odcinku rzeki Wdy i Wyrwy. W górnym biegu rzeki Wda stanowi odbiornik
wód pościekowych z Gródka, Lniana i Osia (poza omawianym obszarem). Fryba stanowi
odbiornik ścieków z 3 oczyszczalni ścieków: Kijewo Królewskie-Napole, Papowo BiskupieZegartowice oraz z Chełmży (poza obrębem arkusza) (Raport o stanie środowiska…2013).
Poza tym zanieczyszczenie wód powierzchniowych, zwłaszcza Wisły w profilu Sartowice, jest
efektem przyjmowania dużych ilości wód z oczyszczalni ścieków z Chełmna i Świecia . Ścieki ze
Świecia są w pierwszej kolejności poddawane mechanicznemu oczyszczeniu w miejskiej
oczyszczalni ścieków (zmodernizowana w 2014 r.), a następnie kierowane do oczyszczalni
biologicznej na terenie zakładu Mondi Packaging Paper Świecie SA (Kubiak-Wójcika 2015).
Degradacja wód podziemnych
Na terenie objętym arkuszem mapy znajduje się tylko jeden posterunek wód podziemnych
w Kozłowie (II/525/1). Badania przeprowadzone w 2013 roku wykazały, że są to wody III klasy
czystości, o czym zadecydowały wskaźniki takie jak temperatura, azotany oraz potas. Przyczyną
tych zanieczyszczeń jest infiltracja zanieczyszczeń pochodzenia rolniczego (nawozy sztuczne,
pestycydy), które szczególnie silnie przenikają przez utwory o łatwej przepuszczalności gruntu.
Zagrożenie wód podziemnych stanowią także niekontrolowane zrzuty nieoczyszczonych
ścieków komunalnych oraz nieszczelne szamba z terenów miejscowości nieposiadających
kanalizacji sanitarnej.
Degradacja powietrza atmosferycznego
Analizowany obszar cechuje się występowaniem uciążliwych emitorów pyłowych
i gazowych do atmosfery (Tabela 5). Nagromadzenie punktowych emitorów pyłów i gazów
z zakładów przemysłowych występuje głównie w centralnej części arkusza. Charakterystyczne
jest także to, że występują one na stosunkowo niewielkiej powierzchni, głównie w Świeciu lub
w bliskiej odległości od miasta. Zakładem, który emituje najwięcej zanieczyszczeń pyłowych
i gazowych jest Mondi Packaging Paper Świecie SA. W okolicach Sulnowa znajdują się dwa
inne uciążliwe przemysłowe emitory zanieczyszczeń gazowych. Kolejne dwa takie emitory są
także w Chełmnie.
Źródła niskiej emisji gazów i pyłów z terenów zabudowanych stanowią zagrożenie dla
jakości środowiska. Są one rozproszone na całym obszarze arkusza. Występują w wielu
miejscowościach, m.in. w: Laskowicach, Lubodzieżu, Gackach, Lubocheniu, Biechówku, Belnie.
Głównym źródłem uciążliwych odorów jest wspomniany wcześniej Mondi Packaging
Paper Świecie SA. Punktowe emitory hałasu występują w Świeciu oraz w Chełmnie,
Laskowicach i na południe od Nowego Belna.
Na podstawie Raportu o stanie środowiska (2012), na obszarze analiz nie zanotowano
przekroczenia dopuszczalnych stężeń dwutlenku węgla, dwutlenku azotu i pyłu zawieszonego.
Źródłem liniowych emisji zanieczyszczeń pyłowych, gazowych oraz hałasu są fragmenty
dróg. Najważniejsze znaczenie w tym zakresie mają: drogi krajowe nr 5 i nr 91, które
w okolicach Świecia mają rangę dróg ekspresowych S5 oraz S91 i stanowią północną
obwodnicę miasta, drogi wojewódzkie nr 240 (Świecie – Chojnice), nr 239 (Świecie – Błądzim)
oraz nr 272 (Laskowice – Dolna Grupa). Źródłem hałasu jest także linia kolejowa Gdynia –
Górny Śląsk.
OGÓLNA OCENA STANU ŚRODOWISKA PRZYRODNICZEGO
I STOPNIA JEGO DEGRADACJI
Stan środowiska przyrodniczego analizowanego arkusza wynika z funkcjonowania
sąsiadujących kilku specyficznych geoekosystemów, tj. trzech zwartych powierzchni
wysoczyznowych, w tym dwóch fragmentów wysoczyzny świeckiej i fragmentu wysoczyzny
chełmińskiej, szlaku sandrowego doliny Wdy, fragmentu Doliny Dolnej Wisły oraz ośrodka
miejsko-przemysłowego Świecia i Chełmna. Wspomniane geokompleksy w zróżnicowany
sposób odzwierciedlają antropopresję tego obszaru. Najbardziej przekształcone obszary
dotyczą przemysłowego ośrodka w Świeciu oraz intensywnie eksploatowanych rolniczo
fragmentów wysoczyznowych, czemu sprzyjają stosunkowo dobre kompleksy orne
o wysokiej przydatności rolniczej. Pozostałe geoekosystemy, tj. szlak sandrowy doliny Wdy
i Dolina Dolnej Wisły charakteryzują się wyróżniającymi się walorami przyrodniczymi.
Obszary sandrowe porośnięte są zwartymi kompleksami lasów borowych, a dno doliny
kształtowane jest przez intensywnie meandrująca rzekę. Rozległa i głęboka Doliny Dolnej
Wisły charakteryzuje się wyjątkowymi walorami krajobrazowymi, które znalazły
odzwierciedlenie w licznych formach ochrony przyrody.
Obszar objęty opracowaniem został poddany intensywnym przemianom środowiska,
co szczególnie widoczne jest w dolinie Wisły. Początki obwałowań Wisły sięgają XIV wieku
i związane są z rozwojem osadnictwa. Tak długoletnia działalność człowieka doprowadziła
do przemian w stosunkach wodnych analizowanego obszaru. Przejawia się to w zmianie
naturalnego sposobu odwodnienia na sposób wymuszony utrzymywany poprzez działanie
urządzeń hydrotechnicznych.
Stan ekologiczny wybranych komponentów środowiska przyrodniczego, takich jak lasy
i gleby jest zadawalający. Największe zróżnicowanie w ocenie stanu środowiska dotyczy
powietrza i wód powierzchniowych oraz podziemnych. Większość zdiagnozowanych
zagrożeń i problemów w funkcjonowaniu wymienionych geoekosystemów wynika z rozwoju
przemysłu, głównie chemicznego oraz intensywnej gospodarki rolnej. Wspomniany przemysł
jest głównym źródłem zanieczyszczeń pyłowych i gazowych opisywanego obszaru
i w znaczący sposób wpływa na obserwowaną degradację najbliższego otoczenia.
W wybranych miejscach występują składowiska surowców, zarówno przemysłowych,
jak i rolniczych oraz składowiska paliw. Przebiegające przez opisywany obszar linie
infrastruktury drogowej, kolejowej i energetycznej są lokalnymi emitorami hałasu i źródłem
zróżnicowanych zanieczyszczeń. Liczne źródła niskiej emisji gazów i pyłów stanowią jedynie
miejscowe zagrożenie dla stanu środowiska.
WSKAZANIA DOTYCZĄCE KSZTAŁTOWANIA I OCHRONY ŚRODOWISKA
Analizowany obszar, głównie w części środkowej, ze względu na lokalizację przemysłu
i skupisk ludności pełni rolę wiodącego ośrodka produkcyjnego i z tego względu wskazania
w zakresie ochrony i kształtowania środowiska powinny dotyczyć ograniczenia jego
negatywnego wpływu na najbliższe otoczenie (obszar arkusza) oraz terenów przyległych.
Z tego względu istotnym zadaniem jest ograniczenie emisji ładunków zanieczyszczeń, w tym
głównie pyłowych i gazowych.
W obrębie intensywnie użytkowanych rolniczo obszarów wysoczyznowych istotnym
wskazaniem jest ochrona gleb, a także wód powierzchniowych szkodliwymi związkami
związanymi z gospodarką rolną. W tym celu należy podjąć przedsięwzięcia w sektorze
rolnictwa i gospodarki wodnej, dotyczące m.in. okresów nawożenia i ograniczeń w ich
stosowaniu, wielkości dawek i sposobów ich wprowadzania do środowiska, warunków
przechowywania nawozów naturalnych oraz postępowania z odciekami. Szczegółowy wykaz
takich zaleceń zawarty jest w Rozporządzeniu nr 2 Dyrektora RZGW w Gdańsku (2013).
W stosunku do zwartych kompleksów leśnych sandru i doliny Wdy działania powinny
zmierzać do zachowania dobrego stanu zdrowotnego lasów i jakości wód we Wdzie oraz jej
dopływach. Dolina Wisły, ze względu na swoje unikalne walory przyrodniczo-krajobrazowe
oraz funkcję korytarza ekologicznego o randze europejskiej powinna zachować aktualny,
naturalny charakter.
Do innych szczegółowych zadań w zakresie kształtowania i ochrony środowiska
zaliczyć można:
• zachowanie i funkcjonowanie drobnych hydrotopów, wysp leśnych i zadrzewień
śródpolnych przy jednoczesnym tworzeniu nowych,
• ustabilizowanie procesów stokowych w obrębie wysokich skarp doliny Wisły poprzez
stopniowe zadrzewianie ich stref przykrawędziowych,
• doskonalenie gospodarki odpadami, w tym polepszenie systemu odbioru odpadów
komunalnych i ich deponowaniem na istniejących składowisk,
• likwidację niekontrolowanych miejsc odpadów w otoczeniu wsi na skraju lasów, dbanie
o zachowanie walorów turystycznych dna doliny Wdy,
• zmniejszenie emisji zanieczyszczeń do powietrza poprzez stopniową wymianę kotłowni
węglowych na gazowe.
Szczegółowe wytyczne i wskazania dotyczące kształtowania i ochrony środowiska
przyrodniczego zawarte są w opracowywanych dla gmin strategiach rozwoju, planach
gospodarki odpadami oraz programach ochrony środowiska.
Literatura i materiały źródłowe
Tabela 5. Ważniejsze emitory przemysłowe zanieczyszczeń do atmosfery.
1.
Emisja w t/rok
Lp.*
Miejscowość
1.
Polski Konopat 12
2.
Sulnowo 53 D
3.
Sulnowo 53 G
4.
Świecie,
ul. Laskowicka 3
5.
Kozłowo 16
6.
Terespol
7.
Poledno 2A
8.
9.
10.
11.
12.
13.
14.
15.
16.
17.
Świecie,
ul. Bydgoska 1
Świecie,
ul. Bydgoska 1
Świecie,
ul. Bydgoska 1
Świecie,
ul. Bydgoska 1
Świecie,
ul. Chelmińska 23
Świecie, ul.
Fabryczna 2
Świecie
ul. Przemysłowa
Świecie
ul. Chełmińska
Świecie
ul. Ciepła 9
Chełmno
ul. Polna 8
18.
Chełmno
ul. Polna 25
19.
Chełmno
Zakład
P.P.H.U.
Agrokompleks Sp. J.
Wyborska & Wyborski
DARMEX CASING
Sp. z o.o.
BART Sp. z o.o.
Przedsiębiorstwo
Budowy Dróg i Mostów
– kotłownia
Cegielnia KARMELITA
Z. Kokosza
PKP CARGO SA
Zakład Przew. Towar.
SCHUMACHER
PACKAGING Zakład
Bydgoszcz Sp. z o.o.
MONDI Packaging
Paper Świecie SA
KEMIRA Świecie
Sp. z o.o.
ENERGOREMONT
S.C. E. H Ulokowscy
MEKRO Zakład
Remontowy Sp. z o.o.
SOYA ROLPOL
Mieszalnia Pasz
Zakłady Młynarskie
PZZ Sp. z o.o.
KOTŁOINWEST
Sp. z o.o.
Spółdzielnia
Mleczarska w Świeciu
DALKIA PÓŁNOC
Sp. z o.o. – ciepłownia
FAM Technika
Odlewnicza
SPOŁEM Spółdzielnia
Spożywców, Piekarnia
w Chełmnie
b.d.
Źródło
gazy
hałasu
bez CO2
Źródło
odoru
pyły
gazy
z CO2
3,74
28,62
28,62
-
-
0
2,11
2,11
-
-
0
2,92
2,91
-
-
0,13
1,75
1,75
-
-
3,59
14,02
14,02
-
-
0,36
1,68
1,68
-
-
0,01
5,67
5,67
-
-
65,45
4157,98
4156,69
+
+
1,14
3,57
3,57
-
-
12.
13.
0,14
4,09
4,09
-
-
14.
0,67
0,31
0,31
-
-
15.
7,44
0
0
-
-
-
-
2,31
-
-
0,04
1,28
1,28
-
-
2.
3.
4.
5.
6.
7.
8.
9.
10.
11.
2,7
24,37
24,36
-
-
14,1
95,09
95,06
-
-
b.d.
b.d.
b.d.
-
-
b.d.
b.d.
b.d.
-
-
b.d.
b.d.
b.d.
-
+
16.
17.
18.
19.
20.
21.
22.
23.
* numeracja zgodna z numeracją na mapie
Degradacja powierzchni terenu
W obrębie arkusza obszary narażone na degradację powierzchni terenu dotyczą głównie
fragmentów stromych zboczy doliny Wisły i Wdy, w których zachodzą intensywne procesy
denudacyjne, w tym zjawiska osuwisk. Do innych form degradacji należą wały ochronne, które
ograniczają zalewy powodziowe wzdłuż koryta Wisły i w ujściowym odcinku Wdy, a także
czynne wyrobiska materiałów budowlanych, zwłaszcza w okolicach Świecia, Sulnowa.
Składowiska surowców, głównie przemysłowych zlokalizowane są przede wszystkim
w Świeciu i Chełmnie oraz innych mniejszych miejscowościach, np. w Górnych Wymiarach
oraz Grucznie. Składowiska paliw gazowych typu magazynowego oraz paliw stałych
występują w kilku miejscach, m.in. w okolicy Krakówka, Budynia, Przysierska, Czapli oraz
Grubna i Gruczna. Stacje paliw towarzyszą dużym miejscowościom i funkcjonują w Świeciu,
Chełmnie, Laskowicach oraz Przysiersku, Grucznie i Belnie. Surowce rolnicze składowane
są w otoczeniu miejscowości Budyń i Jarzębieniec, a leśne na północ od Dworzyska.
W Sulnówku, na północny zachód od Świecia występują kontrolowane składowiska
odpadów komunalnych. Jest ono zarządzane przez Zakład Usług Komunalnych w Świeciu.
Posiada dwie kwatery, z których jedna jest eksploatowana i zapełniona w około 60%
(Odpady komunalne…2013).
Kontrolowane składowiska odpadów przemysłowych typu chemicznego występują
w zachodniej części Świecia na terenie Zakładów Mondi Packaging Paper SA, natomiast
składowisko odpadów przemysłowych innych w jego skrajnie południowo-zachodniej części.
W okolicach większości miejscowości występują cmentarze, z których kilka ma
charakter wielko-powierzchniowy, (tj. w Chełmnie i Świeciu.)
Degradacja gleb
W obrębie arkusza gleby narażone na denudację naturogeniczną i uprawową dotyczą
głównie fragmentów zboczy doliny Wisły i Wdy oraz rynien subglacjalnych i zagłębień
wytopiskowych. W wymienionych strefach następuje ich intensywna erozja, a dodatkowo
w dnie doliny Wisły i fragmentarycznie w dolinie Wdy są one narażone są na zalewy
powodziowe. W wybranych miejscowościach oraz miastach Świecie i Chełmno, występują
gleby przekształcone antropogenicznie, w tym o przekształconym profilu glebowym.
Odsłonięte i wyniesione obszary wysoczyznowe cechują się brakiem lokalnych,
większych zadrzewień i narażone są na przesuszenie gleb oraz erozję wietrzną.
Degradacja lasów
Lasy są trwałym i ważnym elementem szaty roślinnej, który istotnie oddziałuje na
krajobraz obszaru. Kompleksy leśne w okolicach Świecia oraz lasy porastające sandr Wdy na
północ od tego miasta (należące do Leśnego Kompleksu Promocyjnego Bory Tucholskie), nie
są zdegradowane, a stan ich zdrowotny jest dobry. Podobnym stanem cechują się mniejsze
kompleksy leśne, zwłaszcza na zachodzie obszaru. Nieco gorszym stanem zdrowotnym
charakteryzują się drzewostany w prawobrzeżnej części doliny Wisły w okolicy Chełmna.
Przyczyną tego stanu rzeczy jest między innymi oddziaływanie zanieczyszczeń przemysłowych
z obszaru Świecia przy przewadze wiatrów z sektora zachodniego.
Degradacja wód powierzchniowych
Na obszarze objętym arkuszem Świecie funkcjonują 2 oczyszczalnie ścieków,
zlokalizowane w Świeciu oraz Chełmnie, odprowadzające oczyszczone wody do Wisły
Rodzaje przedsięwzięć mogących znacząco oddziaływać na środowisko
Na terenie arkusza Świecie zinwentaryzowano kilka inwestycji mogących szczególnie
szkodliwie oddziaływać na środowisko przyrodnicze (Tabela 6). Ponadto, wymieniony
w Tabeli 6 obiekt został zaliczony do zakładów o dużym ryzyku wystąpienia poważnej awarii
przemysłowej (Raport o stanie środowiska…2013). Dodatkowo, przez arkusz przebiega
z południowego zachodu na północny wschód napowietrzana linia elektro-energetyczna
o napięciu znamionowym ponad 220 KV oraz droga krajowa numer 91, będąca fragmentem
drogi ekspresowej.
24.
25.
26.
27.
28.
29.
Tabela 6. Rodzaje przedsięwzięć mogące znacząco oddziaływać na środowisko.
Lp.*
Miejscowość
Obiekt
1.
Świecie, ul. Bydgoska 1
Mondi Packaging Paper Świecie SA
* numeracja zgodna z numeracją na mapie
30.
31.
Kwalifikacja powyższych przedsięwzięć została dokonana na podstawie
Rozporządzenia Rady Ministrów z dnia 9 listopada 2010 r. w sprawie przedsięwzięć
mogących znacząco oddziaływać na środowisko (Dz. U. Nr 213, poz. 1397).
Na opisywanym obszarze miały miejsce w ostatnim okresie poważne awarie, np.
emisja oleju napędowego do środowiska w trakcie transportu kolejowego w Sulnówku
(2011), emisja substancji ropopochodnych z przepełnionego zbiornika w gminie Chełmno
(2012) oraz dwie emisje ługu w zakładach Mondi Packaging Paper Świecie SA w 2012 roku
(Raport o stanie środowiska…2012, 2013).
32.
33.
Andrzejewski L., 2001, Ukształtowanie powierzchni terenu oraz budowa geologiczna,
[W:] Przyroda Województwa Kujawsko-Pomorskiego. Bydgoszcz.
Andrzejewski L., 1994, Ewolucja systemu fluwialnego doliny dolnej Wisły w późnym vistulianie
i holocenie na podstawie wybranych dolin jej dopływów, Rozprawy UMK, Toruń.
Babiński Z. 1992, Współczesne procesy korytowe dolnej Wisły, Prace Geogr. 157, IGiPZ PAN,
Wrocław-Warszawa-Kraków.
Butrymowicz N., 1980, Szczegółowa mapa geologiczna Polski w skali 1:50 000, arkusz 243
Chełmno, Instytut Geologiczny.
Butrymowicz N., 1981, Objaśnienia do szczegółowej mapy geologicznej Polski w skali
1:50 000, arkusz 243 Chełmno, Wyd. Geologiczne.
Choiński A., 2006, Katalog Jezior Polski, Wyd. Naukowe UAM, Poznań.
Cyzman W., 2008, Jednolity program gospodarczo-ochrony dla leśnego Kompleksu
Promocyjnego „Bory Tucholskie”, Maszynopis, BUEiL Quercus, Toruń.
Dadlez R. (red.), 1976, Perm i mezozoik niecki pomorskiej, Pr. Inst. Geol. 79.
Dadlez R., Marek S., 1969, Styl strukturalny kompleksu cechsztyńsko-mezozoicznego na
niektórych obszarach Niżu Polskiego, Kwart. Geol. T.13, nr 3.
Drozdowski E., 1979, Deglacjacja dolnego Powiśla w środkowym Wurmie i związane z nią
środowiska depozycji osadów, Pr. Geogr. nr 132, Warszawa.
Drozdowski E., 1967, Objaśnienia do mapy geomorfologicznej 1:50 000, ark. Chełmno.
Dokumentacja Geograficzna nr 2, Inst. Geogr. PAN. Warszawa.
Drozdowski E., 1965, Mapa geomorfologiczna 1: 50 000, ark. Chełmno. Inst. Geogr. PAN. Toruń.
Galon R., 1934, Dolina dolnej Wisły, jej kształt i rozwój na tle budowy dolnego Powiśla. Bad.
Geogr. Z 12–13, Poznań.
Galon R., 1952, Stratygrafia plejstocenu dolnego Powiśla w świetle nowych prac, Rocz. Pol.
Tow. Geol. T. 21, z. 3, Warszawa.
Glazik R., Kubiak-Wójcicka K., 2006, Regulacja dolnej Wisły, [W:] Drogami wędrówek i badań
prof. R. Galona w 100-ną rocznicę urodzin, przewodnik sesji terenowych, 55 Zjazd PTG, Toruń.
Grabowska I., Piwocki M., 1975, Wiek i geneza iłów toruńskich w okolicy Torunia na podstawie
obserwacji palinologicznych i litologicznych, Biul. IG, 284.
Jańczak J., (red.), 1997, Atlas jezior Polski, T.2., Bogucki Wyd. Naukowe, Poznań.
Kleczkowski A. S., 1990, Mapa obszarów GZWP w Polsce wymagających szczególnej ochrony
(1:500 000), Inst. Hydrogeol. i Geolog. Inż. AGH, Kraków.
Kondracki J., 2000, Geografia regionalna Polski, Wyd. Nauk. PWN, Warszawa.
Kordowski J., Gamrat W., Gierszewski P., Kubiak-Wójcicka K., Szmańda J. B., Tyszkowski S.,
Solarczyk J., 2014, Zapis procesów denudacji frontalnej i biogenicznej w osadach dna Doliny
Dolnej Wisły. Landform Analysis 25.
Kubiak-Wójcicka K., 2015, Komentarz do mapy hydrograficznej w skali 1:50 000, arkusz
N-34-85-D Świecie, Główny Geodeta Kraju, Geokart-International Rzeszów.
Kubiak-Wójcicka K., 2014, Wezbrania na Wiśle w Toruniu w świetle obserwacji historycznych,
[W:] Ciupa T., Suligowski R., (red.), Woda w mieście, Monografie Komisji Hydrologicznej PTG,
T.2, Kielce.
Kubiak-Wójcicka K., 2012, Funkcjonowanie starorzeczy w Dolinie Dolnej Wisły,
[W:] Pająkowski J., (red.), Ochrona przyrody i dziedzictwa kulturowego, T.I, ZPKChiN, TPDW,
Świecie.
Lorenc H., (red.), 2005, Atlas klimatu Polski, IMGW, Warszawa
Mapa glebowo-rolnicza woj. bydgoskie w skali 1:100 000, IUNG w Puławach 1987.
Makowska A., 1979, Interglacjał eemski w dolinie dolnej Wisły, Stud. geol. Pol. V. 63,
Warszawa.
Matuszkiewicz J. M., 2002, Zespoły roślinne Polski, Wyd. Naukowe PWN, Warszawa.
Nienartowicz A., Domin D.J., Kunz M., Przystalski A., 2010, Rezerwat Biosfery Bory
Tucholskie, Formularz Nominacyjny / Biosphere Reserve Tuchola Forest, Nomination Form,
LGD Sandry Brdy, Chojnice.
Nienartowicz A., Kunz M., 2013, Tuchola Forest Biosphere Reserve / Rezerwat Biosfery Bory
Tucholskie, [W:] Biosphere Reserves In Poland, Rezerwaty Biosfery w Polsce,
M. Kunz, A. Nienartowicz (red.), Wyd. Nauk. UMK, Toruń.
Niewiarowski W.,1987, Evolution of the lower Vistula valley in the Unisław Basin and the river
gap to the North of Bydgoszcz Fordon, [W:] Starkel L. (red.), Evolution of the Vistula River
Valley during the last 15,000 years. Geographical Studies, Special Issue 4 (2).
Odpady komunalne na terenie województwa kujawsko-pomorskiego – koncepcja
zagospodarowania, 2006, Maszynopis, Przedsiębiorstwo Usługowe EPRO, Toruń.
Olszewski A., 1974, Jednostki litofacjalne glin subglacjalnych nad dolna Wisłą w świetle analizy
ich makrostruktur i makrotekstur, Stud. Soc. Sc. Torunensis, Sect. C, V. 8, nr 2, Toruń.
Paczyński B. (red.), 1995, Atlas hydrogeologiczny Polski w skali 1:500 000, Państwowy Instytut
Geologiczny, Warszawa.
34.
Pożaryski W. (red.), 1974, Budowa geologiczna Polski. 4. Tektonika. 1, Niż Polski, Inst. Geol.,
Warszawa.
35.
Pożaryski W. i in., 1982, Tektonika i ewolucja palatektoniczna paleozoiku podpermskiego
między Koszalinem i Toruniem (Pomorze), Prz. Geol. 30 (12).
36.
Raport o stanie środowiska województwa kujawsko-pomorskiego w 2011 roku, 2012, Biblioteka
Monitoringu Środowiska, Bydgoszcz.
PRZECIWDZIAŁANIE DEGRADACJI ŚRODOWISKA PRZYRODNICZEGO
37.
Raport o stanie środowiska województwa kujawsko-pomorskiego w 2012 roku, 2013, Biblioteka
Monitoringu Środowiska, Bydgoszcz.
Aktywność człowieka w zakresie przeciwdziałania degradacji środowiska
przyrodniczego polega na właściwym wprowadzaniu podstaw przyrodniczych
i proekologicznych do planowania przestrzennego oraz na umiejętnym stosowaniu instalacji
technicznych i procesów technologicznych ograniczających lub likwidujących procesy
degradacji środowiska. Działanie człowieka w tym kierunku obejmuje więc cały szereg
zabiegów, procesów, nakazów i zaleceń, także podniesienie świadomości ekologicznej
mieszkańców. W dwóch głównych miejscowościach arkusza – Świeciu i Chełmnie
zlokalizowano oczyszczalnie ścieków. Sieć kanalizacji sanitarno-burzowej występuje jedynie
w Świeciu, a częściowo wyłącznie w Laskowicach, Sulnowie, Terespolu Pomorskim,
Dworzysku i Grucznie. W pozostałych miejscowościach, w tym w Chełmnie funkcjonuje
jedynie sieć sanitarna. Na większości analizowanego obszaru gospodarka odpadami jest
uregulowana, co nie zmienia faktu konieczności zorganizowania kompleksowego systemu
gromadzenia, segregacji i wywozu odpadów. Na północny wschód od Kozłowa oraz
w Świeciu powstały stacje utylizacji odpadów różnymi metodami. W pierwszym przypadku
wykorzystywana jest metoda recyclingu, kompostowania i spalania, a w drugim jedynie ta
ostatnia metoda. Wzdłuż wybranych fragmentów ciągów komunikacyjnych, w tym w obrębie
drogi ekspresowej zainstalowano ekrany akustyczne. W siedmiu miejscach prowadzony jest
monitoring środowiska przyrodniczego, w tym jeden w oparciu o sieć krajową (Kozłowo),
a pozostałe sześć o sieć regionalną i lokalną (Gruczno).
38.
Rąkowski G. (red.), 2005, Rezerwaty przyrody w Polsce Północnej, IOŚ-PIB, Warszawa.
39.
Rąkowski G., Walczak M., Smogorzewska M., 2012a, Obszary Natura 2000 w Polsce I,
Obszary specjalnej ochrony ptaków, IOŚ-PIB, Warszawa.
40.
Rąkowski G., Walczak M., Smogorzewska M., 2012b, Obszary Natura 2000 w Polsce II,
Specjalne obszary ochrony siedlisk w Polsce Północnej, IOŚ-PIB, Warszawa.
41.
Rąkowski G., Smogorzewska M., Janczewska A., Wójcik J., Walczak M., Pisarski Z., 2004,
Parki krajobrazowe w Polsce, IOŚ-PIB, Warszawa.
42.
Rozporządzenie nr 2/2013 Dyrektora RZGW w Gdańsku z 24 kwietnia 2013 r. w sprawie
wprowadzenie programu działań mających na celu ograniczenie odpływu azotu ze źródeł
rolniczych, Dziennik Urzędowy Woj. Kujawsko-Pomorskiego, poz. 1807.
43.
Sadurski A., Nowicki Z. (red.), 2007, Hydrogeologia regionalna Polski, Wyd. PIG. Tom 1.
44.
Szafer W., Zarzycki K. (red.), 1972, Szata roślinna Polski, Tom II, Wyd. Nauk. PWN,
Warszawa.
45.
Trampler T., Mąkosa K., Girżda A., Bąkowski J., Dmyterko E., 1990, Siedliskowe podstawy
hodowli lasu, PWRiL, Warszawa.
46.
Tyszkowski S., 2014, Rozmieszczenie i geneza współczesnych osuwisk nizinnych w strefie
bezpośredniego oddziaływania rzeki na przykładzie zbocza Doliny Dolnej Wisły między
Morskiem a Wiągiem, Landform Analysis 25.
47.
Woś A., 1999, Klimat Polski, Wyd. Nauk. PWN, Warszawa.
©
Copyright by Mieczysław Kunz, Leon Andrzejewski, Rafał Kot, Katarzyna KubiakWójcicka, Uniwersytet Mikołaja Kopernika w Toruniu