streszczenie - Uniwersytet Medyczny w Lublinie

Uniwersytet Medyczny w Lublinie
Wydział Pielęgniarstwa i Nauk o Zdrowiu
Elżbieta Katarzyna Nowicka
Jakość życia a stan odżywienia chorych z nieswoistymi zapaleniami jelit
Praca na stopień doktora nauk medycznych
Promotor:
Prof. dr hab. n. med. Jadwiga Daniluk
Kierownik Katedry Interny z Zakładem Pielęgniarstwa Internistycznego
WPiNoZ UM w Lublinie
Lublin 2014
STRESZCZENIE
Nieswoiste zapalenia jelit (NZJ) stanowią grupę chorób zapalnych przewodu
pokarmowego o niewyjaśnionej etiologii. Klasyczne i najbardziej poznane postaci NZJ
to choroba Leśniowskiego-Crohna (Ch.L-C) i wrzodziejące zapalenia jelita grubego (WZJG).
Etiopatogeneza NZJ pomimo licznych badań jest dotychczas niedokładnie poznana. Brak
jednolitego
czynnika
etiologicznego
powoduje,
iż
wyniki
leczenia
są niezadawalające. Choroby mają przewlekły charakter, przebiegają z okresami remisji
i zaostrzeń, niejednokrotnie klinicznie ciężkich, wywołują wiele powikłań.
Jakość życia chorych na Ch.L-C i WZJG jest istotnie obniżona w porównaniu
z osobami zdrowymi. Ważnym celem leczenia powinna być poprawa jakości życia tych
chorych. Jakość życia uwarunkowana stanem zdrowia (HRQoL) postrzegana jest jako
funkcjonalny efekt choroby i jej leczenia odbierany/przeżywany przez pacjenta.
Dużym problemem w grupie chorych z NZJ jest niedożywienie. Niezamierzony
ubytek masy ciała często obserwowany jest w zaostrzeniu choroby. Zaburzenia stanu
odżywienia w tej grupie chorych występują także pod postacią nadwagi i otyłości, z podobną
częstością co w populacji ogólnej.
Głównym celem niniejszej pracy była ocena jakości życia i stanu odżywienia chorych
z nieswoistymi zapaleniami jelit (Ch.L-C i WZJG).
W pracy zastosowano dwa kwestionariusze do oceny HRQoL chorych z NZJ. Jako
pierwszoplanowe narzędzie zastosowano kwestionariusz specyficzny IBDQ, którego
uzupełnieniem był generyczny WHOQOL-Bref.
Kwestionariusz IBDQ pozwala ocenić ogólną jakość życia oraz jakość życia w czterech
dziedzinach (objawy jelitowe, objawy ogólnoustrojowe, funkcjonowanie emocjonalne oraz
funkcjonowanie społeczne). Na wykorzystanie skali IBDQ uzyskano licencję z McMaster
University. Ze względu na brak walidacji polskiej wersji językowej IBDQ przeprowadzono
ocenę właściwości psychometrycznych, uzyskując bardzo dobrą rzetelność α-Cronbacha
α = 0,95 dla wyniku ogólnego kwestionariusza IBDQ.
Skala WHOQOL-Bref służy do oceny jakości życia w czterech domenach (dziedzina
fizyczna, psychologiczna, relacje społeczne i środowisko) oraz pozwala na ocenę ogólnej
percepcji jakości życia i własnego zdrowia.
2
Do oceny stanu odżywienia badanych chorych na Ch.L-C i WZJG zastosowano
następujące metody: wynik poziomu albumin w surowicy krwi, wskaźnik BMI (wskaźnik
masy ciała), % IBW (% idealnej masy ciała), MAMC (obwód mięśni ramienia), NRI
(wskaźnik ryzyka związanego z niedożywieniem), skala NRS 2002 (wskaźnik ryzyka
zaburzeń stanu odżywienia), skala SGA (subiektywna globalna ocena stanu odżywienia),
TLC (całkowita liczba limfocytów) i pomiar TSF (grubość fałdu skórnego nad mięśniem
trójgłowym ramienia). Dane te uzyskano na postawie badań antropometrycznych, wyników
badań laboratoryjnych oraz skal przesiewowych i wskaźnika prognostyczno-żywieniowego.
Ocenę klinicznej aktywności choroby przeprowadzono w oparciu o Crohn’s Disease
Activity Iindex (CDAI) w Ch.L-C, a kryteria Truelove’a i Witts’a w WZJG.
Materiał badawczy stanowiła grupa 130 chorych z nieswoistymi zapaleniami jelit (61
chorych na Ch.L-C
Gastroenterologii
oraz 69 pacjentów z
z Pracownią
Endoskopową
WZJG) hospitalizowanych w Klinice
Samodzielnego
Publicznego
Szpitala
Klinicznego nr 4 w Lublinie. Badaniami objęto 64 kobiety i 66 mężczyzn. Wiek badanych
zawierał się w przedziale od 18 do 77 lat. Średnia wieku badanej populacji wynosiła
40,21 ± 15,22 lat. Wykształcenie wyższe posiadało 28,5% badanych, średnie – 46,2%,
zawodowe – 20,0% badanych, a 5,4% – podstawowe. W całej populacji 63,1% badanych
pozostawało w związku małżeńskim, a najmniej (3,1%) badanych było w separacji lub
po rozwodzie. Czas trwania choroby w całej badanej populacji chorych na Ch.L-C i WZJG
zawierał się w przedziale od 1 roku do 37 lat. Średni czas trwania choroby wynosił
5,43 ± 6,17 lat (Me = 3 lata). Kliniczna aktywność choroby wskazywała na występowanie
ciężkiego, średnio-ciężkiego i lekkiego zaostrzenia odpowiednio u 27,7%, 46,9% i 16,9%
ogółu badanych, natomiast remisję u 8,5% badanych chorych.
Wyniki badań własnych w całej populacji badanych chorych na Ch.L-C i WZJG
pozwoliły na sformułowanie następujących wniosków:
Jakość życia oceniana skalą specyficzną IBDQ jest istotnie skorelowana z wynikami
jakości życia w skali generycznej WHOQOL-Bref.
Wyższa ogólna jakość życia w skali IBDQ i jakość życia w skali WHOQOL-Bref jest
determinowana przez płeć męską i młodszy wiek badanych. Wykształcenie, miejsce
zamieszkania, stan cywilny nie wpływają istotnie na wynik ogólnej jakości życia IBDQ
oraz w obszarach WHOQOL-Bref.
3
Wzrost klinicznej aktywności Ch.L-C i WZJG wiąże się z niższą jakością życia w skali
IBDQ i WHOQOL-Bref. Rodzaj choroby i czas jej trwania nie wpływają na ogólną jakość
życia IBDQ oraz w obszarach WHOQOL-Bref.
U ponad połowy badanych stwierdzono niedożywienie na podstawie pięciu z dziewięciu
wskaźników zastosowanych do oceny stanu odżywienia (NRI, SGA, MAMC, NRS 2002,
TLC).
Niższe wartości wyników oceny stanu odżywienia stwierdzono u badanych płci żeńskiej
(% IBW, MAMC), w młodszym wieku i z wyższym wykształceniem (BMI,% IBW,
MAMC). Miejsce zamieszkania i stan cywilny nie wpływają na stan odżywienia.
Chorzy na Ch.L-C mają istotnie gorsze wskaźniki stanu odżywienia (BMI, % IBW, TLC,
TSF) w porównaniu z chorymi na WZJG. Wzrost klinicznej aktywności choroby
powoduje pogorszenie wskaźników stanu odżywienia (BMI, % IBW, MAMC). Czas
trwania choroby nie wpływa na stan odżywienia.
Wyższą jakość życia badanych determinują niższe wartości TLC (ogólna jakość życia,
domena objawy jelitowe i objawy ogólnoustrojowe IBDQ oraz dziedzina fizyczna
WHOQOL-Bref), wyższe wartości TSF (domena funkcjonowanie społeczne IBDQ
i ogólna percepcja jakości życia WHOQOL-Bref) oraz wyższy % IBW (domena objawy
ogólnoustrojowe IBDQ).
4