Orozjusz P - prof. Dr hab. Piotr Liszka CMF

o. prof. Dr hab.
Piotr Liszka CMF
o. prof. Dr hab. Piotr Liszka CMF
51-611 Wrocław, ul. Wieniawskiego 38
www.piotr-liszka.strefa.pl
+ Orozjusz P. Historia miniatura wieku VIII, iluminacje książkowe ukazujące
Baranka pomiędzy czworgiem apokaliptycznych zwierząt oznaczają jego
obecność na ziemi jako Syna Człowieczego i odnoszą się do paruzji. „2. W
sztuce bizantyjskiej przedstawienia baranków nie są zbyt liczne, ale dość
zróżnicowane, np.: baranek leżący na tronie, któremu 24 starców składa swe
korony (kościół św. Katarzyny na Synaju), baranek eucharystyczny otoczony
chlebami i winną latoroślą (relief na syryjskim domu w Deir Sambil), baranek
otwierający nóżką zwój pisma (mozaika z katedry Maksymiana, VI w., Museo
Arcivescovile w Rawennie), baranek z odwróconą głową otoczoną nimbem,
trzymający nóżką krzyż (medalion w przecięciu ramion Krzyża cesarza
Justyna II z VI w. w skarbcu bazyliki św. Piotra, Rzym). Po 691, na skutek
wydanego przez synod trulański zakazu przedstawienia Chrystusa jako
baranka, wyobrażenia te zanikały w oficjalnej sztuce dworskiej, a pojawiały
się sporadycznie jedynie w peryferyjnych regionach cesarstwa. Coraz częściej
jednak występowały w krajach śródziemnomorskich pozostających pod
wpływem sztuki bizantyjskiej; w IX w. powstały tu liczne naśladownictwa
typu ikonograficznego z Krzyża cesarza Justyna II (np. reliefy na krzyżu w
baptysterium kościoła w Akwilei i na sarkofagu króla Teodora w Museo
Civico w Pawii); w XI w. natomiast przedstawiano w medalionie samego
baranka (bez żadnego atrybutu) i umieszczano go, podobnie jak na
pierwowzorze, w przecięciu ramion krzyża (np. w scenie ukrzyżowania cyklu
pasyjnego zdobiącego kolumnę z tabernakulum w bazylice S. Marco w
Wenecji, w emaliowanym krzyżu w kościele S. Clemente w Velletri, Włochy).
W okresie późnobizantyjskim pojawiły się w cesarstwie przedstawienia, w
których baranka ofiarnego zastępowano Dziecięciem Jezus leżącym na
ołtarzu, któremu albo służą aniołowie (np. mozaiki — z 1299 w klasztorze
Chilandar na Athos, z XIV w. w kościele Peribleptos w Mistrze), albo oddają
pokłon ojcowie Kościoła (z 1359-60 w Kastorii). W malarstwie książkowym
baranek pojawiał się od początku VIII w. Iluminacje ukazujące go pomiędzy
czworgiem apokaliptycznych zwierząt oznaczają jego obecność na ziemi jako
Syna Człowieczego i odnoszą się do paruzji (miniatura z połowy VIII w. w
Historii Orozjusza). Ideę chwały i zwycięstwa wyrażają często spotykane
kompozycje wyobrażające baranka na tle narzędzi męki Pańskiej: krzyża,
lancy i trzciny z gąbką (miniatura w Biblii Alkuina z 834-843, Bamberg; w
hiszp. Kodeksie emiliańskim z 975, Eskurial). Podobne znaczenie mają
iluminacje ukazujące baranka stojącego na zwoju pisma lub na księdze z 7
pieczęciami (Codex aureus z Sankt Emmeram, 870, Monachium;
Ewangeliarz koloński z X w., Giessen); w tych miniaturach zwój bywa
rozwinięty (znak przez śmierć Chrystusa ujawnionego Bożego planu
zbawienia), a baranek otwierający księgę leżącą na tronie Bożym (Ap 6,1)
ukazywany z raną w piersi (symbol męki i zarazem triumfu). Do kręgu
obrazów eschatologicznych należą (typowe dla okresu karolińskiego)
kompozycje przedstawiające krwawiącego baranka i kielich eucharystyczny
lub baranek i personifikację Kościoła z kielichem (Sakramentarz z Fuldy 980,
biblioteka uniwersytecka w Getyndze)” /H. Wegner, Baranek, III. W
1
o. prof. Dr hab.
Piotr Liszka CMF
ikonografii, w: Encyklopedia katolicka, T. II, red. F. Gryglewicz, R. Łukaszyk,
Z. Sułowski, Lublin 1985, 7-9, k. 8.
+ Orozjusz P. Konfrontacja komentarza Orozjusza z tekstem Pryscyliana.
Odnośnie do źródła duszy Orozjusz oskarża Pryscyliana o pogląd, że dusza
jest częścią substancji boskiej. Pryscylian mówi tylko, że są pochodzenia
Bożego, naznaczone mocą Bożą i utworzone zostały we współpracy z
aniołami. Orozjusz oskarżał o głoszenie preegzystencji i upadku dusz.
Prudencjusz nie mówi o upadku, lecz o posłaniu w egzystencje cielesną.
W1.1 149
+ Orozjusz P. oskarżał Pryscyliana o przeciwstawienie złemu ciału dobrej
duszy. Tymczasem ten mówi jedynie o jakimś złym wpływie ciał niebieskich
na ciała ludzkie i o wpływie panowania w ciele zniszczenia
charakterystycznego dla sił ziemskiej materii. Opozycja nie jest między
ciałem a duszą, lecz między mocami gwiezdnymi i ziemskimi, władzami tego
świata z jednej a mocami Bożymi z drugiej strony. W1.1 150 Biskup Pastor w
„Libellus in modum symboli” poszerzył anatemy synodu Toledańskiego z
roku 400. W1.1 154 Doktryna przeciwko Pryscylianowi zostaje
usystematyzowana na synodzie w Braga w wieku VI. W1.1 155
+ Orozjusz P. Paweł Teologia historii w wieku IV. Oprócz św. Augustyna
tworzyli ją: Orozjusz, Salwian z Marsylii, ośrodek rzymski i inni. Czuli się
głębokimi patriotami rzymskimi. „Nie różnili się zatem wiele od pogan w
przypisywaniu Imperium Rzymskiemu oraz Rzymowi centralnej roli w historii
ludzkiej i w świecie, tylko rolę tę poddawali ekonomii Boga
chrześcijańskiego”. Upadek Rzymu był tłumaczony w świetle tajemnic
chrześcijańskich. „Chrześcijaństwo miało nieść swoiste znaczenie i sens
historii rzymskiej. W ten sposób teologia w ośrodku rzymskim przybrała
charakter wizji konkretnej egzystencji ludzkiej historycznej, nie wdając się
specjalnie w sferę dociekań abstrakcyjnych i spekulatywnych” /Cz. S.
Bartnik, Fenomen Europy, Lublin 1998, s. 43/. „Powoli kształtowała się w
Rzymie świadomość nastawania jakiejś szczególnej epoki. Epokę tę nazwał
ogólnikowo, chyba pierwszy, papież Innocenty, jako po prostu ‘nasze czasy’
(tempora nostra). I odtąd już ta nazwa była powtarzana ciągle. Zawierała ona
w sobie coś więcej, niż tylko znaczenie: czasy chrześcijańskie Rzymu
(tempora christiana populi romani), czyli czasy zwycięstwa religii
chrześcijańskiej w imperium. Chodziło także o to, że miały to być czasy
szczególnie ciężkiego przełomu historycznego w odróżnieniu od przeszłości.
W tym duchu Leon Wielki uważał, że ‘nasze czasy’ stanowią epokę równie
ciężką i krytyczną, jak czasy Nerona, czasy ‘burzy tego wieku i
niezrozumiałego szału obecnego świata’ […] Ciężar czasów odnosił się także
do całego Kościoła w Imperium Romanum” /Tamże, s. 45.
+ Orozjusz P. pisał o bliskości końca świata odczuwanej po najazdach
barbarzyńców pod koniec IV wieku. Chaos społeczny Hiszpanii wizygockiej
wieku V wywołał u ludzi pragnienie politycznej pewności. Wobec nieporządku
religijnego pragnął organizacji jednoczącej i hierarchicznej. Pojawiają się
nowe sposoby tworzenia więzów społecznych (pactum). Tworzy się nowa
organizacja państwowa. Każdy chce mieć swoje spokojne miejsce.
Duchowość tego okresu charakteryzuje też terror spowodowany
koniecznością śmierci i sądu ostatecznego oraz tęsknota za zbawieniem. Już
po najazdach barbarzyńców pod koniec IV wieku ludzie oczekują bliskiego
2
o. prof. Dr hab.
Piotr Liszka CMF
końca świata. (Eutropiusz prezbiter, Epistola ad amicum aegrotum, IX, PL
30,90 C; Orozjusz Paweł, Historia contra paganos, praefatio, CSEL 5, s. 5; II,
3, s. 86; V, 4, s. 286; VII, 1, s. 537) W1.2 290. W Hiszpanii wizygockiej od
końca IV wieku rozpoczęło się oczekiwanie bliskiego końca świata. Pojawia
się literatura typu apokaliptycznego: nadchodzi sąd Boży! Atmosfera
niepewności trwała do VII wieku. (Justo de Urgel, Cantar de los Cantares, PL
67,667; Św. Izydor z Sewili, Liber de Synonimis; hymny mozarabskie, Zob. J.
Pérez de Urgel, Origen de los himnos mozárabes, Bordeaux 1926; Julian z
Toledo, Liber prognosticorum futuri saeculi, PL 96.453). Sytuacja sprzyjała do
ucieczki od tego świata, do ascetycznych praktyk oczyszczających. Narasta
najpierw ruch anachoretów a następnie ruch monastyczny W1.2 293.
+ Orozjusz P. podobny do Pryscyliana. Elementy antropologiczne pism
przypisywanych Pryscylianowi są splecione z precyzyjną wizją kosmosu i
tylko w tym kontekście mogą być zrozumiałe. Autor sięga do pierwszych
dwóch rozdziałów Księgi Rodzenia (Rdz). Według Pryscyliana początkiem
stworzenia jest wola Boża, tak jak w „Commonitorium” Orozjusza. W
kosmologii i antropologii Pryscyliana wielką rola odgrywa pojęcie „ciemności”.
Czy ciemności są odwieczne, tworząc zasadę odwieczną, antytetyczną wobec
Dobra? Być może zło posiada jedynie charakter filozoficzny. Czyli: czy
stworzycielem absolutnym wszystkich rzeczy jest Bóg, czy Demiurg? W1.1
113
+ Orozjusz P. wpłynął na Vico. Vico kontynuuje myśl, którą podjęli św.
Augustyn, Paweł Orozjusz i Bossuet. Zupełnie inną linię reprezentują
Leibniz, Voltaire, Herder i Hegel. Monadologia, którą tworzył Leibniz miała
być odzwierciedleniem rozwoju ludzkiej myśli. Tymczasem jest to system
statyczny, aczkolwiek otwiera szerokie perspektywy dla opisu ewolucji
historii. H158 XVIII
+ Orozjusz P. Źródło wiadomości o najstarszych dziejach Kościoła w Anglii
dla Bedy Czcigodnego. „Beda Czcigodny Pisma historyczne – Beda Czcigodny
jest uważany za ojca historiografii angielskiej; napisana w języku łacińskim
około roku 731 w 5 księgach Historia ecclesiastica gentis Anglorum (PL 95,
21-290) jest pierwszą i najobszerniejszą pracą historyczną, mającą duże
znaczenie dla badań wczesnych dziejów Anglii; została przetłumaczona na
język angielski przez króla Alfreda Wielkiego; zawiera pełny obraz dziejów
Brytanii od podbojów Cezara (I w. prz. Chr.) do 731; Beda Czcigodny
zastosował w niej liczenie lat według ery Chrystusowej; wiadomości
dotyczące najstarszych dziejów Kościoła w Anglii zaczerpnął od Orozjusza,
Prospera z Akwitanii i Gildasa Mądrego (któremu zawdzięczał dane z historii
Brytów), a także od opata Albina z Canterbury; własne dociekania Bedy
Czcigodnego dotyczą w szczególności historii Anglii od przybycia św.
Augustyna (596) do 731; dzieło odznacza się bezpośredniością relacji i jest
jedną ze znacznych autobiografii duchowych. Monograficzną rozprawą
historyczną napisaną w oparciu o własne przeżycia jest Historia abbatum (PL
94, 713-730); przedstawia w niej Beda Czcigodny życie pierwszych 5 opatów
klasztoru Wearmouth i Jarrow; dzieło zawiera nadto wiele materiału do
historii kultury opisywanych czasów i stanowi pierwszą angielską historię
klasztorów. Postać św. Kutberta sławił Beda Czcigodny w 2 żywotach: prozą
(PL 94, 733-790) i wierszem (PL 94, 575-596). Duże znaczenie dla
wprowadzenia kalendarza rzymskiego w Kościele angielskim miało
3
o. prof. Dr hab.
Piotr Liszka CMF
Martyrologium Bedy Czcigodnego (PL 94, 799-1148), rodzaj pierwszej
encyklopedii hagiograficznej; Martyrologium stało się wzorem dla Florusa z
Lyonu, Adona i Usuarda z Saint-Germain” /M. Starowieyski, Beda
Czcigodny, w: Encyklopedia katolicka, T. II, red. F. Gryglewicz, R. Łukaszyk,
Z. Sułowski, Lublin 1985, 169-172, k. 170.
+ Orozjusz P.. „Indiculus de haeresibus” oparte na „Adversus haereses”
Ireneusza z Lyonu, który wpłynął na pisma antypryscyliańskie Itacjusza i
Orozjusza (Commonitorium). W1.1 145 „Commonitorium” Orozjusza jest
typową
interpretacją
myśli
Pryscyliana,
pierwszą
w
tradycji
antypryscylianstycznej. W1.1 147
4