I. Odpowiedzialność cywilna członków organów

I. Odpowiedzialność cywilna
członków organów spółek
kapitałowych – ubezpieczenie
Directors and Officers (D&O)
Sebastian Sikorski
Spis treści
1. Wprowadzenie.............................................................................................................
Geneza ubezpieczenia D&O ................................................................
D&O w Polsce.........................................................................................
2. Zakres podmiotowy ubezpieczenia..........................................................................
Ubezpieczenie spółki..............................................................................
Dwa warianty ubezpieczenia.................................................................
3. Charakter prawny i zakres ubezpieczenia. Główne wyłączenia
odpowiedzialności ubezpieczyciela..........................................................................
Treść umowy...........................................................................................
4. Problematyka czasowego działania ubezpieczenia.................................................
5. Koszty ubezpieczenia i sposób zawarcia umowy....................................................
6. Wykonywanie umowy ubezpieczenia, wypadek ubezpieczeniowy,
specyfika świadczenia ubezpieczeniowego..............................................................
7. Podsumowanie............................................................................................................
2
2
2
3
4
4
5
7
8
9
9
11
I. Odpowiedzialność cywilna członków organów spółek kapitałowych – ubezpieczenie...
1. Wprowadzenie
Geneza ubezpieczenia D&O
Analizując problematykę odpowiedzialności członków organów spółek kapitałowych,
nie sposób pominąć kwestii ubezpieczenia. Istnieje bowiem realne ryzyko wyrządzenia
szkody przez osoby pełniące funkcje w tych organach – zarówno samej spółce, jak i jej
wspólnikom, akcjonariuszom, wierzycielom czy wreszcie osobom trzecim. Ubezpieczenie obejmuje więc wszystkie zachowania, które mogą powodować szkodę, nie zaś tylko działania prowadzące do niewypłacalności spółki wobec jej wierzycieli. W praktyce
obrotu wykształciło się zatem ubezpieczenie będące rodzajem ubezpieczenia od odpowiedzialności cywilnej przeznaczone dla osób zasiadających w organach zarządzających
spółek kapitałowych, zwane również od swojej angielskiej nazwy ubezpieczeniem Directors and Officers (D&O).
Ubezpieczenie to powstało w Wielkiej Brytanii już w latach 30. XX wieku. 10–20 lat później rozwinęło się w Stanach Zjednoczonych. Przedsiębiorcy zaczęli dostrzegać korzyści
wynikające z tego rodzaju ubezpieczenia. Podjęli zatem działania mające wpłynąć na stanowe organy ustawodawcze, aby wydały akty prawne będące podstawą ubezpieczania się
od ryzyka wyrządzenia szkody spółce przez osoby nią zarządzające. Ostatecznie nastąpiło to w 1960 r. poprzez zmianę w interpretacji przepisów prawa. Obecnie Stany Zjednoczone są największym rynkiem dla tego typu ubezpieczeń.
D&O w Polsce
W naszym kraju D&O pojawiło się po transformacji ustrojowej w związku z wejściem na
polski rynek koncernów międzynarodowych oferujących menedżerom tego typu ochronę ubezpieczeniową. Następnym krokiem w rozwoju tego rodzaju ubezpieczeń było ich
pojawienie się w ofercie ubezpieczycieli działających na naszym rynku. Tego typu ubezpieczenie zwane jest w Polsce „OC menadżerów”, „OC członków władz lub dyrekcji spółek kapitałowych”, „OC członków władz i funkcjonariuszy”.
Dotychczas nie cieszyły się one jednak u nas dużym zainteresowaniem, takim jak w krajach zachodnich. Przyczyn takiego stanu rzeczy było kilka. W piśmiennictwie wskazuje
się przede wszystkim na bierną postawę wspólników i akcjonariuszy w dochodzeniu odszkodowania od członków zarządu, niekorzystne rozwiązania podatkowe klasyfikujące
składki na ubezpieczenie jako przychód osoby ubezpieczonej przez spółkę, jak również
K. Osajda, Odpowiedzialność cywilna członków zarządu za zobowiązania spółki z o.o., Warszawa 2008, s. 211.
D. Wajda, Ubezpieczenia Directors and Officers (D&O), „Prawo spółek” 2007, nr 3, s. 47.
Tamże.
D. Walerjan, T. Żak, Odpowiedzialność członków zarządu spółek kapitałowych oraz praktyczne sposoby jej ograniczenia, Warszawa 2010, s. 201.
A.S. Nartowski, Kilka uwag w kwestii ubezpieczenia D&O w polskich realiach, „Nasz Rynek Kapitałowy” 2002,
nr 6 (138), s. 26
2. Zakres
�������������������������������
podmiotowy ubezpieczenia
relatywnie niewielką wiedzę na temat tego typu ubezpieczenia. 87% najwyższej kadry
kierowniczej w Polsce słyszało o ubezpieczeniu D&O, ale stosowną polisę miało jednak
tylko 17% z nich – wynika z raportu PZU SA dotyczącego D&O opracowanego we wrześniu 2001 r. Połowa z ubezpieczonych nie znała jednak zakresu ochrony, a co dziewiąty
– nawet swego ubezpieczyciela.
Nie bez znaczenia jest także poziom kultury korporacyjnej oraz to, czy właściciel powierzył zarząd niezależnym menadżerom, czy też włada organizacją samodzielnie. Istotna jest także skala działalności przedsiębiorstwa. Zmiany zaczęły się w 2008 r., na co
wskazują dane opublikowane na stronie internetowej Rzecznika Ubezpieczonych. Wynika z nich, że znacznie wzrosło zainteresowanie tymi ubezpieczeniami, szczególnie
w branży budowlanej i sektorze finansowym. Chociaż oczywiście udział składek pochodzących z tych ubezpieczeń pozostaje nadal niewielki na tle innych. Roczne składki
z tytułu omawianego ubezpieczenia to kilkadziesiąt mln zł, przy około 20 mld zł zebranych ogółem przez ubezpieczycieli majątkowych. Jako powód wzrostu zainteresowania
tego rodzaju ubezpieczeniem wskazuje się przede wszystkim kryzys na rynkach finansowych zapoczątkowany właśnie w 2008 r. W szczególności zaś problemy wielu polskich
spółek w związku ze stratami spowodowanymi korzystaniem z opcji walutowych.
2. Zakres
�������������������������������
podmiotowy ubezpieczenia
Ubezpieczenie D&O jest przeznaczone przede wszystkim dla członków zarządu spółek
kapitałowych. Ochroną w ramach tego ubezpieczenia mogą być objęte także inne osoby
pełniące następującej funkcje:
– członka rady nadzorczej,
– członka komisji rewizyjnej,
– prokurenta,
– pełnomocnika spółki,
– pracownicy piastujący wysokie stanowiska np. dyrektorzy spółki.
Należy w tym miejscu podkreślić, że ubezpieczenie to może obejmować osoby zajmujące wskazane powyżej funkcje w całej grupie kapitałowej. Oczywiście możliwe jest także ograniczenie kręgu osób ubezpieczonych do jednej lub kilku spółek wchodzących
w skład takiej grupy. Interesujące jest, że w obecnie występujących na rynku ubezpieczeniach D&O spotykane są również takie, które chronią także członków organów spółek
D. Wajda, s. 48.
P. Bogucki, Ubezpieczenia D&O – specjalistyczny produkt dla menadżerów, „Gazeta Ubezpieczeniowa” 2009,
22 września.
www.rzu.gov.pl/aktualnosci-z-rynku/ubezpieczenia-majatkowe
D. Walerjan, T. Żak, op. cit., s. 202.
���������������������������
D.
��������������������������
Wajda, op.
����������������
cit., s.
������
49.
I. Odpowiedzialność cywilna członków organów spółek kapitałowych – ubezpieczenie...
niebędących w grupie kapitałowej (jako spółka matka bądź spółka córka), w których to
władzach wykonują funkcję osoby jedynie delegowane do tych spółek.
Ubezpieczenie spółki
Z powyższego wynika, że ubezpieczenie D&O zawierane jest zwykle na rzecz osób fizycznych pełniących określone funkcje w spółce. W praktyce zdarza się jednak, że w niektórych warunkach pod pojęciem „ubezpieczonego” rozumie się także spółkę. Jest to o tyle
zrozumiałe, że chroni ono majątek spółki, a ponadto spółka zazwyczaj opłaca składkę.
Na tym tle interesująca jest kwestia dotycząca likwidatorów spółki.
Bez wątpienia z chwilą otwarcia likwidacji ubezpieczyciel ponosi odpowiedzialność za likwidatorów, którymi są zwykle członkowie zarządu – art. 276 § 1 oraz art. 463 § 1 ustawy
z 15.9.2000 r. – Kodeks spółek handlowych (t.j. Dz.U. z 2013 r., poz. 1030 ze zm.; dalej
– KSH). Niektórzy ubezpieczyciele w swoich ogólnych warunkach ubezpieczeń wprost
wykluczają likwidatorów z zakresu pojęciowego „ubezpieczony”. Jak słusznie wskazuje
się w piśmiennictwie taka praktyka jest o tyle niezrozumiała, że ubezpieczyciel z tytułu
ubezpieczenia likwidatorów nie ponosi większego ryzyka, niż to ma miejsce w przypadku ubezpieczenia członków zarządu.
Dwa warianty ubezpieczenia
Podczas analizy kręgu osób, które mogą zostać objęte ubezpieczeniem D&O, należy
wskazać na konstrukcję prawną powstającą w przypadku tego ubezpieczenia. Po pierwsze
ubezpieczenie to może działać niejako automatycznie. Dzieje się tak, gdy ubezpieczenie
swoim zakresem obejmuje krąg osób zajmujących określone funkcje w spółce bez wskazania jednak na to, kto te funkcje w danym czasie pełni. Oczywiście w takim przypadku
ubezpieczyciele wymagają zazwyczaj powiadomienia o wystąpieniu zmian w gronie tych
osób. Jest to bardzo praktyczne rozwiązanie, ponieważ w ten sposób eliminuje się konieczność zawierania umowy ubezpieczenia D&O przy każdorazowej zmianie w składzie
osobowym danego organu spółki. Po drugie ubezpieczenie to może chronić konkretne
osoby (wskazane z imienia i nazwiska) zajmujące określone funkcje w spółce. Spotykany
jest także podział, zgodnie z którym pierwszy ze wskazanych powyżej wariantów określa
się jako strukturalny, a drugi jako klasyczny.
Oczywiście nie trudno się domyśleć, że pierwszy wariant jest korzystniejszy dla ubezpieczającego ze względu na uproszczenie procedury zawierania umowy ubezpieczenia, co ma znaczenie zwłaszcza w przypadku dużej rotacji osób na tych stanowiskach
w spółce. Ponadto nie ma w tym przypadku ryzyka, że dana osoba powołana do określo P. Sukiennik, Produkt na miarę czasów, cz. I., „Miesięcznik Ubezpieczeniowy” 2011 r., maj, s. 22–23.
�����������
D. Wajda, Ubezpieczenia..., s. 49.
Tamże.
D. Walerjan, T. Żak, op. cit., s. 203.
K. Osajda, op. cit., s. 213.
3. Charakter
�����������������������������������������
prawny i zakres ubezpieczenia. Główne
���������������������������������������������������
wyłączenia odpowiedzialności ubezpieczyciela
nej funkcji w spółce nie zostanie zaakceptowana przez ubezpieczyciela. Drugi wariant
jest korzystniejszy dla ubezpieczyciela, który może dokładnie zweryfikować osobę, na
przykład pod względem jej wykształcenia czy doświadczenia zawodowego, co w konsekwencji pozwala lepiej oszacować ryzyko związane z ewentualną koniecznością zapłaty
odszkodowania.
W praktyce konstrukcja ta może okazać się korzystniejsza również dla samego ubezpieczającego. W przypadku osób o bardzo wysokich kwalifikacjach zawodowych można przecież negocjować składki, zwłaszcza gdy spółka korzysta z wielu innych rodzajów
ubezpieczeń u tego samego ubezpieczyciela.
W piśmiennictwie interesujący przykład przywołuje D. Wajda, który wskazuje, że objęcie
ubezpieczeniem D&O konkretnych osób pełniących określone funkcje w spółce ma również inną zaletę z punktu widzenia ubezpieczyciela. Zmiana członka zarządu czy rady
nadzorczej na inną osobę nie musi bowiem być – i często nie jest – korzystna. W praktyce określona osoba może zostać odwołana z uwagi na zbytnią dociekliwość bądź brak
zgody na określone działania. W konsekwencji w spółce może zostać dokonana „czystka” umożliwiająca wspólnikowi czy akcjonariuszowi większościowemu przeprowadzenie
działań, w wyniku których uzyska on określone korzyści, natomiast spółka poniesie stratę. Ryzyko ubezpieczyciela byłoby zatem ograniczone, gdyby w przypadku zmian w organach spółki ubezpieczeniem były obejmowane każdorazowo konkretne osoby.
Podsumowanie analizy zakresu podmiotowego tego ubezpieczenia prowadzi do wskazania, że to najczęściej spółki wykupują polisy D&O konkretnym osobom. Zdecydowanie
rzadziej występuje sytuacja, w której to sam zainteresowany – na przykład członek zarządu – zawiera umowę ubezpieczenia D&O na wypadek wyrządzenia przez siebie szkody
spółce, którą zarządza.
3. Charakter
�����������������������������������������
prawny i zakres ubezpieczenia.
Główne wyłączenia odpowiedzialności
ubezpieczyciela
Czytelne przedstawienie charakteru ubezpieczenia D&O wymaga odwołania się do podstawowej funkcji, jaką pełni ono w obrocie. Z punktu widzenia osoby ubezpieczonej
– ubezpieczenie tego typu zapewnia ochronę jej majątku osobistego. Oznacza to, że jeśli
zostaną skierowane roszczenia, na przykład przez spółkę wobec członka zarządu objętego ubezpieczeniem D&O, to powstała szkoda zostanie co do zasady naprawiona ze
środków pochodzących właśnie z tego ubezpieczenia. Z perspektywy spółki natomiast
istnieje wyższy stopień pewności naprawienia szkody. W praktyce bowiem mogłoby się
���������������������������
D.
��������������������������
Wajda, op.
����������������
cit.,�������
s. 49.
D. Walerjan, T. Żak, op. cit., s. 203.
I. Odpowiedzialność cywilna członków organów spółek kapitałowych – ubezpieczenie...
okazać, że majątek osobisty członka organu spółki – lub osoby działającej w jej imieniu
– jest niewystarczający do pokrycia szkody dla samej spółki, bądź w sytuacji, kiedy spółka pokrywa szkody wobec osób trzecich za działania członka swojego organu lub pełnomocnika czy prokurenta, a następnie kieruje przeciw nim roszczenie regresowe.
Patrząc na ubezpieczenie D&O przez pryzmat produktów ubezpieczeniowych oferowanych na rynku, należy stwierdzić, że ubezpieczenie to zawiera w sobie elementy różnych ich rodzajów. Tytułem przykładu można tutaj wskazać ubezpieczenie ochrony
prawnej czy też ubezpieczenie typu assistance. Takie konstruowanie poszczególnych rodzajów ubezpieczeń jest oczywiście dopuszczalne przede wszystkim z punktu widzenia
swobody umów wyrażonej na gruncie art. 3531 ustawy z 23.4.1964 r. – Kodeks cywilny
(t.j. Dz.U. z 2014 r. poz. 121; dalej – KC). Nie zmienia to jednak faktu, że z prawnego
punktu widzenia ubezpieczenia D&O jest umową ubezpieczenia w rozumieniu przepisów KC. Oznacza to, że na podstawie umowy ubezpieczenia dany ubezpieczyciel zobowiązuje się spełnić określone świadczenie, tj. zapłacić odszkodowanie. Realizacja następuje w sytuacji wystąpienia zdarzenia (wypadku ubezpieczeniowego) przewidzianego
w umowie ubezpieczenia, którego następstwem jest powstanie szkody. Natomiast ubezpieczający zobowiązany jest do zapłacenia składki.
W tym miejscu należy wskazać, że w przypadku umowy ubezpieczenia D&O jej przedmiotem jest odpowiedzialność cywilna ponoszona przez ubezpieczonego za szkody wyrządzone osobom trzecim w tym w szczególności spółce – w związku z nienależytym wykonywaniem powierzonych obowiązków. Osoba ubezpieczona ponosi odpowiedzialność
cywilną zarówno zgodnie z prawem powszechnie obowiązującym zwłaszcza w KSH, KC,
Kodeksie pracy czy też ustawie o zwalczaniu nieuczciwej konkurencji, jak i aktami wewnętrznymi, tj. umową bądź statutem spółki lub też jej regulaminem.
Podstawowe znaczenie dla członków organów spółek kapitałowych będą miały dwa przepisy. W przypadku spółki z ograniczoną odpowiedzialnością będzie to przepis art. 293
§ 1 KSH. Natomiast w przypadku spółki akcyjnej – art. 483 KSH. Przepisy te wskazują
członków organów spółki oraz likwidatorów jako odpowiedzialnych za szkodę wyrządzoną sprzecznym z prawem działaniem bądź zaniechaniem, o ile można przypisać im winę.
W piśmiennictwie wątpliwości budzi natomiast możliwość objęcia ubezpieczeniem D&O
odpowiedzialności członka zarządu wynikającego na przykład z przepisu art. 299 KSH,
a więc w przypadku, kiedy odpowiedzialność członka zarządu nie ma charakteru odszkodowawczego. Ubezpieczeniem D&O co do zasady można objąć działania bądź zaniechania wywołujące szkodę. Tymczasem objęcie odpowiedzialnością ubezpieczyciela
przypadku określonego w przywołanym przepisie art. 299 KSH powoduje wręcz gwarancyjny charakter odpowiedzialności. Dlatego przyjmuje się, że odpowiedzialność za
Tamże, s. 202.
P. Sukiennik, op. cit., s. 21.
3. Charakter
�����������������������������������������
prawny i zakres ubezpieczenia. Główne
���������������������������������������������������
wyłączenia odpowiedzialności ubezpieczyciela
tego typu sytuacje powinna być jednoznacznie i bardzo wyraźnie określona w umowie
ubezpieczenia D&O.
Zasada swobody umów działa również w drugą stronę. Istnieje więc możliwość ograniczenia odpowiedzialności ubezpieczyciela poprzez wprowadzenie do treści samej
umowy bądź też do tzw. ogólnych warunków umów (stanowiących integralną jej część)
określonych wyłączeń odpowiedzialności. Trudno jest jednak wskazać wyczerpująco katalog warunków, które rzutują na zakres odpowiedzialności ubezpieczyciela wynikających z umów D&O. Jest to uwarunkowane dwoma czynnikami. Po pierwsze liczbą ubezpieczycieli mających w swojej ofercie tego typu ubezpieczenie. Po drugie – potrzebami
klienta dotyczącymi m.in. negocjowania warunków umów, ze względu na bardzo indywidualny charakter ubezpieczenia D&O.
Można jedynie przykładowo wskazać najczęściej występujące w praktyce wyłączenia odpowiedzialności ubezpieczyciela. Co do zasady wyłączone z tego typu odpowiedzialności będą szkody na osobie, tj. spowodowanie śmierci, uszkodzenia ciała czy też rozstroju
zdrowia. Wyłączeniu będą podlegać również szkody wyrządzone w wyniku umyślnego
działania bądź zaniechania w związku z popełnieniem przestępstwa lub wykroczenia.
Oczywiście, jak słusznie wskazuje się w piśmiennictwie, wina umyślna powinna w takim
przypadku być stwierdzona prawomocnym wyrokiem sądu. Odpowiedzialność ubezpieczyciela z ubezpieczenia D&O najczęściej nie obejmie także kar sądowych i administracyjnych, grzywien czy też zobowiązań podatkowych.
Co ciekawe ubezpieczenie D&O nie obejmuje także co do zasady rozszerzonego zakresu odpowiedzialności wynikającego z kontraktu menadżerskiego – zawartego pomiędzy
członkiem zarządu a spółką – za niezrealizowanie określonych w nim celów. W tym kontekście znaczenie mogą również mieć aspekty formalne związane z realizacją umowy
ubezpieczenia na etapie zapłaty odszkodowania. W ramach postanowień umowy ubezpieczyciel można uwarunkować swoją odpowiedzialność od obowiązku niezwłocznego
poinformowania o wyrządzeniu szkody bądź też podjęcia działań odpierających roszczenie poszkodowanego.
Treść umowy
Podczas analizy zakresu odpowiedzialności ubezpieczyciela wynikającego z ubezpieczenia D&O z punktu widzenia zdarzeń, jakie mogą być objęte tym ubezpieczeniem, nieodzowne jest wskazanie pewnych elementów umowy. Cechą charakterystyczną umów
ubezpieczenia D&O jest bowiem ich podział na sekcje (klauzule) oznaczone zazwyczaj
wielkimi literami – A, B, C itd. Tego typu oznaczenia zostały wprowadzone dla łatwiej D. Walerjan, T. Żak, op. cit., s. 204; K. Osajda, op. cit., s. 216.
��������������������
D. Wajda, op.
���������
cit., s . 51.
D. Walerjan, T. Żak, op. cit., s. 205.
Tamże, s. 206.
I. Odpowiedzialność cywilna członków organów spółek kapitałowych – ubezpieczenie...
szego posługiwania się nimi na linii ubezpieczyciel – broker czy ubezpieczyciel – klient.
Najistotniejsze jest jednak to, że klauzule te wyznaczają zakres odpowiedzialności ubezpieczyciela wynikający z tego typu ubezpieczenia. Klauzule A i B są podstawowe dla
ubezpieczenia D&O, ponieważ obejmują ochroną członków organów spółki bądź pełnomocników w przypadku skierowania roszczenia wobec nich przez spółkę z tytułu wyrządzenia jej szkody. W praktyce najczęściej podstawą są przywołane powyżej przepisy
art. 293 lub 483 KSH. Należy w tym miejscu jednak podkreślić, że sama klauzula B dotyczy tylko aspektu technicznego przepływu środków. Będzie to miało zastosowanie,
gdy spółka zostanie pozwana w związku z odpowiedzialnością wynikającą z art. 416 KC.
Zgodnie z tym przepisem osoba prawna jest zobowiązana do naprawienia szkody wyrządzonej z winy jej organu. Na przykład gdy otrzyma pozew o zapłatę odszkodowania
na rzecz Skarbu Państwa, to właśnie ta klauzula będzie podstawą prawną do wypłacenia
odszkodowania.
Warto w tym miejscu również wskazać, że obok naprawienia szkody spółce bądź osobie
trzeciej przez członka jej organu, ubezpieczenie to może obejmować jeszcze inne dodatkowe aspekty funkcjonalnie ze sobą związane. Można tutaj wskazać na przykład pokrycie
środkami z ubezpieczenia kosztów pomocy prawnej, a nawet niezbędnych działań wizerunkowych.
4. Problematyka
����������������������������������������������
czasowego działania ubezpieczenia
W przypadku D&O – podobnie zresztą jak w każdym innym rodzaju ubezpieczenia
– niezwykle istotny jest okres, w jakim ubezpieczony zostaje objęty ochroną.
Oczywiście przez okres ubezpieczenia należy co do zasady rozumieć czas, na który dana
umowa została zawarta. W tym czasie muszą jednak co do zasady wystąpić dwa kluczowe
elementy warunkujące odpowiedzialność ubezpieczyciela:
1)����������������������������������������������������������������������������
w okresie obowiązywania umowy musi wystąpić wypadek objęty zakresem ubezpieczenia;
2)��������������������������������������������������������������������������������
w okresie tym powinno nastąpić także zgłoszenie roszczenia odszkodowawczego, co
jest szczególnie istotne.
Umowy ubezpieczenia D&O najczęściej zawierane są na rok. Może więc wystąpić taka
sytuacja, kiedy szkoda wyrządzona przez członka organu spółki zostanie ujawniona po
tym okresie. Dlatego obok precyzyjnego określenia wypadków powodujących odpowiedzialności ubezpieczyciela równe ważne jest umieszczenie klauzul czasowych tzw. triggers. Dla ubezpieczonego kluczowe znaczenie będzie właśnie miało wyraźne wskazanie
w umowie ubezpieczenia D&O, że o ile przyczyna szkody (czyli wypadek ubezpieczenio P. Sukiennik, op. cit., s. 21.
Tamże, s. 21–22.
��������������������
D.
�������������������
Wajda, op.
���������
cit., s. 51.
5. Koszty
��������������������������������������������
ubezpieczenia i sposób zawarcia umowy
wy) oraz jej wystąpienie powinno nastąpić w okresie ubezpieczenia, o tyle samo zgłoszenie roszczenia do ubezpieczyciela może nastąpić właśnie w wyznaczonym dodatkowym okresie. Zamieszczenie więc tego typu klauzuli nie powoduje wydłużenia okresu
ochrony wynikającej z umowy ubezpieczenia, a jedynie możliwość skutecznej realizacji
uprawnień wynikającej z tej umowy.
Warto zwrócić uwagę na możliwość objęcia ochroną – wynikającą z ubezpieczenia
– okresu poprzedzającego zawarcie umowy. Mamy do czynienia wówczas z tzw. klauzulą
pokrycia retroaktywnego. Pamiętać jednak należy, że skuteczność ochrony ubezpieczeniowej wynikającej z tej klauzuli uzależniona jest od przesłanek określonych w treści
przepisu art. 806 § 2 KC. Zgodnie z tym przepisem objęcie ochroną okresu poprzedzającego zawarcie umowy ubezpieczenia (tutaj ubezpieczenia D&O) uzależniona jest od
tego, aby żadna ze stron umowy nie wiedziała – i przy zachowaniu należytej staranności
nie mogła wiedzieć – że wypadek ubezpieczeniowy już wystąpił lub, że nie ma już możliwości jego wystąpienia. Gdyby więc z tytułu zawarcia umowy ubezpieczenia opatrzonej
klauzulą retroaktywną zgłoszone byłoby roszczenie, a w toku postępowania ubezpieczyciel wykazałby, że strony wiedziały w momencie zawarcia umowy, iż wypadek już nastąpił – to ubezpieczyciel mógłby podnieść zarzut, że zawarta umowa jest bezskuteczna,
a w konsekwencji mógłby uchylić się od zapłaty odszkodowania.
5. Koszty
��������������������������������������������
ubezpieczenia i sposób zawarcia umowy
Jeśli chodzi o sposób zawarcia umowy, to należy przyjąć, że nie odbiega on od sposobu
zawierania innych rodzajów ubezpieczeń. Umowa ubezpieczenia D&O zawierana jest na
podstawie wniosku o ubezpieczenie na formularzu danego ubezpieczyciela, do którego
taki wniosek jest kierowany. We wniosku tym – obok danych identyfikujących ubezpieczającego – mogą pojawić się pytania pozwalające ubezpieczycielowi właściwie oszacować ryzyko. Mogą to być pytania o planowane bądź wykonane fuzje, przejęcia kontroli
czy też wykonywane operacje we wskazanych krajach. Oczywiście oprócz samego wniosku ubezpieczyciel może wymagać także innej dokumentacji do oceny wspomnianego
już ryzyka. Zawarcie umowy potwierdzone jest polisą. Należy przy tym zwrócić uwagę, że do niej dołączane są ogólne warunki ubezpieczenia stanowiące integralną część
umowy.
Zgodnie z przepisem art. 805 KC obowiązkiem ubezpieczającego jest uiszczenie składki,
która stanowi koszt ubezpieczenia. Jej wysokość uzależniona jest od szeregu czynników
– w szczególności od sytuacji finansowej oraz profilu działalności ubezpieczającego.
Przede wszystkim zaś od wysokości sumy ubezpieczenia wyznaczającej górną granicę
D. Walerjan, T. Żak, op. cit., s. 204–205.
���������������������������
D.
��������������������������
Wajda, op.
����������������
cit.,�������
s. 51.
��������������
Tamże,
�������������
s. 49.
I. Odpowiedzialność cywilna członków organów spółek kapitałowych – ubezpieczenie...
odpowiedzialności ubezpieczyciela. Najczęściej ubezpieczającym członków swoich organów jest sama spółka, wówczas to na niej ciąży obowiązek zapłaty składki.
6. Wykonywanie
���������������������������������
umowy ubezpieczenia, wypadek
��������
ubezpieczeniowy, specyfika świadczenia
ubezpieczeniowego
Można stwierdzić, że ubezpieczenie D&O jest rodzajem ubezpieczenia odpowiedzialności cywilnej. Odpowiednie zastosowanie będzie miał zatem przepis art. 822 KC. W przypadku ubezpieczenia D&O ubezpieczyciel na podstawie umowy ubezpieczenia zobowiązuje się do zapłacenia określonego odszkodowania za szkody wyrządzone spółce przez
osoby objęte ubezpieczeniem. Wypłata odszkodowania nastąpi więc w przypadku wyrządzenia szkody – rozumianej jako wystąpienie straty w spółce albo utratę przez nią
korzyści, która została spowodowana wypadkiem (zdarzeniem) przewidzianym umową.
Należy w tym miejscu wyjaśnić, że owo zdarzenie wywołujące szkodę jest określane mianem wypadku, wypadku ubezpieczeniowego bądź zdarzenia.
To zróżnicowanie wynika z różnych pojęć, którymi posługuje się ustawodawca. Zawsze
chodzi jednak o precyzyjnie określone w umowie zdarzenie, w następstwie którego powstała szkoda. Jako przykład takich zdarzeń/wypadków powodujących szkodę w spółce
można tutaj wskazać m.in. niewłaściwe zarządzanie spółką, spory związane z zatrudnieniem bądź nieuczciwą konkurencją, naruszenie tajemnicy handlowej. Warto w tym
miejscu przypomnieć, że ubezpieczenie D&O obejmuje najczęściej – obok obowiązku
naprawienia samej szkody – również inne niejako towarzyszące wydatki, jak na przykład
pomoc prawną czy też działania wizerunkowe. Jest to pewna specyfika tego typu ubezpieczenia, co było już sygnalizowane w tekście przy okazji omawiania klauzul występujących w tego rodzaju umowach ubezpieczenia.
Należy pamiętać, że odpowiedzialność ubezpieczyciela jest jednak ograniczona i górną jej granicę wyznacza tzw. suma ubezpieczenia. Oznacza to, że ubezpieczyciel jest zobowiązany do wypłaty odszkodowania pokrywającego wywołaną przez ubezpieczonego
szkodę, ale tylko do kwoty wskazanej w umowie ubezpieczenia. Suma ubezpieczenia jest
jednym z kluczowych elementów umowy ubezpieczenia D&O podlegającego indywidualnej negocjacji. W tym miejscu należy zwrócić uwagę na dwa istotne aspekty:
1)��������������������������������������������������������������������������������
co do zasady suma ubezpieczenia ulega zmniejszeniu w przypadku kolejnych wypłat
odszkodowania z danej umowy ubezpieczenia;
2)��������������������������������������������������������������������������������
zawierając umowę ubezpieczenia, należy zwrócić uwagę na tzw. udział własny oraz
minimalną wysokość szkody, od której powstaje odpowiedzialność ubezpieczyciela
(franszyza).
��������������
Tamże,
�������������
s. 49.
D. Walerjan, T. Żak, op. cit., s. 205.
10