Richard E. Nisbett–„Mindware. Narzędzia skutecznego myślenia”

DECYZJE nr 25
czerwiec 2016
RECENZJA KSIĄŻKI RICHARDA E. NISBETTA
„MINDWARE. NARZĘDZIA SKUTECZNEGO MYŚLENIA”1
Wydawnictwo Smak Słowa, Sopot
Krzysztof Szymanek
Uniwersytet Śląski w Katowicach
Richard E. Nisbett jest profesorem psychologii spoïecznej na Uniwersytecie Michigan w Ann Arbor, laureatem wielu nagród krajowych i miÚdzynarodowych. Znaczny rozgïos przyniosïy mu wczeĂniejsze ksiÈĝki: Geografia myĂlenia (2003, wydanie
polskie 2009) oraz Inteligencja. Sposoby oddziaïywania na IQ (2010, wydanie polskie
2010), wielokrotnie nagradzane, tïumaczone na wiele jÚzyków. Nowe dzieïo mówi
o uwarunkowaniach poprawnego, skutecznego myĂlenia. „Po lekturze tej ksiÈĝki nie
bÚdziesz miaï wyĝszego IQ, ale z pewnoĂciÈ bÚdziesz mÈdrzejszy” zapewnia nas autor we wstÚpie. Sïowo „mÈdry”, którym oddano tu angielskie smart, moĝe byÊ nieco
mylÈce. Chodzi bowiem o tÚ „mÈdroĂÊ”, która owocuje efektywnym inwestowaniem
czy sprawnÈ kalkulacjÈ strat i zysków w biznesie, ale która niekoniecznie pomoĝe
odpowiedzieÊ na pytanie, czy warto spÚdzaÊ ĝycie na zbijaniu majÈtku.
KsiÈĝka omawia podstawowe czynniki majÈce znaczenie dla skutecznego przetwarzania informacji i przekuwania ich na korzystne decyzje. Wiarygodne wnioskowanie i trafne decydowanie – taki hasïowy opis oddaje znaczÈcÈ wiÚkszoĂÊ treĂci
ksiÈĝki. W ostatniej, szóstej czÚĂci podejmowane sÈ jednakĝe kwestie bardziej ogólnej natury budowy systemu wiedzy, wartoĂciowania teorii naukowych, wyjaĂniania
Ăwiata. Omówiono niezwykle szerokie spektrum zagadnieñ, od psychologii nieĂwiadomoĂci i kulturowego uwarunkowania myĂlenia przez zagadnienia ekonomiczno-spoïeczne aĝ po statystykÚ, projektowanie eksperymentu i logikÚ formalnÈ. Tak wiÚc
w jednym tomie dyskutuje siÚ zarówno prawo wielkich liczb czy puïapki regresji wielokrotnej, jak i metodÚ dialektycznÈ, odkrycia ekonomii behawioralnej i sylogistykÚ
zdañ kategorycznych. Wykïad jest – uspokajam osoby usposobione amatematycznie –
pozbawiony formalizmów, jedynie poglÈdowy, apelujÈcy raczej do rozsÈdku niĝ wzorów (dla niektórych to pewnie jest wadÈ). WielkÈ wartoĂciÈ sÈ liczne, bardzo dobrze
dobrane przykïady ilustrujÈce, pozwalajÈce na gïÚbsze zrozumienie wywodów.
1
Przekïad polski Agnieszka Nowak-Mïynikowska, Wydawnictwo Smak Sïowa, Sopot 2016, stron 376. Oryginaï Mindware. Tools for smart thinking. Farrar, Straus and Giroux, New York, 2015, stron 320.
DECYZJE NR 25/2016
Decyzje 25_2016.indd 83
DOI: 10.7206/DEC.1733-0092.72
83
2016-08-02 12:13:04
RECENZJA
Pierwsza nauka wypïywajÈca z lektury ksiÈĝki jest taka, ĝe nasze myĂlenie warunkuje niezliczona liczba czynników, które czÚsto poza naszÈ ĂwiadomoĂciÈ nie tylko utrudniajÈ prawidïowe rozumowanie i na róĝne sposoby zdradliwie wykrzywiajÈ
jego bieg, ale nawet blokujÈ te nasze wïadze mentalne, jak pamiÚÊ czy motywacja,
które decydujÈ o samym podjÚciu wysiïku rozwaĝañ. Niekiedy poglÈdy w naszych
gïowach pojawiajÈ siÚ „same”, bo nie odczuwamy potrzeby ich uzasadniania, nie zdajemy sobie nawet sprawy z tego, ĝe je bezzasadnie przyjÚliĂmy. Zagroĝenia kryjÈ siÚ
teĝ w stosowaniu standardowych narzÚdzi budowania przekonañ, takich jak uĝycie
praw logiki, dyskusja czy mechaniczne stosowanie zasad statystyki. Jednak z ksiÈĝki
dowiadujemy siÚ teĝ, ĝe istniejÈ sposoby przezwyciÚĝania niebezpieczeñstw. Sama
zresztÈ znajomoĂÊ zagroĝeñ wraz ze zrozumieniem mechanizmów ich dziaïania
i typowych puïapek bardzo duĝo znaczÈ.
Nisbett nie proponuje w tej ksiÈĝce jakiejĂ nowej wizji, nowego punktu widzenia
na omawiane kwestie. Jak pisze w recenzji dla „New York Timesa” Leonard Mlodinow: „JeĂli szukamy przeglÈdu tych tematów, które zawarte sÈ w szeĂciu rozdziaïach
tej ksiÈĝki, jest to dobra pozycja. Dowiemy siÚ o naszej nadmiernej skïonnoĂci do
dostrzegania regularnoĂci, pewnoĂci wstecznej, przesadnej tendencji unikania strat,
iluzji losowoĂci, wagi metody naukowej – to wszystko na niecaïych 300 stronicach
tekstu. Ale nie ma w Mindware wiele rzeczy nowych. Kto przeczytaï pewnÈ liczbÚ
spoĂród mnóstwa ostatnio wydanych ksiÈĝek o nieĂwiadomoĂci, losowoĂci, podejmowaniu decyzji czy pop-ekonomii, materiaï, który tu znajdzie, bÚdzie mu znany”.
PrzechodzÈc do konkluzji: warto tÚ ksiÈĝkÚ przeczytaÊ, jednych wprowadza ona
w bardzo waĝny dla kaĝdego temat, innym porzÈdkuje zdobyte juĝ niesystematyczne
wiadomoĂci. DziÚki temu, ĝe napisana jest znakomitym stylem, jasno i bardzo przystÚpnie, wysiïek czytania jest nieproporcjonalnie maïy w stosunku do korzyĂci.
84
Decyzje 25_2016.indd 84
DOI: 10.7206/DEC.1733-0092.72
DECYZJE NR 25/2016
2016-08-02 12:13:04