Pobierz PDF

LARYNGOLOGIA
Dieta po operacjach laryngologicznych
u dzieci
Diet after ENT operations in children
Summary
Tonsillectomy is a very common procedure in pediatric ambulatory. Children have postoperative difficulties in eating and drinking what influences their nutritional level. Food should not irritate the wound mechanically, chemically or thermally. Diet should
be in liquid consistency, although in prevention of malnutrition
there is a need to enter normal and well balanced diet as soon
as possible. Non-restricted diet contributes to a greater consumption of food even though children still are in pain. As a result children quicker return to health. In prevention of malnutrition
helpful may occur dietary foods for special medical purposes.
Probiotics should be used in order to prevent diarrhea caused by
antibiotic treatment.
Keywords: diet, tonsillectomy, nutrition, children.
S∏owa kluczowe: dieta, operacja wyci´cia migda∏ków, ˝ywienie,
dzieci.
Mgr in˝. Alicja Gietka1,
dr hab. n. med. Beata Zielnik-Jurkiewicz2,
mgr in˝. Aleksander Gietka1
1Ekodiet w Warszawie
Kierownik: mgr in˝. Alicja Gietka
2Oddzia∏ Otolaryngologiczny Szpitala Dzieci´cego
im. Prof. J. Bogdanowicza w Warszawie
Ordynator: dr hab. n. med. Beata Zielnik-Jurkiewicz
peracje laryngologiczne u dzieci, a szczególnie zabieg wyci´cia migda∏ków, sà jednymi z najcz´Êciej
wykonywanych w wieku rozwojowym. Dzieci po
operacji majà trudnoÊci w prze∏ykaniu i w konsekwencji
niech´tnie jedzà i pijà. Najwi´ksza intensywnoÊç bólu
przypada na pierwsze 24 godziny po zabiegu. Zgodnie
z doniesieniami w dost´pnej literaturze cz´sto spotykanym problemem, który dotyczy ponad po∏owy dzieci, sà
nudnoÊci i wymioty. Problem stanowi równie˝ ryzyko nasilonego krwawienia, które w wyniku po∏ykanej krwi jest
równie˝ jednà z przyczyn nudnoÊci i wymiotów (1).
Dyskusje na temat ˝ywienia po operacji migda∏ków
trwajà ju˝ od dawna i sà powodem wielu kontrowersji.
Z jednej strony zbyt szybkie przejÊcie z diety p∏ynnej na
sta∏à mo˝e doprowadziç do krwawienia z podra˝nionej
rany i w efekcie opóêniaç proces regeneracji tkanek i b∏ony Êluzowej gard∏a. Z drugiej zaÊ badania wskazujà, i˝
dzieci, u których nie wprowadzono restrykcji zarówno
w stosunku do diety, jak i w stosunku do aktywnoÊci fizycznej, wykazywa∏y szybsze tempo powrotu do zdrowia
i ogólnie lepsze samopoczucie (2).
Wielu autorów opisuje zalecenia dotyczàce leczenia
dietetycznego, które powinno opieraç si´ na stosowaniu
diety oszcz´dzajàcej pod wzgl´dem mechanicznym, chemicznym oraz termicznym, co zapobiega podra˝nieniom.
O
11-12/2011
Zaleca si´ ograniczenie spo˝ycia ˝ywnoÊci kwaÊnej, czyli cytrusów, produktów konserwowych i kiszonych, tj.
ogórków czy kapusty, ˝ywnoÊci s∏onej i pikantnej zawierajàcej takie przyprawy jak pieprz, curry, ostra papryka.
Ponadto nale˝y stosowaç diet´ p∏ynnà, pó∏p∏ynnà lub
papkowatà (3), przy czym wyst´pujà ró˝ne opinie na temat d∏ugoÊci trwania diety o rozdrobnionej konsystencji.
Sà te˝ doniesienia na temat z∏ego wp∏ywu produktów
mlecznych na gojenie ran, gdy˝ po ich spo˝yciu zaobserwowano tendencj´ do oblepiania b∏ony Êluzówkowej (4).
Istnieje jednak wiele badaƒ wskazujàcych na to, i˝ restrykcje ˝ywieniowe nie majà znaczenia w przypadku pacjentów po operacji wyci´cia migda∏ków. Najwa˝niejsze
jest regularne spo˝ywanie posi∏ków. Istotne jest tak˝e, by
stopniowo, ale w miar´ szybko powróciç do normalnego
˝ywienia. Jednà z teorii na temat korzyÊci szybkiego
wprowadzenia normalnego ˝ywienia po operacji jest to, i˝
w ten sposób b´dà stymulowane skurcze mi´Êni znajdujàce si´ w niszy migda∏ków (4).
Ból przy po∏ykaniu jest cz´stym powodem spo˝ywania
zbyt ma∏ej iloÊci pokarmów w stosunku do indywidualnego zapotrzebowania energetycznego pacjenta. Ponadto
spo˝ywane sà cz´sto produkty nieodpowiedniej jakoÊci.
To wszystko mo˝e prowadziç do wystàpienia niedoborów
sk∏adników od˝ywczych, opóêniajàc szybki powrót pacjenta do zdrowia (3). Dlatego w ˝ywieniu po zabiegu wyci´cia migda∏ków nale˝y k∏aÊç nacisk na zapobieganie
niedo˝ywieniu chorego.
Znaczenie diety w okresie oko∏ooperacyjnym
u dzieci
Operacja jest du˝ym obcià˝eniem dla organizmu, podczas którego nasilajà si´ procesy kataboliczne. Stàd bardzo wa˝ne jest dobre od˝ywienie pacjenta zarówno przed
zabiegiem, jak i po nim. Przed∏u˝one g∏odzenie spowalnia
tempo regeneracji i powrotu do zdrowia. Dowiedziono
te˝, i˝ krótszy czas pozostawania na czczo przed operacjà niweluje nudnoÊci i wymioty po operacji, co pozwala
na szybsze wprowadzenie ˝ywienia i skraca okres pozostawania dziecka bez jedzenia po zabiegu. Wytyczne dopuszczajà picie czystych p∏ynów na 2 godziny przed operacjà oraz spo˝ywanie pokarmów do 4–6 godzin przed.
Przestrzeganie powy˝szych wskazówek, poprzez niedopuszczanie do nadmiernego i przed∏u˝onego g∏odzenia
dzieci przed operacjà, skutkuje zmniejszeniem intensywnoÊci bólu po operacji (1). Autorzy stwierdzajà, i˝ od˝ywienie i nawodnienie pacjenta do 2 godzin przed zabiegiem, znaczàco wp∏ywa równie˝ na obni˝enie u dziecka
poziomu stresu zwiàzanego z operacjà poprzez skrócenie
czasu pozostawania na czczo (5).
Niezmiernie istotne jest szybkie wprowadzenie normalnego ˝ywienia, o sta∏ej konsystencji, dobrze zbilansowa-
1
LARYNGOLOGIA
nego, które poczàtkowo musi mieç postaç od p∏ynnej po
pó∏p∏ynnà i papkowatà, rozdrobnionà, o mi´kkiej konsystencji, a˝ po sta∏à. Sprzeczny natomiast jest czas przywrócenia w ˝ywieniu pacjenta po operacji wyci´cia migda∏ków diety normalnej, o sta∏ej konsystencji.
Prawid∏owo zbilansowana dieta w okresie oko∏ooperacyjnym jest istotnym elementem leczenia, gwarantujàcym
szybki powrót chorego do zdrowia. Skutkiem dobrego
od˝ywienia organizmu jest szybka regeneracja. Istotne
jest, aby dieta by∏a bardzo zró˝nicowana pod wzgl´dem
produktów spo˝ywczych. Im bardziej ró˝norodne sà pokarmy i odpowiednio dopasowane pod kàtem energetycznoÊci, tym wi´ksza pula sk∏adników od˝ywczych jest
dostarczana do organizmu. Pod poj´ciem dobrze zbilansowanej diety rozumiemy odpowiednià zawartoÊç
wszystkich niezb´dnych sk∏adników od˝ywczych i energii
w odniesieniu do wieku, p∏ci i aktywnoÊci fizycznej. Tylko
w ten sposób mo˝emy zapewniç dzieciom prawid∏owy
rozwój, co w ˝ywieniu najm∏odszych stanowi nadrz´dny
cel. Rzutuje to nast´pnie na ich zdrowie w okresie wieku
m∏odzieƒczego i w doros∏oÊci.
W okresie oko∏ooperacyjnym bardzo wa˝na jest g´stoÊç od˝ywcza pokarmów. Istotne jest, by spo˝ywane
przez dziecko produkty by∏y wysoce od˝ywcze. Do takich
produktów nale˝à warzywa, owoce, pe∏noziarniste produkty zbo˝owe, czerwone mi´so. Nie nale˝y podawaç
dziecku produktów o niskiej g´stoÊci od˝ywczej, które
niepotrzebnie zape∏niajà ˝o∏àdek, a nie przyczyniajà si´
z od˝ywczego punktu widzenia do przyspieszonej regeneracji organizmu. Do takich produktów zaliczyç mo˝na
s∏one i s∏odkie przekàski jak krakersy, paluszki, wyroby
cukiernicze itp.
Zapotrzebowanie dzieci na energi´ i sk∏adniki od˝ywcze okreÊlajà polskie normy ˝ywienia. Wed∏ug powy˝szych norm dzieci w wieku 1–3, 4–6 i 7–9 lat, przy umiarkowanej aktywnoÊci fizycznej, potrzebujà odpowiednio
1000, 1400 i 1800 kcal/dob´. Wymagajà w ˝ywieniu
obecnoÊci bia∏ka w iloÊci odpowiednio 14, 21 i 30 g/osob´/dob´, t∏uszczu w iloÊci odpowiednio 33–39, 47–54
i 60–70 g/osob´/dob´ oraz w´glowodanów przyswajalnych w iloÊci 130 g/osob´/dob´. A wi´c zgodnie z powy˝szym najwi´kszy odsetek energii powinny stanowiç
w´glowodany, 45–65%, z czego cukry dodane winny stanowiç poni˝ej 10%. T∏uszcz w przypadku dzieci powy˝ej
5. roku ˝ycia powinien stanowiç 30% energii, zaÊ bia∏ko
10–15% (6).
W praktyce powy˝sze normy mo˝na zrealizowaç, stosujàc si´ do zaleceƒ ˝ywieniowych opracowanych dla
wszystkich grup wiekowych przez Instytut ˚ywnoÊci i ˚ywienia. Zalecenia zobrazowano graficznie w postaci piramidy zdrowego ˝ywienia, która pokazuje wszystkie rekomendowane grupy produktów spo˝ywczych wraz z zalecanymi porcjami, jakie nale˝y stosowaç w codziennej diecie (7).
Zasady zdrowego ˝ywienia dzieci i m∏odzie˝y
Pierwsza zasada zdrowego ˝ywienia dzieci i m∏odzie˝y
w wieku szkolnym mówi o urozmaiconej diecie. Grupy te
powinny spo˝ywaç ró˝ne produkty z ka˝dej grupy produktów spo˝ywczych, gdy˝ dzi´ki temu rosnàcy organizm otrzymuje szerszà pul´ niezb´dnych sk∏adników od-
2
Rycina 1. Piramida zdrowego ˝ywienia opracowana przez
Instytut ˚ywnoÊci i ˚ywienia (2009)
˝ywczych. Druga zasada mówi o istotnoÊci aktywnoÊci fizycznej i korzyÊci z niej p∏ynàcych. Trzecia podkreÊla wag´ produktów zbo˝owych jako podstawowego êród∏a
energii w diecie dziecka. W codziennym jego jad∏ospisie
powinno znajdowaç si´ 5 porcji pe∏noziarnistych produktów zbo˝owych typu pieczywo, p∏atki, kasze, makarony.
Jest to cenne êród∏o witamin z grupy B oraz sk∏adników
mineralnych takich jak cynk. Nast´pna zasada zdrowego
˝ywienia dzieci i m∏odzie˝y przypomina o codziennym piciu mleka i produktów mlecznych, przynajmniej 3–4 porcje, co odpowiada 3–4 szklankom mleka dziennie. Jest to
podstawowe êród∏o wapnia, ale te˝ cennych witamin
i wartoÊciowego bia∏ka. Dalej zalecenia mówià o spo˝ywaniu dziennie 2 porcji produktów typu mi´so, ryby, jaja
oraz nasion roÊlin stràczkowych, które sà êród∏em pe∏nowartoÊciowego bia∏ka, ˝elaza, cynku i witamin z grupy B.
W punkcie szóstym jest mowa o tym, i˝ ka˝dy posi∏ek
dziecka powinien zawieraç warzywa i owoce, co daje co
najmniej 5 porcji dziennie. Nale˝y spo˝ywaç ró˝norodne
warzywa, kierujàc si´ kolorem: zielone, tj. sa∏ata, szpinak,
broku∏y, brukselka, pomaraƒczowe jak marchew oraz
czerwone jak papryka, pomidor. Owoce podaje si´ Êwie˝e, suszone czy mro˝one oraz w mniejszej iloÊci w formie
soków. To cenne êród∏o witamin, sk∏adników mineralnych
oraz antyoksydantów. Kolejne zasady zalecajà ograniczenie spo˝ycia t∏uszczów, szczególnie zwierz´cych, cukru,
s∏odyczy i s∏odkich napojów oraz s∏onych produktów. Nale˝y pami´taç tak˝e o piciu odpowiedniej iloÊci wody.
Dzieci w wieku 7–9 lat winny spo˝ywaç 1900 ml wody
dziennie (6).
Wa˝na jest równie˝ regularnoÊç w spo˝ywaniu posi∏ków, aby nie dopuszczaç do obni˝enia st´˝enia glukozy
we krwi. W tym celu nale˝y jeÊç w odst´pach 3–4 godzin.
Zaleca si´ spo˝ywanie posi∏ków o sta∏ych porach i przynajmniej 4 posi∏ki dziennie. Optymalnie to 5 posi∏ków
w ciàgu dnia, z czego najobfitszy to obiad (35–40% energii), Êniadanie winno dostarczaç 20–25% ca∏odziennej
11-12/2011
LARYNGOLOGIA
energii, drugie Êniadanie 15–20%, podwieczorek 5–10%,
zaÊ kolacja 10–15% (6).
Przek∏adajàc powy˝sze zalecenia na zalecenia dla dzieci po wyci´ciu migda∏ków nale˝y w sk∏ad wszystkich posi∏ków wprowadzaç produkty zbo˝owe. Z poczàtku trzeba podawaç dziecku zupy w formie kleików z ry˝em czy
rozgotowanà kaszà jaglanà, lub ry˝ na mleku. W ka˝dym
posi∏ku powinny znaleêç si´ te˝ warzywa w formie przecierów, jako sk∏adnik zup, lub rozdrobnione. Owoce mo˝na podawaç w formie musów lub Êwie˝ych soków. Wa˝nym sk∏adnikiem diety jest nabia∏, bogaty w bia∏ko oraz
wapƒ. Wybieraç nale˝y produkty pó∏t∏uste. Najlepiej podawaç je w formie koktajli z kefiru i owoców lub musów z jogurtu i przetartych owoców, które mo˝na uprzednio zamra˝aç, co przyczynia si´ do zmniejszenia bólu podczas
jedzenia i tym samym przynosi ulg´ dziecku. Takie zmro˝one pokarmy równie˝ pozytywnie wp∏ywajà na gojenie
si´ ran poprzez obkurczanie naczyƒ krwionoÊnych gard∏a.
Mi´so, drób i ryby sà najlepszym êród∏em bia∏ka, ˝elaza
i witaminy B12, zaÊ ryby dodatkowo bogate sà w witamin´ D i wielonienasycone kwasy t∏uszczowe. W przypadku
regeneracji organizmu bardzo istotna jest odpowiednia
poda˝ bia∏ka jako podstawowego sk∏adnika do budowy
komórek organizmu. Zbyt niska jego poda˝ mo˝e skutkowaç zaburzeniami w rozwoju i funkcjonowaniu uk∏adu odpornoÊciowego oraz spowolnieniem regeneracji. Jednak
zbyt wysokie spo˝ycie bia∏ka mo˝e doprowadziç do wzrostu wydalania wapnia, przez co utrudnione b´dzie osiàgni´cie przez dziecko szczytowej masy kostnej. Ponadto
istnieje ryzyko powstania kamieni nerkowych. Wa˝na jest
jakoÊç bia∏ka – by w diecie zapewniç pe∏nà pul´ niezb´dnych aminokwasów nale˝y podawaç dziecku zarówno
pe∏nowartoÊciowe bia∏ko obecne w mi´sie, jak i bia∏ko roÊlinne. Zaleca si´ chude mi´so drobiowe, chude wo∏owe
oraz ryby. W poczàtkowej fazie, tu˝ po zabiegu, najlepiej
podawaç w postaci zmiksowanych zup na bazie mi´sa
i warzyw, a nast´pnie w postaci rozdrobnionej. Nasiona
roÊlin stràczkowych takie jak soczewica, fasola czy groch
równie˝ mogà byç podawane w postaci przecieranych
zup.
Wystrzegaç si´ nale˝y nasyconych kwasów t∏uszczowych obecnych w t∏ustych produktach mi´snych, t∏ustym
nabiale oraz w wyrobach cukierniczych, w których znajdujà si´ te˝ niekorzystne kwasy t∏uszczowe „trans”. Majà one
bowiem dzia∏anie prozapalne.
Z kolei korzystnie wp∏ywajà wielonienasycone kwasy
t∏uszczowe z rodziny n-3. Wykazujà w∏aÊciwoÊci przeciwzapalne i immunomodulujàce. By zwi´kszyç pul´ tych
kwasów w diecie dziecka podaje si´ t∏uste morskie ryby
takie jak ∏osoÊ.
Wa˝ne w przypadku regeneracji organizmu sà antyoksydanty – witamina C, E, cynk, krzem, selen. Pomagajà
w walce ze skutkami wywo∏anymi przez stres oraz aktywujà i uczestniczà w wielu szlakach metabolicznych. Pozytywnie wp∏ywajà na uk∏ad immunologiczny oraz przyspieszajà gojenie ran. Dlatego zaleca si´ spo˝ywanie du˝ej iloÊci warzyw oraz owoców, jak równie˝ pe∏noziarnistych produktów zbo˝owych. Ze wzgl´du na wzmo˝one
procesy kataboliczne wa˝na jest zawartoÊç w diecie ˝elaza oraz fosforu, potasu, azotu i sodu, które sà w tym okresie w wi´kszym stopniu usuwane z organizmu. Du˝o ˝elaza poza mi´sem zawiera kasza jaglana oraz fasola bia∏a.
11-12/2011
Suche nasiona roÊlin stràczkowych sà ponadto bogate
w bia∏ko, witaminy z grupy B oraz wa˝ne sk∏adniki mineralne, tj. cynk i miedê.
SpoÊród wszystkich powy˝szych zaleceƒ i wymienionych produktów nale˝y rozsàdnie wprowadzaç te, które
dziecko najbardziej lubi. Udowodniono bowiem, i˝ preferencje ˝ywieniowe dzieci tak˝e majà istotny wp∏yw na
szybkoÊç rekonwalescencji. Dlatego te˝ nie nale˝y wprowadzaç do diety w okresie przed- i pooperacyjnym zbyt
istotnych restrykcji. Wa˝ne jest, by dieta dziecka nie by∏a
monotonna, tylko jak najbardziej urozmaicona i dobrze
zbilansowana, co opisano powy˝ej.
Wp∏yw diety na stan zdrowia po operacji
laryngologicznej u dzieci
WÊród dzieci po zabiegu wyci´cia migda∏ków dokonano analizy spo˝ywanych przez nie szpitalnych Êniadaƒ, na
które sk∏ada∏y si´ sok jab∏kowy, mleko, p∏atki cheerios, jajecznica, bekon, pieczywo tostowe, mas∏o, galaretka
i chipsy. Nast´pnie zmodyfikowano diet´ i ograniczono do
podania dzieciom soku jab∏kowego, mleka, p∏atków cheerios, jajecznicy i muffina. Badanie pokazuje, jakich wyborów ˝ywieniowych dokonywa∏y dzieci. Potwierdza, i˝ preferujà one mi´kkie pokarmy i napoje. Autorzy uwa˝ajà, ˝e
dieta pozbawiona restrykcji przyczynia si´ do zwi´kszonej
konsumpcji ˝ywnoÊci przez dzieci mimo bólu, dzi´ki czemu mo˝liwy jest ich szybszy powrót do zdrowia (4).
Równie˝ badania innych autorów potwierdzajà doniesienia na temat korzyÊci, jakie niesie za sobà dieta pozbawiona restrykcji oraz szybkie przywrócenie normalnego
i typowego dla dziecka ˝ywienia. Hall i Brodsky (8) w badaniu zauwa˝ajà zmniejszone nasilenie nudnoÊci i zdaniem rodziców badanych dzieci w 12. godzinie od zabiegu zaobserwowano ogólnie lepszy stan w grupie pozbawionej restrykcji ˝ywieniowych. W tej grupie, dzieci mog∏y
spo˝ywaç produkty zbli˝one do tych, które spo˝ywajà na
co dzieƒ. Nie stwierdzono ˝adnych komplikacji. Udowodniono równie˝, ˝e szybki powrót do sta∏ej i nierozdrobnionej diety nie stanowi ryzyka i mo˝e przynieÊç korzyÊci, tj.
mniejszà liczb´ epizodów nudnoÊci oraz popraw´ ogólnego samopoczucia dziecka. Autorzy zalecajà wprowadzenie normalnej diety, bez restrykcji ˝ywieniowych, ju˝ 12
godzin po zabiegu (8).
Zapobieganie niedo˝ywieniu u dzieci
po zabiegach chirurgicznych
W ˝ywieniu pacjentów w okresie oko∏ooperacyjnym
nale˝y zwróciç szczególnà uwag´ na zapobieganie niedo˝ywieniu. Nie nale˝y dopuszczaç do przed∏u˝ajàcego si´
g∏odzenia, bo to rzutuje na póêniejsze wyniki i szybkoÊç
regeneracji. Niestety, niejednokrotnie pacjenci przechodzàcy zabiegi chirurgiczne sà nara˝eni na niedo˝ywienie.
Powodem tego jest przed∏u˝one g∏odzenie zwiàzane
z przygotowaniem do operacji i z wykonywanymi badaniami. Dodatkowo organizm nara˝ony jest na du˝y stres, któremu towarzyszà nasilone reakcje kataboliczne. Dlatego
w ˝ywieniu chorych w okresie oko∏ooperacyjnym nale˝y
k∏aÊç szczególny nacisk na zapobieganie niedo˝ywieniu
oraz jego leczenie. W przypadku takich operacji jak wyci´cie migda∏ków u dzieci tym bardziej jest to istotne, gdy˝
3
LARYNGOLOGIA
wyst´pujà trudnoÊci i ograniczenia w przyjmowaniu pokarmów, co w efekcie mo˝e rzutowaç na ich rozwój
zarówno fizyczny, jak i psychiczny. Stàd tak wa˝ne jest,
by jak najszybciej rozpoczàç ˝ywienie po operacji. W zapobieganiu i leczeniu niedo˝ywienia pomocne mogà byç
preparaty farmaceutyczne. Dotyczy to okresu tu˝ przed
operacjà oraz po niej. Przed operacjà mo˝emy w ten sposób leczyç i niwelowaç zaistnia∏e wczeÊniej niedo˝ywienie,
zaÊ po niej – zapobiegaç. W celu zdiagnozowania, czy
chory jest niedo˝ywiony nale˝y przeprowadziç ocen´ stanu od˝ywienia pacjenta.
Na polskim rynku dost´pne sà preparaty zarówno
w proszku, który mo˝e byç rozrabiany i podawany w postaci p∏ynnej lub dodawany do posi∏ków – do zup, przecierów, budyniów, jak i preparaty w p∏ynie, gotowe do
bezpoÊredniego spo˝ycia. Tego typu Êrodki mo˝na zastosowaç w wypadku dzieci powy˝ej 3. roku ˝ycia. Sà to diety kompletne, hiperkaloryczne. Nale˝y pami´taç, by spo˝ywaç je bardzo powoli – 200 ml opakowanie spo˝yç
w czasie nie krótszym ni˝ 30 minut. Jako uzupe∏nienie diety zaleca si´ zastosowanie od 1 do 4 opakowaƒ po
200 ml.
Zastosowanie Êrodków specjalnego przeznaczenia
˝ywieniowego w okresie oko∏ooperacyjnym
Zastosowanie probiotyków
W badaniu przeprowadzonym przez Beattie i wsp. (9)
analizowano wp∏yw tego typu preparatów na stan pacjentów. Przebadano 101 chorych: 52 (grupa badana) otrzymywa∏o uzupe∏nienie diety w postaci Êrodka specjalnego
przeznaczenia ˝ywieniowego o kalorycznoÊci 1,5 kcal/ml,
a 49 osób stanowi∏o grup´ kontrolnà, która otrzymywa∏a
standardowe ˝ywienie szpitalne. W tej drugiej grupie wykazano maksymalny spadek masy cia∏a Êrednio powy˝ej
5 kg po 8 tygodniach, podczas gdy w badanej grupie
o 3 kg w czwartym tygodniu, a nast´pnie obserwowano
przybieranie masy cia∏a. Stwierdzono, i˝ wzbogacenie diety w grupie badanej poprawi∏o stan od˝ywienia pacjentów, ich ogólne samopoczucie i jakoÊç ˝ycia oraz obni˝y∏o iloÊç stosowanych antybiotyków w stosunku do grupy
kontrolnej (9).
Uzupe∏nianie diety przez stosowanie Êrodków spo˝ywczych specjalnego przeznaczenia ˝ywieniowego jest zatem uzasadnione i mo˝e byç wprowadzane jako uzupe∏nienie jad∏ospisu ka˝dego chirurgicznego pacjenta. Jest
to szczególnie istotne w wypadku chorych, u których wyst´pujà trudnoÊci w jedzeniu, tak jak ma to miejsce po zabiegu wyci´cia migda∏ków. Zgodnie z Ustawà o bezpieczeƒstwie ˝ywnoÊci i ˝ywienia sà to Êrodki spo˝ywcze,
które ze wzgl´du na specjalny sk∏ad lub sposób przygotowania ró˝nià si´ od Êrodków spo˝ywczych powszechnie
spo˝ywanych (10). Dodatkowo, zgodnie z informacjà zamieszczonà na opakowaniu, wprowadzone sà do obrotu
z przeznaczeniem do zaspokajania szczególnych potrzeb
˝ywieniowych m.in. osób, które ze wzgl´du na specjalny
stan fizjologiczny (w tym przypadku po operacji), mogà
odnieÊç istotne korzyÊci z kontrolowanego spo˝ycia okreÊlonych substancji zawartych w ˝ywnoÊci. Ze wzgl´du na
ich przeznaczenie mo˝na je podzieliç na ró˝ne grupy.
Jednà z nich sà dietetyczne Êrodki spo˝ywcze specjalnego przeznaczenia medycznego. Preparaty nale˝àce do tej
grupy mogà byç stosowane do cz´Êciowego ˝ywienia lub
te˝ mogà stanowiç wy∏àczne êród∏o dostarczanej ˝ywnoÊci (10).
Warto wprowadzaç tego typu Êrodki dla ka˝dego dziecka w okresie oko∏ooperacyjnym, a wi´c tu˝ przed operacjà oraz po niej. Dzi´ki prowadzonej w ten sposób prewencji niedo˝ywienia mamy wp∏yw na szybszà rekonwalescencj´ chorego. Powy˝sze preparaty nie powinny byç
wy∏àcznym êród∏em pokarmu, lecz stanowiç uzupe∏nienie
diety. Wyjàtkiem mogà byç dzieci powy˝ej 6. roku ˝ycia,
u których wyst´puje brak ∏aknienia lub jad∏owstr´t na tle
psychologicznym.
4
Warto równie˝ zwróciç uwag´ na korzyÊci, jakie niosà
za sobà probiotyki. Jednym z elementów przyczyniajacym
si´ do powstawania niedo˝ywienia bywajà tak˝e biegunki.
Cz´stoÊç biegunki zwiàzanej ze stosowaniem antybiotyków u dzieci wynosi od 11 do 40%, cz´Êciej u dzieci poni˝ej 2. roku ˝ycia. Skutecznym sposobem zapobiegania
biegunce poantybiotykowej jest stosowanie probiotyków,
czyli ˝ywych drobnoustrojów, które po spo˝yciu w odpowiednich iloÊciach wywierajà korzystny efekt zdrowotny
na organizm cz∏owieka. Probiotyki zmniejszajà, w porównaniu z placebo, Êrednio o 60% ryzyko wystàpienia biegunki zwiàzanej z antybiotykoterapià u dzieci i doros∏ych.
Nie wszystkie szczepy probiotyczne majà jednak podobne dzia∏anie (11).
Wed∏ug autorów w Polsce dost´pne sà preparaty zawierajàce w swoim sk∏adzie nast´pujàce probiotyki o udokumentowanym dzia∏aniu w zapobieganiu biegunce zwiàzanej ze stosowaniem antybiotyków:
• Lactobacillus GG (dawki stosowane w badaniach
u dzieci to 1–2 x 1010 CFU, 1–2 x dziennie);
• Saccharomyces boulardii (w badaniu u dzieci stosowano dawk´ 500 mg/dzieƒ);
• Lactobacillus rhamnosus (dawka stosowana w badaniu
to 2 x dziennie po 109 CFU);
• Bifidobacterium lactis Bb12 i Streptococcus thermophilus (11).
Podsumowanie
Dieta dzieci po operacjach laryngologicznych musi byç
ró˝norodna i zbilansowana. Szczególnà grup´ pacjentów
stanowià dzieci po zabiegu usuni´cia migda∏ków, w przypadku których nale˝y zwróciç szczególnà uwag´ na stan
od˝ywienia. Towarzyszàcy im ból podczas jedzenia sprawia, ˝e cz´sto posi∏ki tych dzieci sà nieprawid∏owe pod
wzgl´dem iloÊci i jakoÊci. Jest kilka zaleceƒ dotyczàcych
diety pacjentów pediatrycznych po wyci´ciu migda∏ków.
Jednak najistotniejszym wydaje si´, by dzieci mia∏y mo˝liwoÊç spo˝ywania preferowanych przez siebie pokarmów,
z równoczesnym zachowaniem ró˝norodnoÊci i odpowiedniego zbilansowania ich diety pod kàtem sk∏adników
od˝ywczych. Wa˝ne jest te˝ szybkie wprowadzenie normalnej i typowej dla dzieci diety, o sta∏ej konsystencji, co
przyspieszy ich powrót do zdrowia.
11-12/2011
LARYNGOLOGIA
Adres do korespondencji:
dr hab. Beata Zielnik-Jurkiewicz
Szpital Dzieci´cy im. Prof. J. Bogdanowicza
Oddzia∏ Otolaryngologiczny
ul. Niek∏aƒska 4/24, 03–924 Warszawa
tel.: 22 50 98 276
e-mail: [email protected]
PiÊmiennictwo:
1. Klemetti S. i wsp.: The effect of preoperative fasting
on postoperative pain, nausea and vomiting in pediatric
ambulatory tonsillectomy. Int J Pediatr Otorhinolaryngol
2009, 73: 263–273.
2. Zagólski O.: Do diet and activity restrictions influence
recovery after adenoidectomy and partial tonsillectomy?
Int J Pediatr Otorhinolaryngol 2010, 74: 407–411.
3. Kurchaƒska-Flisykowska A.: ˚ywienie w chorobach
jamy ustnej. w: ˚ywienie cz∏owieka zdrowego i chorego.
red. Hasik J., Gaw´cki J. Warszawa, WN PWN, 2005, t. 2:
111–112.
4. Phyllis T.C. i wsp.: Child preferences for post-tonsillectomy diet. Int J Pediatr Otorhinolaryngol 1995, 31:
29–33.
5. Klemetti S. i wsp.: Active preoperative nutrition is safely implemented by the parents in pediatric ambulatory
tonsillectomy. Ambulatory Surgery 2010, 16, 3: 75–79.
6. Jarosz M., Bu∏hak-Jachymczyk B. (red.): Normy ˝ywienia cz∏owieka. Podstawy prewencji oty∏oÊci i chorób
niezakaênych. Warszawa, WL PZWL, 2008.
7. Jarosz M. (red.): Zasady prawid∏owego ˝ywienia dzieci i m∏odzie˝y oraz wskazówki dotyczàce zdrowego stylu
˝ycia. Warszawa, Instytut ˚ywnoÊci i ˚ywienia, 2008.
8. Hall D.M. i Brodsky L.: The effect of post-operative
diet on recovery in the first twelve hours after tonsillectomy and adenoidectomy. Int J Pediatr Otorhinolaryngol
1995, 31: 215–220.
9. Beattie A.H. i wsp.: A randomised controlled trial evaluating the use of enteral nutritional supplements postoperatively in malnourished surgical patients. Gut 2000, 46, 6:
813–818.
10. Ustawa z dnia 25 sierpnia 2006 r. o bezpieczeƒstwie ˝ywnoÊci i ˝ywienia, Dz.U. z 2006 r., nr 171, poz.
1225.
11. Ruszczyƒski M. i Szajewska H.: Probiotyki w zapobieganiu biegunce zwiàzanej ze stosowaniem antybiotyków. Pediatria Wspó∏czesna. Gastroenterologia, Hepatologia i ˚ywienie Dziecka 2008, 10, 2: 96–104.
11-12/2011
5