Goździk lśniący

Gatunki wymar∏e – roÊliny kwiatowe
Dianthus nitidus
Waldst. & Kit.
Goêdzik lÊniàcy
Dianthus nitidus
*2074
*gatunek priorytetowy
Spermatophyta, Magnoliophytina [=Angiospermae],
Magnoliopsida [=Dicotyledoneae], Caryophyllaceae
– goêdzikowate
10cm
Mo˝liwoÊç pomy∏ki
przy identyfikacji gatunku
Od podobnych pokrojowo przedstawicieli rodzaju lepnica (Silene) i goêdzicznik (Petrorhagia) odró˝niajà go
sztywne, purpurowoczarne ∏uski podkielichowe. Zespó∏
cech pozwalajàcych odró˝niç go od innych goêdzików
to: pojedyncze lub zebrane po 2–3 kwiaty (a nie w g∏ówkowatych kwiatostanach), purpurowoczarne, a nie zielone ∏uski podkielichowe, o d∏ugoÊci równej 2/3–3/4 d∏ugoÊci kielicha, zàbkowane, a nie g∏´boko fr´dzlowane
p∏atki.
Biologia i ekologia
Bylina, hemikryptofit kwitnàcy od lipca do sierpnia, zapylany przez owady. Gatunek wybitnie zwiàzany z murawami
naskalnymi na doÊç wilgotnym pod∏o˝u wapiennym i dolomitowym (rzàd Seslerietalia variae).
Siedliska
(wg Za∏àcznika I Dyrektywy Siedliskowej)
6170-3 – pieniƒskie górskie murawy nawapienne.
owoc
Jedyne w Polsce stanowisko w Pieninach dokumentowane
jest okazami zielnikowymi (zbiory zielnikowe KRAM) i publikacjami: Gustkiewicza (1884) oraz Berdaua (1890),
który napisa∏: „...Po ska∏ach, na Pieninach mi´dzy Koronami a Zamkiem Czorsztyƒskim bardzo rzadko si´ trafia,
cz´Êciej [...] ko∏o Choczu i w Holach Liptowskich lub Kosudeczu Orawskim...”. Stanowisko to by∏o jednak podawane
w wàtpliwoÊç, m.in. przez Wo∏oszczaka (1895) „...Nie za-
Poradniki ochrony siedlisk i gatunków
RoÊlina wieloletnia, wyst´puje w postaci g´stych darni. Obok
p´dów kwitnàcych wyst´pujà krótsze od nich p´dy p∏onne.
LiÊcie odziomkowe liczne, lancetowato∏opatkowate, o lÊniàcych, t´po zakoƒczonych blaszkach; liÊcie ∏odygowe równowàskie, zroÊni´te nasadami w krótkà pochewk´. Kwiaty pojedyncze lub po 2–3, doÊç okaza∏e. Kielich nagi, otoczony
∏uskami podkielichowymi. P∏atki ró˝owe, ow∏osione, zàbkowane na szczycie; paznokieç d∏ugoÊci blaszki. Pr´cików 5;
s∏upek 1. Owoc – torebka p´kajàca 4 zàbkami.
1cm
Opis gatunku
Rozmieszczenie geograficzne
i szanse odnalezienia w Polsce
Gatunek nale˝y do endemitów (lub subendemitów) Karpat
Zachodnich. Jego zasi´g jest bardzo ograniczony, obejmuje Karpaty „wapienne”, tzn. pasma od Stra˝owskiego Wierchu, Sulowskich Ska∏ po Góry Choczaƒskie, Ma∏à i Wielkà
Fatr´, Siwy Wierch, Niskie Tatry, okolice Liptowskiego
Hradku (Dostal 1989).
201
Gatunki roÊlin
*2074
przeczam, ˝e roÊlina w Pieninach roÊnie, lecz podane
stanowisko Berdaua nadzwyczaj niedok∏adne, bo od
Czorsztyna po Kronenberg jest wielkie oddalenie...”. Zarzycki (2001) nie wyklucza, ˝e mog∏o dojÊç do pomylenia
etykiet zielnikowych. Mimo poszukiwaƒ, gatunek od ponad 100 lat nie zosta∏ odnaleziony. Goêdzik lÊniàcy, o ile
w ogóle tam wyst´powa∏, powinien byç uznany za wymar∏y, chocia˝ nale˝y podkreÊliç, ˝e odpowiadajàce mu siedliska istniejà w wy˝szych partiach Pienin.
Problem wprowadzenia gatunku w Pieniny, z wykorzystaniem nasion spoza Pienin, wydaje si´ kontrowersyjny i raczej nie powinien byç brany pod uwag´.
Poradniki ochrony siedlisk i gatunków
Status gatunku
202
Prawo mi´dzynarodowe:
Konwencja Berneƒska (1979) – nie uwzgl´dniono;
Dyrektywa Siedliskowa (1992) – gatunek proponowany przez Polsk´ jako uzupe∏nienie do Za∏àcznika II DS, uzyska∏ akceptacj´ ekspertów Unii Europejskiej (Makomaska-Juchiewicz i in. 2001); w∏àczony
na mocy Traktatu Akcesyjnego podpisanego w Atenach w 2003 r.
Prawo krajowe:
Ochrona gatunkowa – gdyby gatunek zosta∏ odnaleziony, podlega∏by ochronie prawnej.
Kategorie IUCN:
„Czerwona lista IUCN” (1996) – V;
„Polska czerwona ksi´ga roÊlin” (Kaêmierczakowa,
Zarzycki 2001) – EX.
Bibliografia
BERDAU F. 1890. Flora Tatr, Pienin i Beskidu Zachodniego. Flora
of the Tatra Mts., Pieniny and Beskid Zachodni. Kasa im.
J. Mianowskiego, Warszawa.
DOSTAL J. 1989. Nová květena ČSSR 1. Academia. Praha.
GUSTKIEWICZ B. 1894. Dodatek do flory pieniƒskiej. Spraw. Komis. Fizyogr. AU 29: 96–107.
JASIEWICZ A. (red.) 1992. Flora Polski. RoÊliny naczyniowe.
Tom 3. Instytut Botaniki im W. Szafera PAN, Kraków.
KAèMIERCZAKOWA R., ZARZYCKI K. (red.) 2001. Polska czerwona ksi´ga roÊlin. Paprotniki i roÊliny kwiatowe. Polish red data
book of plants. Pteridophytes and flowering plants. Instytut Botaniki im. W. Szafera PAN i Instytut Ochrony Przyrody PAN, Kraków.
KMETOVÁ E. 1973. Rozširenie druhu Dianthus nitidus Waldst. et
Kit. na Slovensku. W: Botanické prace (k 20. výročiu botanického výskumu v SAV). Botanický ústav SAV, Bratislava.
MAKOMASKA-JUCHIEWICZ M., PERZANOWSKA J., ZAJÑC K.
2001. Dyrektywa Siedliskowa – wyst´pujàce w Polsce gatunki wa˝ne dla Wspólnoty Europejskiej. Chroƒmy Przyr.
Ojcz. 57.2: 5–60.
WO¸OSZCZAK E. 1895. Zapiski botaniczne z Karpat Sàdeckich.
Spraw. Komis. Fizyogr. AU 30: 174–206.
ZARZYCKI K. 2001. Dianthus nitidus Waldst. & Kit. Goêdzik lÊniàcy.
W: Kaêmierczakowa R., Zarzycki K. (red.) Polska czerwona ksi´ga roÊlin. Paprotniki i roÊliny kwiatowe. Polish red data
book of plants. Pteridophytes and flowering plants. Instytut Botaniki im. W. Szafera PAN i Instytut Ochrony Przyrody PAN, Kraków.
Barbara Sudnik-Wójcikowska