6. TAKTYKA CZYNU

CZĘŚĆ II
6. TAKTYKA CZYNU
Wybuch wojny rosyjsko-japońskiej i pierwsze klęski carskiej armii w lutym 1904 r.
zradykalizowały nastroje polityczne w Królestwie Polskim, pobudzając do aktywnego działania wiele
partii. W związku z tym Józef Piłsudski postanowił zdynamizować działalność PPS. Pod wpływem jego
płomiennego przemówienia Konferencja Centralnego Komitetu Robotniczego 18 października 1904 r.
uchwaliła przyjęcie „taktyki czynu” oraz
utworzenie Organizacji Spiskowo-Bojowej. W zamyśle
Piłsudskiego prace związane z militaryzacją („ubojowieniem”) partii – w myśl sformułowanej przez niego
„taktyki czynu” – miały na celu stopniowe przygotowywanie „siły fizycznej” (armii), rekrutującej się
z szeregów robotniczych do walki z siłami policyjnymi i wyższymi przedstawicielami władz rosyjskich.
W bliżej nieokreślanej perspektywie nowa taktyka miała przygotować siły zbrojne PPS do wywołania
powstania w Królestwie Polskim. Pierwsze bojówki, robotników uzbrojonych jedynie w kije i laski, służyły
ochronie manifestacji. Niebawem przystąpiono do tworzenia i szkolenia bojówek, uzbrojonych w broń
palną. Broń, głównie browningi i mausery, amunicję i materiały wybuchowe kupowano na zachodzie
Europy za pieniądze, otrzymane od władz japońskich oraz pochodzące z akcji ekspropriacyjnych, tj.
napadów na pociągi pocztowe i kasy urzędów rosyjskich.
13 listopada 1904 r. na placu Grzybowskim w Warszawie doszło do pierwszej masowej
demonstracji przeciwko poborowi Polaków do armii rosyjskiej na wojnę z Japonią. Wtedy po raz pierwszy
bojowcy z PPS użyli broni w starciu z policją i wojskiem. Piłsudski nie uczestniczył w tej demonstracji, jej
świadkiem była natomiast Aleksandra Szczerbińska, jego przyszła żona również działająca w PPS.
Na początku 1905 r. wybuchła rewolucja. Liczne manifestacje i strajki objęły znaczną część Rosji
i cały zabór rosyjski. W lutym PPS powołała Wydział Spiskowo-Bojowy, pod dowództwem Aleksandra
Prystora i Walerego Sławka. Akcje bojowe OB PPS były mocno rozproszone, inicjowane przez liderów
okręgowych organizacji, niekoordynowane przez kierownictwo Wydziału Spiskowo-Bojowego. Podczas
obrad działaczy PPS w Józefowie w dniach 15-18 VI 1905 r. tow. Mieczysław przedstawił koncepcję
trzech etapów działalności spiskowej partii. W pierwszym etapie należało pokryć kraj siecią dobrze
zakonspirowanych, wyszkolonych i uzbrojonych komórek bojowych. Dopiero w drugim etapie można
CZĘŚĆ II
będzie przystąpić do „ostrej walki rewolucyjnej”, dokonując skoordynowanych zamachów na
przedstawicieli władz carskich i instytucje rządowe. Skoordynowane ataki spowodowałyby
zdemoralizowanie szeregów wroga, osłabienie sprawności i dyscypliny, a w konsekwencji obniżenie
zdolności bojowej wojska i upadek mitu niezwyciężonej potęgi Rosji. Zdaniem Piłsudskiego należało
tworzyć lokalne zgrupowania bojówek, zdolnych do rozbijania mniejszych oddziałów rosyjskich. Ostatnim
etapem walki, w nieokreślonej przyszłości, miało być powstanie.
Dalsze inicjatywy Piłsudskiego zmierzały do uporządkowania działalności bojowej PPS w taki
sposób, by nie marnotrawić sił i środków na często mało skuteczne zamachy na żandarmów i oficerów
wojska carskiego. Częstokroć zmasowane atakowanie sił rosyjskich („powstanie łódzkie”, „krwawa
środa”) spotykały się z krwawymi represjami wobec ludności cywilnej ze strony policji i wojska carskiego.
Angażując się w krakowskiej Szkole Bojowej w szkolenie wojskowe przyszłych kadr dowódców, tow.
Mieczysław przyczynił się do profesjonalnego przygotowania ponad 100 instruktorów Organizacji
Bojowej. Piłsudski nadzorował też sprowadzanie broni z zagranicy i bezpieczne jej składowanie
w zakonspirowanych lokalach. Podczas wizytacji składu broni poznał Aleksandrę Szczerbińską, która
w PPS zajmowała się transportem przemycanej broni i amunicji.
Po przejęciu kierownictwa Organizacji Bojowej PPS przez tow. Mieczysława w partii pogłębił się
rozdźwięk między „młodymi” (lewicą) i „starymi” (prawicą). Większość lewicy opowiadała się za
współdziałaniem z rewolucjonistami rosyjskimi, przeciwstawiając się niepodległościowym koncepcjom
irredentystycznym Piłsudskiego. Mimo pojednawczych starań Piłsudskiego, podczas zjazdu PPS
w Wiedniu, w listopadzie 1906 r. doszło rozłamu w partii. Stanowiący mniejszość „starzy”, usunięci
z partii, utworzyli PPS-Frakcję Rewolucyjną. Piłsudski został przywódcą tej organizacji konspiracyjnej,
najsilniej w całym kraju zorientowanej na walkę o niepodległość. W następnych miesiącach tow.
Mieczysław umacniał się w przekonaniu, że kontynuowanie aktywności bojówkarskiej nie będzie służyło
realizacji jego dalekosiężnych planów walki. Swoje wysiłki zaczął skupiać na tworzeniu podstaw
przyszłych kadr polskiej siły zbrojnej.
Militaryzacja szeregów robotników PPS nie powiodła się. Przyczyną była stosunkowo mała liczba
bojowców, brak warunków do wyszkolenia wojskowego i opór ze strony większościowej „lewicy” w PPS
przeciwko tworzeniu oddziałów milicji robotniczej. Sukcesem Piłsudskiego i jego współpracowników,
CZĘŚĆ II
skupionych w PPS-Frakcji Rewolucyjnej, było uświadomienie części społeczeństwa, iż możliwe jest
organizowanie walki zbrojnej z wrogiem. Piłsudski skomentował rezultat rewolucji: „Wszystkie swe
zwycięstwa rewolucja zawdzięcza sile moralnej, wszystkie porażki i klęski brakowi siły fizycznej”. Dla tow.
Mieczysława był to okres początkujący przemianę – z działacza partyjnego w żołnierza-oficera, który
niebawem miał się stać przywódcą ruchu polityczno-wojskowego obozu niepodległościowego.