ocena występowania i zachowania przeciwciał

Nowiny Lekarskie 2006, 75, 6, 512–518
PIOTR GRZESIK
OCENA WYSTĘPOWANIA I ZACHOWANIA PRZECIWCIAŁ ANTYELASTYNOWYCH
I ANTYKOLAGENOWYCH W SUROWICY U CHORYCH
Z ZAWAŁEM SERCA I OSTRĄ NIEWYDOLNOŚCIĄ WIEŃCOWĄ
SERUM ANTICOLLAGEN AND ANTIELASTIN ANTIBODIES IN MYOCARDIAL INFARCTION
AND ACUTE CORONARY INSUFFICIENCY
Katedra i Klinika Chorób Wewnętrznych, Angiologii i Medycyny Fizykalnej w Bytomiu
Śląskiej Akademii Medycznej w Katowicach
Kierownik: prof. dr hab. n. med. Aleksander Sieroń
Streszczenie
Wstęp. Jednym z dowodów udziału układu immunologicznego w chorobach serca jest pojawianie się przeciwciał antysercowych
u pacjentów po zawale serca.
Cel pracy. Ocena immunologicznej odpowiedzi humoralnej na antygeny tkanki łącznej w przebiegu zawału serca.
Metodyka. W surowicy oznaczano przeciwciała antyelastynowe (metodą ELISA) i antykolagenowe (metodą DOT-immunobinding)
w 3 grupach pacjentów – z zawałem serca z załamkiem Q, z zawałem bez załamka Q i z ostrą niewydolnością wieńcową w okresie
do 42 dni od ostrego incydentu wieńcowego.
Wyniki. Wykazano znamienne narastanie stężenia przeciwciał antyelastynowych w surowicy w trzech badanych grupach i brak
różnic między grupami. Wzrost odsetka dodatnich wyników na obecność przeciwciał antykolagenowych w trzech badanych grupach
sięgający w ostatnich oznaczeniach prawie 100% .
Wnioski. 1. Zarówno w zawale serca, jak i w ostrej niewydolności wieńcowej pojawiają się w surowicy przeciwciała antyelastynowe
i antykolagenowe. 2. Oznaczanie tych przeciwciał nie jest przydatne w różnicowaniu zawału serca i ostrej niewydolności wieńcowej
oraz w ocenie rozległości zawału. 3. Pojawianie się tych przeciwciał jest najpewniej spowodowane czynnikami prowadzącymi do
akceleracji miażdżycy będącej podłożem zarówno zawału serca, jak i ostrej niewydolności wieńcowej.
SŁOWA KLUCZOWE: przeciwciała antyelastynowe, przeciwciała antykolagenowe, zawał serca, ostra niewydolność wieńcowa.
Summary
Background. Immune mechanisms have been shown to play a role in the cardiac pathology. Antiheart antibodies were found in
patients sera after myocardial infarction.
Objectives. This study was designed to establish the humoral immunologic response against connective tissue antigens after myocardial infarction.
Methods. The serum antielastin (by ELISA) and anticollagen (by DOT immunobinding assay) antibodies in 3 groups of patients:
those with Q-myocardial infarction, nonQ-myocardial infarction and with acute coronary insufficiency were measured during the 42
days following onset of the acute coronary event.
Results. A significant increase was found of the antielastin antibodies serum concentration in the three groups during the 7-week
period, without differences between the three groups and increase to almost 100% of positive anticollagen test in the three groups.
Conclusions. 1. Serum concentration of antielastin and anticollagen antibodies undergo changes in the myocardial infarction and in
the acute coronary insufficiency. 2. The determination of serum antielastin and anticollagen antibodies is not useful for the differential diagnosis of myocardial infarction and acute coronary insufficiency as well as in the estimation of myocardial infarction extent.
3. The induction of these antibodies is probably due to factors that accelerate the atherosclerosis, the initial cause of coronary events.
KEY WORDS: anticollagen antibodies, antielastin antibodies, myocardial infarction, acute coronary insufficiency.
Wstęp
Istnieje wiele dowodów przemawiających za zaangażowaniem układu immunologicznego w przebiegu zawału
serca. W patologii serca odgrywają rolę cztery klasyczne
typy reakcji immunologicznych, przy czym najmniej dowodów dotyczy I typu [1]. Ogólnym zjawiskiem wskazującym na występowanie odpowiedzi immunologicznej w przebiegu zawału serca są zmiany w immunoglobulinach surowicy krwi. Poziom IgG spada między 3. i 7. dniem a następnie dość szybko wzrasta pomiędzy 11. a 15. dniem [2].
Obserwowany w ciągu pierwszych 8 dni poziom IgE w
grupie pacjentów z zawałem serca przewyższał około czterokrotnie wartości w grupie kontrolnej i u chorych z niestabilną chorobą wieńcową [3]. Szczeklik i Jawień stwierdzili
w surowicy wzrost stężenia IgE a spadek stężeń IgG, IgA
oraz IgM u pacjentów z zawałem serca a także u pacjentów
poddanych różnym zabiegom chirurgicznym [4]. Autorzy
ci wskazują na podobieństwo zachowania się poziomów
IgE w surowicy w przebiegu urazu tkanek do zachowania
się białek ostrej fazy. Wzrost stężenia immunoglobulin IgA,
IgE i IgG w surowicy krwi świadczący o zaangażowaniu
Ocena występowania i zachowania przeciwciał antyelastynowych i antykolagenowych w surowicy u chorych ...
układu immunologicznego jest także wskaźnikiem zagrożenia zawałem serca i nagłą śmiercią sercową [5]. Pobudzenie układu immunologicznego wiąże się niewątpliwie
z uwalnianiem sekwestrowanych antygenów z uszkodzonej lub martwej tkanki. Wykazano też właściwości antygenowe mięśnia sercowego w układzie kseno-, allo- i autogenicznym. W pracach używających określenia „antygen
mięśnia sercowego” rozumie się pod tym pojęciem antygeny tkanki tworzącej ścianę serca. Obecność przeciwciał
przeciwsercowych wykrywa się praktycznie we wszystkich
chorobach serca, po operacjach kardiochirurgicznych, a nawet po mikronakłuciach mięśnia sercowego i osierdzia [ 6,
7, 8, 9]. Procesy immunologiczne odgrywają wiodącą rolę
w rozwoju zespołu pozawałowego Dresslera. W tym przypadku wykazano obecność odpowiedzi humoralnej cytotoksycznej, kompleksów immunologicznych i aktywacji
układu dopełniacza [10, 11]. Kluczową rolę w rozwoju
miażdżycy odgrywa oksydacyjna modyfikacja lipoprotein
LDL. Indukuje ona powstawanie immunogennych epitopów na cząsteczkach LDL i powstawanie przeciwciał przeciwko oksydowanym LDL. W licznych pracach wykazano
wzrost stężenia przeciwciał przeciwko oksydowanym LDL
u pacjentów z zawałem serca i uznano je za markery wielonaczyniowej choroby wieńcowej oraz markery niestabilności blaszki miażdżycowej [12, 13]. W badaniach prospektywnych wykazano niezależny od stężenia LDL wpływ
podwyższonych stężeń przeciwciał przeciwko oksydowanym LDL na wystąpienie zawału serca [14]. W dwóch
badaniach dotyczących populacji 50-letnich mężczyzn
obserwowanych przez okres 20 lat wykazano znacznie
większe ryzyko zawału serca i zgonu w grupach z obecnymi krążącymi kompleksami immunologicznymi i/lub obecnymi przeciwciałami przeciwko kardiolipinie lub przeciwko oksydowanym LDL [15, 16]. W piśmiennictwie mało
uwagi poświęcono immunizacji wywołanej przez elementy
tkanki łącznej w przebiegu zawału serca. Tkanka łączna
składa się z komórek i substancji międzykomórkowej.
Substancję międzykomórkową tworzą włókna i substancja
podstawowa. Wśród włókien dominują włókna kolagenowe, elastyczne i siateczkowe. Kolagen jest podstawowym
składnikiem substancji międzykomórkowej. Dawniej był
uważany za białko jednorodne, o funkcji podporowej. W istocie jest dość zróżnicowaną grupą co najmniej kilkunastu
różnych białek. Włókna elastyczne składają się z dwóch
komponent: utworzonego przez białko – elastynę bezpostaciowego rdzenia stanowiącego 90% włókna oraz otaczających rdzeń mikrofibrylli glikoproteinowych. Badania Borga
i Caulifielda umożliwiły anatomiczne zdefiniowanie już
wcześniej postulowanego szkieletu łącznotkankowego serca zbudowanego głównie z włókien kolagenowych tworzących trzy odmienne funkcjonalnie sieci [17, 18]. Włókna
elastyczne znajdują się zwykle w otoczeniu włókien kolagenowych, na powierzchni kapilar i na powierzchni myocytów. Badania wykazały właściwości antygenowe elastyny.
Scharakteryzowano determinanty gatunkowo nieswoiste
i swoiste dla gatunku. W warunkach prawidłowych determinanty te mają charakter sekwestrowany. Do ich ujawnienia dochodzi w wyniku uszkodzenia włókna elastycznego
513
i przenikania peptydów elastynopochodnych do krwi [19].
Stein i wsp. posługując się metodą hemaglutynacji biernej
wykazali niski poziom przeciwciał antyelastynowych u pacjentów z rozwiniętą miażdżycą, co wiązano z możliwością
ich adsorpcji na uszkodzonych włóknach sprężystych [19].
Boydanoff i wsp. stosując metodę ELISA stwierdzili szczególnie wysoki poziom przeciwciał antyelastynowych u dzieci i młodzieży, a niski u osób powyżej 60. roku życia, co
ma przemawiać za fizjologicznym charakterem tych przeciwciał i ich udziałem w końcowym etapie degradacji elastyny [20]. Bako i wsp. na podstawie przetestowania 232
próbek krwi metodą DOT-immunobinding, zanotowali
pozytywne wyniki u 90% chorych z miażdżycą kończyn
dolnych; u 67% z chorobą niedokrwienną serca; u 60%
chorych na nadciśnienie tętnicze. Nie stwierdzili zależności
od wieku. Nie stwierdzili też obecności przeciwciał wśród
ludzi zdrowych w młodym i średnim wieku. Natomiast
u zdrowych w wieku podeszłym występowały one u 23%
badanych [21]. Fulop i wsp. posługując się zmodyfikowaną
metodą ELISA stwierdzili znaczący wzrost stężenia przeciwciał antyelastynowych klasy IgG u chorych z miażdżycą, a szczególnie z miażdżycą kończyn dolnych i chorobą
niedokrwienną serca [22]. Rozbieżności dotyczące obecności przeciwciał antyelastynowych, między badaniami ostatnich lat a wcześniejszymi mogą wynikać z różnego doboru
testowanych grup, a przede wszystkim z zastosowania
odmiennych metod badawczych [19].
Celem pracy było stwierdzenie obecności i dynamiki
zmian przeciwciał antyelastynowych i antykolagenowych
w surowicy u chorych z zawałem serca, z wyróżnieniem
zawału z obecnym załamkiem Q i bez załamka Q. Wyodrębniono także grupę chorych podejrzewanych o zawał
serca, u których dalsza obserwacja wykazała istnienie tylko
ostrej niewydolności wieńcowej bez zawału.
Materiał i metodyka
Badaniem objęto 59 chorych, w tym 41 mężczyzn
i 18 kobiet o średniej wieku 52,4 lat, przyjętych do Kliniki Chorób Wewnętrznych ŚAM w Bytomiu z podejrzeniem zawału serca oraz 34-osobową grupę zdrowych
dawców krwi, traktowanych jako grupa kontrolna. Wykluczono z badań chorych z cukrzycą, chorobami tarczycy, chorobami tkanki łącznej, rozedmą płuc, zmianami
zapalnymi w płucach, niewydolnością nerek, wcześniej
przebytym zawałem, dolegliwościami stenokardialnymi
utrzymującymi się dłużej niż jeden dzień oraz przypadki
powikłane obrzękiem płuc lub wstrząsem kardiogennym.
Na podstawie oceny obrazu elektrokardiograficznego
i typowych badań enzymatycznych chorych podzielono na
trzy grupy:
A. ze świeżym zawałem z załamkiem Q (QMI) – liczącą 31 osób,
B. ze świeżym zawałem bez załamka Q (NQMI) – liczącą 15 osób,
C. z ostrą niewydolnością wieńcową bez zawału (ICA)
– liczącą 13 osób.
Materiałem do badań była krew w ilości 5 ml pobierana
z żyły łokciowej, przy okazji rutynowych badań, w 1., 7.,
Piotr Grzesik
514
14., 21. oraz 42. dniu od wystąpienia ostrych bólów wieńcowych.
W surowicy krwi oznaczano:
Przeciwciała antykolagenowe – metodą opisaną przez
Gmińskiego i wsp., będącą modyfikacją metody Hawkesa
[23, 24]. Antygen (kolagen typu III) zostaje naniesiony na
folię nitrocelulozową a następnie poddany inkubacji z badaną surowicą (I przeciwciało). W dalszej kolejności zostaje dodana surowica antyglobulinowa znakowana peroksydazą (II przeciwciało). Kolejnym etapem jest reakcja
barwna w następstwie utlenienia chromogenu przez peroksydazę przy udziale nadtlenku wodoru. Dodatni wynik
reakcji serologicznej odczytuje się jako granatową plamkę
na białym tle w miejscu naniesienia antygenu na folię nitrocelulozową. Oznaczenia wykonano przy rozcieńczeniu
surowic 1:10.
Przeciwciała antyelastynowe typu IgG – zmodyfikowaną metodą ELISA podaną przez Fulopa i wsp. [22].
Wszystkie badania biochemiczne wykonano w Katedrze i Zakładzie Biochemii i Chemii Wydziału Lekarskiego Śląskiej Akademii Medycznej w Katowicach.
Badania wykonano po uprzednim wyrażeniu zgody
przez Komisję Bioetyczną Śląskiej Akademii Medycznej
w Katowicach.
Opracowanie wyników polegało na sporządzeniu
odpowiednich zestawień wynikowych z uwzględnieniem
dynamiki od 1. do 5. badania. Do analizy statystycznej
zmian poziomów przeciwciał antyelastynowych w grupach chorych, ze względu na skośny rozkład o dużym
rozproszeniu, posłużono się testem mediany chi-kwadrat
(χ2). Średnie stężeń przeciwciał antyelastynowych w
grupach chorych zestawiono z przedziałem ufności dla
średniej z grupy kontrolnej. Wnioskowanie statystyczne
przeprowadzono przy poziomie istotności p < 0,05.
Wyniki badań
1. Przeciwciała antyelastynowe klasy IgG w surowicy krwi.
W grupie kontrolnej stężenie przeciwciał antyelastynowych klasy IgG w surowicy zawierało się w granicach
od 0,20 do 2,98 µg/ml. Średnia wartość wynosiła 1,1 ±
0,65 µg/ml a mediana 1,0 µg/ml. Po podzieleniu grupy
kontrolnej na odpowiednie podgrupy, nie stwierdzono
wpływu płci oraz palenia papierosów na oznaczenia
poziomu przeciwciał antyelastynowych, dlatego też w
rozważaniach dotyczących grup chorych nie podzielono
badanych w zależności od płci i nałogu palenia.
Średnie arytmetyczne i odchylenia standardowe stężeń przeciwciał antyelastynowych w surowicy krwi w
trzech grupach chorych w pięciu kolejnych oznaczeniach
przedstawiono w tabeli 1.
Rozkład wyników u osób grupy kontrolnej i u chorych
trzech badanych grup był skośny (odpowiednie średnie były
mniejsze lub zbliżone do 2 odchyleń standardowych).
Średnie uzyskane w trzech grupach chorych dla poszczególnych kolejnych oznaczeń były bardzo zbliżone do siebie.
Zwraca uwagę wyraźna dynamika narastania stężeń przeciwciał we wszystkich grupach. Znamienność statystyczną
tej dynamiki sprawdzono testem mediany chi-kwadrat
względem mediany grupy kontrolnej (tabela 2.).
Wykazano znamienne różnice stężenia przeciwciał
antyelastynowych w surowicy krwi między grupą kontrolną i oznaczeniami z pierwszego dnia u wszystkich
chorych. Wykazano także znamienne narastanie poziomu tych przeciwciał w grupach chorych w okresie od
pierwszego do ostatniego dnia badań.
2. Przeciwciała antykolagenowe w surowicy krwi.
Wyniki uzyskane w trzech grupach chorych w pięciu
kolejnych oznaczeniach przedstawiono w tabeli 3.
Tab. 1. Stężenie przeciwciał antyelastynowych w surowicy krwi (w µg/ml) w okresie 42 dni od ostrego incydentu wieńcowego
w 5 kolejnych oznaczeniach w 3 badanych grupach oraz w grupie kontrolnej
Kolejne
A
B
C
x
os
x
os
x
os
Grupa kontrolna
1.
1,53
0,76
1,82
0,64
1,35
0,60
2.
1,75
0,76
1,98
0,85
1,74
0,71
oznaczenia
3.
1,87
0,87
2,09
0,95
2,05
0,87
x = 1,10
os = 0,65
A – chorzy z zawałem z załamkiem Q
B – chorzy z zawałem bez załamka Q
C – chorzy z ostrą niewydolnością wieńcową bez zawału
x – średnia arytmetyczna
os – odchylenie standardowe
1., 2., 3., 4., 5. – kolejne oznaczenia – odpowiednio w 1., 7., 14., 21. i 42. dniu
4.
2,12
1,14
2,42
0,95
2,52
1,18
5.
2,26
1,21
2,63
1,13
2,56
1,21
Ocena występowania i zachowania przeciwciał antyelastynowych i antykolagenowych w surowicy u chorych ...
515
Tab. 2. Ocena narastania stężenia przeciwciał antyelastynowych w surowicy krwi na podstawie oceny testem mediany χ2 różnic
stężeń między grupą kontrolną i chorymi w pierwszym dniu oraz między chorymi w pierwszym dniu i w ostatnim dniu badania
A.
Ocena różnic stężenia przeciwciał antyelastynowych w grupie kontrolnej (K) i w pierwszym dniu badania u chorych (A1 +
B1 + C1)
K
A1 +B1 + C1
16
13
Liczba oznaczeń
> od mediany
grupy kontrolnej
17
45
Razem
29
62
Liczba oznaczeń
≤ medianie grupy kontrolnej
Grupa
Razem
33
58
91
Obliczona wartość χ2 = 7,295
B.
Ocena różnic stężenia przeciwciał antyelastynowych w badanych grupach, między pierwszym (A1+B1+C1) i ostatnim
dniem badania (A5+B5+C5)
Grupa
Liczba oznaczeń
≤ medianie grupy kontrolnej
A1+ B1+C1
A5 +B5 + C5
13
2
Liczba oznaczeń
> od mediany
grupy kontrolnej
45
48
Razem
15
93
Razem
58
50
108
Obliczona wartość χ2 = 7,573
Odczytana z tablic, dla n = 1 stopni swobody i poziomu istotności p = 0,05 wartość χ2 = 3,84
Tab. 3. Występowanie przeciwciał antykolagenowych o mianie 1 : 10 w surowicy krwi w okresie 42 dni od ostrego incydentu
wieńcowego w 5 kolejnych oznaczeniach w 3 badanych grupach
Kolejne
Grupy chorych
A
B
C
a
b
a
b
a
b
1.
8/31
25%
5/15
33%
2/11
18%
2.
18/31
58%
9/15
60%
6/11
54%
oznaczenia
3.
4.
23/31
74%
11/15
73%
9/11
90%
28/29
96%
13/15
86%
10/10
100%
5.
29/29
100%
11/13
84%
8/8
100%
A – chorzy z zawałem z załamkiem Q
B – chorzy z zawałem bez załamka Q
C – chorzy z ostrą niewydolnością wieńcową bez zawału
a – liczba badanych z dodatnim wynikiem testu / liczebność grupy
b – % badanych z dodatnim wynikiem testu
1., 2., 3., 4., 5. – kolejne oznaczenia – odpowiednio w 1., 7., 14., 21. i 42. dniu
Już w pierwszym badaniu stwierdzono dodatni wynik testu na obecność przeciwciał antykolagenowych w
surowicy u co czwartego chorego z zawałem z załamkiem Q, u co trzeciego z zawałem bez załamka Q i u co
piątego chorego z ostrą niewydolnością wieńcową bez
zawału. W drugim oznaczeniu – odpowiadającym 7.
dniu od początku hospitalizacji – wyraźnie zwiększyła
się liczba chorych z dodatnim testem w grupie A – z 8
do 18, w grupie B – z 5 do 9 oraz w grupie C – z 2 do 6.
W kolejnych oznaczeniach dalej zwiększał się odsetek
chorych z dodatnim wynikiem testu, aż do 100% w grupie A i C oraz do 84% w grupie B.
Omówienie wyników
W niniejszej pracy badano zachowanie się odpowiedzi
immunologicznej w stosunku do antygenów tkanki łącznej,
a mianowicie kappa-elastyny i kolagenu typu III. Oznaczano ilościowo przeciwciała antyelastynowe klasy IgG, mierząc ich stężenie w surowicy oraz jakościowo – przeciwciała przeciwko kolagenowi typu III. W tym drugim przypadku stosowano rozcieńczenie surowicy 1:10. Dane z piśmiennictwa dotyczące występowania i roli przeciwciał
antyelastynowych przedstawiono wcześniej, we wstępie.
516
Piotr Grzesik
Różnice antygenowe różnych typów kolagenu wykorzystuje się do lokalizacji typów kolagenu w obrębie narządów, tkanek i komórek. Kolagen typu III występuje w
skórze, ścianach tętnic, w zastawkach serca, w macicy i
towarzyszy kolagenowi typu I. Stanowi około połowy
ogólnej ilości kolagenu naczyniowego. Część ściany
naczynia przylegająca do śródbłonka naczyniowego
zawiera wyłącznie kolagen typu III. Kolagen tego typu
wykazuje kilkakrotnie większą aktywność w agregowaniu krwinek płytkowych niż kolagen typu I [25]. Obok
kolagenu typu I i V jest też głównym składnikiem blizny
pozawałowej [26]. Występowanie przeciwciał antykolagenowych stwierdzono w wielu schorzeniach, takich jak:
toczeń trzewny, dna moczanowa, zesztywniające zapalenie stawów kręgosłupa, reumatoidalne zapalenie stawów, w innych chorobach tkanki łącznej, w rozedmie
płuc [27].
Własne wyniki badań ujawniły wyraźną dynamikę narastania stężenia przeciwciał antyelastynowych we wszystkich
grupach chorych w okresie sześciotygodniowej obserwacji.
Natomiast średnie między grupami były w poszczególnych
oznaczeniach bardzo zbliżone do siebie. Wartości uzyskane
w pierwszym dniu różniły się znamiennie we wszystkich
grupach od średniej grupy kontrolnej. Można to uważać za
dowód narastania zjawiska występowania przeciwciał antyelastynowych u osób z patologią naczyń. Wyraźny wzrost
stężeń przeciwciał w okresie obserwacji w 3 badanych grupach dowodzi też roli zawału serca, jak i samej ostrej niewydolności wieńcowej w indukcji swoistej odpowiedzi
immunologicznej przeciwko elastynie. Podobną odpowiedź,
jak w przypadku przeciwciał antyelastynowych, zaobserwowano także w stosunku do przeciwciał antykolagenowych. Już pierwszym badaniem stwierdzono dodatni wynik
testu u co czwartego chorego z zawałem z załamkiem Q,
u co trzeciego z zawałem bez załamka Q i u co piątego
z ostrą niewydolnością wieńcową bez zawału. W kolejnych
oznaczeniach – już po 7 dniach odsetek reakcji pozytywnych znacznie wzrastał. W ostatnich oznaczeniach dodatni
wynik uzyskano u wszystkich badanych, z wyjątkiem 2 osób
z grupy liczącej 13 chorych z zawałem bez załamka Q.
Uzyskane wyniki, które świadczą o wyraźnej immunizacji
w stosunku do antygenów tkanki łącznej, towarzyszącej
zawałowi serca i chorobie wieńcowej, pokrywają się z wynikami innych obserwacji autorów zajmujących się odpowiedzią immunologiczną przeciwko antygenom mięśnia
sercowego [28, 29]. W większości tych badań nie dostrzeżono wyraźnego wpływu rozległości zawału na nasilenie
humoralnej odpowiedzi immunologicznej, która była podobna w grupach chorych z zawałem, jak i chorych z chorobą wieńcową bez zawału [6, 28].
Spostrzeżenia te oraz fakt stwierdzenia immunizacji już
w chwili pierwszego badania, pozwalają sądzić, że być
może istotniejszą rolę niż sam zawał serca odgrywa również w tym przypadku miażdżyca naczyń, poprzedzająca
incydent zawałowy. Jedną z teorii rozwoju miażdżycy jest
teoria immunologiczna. Przez wstrzyknięcie zwierzętom
kappa-elastyny można doprowadzić do wytworzenia krążących we krwi przeciwciał antyelastynowych oraz do po-
wstania zmian naczyniowych odpowiadających miażdżycy
[30, 27]. Krążące we krwi przeciwciała antyelastynowe
mogą też tworzyć kompleksy z krążącymi peptydami elastynopochodnymi, które ze swej strony mogą prowadzić do
uszkodzenia naczyń. Nasuwa się tutaj pytanie o rolę i znaczenie wykazanych odpowiedzi humoralnych na antygeny
elastyny i kolagenu. Jednoznaczna odpowiedź jest trudna.
Większość badaczy jest zdania, że odpowiedź immunologiczna przeciwko antygenom mięśnia sercowego ma charakter wtórny [28, 7]. Efekt odpowiedzi immunologicznej
może być zależny od struktur mięśnia sercowego, przeciwko którym jest ona skierowana. Wydaje się, że może być
ona korzystna w sensie usuwania i naprawy martwej tkanki,
obojętna lub szkodliwa w sensie wywoływania lub nasilania zaburzeń rytmu i przewodnictwa, osłabienia siły skurczu serca oraz rozszerzenia strefy martwicy. W tym kontekście należy przytoczyć fakt występowania wrodzonego,
całkowitego bloku przedsionkowo-komorowego u dzieci
matek z chorobami tkanki łącznej z krążącymi przeciwciałami przeciwko rybonukleoproteinie. Przeciwciała te przechodzą przez łożysko i odkładają się w układzie przewodzącym serca dziecka [31]. Jakkolwiek w chwili obecnej
przeważa pogląd, że odpowiedź humoralna nie jest dla
mięśnia sercowego patogenna i ma charakter wtórny, to nie
da się wykluczyć, że ma swój udział w nasileniu procesów
chorobowych [6, 7, 28].
Wnioski
1. Zarówno w zawale mięśnia sercowego, jak i w ostrej
niewydolności wieńcowej dochodzi do pojawiania się w
surowicy krwi przeciwciał antyelastynowych i antykolagenowych.
2. Oznaczanie w surowicy krwi przeciwciał antyelastynowych i antykolagenowych nie jest przydatne w różnicowaniu zawału serca i ostrej niewydolności wieńcowej oraz
w ocenie rozległości zawału.
3. Obecność w surowicy krwi przeciwciał antyelastynowych i antykolagenowych już w pierwszym dniu zawału
serca, jak i ostrej niewydolności wieńcowej jest najpewniej
wywołana czynnikami prowadzącymi do akceleracji miażdżycy będącej podłożem zawału serca, jak i ostrej niewydolności wieńcowej.
Piśmiennictwo
1. Lessof M.H.: Immunological reaction in the heart disease.
Br. Heart J., 1978, 40, 211–215.
2. Kuch J.: O niektórych problemach immunologicznych
w klinice zawału serca. Kardiol. Pol., 1972, 3, 265–270.
3. Buyukberber S., Sencan O., Buyukberber N. et al.: Serum
immunoglobulin E (IgE) levels after myocardial infarction.
Acta Cardiol., 1997, 52, 4, 335–345.
4. Szczeklik A., Jawień J.: Humoralna odpowiedź immunologiczna na uraz tkanki, cechująca się wzrostem stężenia
immunoglobuliny E w surowicy krwi. Pol. Arch. Med.
Wewn., 1995, 94, 6, 495–505.
5. Kovanen P.T., Manttari M., Palosuo T. et al.: Prediction of
myocardial infarction in dyslipidemic men by elevated
levels of immunoglobulin classes A,E and G but not M.
Arch. Int. Med., 1998, 158, 13, 1434–1439.
Ocena występowania i zachowania przeciwciał antyelastynowych i antykolagenowych w surowicy u chorych ...
6. Żebrowski A.: Odpowiedź immunologiczna przeciwko
antygenom mięśnia sercowego w przebiegu choroby niedokrwiennej serca. Praca habilitacyjna. Akademia Medyczna w Łodzi, 1987.
7. Melguizo C., Prados J., Velez C. et al.: Clinical significance of antiheart antibodies after myocardial infarction.
Jpn. Heart J., 1997, 38, 6, 779–786.
8. De-Scheerder I.K., de-Buyzere M.L., Delanghe J.R. et al.:
Anti-myosin humoral immune response following cardiac
injury. Autoimmunity, 1989, 4, 1–2, 51–58.
9. Syrigou E.I., Konstandoulakis M.M., Syrigos K.N. et al.:
Non-specific autoantibodies in cardiomyopathies and
myocardial infarction. J. Clin. Lab. Immunol., 1995, 46, 4,
155–162.
10. Dropiński J.: Humoralna odpowiedź immunologiczna w
zawale serca. Pol. Arch. Med. Wewn., 1992, 87, 121–126.
11. Sinkiewicz W., Hoffman A., Bujak R. i wsp.: Wczesny
zespół pozawałowy – próba oceny w oparciu o przebieg
kliniczny i badania immunologiczne. Prz. Lek., 1997, 54,
12, 829–834.
12. Inoue T., Uchida T., Kamishirado H. et al.: Clinical
significance of antibody against oxidized low density
lipoprotein in patient with atherosclerotic coronary artery
disease. J. Am. Coll. Cardiol., 2001, 37, 3, 775–779.
13. Ryan M., Owens D., Kilbride B. et al.: Antibodies to
oxidized lipoproteins and their relationship to myocardial
infarction. QJM, 1998, 91, 6, 411–514.
14. Puurunen M., Manttari M., ManninenV et al.: Antibody
against oxidized low-density lipoprotein predicting
myocardial infarction. Arch. Intern. Med., 1994, 28, 154,
22, 2605–2609.
15. Mustafa A., Nityanand S., Berglund L. et al.: Circulating
immune complexes in 50-year-old men as a strong and
independent risk factor for myocardial infarction.
Circulation, 2000, 102, 21, 2576–2582.
16. Wu R., Nityanand S., Berglund L. et al.: Antibodies against
cardiolipin and oxidatively modified LDL in 50-year-old
men predict myocardial infarction. Arterioscler. Thromb.
Vasc. Biol., 1997, 17, 11, 3159–3163.
17. Caulifield J.B., Borg T.K.: The collagen network of the
heart. Lab. Invest., 1979, 40, 364–372.
18. Borg T.K., Caulifield J.B.: Collagen in the heart. Tex.
Reports Biol. Med., 1979, 39, 321–333.
517
19. Gmiński J., Dróżdż M.: Przeciwciała antyelastynowe –
powstawanie, występowanie, znaczenie diagnostyczne.
Diagn. Lab., 1989, 1, 16–21.
20. Baydanoff S., Nicloff G., Alexiev C.: Age-dependent
changes in the level of antielastin antibodies of different
immunoglobulin classes (IgG, IgM, IgA and IgD) in the
human serum. Cor. Vasa, 1991, 33(3), 197–205.
21. Bako G., Jacob M.P., Fulop T. et al.: Immunology of
elastin: study of antielastin peptide antibodies by DOT
immunobinding assay. Immunol. Lett., 1987, 15, 187–197.
22. Fulop T., Jacob M.P., Robert L.: Determination of
antielastin peptide antibodies in normal and arteriosclerotic
human serca by ELISA. J. Clin. Lab. Immunol., 1989, 30,
69–74.
23. Gmiński J., Kasprzak A., Dróżdż M. i wsp.: Zmodyfikowana metoda immunoenzymatyczna oznaczania przeciwciał antykolagenowych. Diag. Lab., 1989, 6, 291–296.
24. Hawkes R., Niday E., Gordon J.: A DOT-immunobinding
assay for monoclonal and other antibidies. Ann. Biochim.,
1982, 119, 142–147.
25. Bańkowski E.: Polimorfizm molekularny kolagenu kręgowców. Post. Bioch., 1982, 28, 301–330.
26. Shekhonin B.V., Idelson G.L., Kotelianskij V.E. i wsp.:
Immunomorfołogitsheskoje issljedowanie fibronektina i kołagena I, III, IV, V tipow w miokardie pri kardiosklerozie.
Arkh. Patol., 1986, 48, 24–31.
27. Gmiński J., Dróżdż M., Najda J. et al.: Effect of immunization with porcine kappa 2-elastin on elastase-like
activity in rabbit aorta. Acta Biochim. Pol., 1990, 37, 207–
209.
28. Dimitrijevic M., Vasiljevic Z., Vucovic-Dekic L. et al.:
The involvement of immune reactions in cardiac damage
during acute myocardial infarction: role of cell-mediated
immune response. Panminerva. Med., 1997, 39, 2, 85–94.
29. Mkhitarian L.S., Kornilina E.M., Dubrovskaja G.V. i wsp.:
Autoimmunnyje processy u bolnych s razlicznymi formami kliniczeskowo teczenija ischemiczeskoj bolezni
serdca. Lik. Sprava, 1992, 3, 12–15.
30. Gmiński J.: Antielastin antibodies in rabbits fed on
atherogenic diet. Biomed. Biochim Acta, 1991, 50, 87–92.
31. Litsey S.E., Noonan J.A., O’Connor W.N. et al.: Maternal
connective tissue disease and congenital heart block. Demonstration of immunoglobulin in cardiac tissue. N. Engl.
J. Med., 1985, 312, 98–100.