dr Piotr Dubowski radca prawny we Wrocławiu PRYWATYZACJA

dr Piotr Dubowski
radca prawny we Wrocławiu
PRYWATYZACJA PRZEDSIĘBIORSTW PAŃSTWOWYCH
I JEJ PROBLEMY
1. Prywatyzacją przedsiębiorstw państwowych, prowadzoną
na zasadach ustalonych ustawą z dnia 13 lipca 1990 r. 1 ), objęto
dotychczas 1875 przedsiębiorstw prowadzących działalność pozarolniczą, co stanowi 24,1% ich ogólnej ilości.
Do zasobów własności rolnych Skarbu Państwa, na zasadach
określonych ustawą z dnia 19 października 1991 r.2), przyjęto
mienie 139 przedsiębiorstw państwowych gospodarki rolnej, co
d a j e ogólną liczbę 2014 przedsiębiorstw.
Prywatyzacją kapitałową objęto 475 przedsiębiorstw, a likwidacyjną 1400, w tym likwidacją na zasadach określonych art. 37
i nast. ustawy prywatyzacyjnej, w celu sprzedaży, wniesienia
do spółki lub oddanie na czas oznaczony do odpłatnego korzystania — 628 przedsiębiorstw, a likwidacją ze względu na ich słabą
kondycję — 772 przedsiębiorstwa.
Przedsiębiorstwa poddane prywatyzacji kapitałowej w ilości
474, przeznaczone zostały do powszechnej prywatyzacji 3 ).
W zakładanych programach rządowych przewiduje się w n a j bliższej przyszłości dalsze rozszerzenie prywatyzacji, wzbogacone o różne formy sprzedaży przedsiębiorstw lub ich mienia
na raty; różne formy dzierżawy i leasingu 4 ), co oznacza znaczne rozszerzenie dotychczas stosowanych metod, przewidzianych
w powołanej ustawie.
Program rządowy, przewidziany do realizacji, jest jednocześnie
potwierdzeniem, że przepisy ustawy prywatyzacyjnej z 1990 r.,
jak też przepisy wykonawcze na jej podstawie wydane, okazują
się już niewystarczające dla praktyki — zwłaszcza dla prywatyzacji likwidacyjnej, prowadzonej celem zadysponowania składnikami m a j ą t k o w y m i do zaspokojenia lub zabezpieczenia wierzycieli w trybie przepisów ustawy o przedsiębiorstwach państwowych 5 ), jak też w celu jego prywatyzacji.
104
Prywatyzacja przedsiębiorstw państwowych i jej problem
Jak wiadomo, zmieniły się w tym czasie warunki polityczne,
sprzyjające prywatyzacji gospodarki narodowej, zarówno u n a j bliższych sąsiadów, jak też wewnątrz kraju, co przez potencjalnych inwestorów zagranicznych jest odbierane jako zagrożenie
wiarygodności i bezpieczeństwa inwestycji, jakie w różnych
formach mogą być dokonywane w naszym kraju, w tym: nabywanie przedsiębiorstw państwowych lub tylko nabywanie ich
mienia.
Wystąpił też znaczny spadek popytu ze strony inwestorów krajowych na składniki majątkowe, jakimi dysponują przedsiębiorstwa — co z konieczności pociąga za sobą znaczne osłabienie
tempa prywatyzacji, przedłużenie procesu związanego z likwidacją przedsiębiorstwa i podnosi jego koszty.
2. J a k wiadomo, ustawa prywatyzacyjna przewiduje dwie
podstawowe formy prywatyzacji przedsiębiorstwa państwowego:
— Prywatyzację kapitałową, polegającą na przekształceniu
przedsiębiorstwa w jednoosobową spółkę Skarbu Państwa,
akcyjną lub udziałową. W następnym etapie — udostępnienie akcji lub udziałów spółki osobom trzecim, na zasadach
określonych przepisami kodeksu handlowego, z uwzględnieniem zmian wprowadzonych ustawą prywatyzacyjną. Do tego
czasu jednoosobowa spółka Skarbu Państwa zachowuje status państwowej osoby prawnej 6 ).
— Prywatyzacja likwidacyjna przedsiębiorstwa państwowego
ma na celu jego sprzedaż w całości lub tylko zorganizowanych części, które stanowią odrębne przedsiębiorstwo — zakład, sklep, punkt usługowy (art. 4 ust. 3 ustawy), wniesienie do spółki lub oddanie do odpłatnego korzystania 7 ).
Do celów związanych z prywatyzacją przedsiębiorstwa, mogą też być wykorzystane przepisy o likwidacji przedsiębiorstwa, którego mienie, pozostaje po zaspokojeniu lub zabezpieczeniu wierzycieli, może być wykorzystana w celach prywatyzacyjnych na zasadach określonych właściwą ustawą.
Niedostatki uregulowań prawnych w tym zakresie skłoniły
do poszukiwania bardziej uproszczonych i skutecznych w praktyce form prywatyzacji, zwłaszcza przedsiębiorstw dużych i średnich, o dobrej kondycji finansowej.
Taką formę prywatyzacji opracowano w Ministerstwie Przekształceń Własnościowych w pierwszej połowie 1991 r., jako
Program Powszechnej Prywatyzacji, z propozycją przystąpienia do tego programu około 600 przedsiębiorstw państwowych 8 ).
105
REJENT Nr 3-4 — marzec-kwiecień 1993 r.
Odpowiednio zmodyfikowany, obejmuje trzy wyróżniające się
etapy:
Etap pierwszy — obejmuje komercjalizację trzech przedsiębiorstw, które do tego programu przystąpią i przekształcenie ich
w jednoosobową spółkę Skarbu Państwa.
Etap drugi — będzie obejmować utworzenie około 20 jednostek Narodowych Funduszów Inwestycyjnych jako spółek akcyjnych, do których, na zasadzie losowania, przekazane zostaną
udziały spółek Skarbu Państwa, powstałych z przekształconych
przedsiębiorstw państwowych, uczestniczących w programie.
K o n k u r u j ą c e ze sobą firmy, zarządzające Narodowymi Funduszami Inwestycyjnymi, będą zainteresowane w stałym i skuteczn y m powiększaniu m a j ą t k u spółki.
Akcje każdej spółki, powstałej z przekształcenia przedsiębiorstwa państwowego, mają być rozdzielone w ten sposób, że:
— 33% zostanie przekazane wiodącym funduszom inwestycyjnym,
— 27% zostanie rozprowadzone do wszystkich jednostek Narodowego Funduszu Inwestycyjnego,
— 30% zostanie zatrzymanych przez Skarb Państwa — w tym
18% zostanie przekazanych na rzecz funduszów emarytalnych,
— 10% zostanie nieodpłatnie rozprowadzonych dla pracowników
W trzecim etapie zostaną rozprowadzone świadectwa udziałowe, stwierdzające uprawnienia do jednej akcji, w każdej jednostce Narodowego Funduszu Inwestycyjnego.
Do otrzymania takiego świadectwa uprawniony będzie każdy
pełnoletni obywatel, po wniesieniu opłaty rejestracyjnej w wysokości 10% przeciętnego miesięcznego wynagrodzenia.
Za wprowadzeniem Programu Powszechnej Prywatyzacji,
zdaniem autorów, przemawia to, że jego realizacja umożliwi
szybkie przekształcenie własnościowe znacznej liczby przedsiębiorstw, bez potrzeby przeprowadzania dla każdej z nich długotrwałej i kosztownej analizy ekonomiczno-finansowej, celem
ustalenia jego wartości, wymaganej przepisami ustawy prywatyzacyjnej, przed udostępnieniem akcji osobom trzecim (art. 20
ustawy).
Program może też znacznie wpłynąć na społeczne zainteresowanie najbardziej sprawiedliwym rozdziałem m a j ą t k u narodowego, chociaż pierwsze etapy realizacji programu dają tylko
możliwości uzyskania świadectwa udziałowego — dokumentu,
który poza perspektywą przyszłościową nie przedstawia jeszcze
żadnej realnej wartości.
106
Prywatyzacja przedsiębiorstw państwowych i jej problem
Będzie ona wynikać ze sposobu i jakości zarządzania Narodowymi Funduszami Inwestycyjnymi, które program ten u r u chamia. Jeżeli jego realizacja zostanie przyjęta w obowiązującym akcie prawnym, to w krótkim czasie może przyczynić
się do ożywienia i przyśpieszenia procesu prywatyzacyjnego,
który ostatnio traci swoją dynamikę i popularność.
3. Jak wiadomo, podstawowe problemy, związane z reformowaniem gospodarki narodowej przez prywatyzację przedsiębiorstw państwowych, nie lokują się w prywatyzacji znacznej
grupy przedsiębiorstw dobrze funkcjonujących, dużych i średnich, znajdujących się w dobrej kondycji finansowej i perspektywie rozwojowej. Te bowiem lokują się w prawidłowej, dobrze i szybko prowadzonej prywatyzacji przedsiębiorstw małych
i ekonomicznie słabych, które często, z przyczyn obiektywnych
i od nich niezależnych, już utraciły zdolność do bieżącego regulowania swych zobowiązań finansowych bądź też z tych przyczyn zdolność tę utracą.
Znaczna ich część kwalifikuje się do likwidacji lub upadłości
bądź też kwalifikacje takie osiągnie, jeżeli nie zostaną podjęte
zdecydowane działania, celem poprawienia ich sytuacji finansowej. Likwidacja przedsiębiorstwa państwowego w celu zaspokojenia lub zabezpieczenia wierzycieli, jak też likwidacja p r y watyzacyjna, pociąga za sobą rozliczne problemy ekonomiczne,
a głównie społeczne, które w takim zakresie nie wystąpią przy
prywatyzacji kapitałowej przedsiębiorstwa, gdzie spółka powstała z przekształcenia przedsiębiorstwa państwowego, wstępuje
w jego wszystkie prawa i obowiązki (art. 8 ustawy).
Głównie są to problemy związane z zatrudnieniem pracowników likwidowanego przedsiębiorstwa, którzy nie godzą się na
utratę zatrudnienia i powiększanie liczby bezrobotnych; w wielu
rejonach k r a j u mają już one wymiar dramatyczny.
Z likwidacją upadającego przedsiębiorstwa powstaje realne
zagrożenie dla jego kontrahentów, którzy w istniejącym porządku p r a w n y m mogą odzyskać tylko część swoich należności, w następstwie sprzedaży jego m a j ą t k u , albo nic nie uzyskają 9 ).
Prywatyzacja m a j ą t k u narodowego, także przez likwidację
przedsiębiorstw państwowych, na tak wielką skalę i w tak
krótkim czasie dotychczas nigdzie nie wystąpiła i nie może być
porównawczo sprawdzana.
Konsekwencją tego procesu muszą być wysokie koszty społeczne. Koszty te jednak nie muszą być powiększane osłabieniem
tempa podjętych reform, od których już nie może być odwrotu.
107
REJENT Nr 3-4 — marzec-kwiecień 1993 r.
Zwłaszcza nie mogą być powiększane postępującą degradacją
m a j ą t k u , jakim jeszcze dysponują upadające lub likwidowane
przedsiębiorstwa państwowe. Nie mogą one wykorzystać we
własnym zakresie m a j ą t k u produkcyjnego, udostępniać nieodpłatnie innym osobom ani zbywać w uproszczony sposób, umożliwiający zachowanie się jego substancji. Konieczne jest generalne odstąpienie od obowiązujących zasad ustalania należności
za korzystanie z mienia likwidowanych przedsiębiorstw państwowych 10 ) i jego udostępnianie odpłatnie, lecz z uwzględnieniem
daleko idących preferencji dla nabywcy. Preferencje w nabywaniu m a j ą t k u produkcyjnego były zawsze najskuteczniejszym
środkiem do pobudzania inicjatywy gospodarczej, a zwłaszcza
atrakcyjność ceny nabycia lub czynszu dzierżawnego, korzystne terminy zapłaty, ulgi i zwolnienia podatkowe — dla tych
podmiotów gospodarczych, które, wykorzystując nabyty majątek produkcyjny, podejmą lub rozszerzą prowadzoną działalność gospodarczą i zatrudnią bezrobotnych.
Konieczna też jest skuteczna i przekonywująca społecznie kontrola, co do sprawiedliwego wykorzystania szans, w dostępie do
uzyskania mienia likwidowanych przedsiębiorstw.
4. Zgodnie z art. 37 ustawy prywatyzacyjnej, organ założycielski, za zgodą Ministra Przekształceń Własnościowych, może
zlikwidować przedsiębiorstwo państwowe w celu jego prywatyzacji, jeżeli odpowiednią koncepcję prywatyzacyjną przedstawi samo zainteresowane przedsiębiorstwo, wskazując na zadysponowanie przez: sprzedaż przedsiębiorstwa lub zorganizowanych jego części, wniesienie przedsiębiorstwa w całości lut)
części do spółki albo oddanie na czas oznaczony do odpłatnego
korzystania. Decyzję o likwidacji przedsiębiorstwa podejmuje
organ założycielski z własnej inicjatywy bądź na wniosek rady
pracowniczej.
Z regufy koncepcja prywatyzacyjna, przygotowana w przedsiębiorstwie, jest wynikiem gry interesów osób lub ich grup,
ukierunkowanej na uzyskanie określonych korzyści albo intratnych stanowisk, albo też wejście w posiadanie określonych składników mienia przedsiębiorstwa na korzystnych warunkach.
Wiadomo, że najmniejsze możliwości w tym zakresie mają
szeregowi pracownicy likwidowanego przedsiębiorstwa, pozbawieni źródeł potrzebnych informacji i umiejętności w tym zakresie; uprzedzeni negatywnymi doświadczeniami, odnoszą się
nieufnie do wprowadzanych zmian. Z doświadczenia wiedzą, że
w aktualnie funkcjonujących strukturach organizacyjnych,
przedsiębiorstwo państwowe reprezentuje bliżej nieokreśloną
108
I
Prywatyzacja przedsiębiorstw państwowych i jej problem
sferę interesów, lokalizowaną w kierownictwie przedsiębiorstwa,
samorządzie załogi pracowniczej, zastępowanej przez organy tego samorządu i reprezentacji związkowej. Analogicznie, jak
w poprzednich okresach, tak i teraz, nie istnieje zindywidualizowana, co do osób, materialna odpowiedzialność za podejmowane decyzje dotyczące przedsiębiorstwa — w tym wypadku
dotyczące jego prywatyzacji.
Nikt też w przedsiębiorstwie państwowym, jak dotychczas,
nie ponosi odpowiedzialności materialnej za wadliwie przedstawioną koncepcję prywatyzacyjną, jak też jej wykonanie.
Wprawdzie cytowane powyżej przepisy przewidują określony system badania koncepcji prywatyzacyjnej, przedstawionej
przez zainteresowane przedsiębiorstwo, przed wydaniem decyzji
O jego likwidacji zarówno przez organ założycielski, jak też Ministerstwo Przekształceń Własnościowych — to jednak badania
te sprowadzają się do samego stwierdzenia, że przedstawiona
koncepcja jest zgodna z obowiązującymi przepisami i aktualną
polityką prywatyzacyjną rządu. Ilość wydanych tego rodzaju
decyzji uniemożliwia ich merytoryczną kontrolę w odniesieniu
do każdego likwidowanego przedsiębiorstwa, a tym bardziej
rzeczywistego wykonywania.
5. Już od dłuższego czasu w opinii społecznej funkcjonują
zdecydowanie negatywne oceny prowadzonego procesu inwestycyjnego. Oceny te potwierdzają się w rozlicznych sygnałach
1 faktach, przedstawionych w środkach masowego przekazu —
tak o niesprawnych działaniach z tym procesem związanych, j a k
i wypadkach naruszania obowiązujących przepisów na szkodę
interesu publicznego, nie wyłączając aferowego zagarnięcia mienia. Zdarzeń tych nie można generalnie usprawiedliwiać obiektywnymi warunkami, wynikającymi zeń dla prywatyzacji prowadzonej w naszym kraju, zwłaszcza jej rozmiarów i tempa.
Nie można też usprawiedliwiać braku interwencji ustawodawczej ze strony czynników kompetentnych, zmierzającej do
,,prawnego uszczelniania", przed oczywistym działaniem na szkodę interesu publicznego. Brak interwencyjnych działań ustawodawczych nie pobudza autentycznej, opartej na zdrowych zasadach inicjatywy oddolnej, pochodzącej od załóg pracowniczych.
Z drugiej strony, każda autentyczna incjatywa prywatyzacyjna zainteresowanego przedsiębiorstwa, w praktycznej realizacji staje przed trudną do pokonania barierą, jaką stanowią
rozliczne czynności formalne, dość przy tym kosztowne.
109
REJENT Nr 3-4 — marzec-kwiecień 1993 r.
Zainteresowane przedsiębiorstwo będą obciążać koszty związane z uporządkowaniem stanu prawnego gruntów, do których
przedsiębiorstwo nabyło uprawnienia zarządu, a po dniu 5 grudnia 1990 r. prawa wieczystego użytkowania, jak też koszty związane z nabyciem prawa własności budynków, lokali i urządzeń
związanych z gruntem 1 1 ).
Poniesie też ono koszty potrzebnych opracowań, w a r u n k u jących wydanie właściwych decyzji, ekspertyz i wyceny, łącznie
z opłatami notarialnymi i sądowymi.
Jeżeli nawet czynności te przebiegają bezkolizyjnie, bez potrzeby składania odwołań od wydanych decyzji, negatywnych dla
przedsiębiorstwa, to i tak czas potrzebny do załatwienia wszystkich formalności jest zdecydowanie za długi.
6. Prawną konsekwencją prywatyzacji likwidacyjnej przedsiębiorstwa państwowego jest zbycie lub oddanie w odpłatne
użytkowanie przedsiębiorstwa jako całości, w rozumieniu art. 551)
kodeksu cywilnego lub wniesienie go do spółki albo poszczególnych składników jego mienia oraz likwidacja.
Samo przedsiębiorstwo może zbyć lub oddać w odpłatne
użytkowanie tylko określone składniki majątkowe, nie może natomiast samo „zbyć siebie", jak też siebie zlikwidować, chociażby
jego działalność gospodarcza całkowicie ustała.
Decyzję o likwidacji może podjąć tylko jego organ założycielski, z własnej inicjatywy lub na wniosek organów przedsiębiorstwa, o ile minister finansów i minister przekształceń własnościowych w określonym terminie nie zgłoszą swojego sprzeciwu.
Do zgłoszenia sprzeciwu uprawniony jest też dyrektor, a także
i rada pracownicza przedsiębiorstwa.
Także postępowanie likwidacyjne, prowadzone w trybie postępowania upadłościowego, jest prowadzone z udziałem organu
założycielskiego upadłego przedsiębiorstwa 12 ).
Zbywanie przedsiębiorstwa lub jego określonych składników,
może być przeznaczone dla różnych celów.
Z treści przepisów regulujących prywatyzację likwidacyjną
przedsiębiorstwa wynika, że dla tego celu, w pierwszej kolejności następuje likwidacja przedsiębiorstwa, w wyniku decyzji
podjętej przez organ założycielski z własnej inicjatywy albo na
wniosek rady pracowniczej.
110
Prywatyzacja przedsiębiorstw państwowych i jej problem
Jeżeli decyzja organu założycielskiego nie zostanie zaskarżona w określonym terminie, w trybie art. 63 ustawy o przedsiębiorstwach państwowych, w konsekwencji prawomocnej decyzji
organu założycielskiego przedsiębiorstwo to kończy swój byt
prawny. Natomiast składniki majątkowe, jakie znajdowały się
w dyspozycji zlikwidowanego przedsiębiorstwa, powracają do
ich prawnego właściciela — Skarbu Państwa lub mienia komunalnego 13 ).
O przeznaczeniu mienia, Dozostałego po likwidacji, decyduje
bez ograniczeń jego organ założycielski.
Jeżeli jednak likwidacja przedsiębiorstwa nastąpiła w uwzględnieniu uprzednio złożonego wniosku przez radę pracowniczą,
po zasięgnięciu opinii ogólnego zebrania pracowników (delegatów), celem oddania jego mienia do odpłatnego korzystania —
dyspozycja organu założycielskiego powinna cel likwidacji przedstawiony w tym wniosku — uwzględnić (art. 38 ust. 1 ustawy).
W szczególności, jeżeli spełniają się dalsze przesłanki, w a r u n k u j ą c e oddanie mienia zlikwidowanego przedsiębiorstwa do odpłatnego korzystania, w tym na rzecz spółki.
Oddanie mienia do odpłatnego korzystania powinno nastąpić
z pierwszeństwem na rzecz spółki pracowniczej, jeżeli do t e j
spółki przystępuje większość pracowników likwidowanego przedsiębiorstwa, jako osoby fizyczne i wysokość kapitału akcyjnego
lub zakładowego nie będzie niższa niż 20% łącznej wartości f u n duszu założycielskiego i funduszu likwidowanego przedsiębiorstwa — jeżeli minister przekształceń własnościwych inaczej nie
postanowi (art. 38 ust. 1 pkt. 2, 3, 4 i 5 ustawy).
Likwidacja przedsiębiorstwa państwowego, celem oddania
jego mienia do odpłatnego korzystania, może nastąpić także na
rzecz innej spółki — także takiej, która nie będzie spółką p r a cowniczą, jeżeli spółka pracownicza nie powstanie w ciągu 2
miesięcy od dnia uchwalenia przez radę pracowniczą wniosku
o likwidacji. Analogicznie, jeżeli ogólne zebranie wyrazi zgodę
na inny rodzaj spółki (art. 38 ust. 2 ustawy).
Jeżeli ustawowe przesłanki, co do oddania do odpłatnego
korzystania z mienia przedsiębiorstwa spółce z udziałem p r a cowników likwidowanego przedsiębiorstwa nie zostaną spełnione
albo minister przekształceń własnościowych inaczej postanowi —
organ założycielski bez żadnych ograniczeń, kierując się jednak
dobrem interesu ogólnonarodowego, korzystać może ze swobodnego wyboru najbardziej korzystnej oferty.
111
REJENT Nr 3-4 — marzec-kwiecień 1993 r.
Stosownie do art. 41 ustawy prywatyzacyjnej organ założycielski zbywa, jak i oddaje w odpłatne korzystanie, mienie zlikwidowanego przedsiębiorstwa w trybie przetargu, oferty ogłoszonej
publiczne i rokowań, podjętych na podstawie publicznego zaproszenia.
W każdym wypadku oddanie mienia następuje na podstawie
odpowiedniej umowy, którą zawiera w imieniu Skarbu Państwa
organ założycielski zlikwidowanego przedsiębiorstwa. Umowa
może też zawierać postanowienie, że po upływie czasu, na który
została zawarta, korzystający z tego mienia ma prawo je zakupić.
7. Stosownie do aktualnie obowiązujących przepisów ustawy o przedsiębiorstwach państwowych, przedsiębiorstwo jest
samodzielnym, samorządnym podmiotem gospodarczym, posiad a j ą c y m osobowość prawną.
Zasada samodzielności i samorządności z n a j d u j e wyraz w t r y bie powoływania i funkcjonowania organów przedsiębiorstwa
i ich uprawnień do podejmowania decyzji, związanych z prowadzeniem działalności gospodarczej, zgodnie z przepisami prawa
i w celu wykonania zadań gospodarczych.
Jeżeli ustawową zasadę samodzielności i samorządności przedsiębiorstwa państwowego uznać za kategorię określonych przywilejów — to zasadę samofinansowania należy uznać za jego
obowiązek. Samofinansowanie określa bowiem warunki do korzystania tak z samodzielności, jak i samorządności.
W pierwotnym tekście art. 1 ustawy z 1981 r. działalność
przedsiębiorstwa państwowego była dodatkowo określana, jako
swojego rodzaju obowiązek społeczny, służyć miała zaspokajaniu
potrzeb społecznych, osiąganiu wyników ekonomicznych, zgodnie
z celami narodowego planu gospodarczego (art. 2 ustawy), a naw e t działalności w kierunku tworzenia warunków sprzyjających
kształtowaniu się socjalistycznych warunków pracy i zasad
współżycia społecznego. Pomijając dziś już nieaktualne cechy
przedsiębiorstwa państwowego, przedstawione w dawnym systemie dla celów propagandowych, nie można jednak pominąć
faktu, że i obecnie przedsiębiorstwo państwowe, jak każdy podmiot gospodarczy, prowadzeniem działalności gospodarczej lub
świadczeniem usług, w znaczeniu funkcjonalnym, realizuje swój
publicznoprawny obowiązek.
112
Prywatyzacja przedsiębiorstw państwowych i jej problem
Jeżeli jednak, z różnych przyczyn, następuje likwidacja
przedsiębiorstwa i utrata jego podmiotowości — mienie przedsiębiorstwa, zarówno w części wydzielonej mu z mienia ogólnonarodowego, jak i mienia nabytego w toku prowadzonej działalności, staje się mieniem publicznym. Do Skarbu Państwa należy
też dyspozycja tym mieniem (art. 441 kodeksu cywilnego).
Wykonując uprawnienia, płynące z własności i innych p r a w
majątkowych, Skarb Państwa, którego w danym wypadku zastępuje organ założycielski, może bez ograniczeń wykonywać
dyspozycje tym mieniem, wobec faktu, że nie należy ono do innej państwowej osoby prawnej (art. 34 kodeksu cywilnego).
W tym wypadku, do obowiązików Skarbu Państwa albo zastępującego Skarb Państwa organu założycielskiego należałoby też
przygotowanie mienia do cywilnoprawnego rozporządzania nim,
przy umowie sprzedaży — przygotowanie do przeniesienia własności rzeczy na nabywcę (art. 155 k.c.), przy umowie dzierżawy (art. 693 k.c.) i umowie n a j m u (art. 659 k.c.) — do wydania
rzeczy do odpłatnego używania.
Jeżeli z treści umowy, którą stosownie do art. 39 ust. 1 ustawy prywatyzacyjnej, w imieniu Skarbu Państwa zawiera organ
założycielski zlikwidowanego przedsiębiorstwa, nic innego nie
wynika, koszty związane z wydaniem rzeczy z reguły ponosi ich
zbywca (art. 547 k.c.).
8. Utrwalenie takiej praktyki upodobni prywatyzację likwidacyjną przedsiębiorstwa państwowego do stosowanej przy przekształceniu przedsiębiorstwa w jednoosobową spółkę Skarbu
Państwa, jak też przewidzianą do stosowania dla przedsiębiorstw,
które zgłoszą swój udział w realizacji Powszechniego Programu
Prywatyzacji, który zbyt długo oczekuje na odpowiednie regulacje ustawowe.
Przy zastosowaniu tej praktyki nie zostaną wydatkowane
znaczne kwoty, jakie likwidowane przedsiębiorstwo państwowe
jest zobowiązane z własnych szczupłych funduszów wyłożyć na
ustalenie stanu prawnego co do m a j ą t k u znajdującego się w jego
dyspozycji — a zwłaszcza stanu prawnego gruntów i budynków
oraz ich urządzeń, które były w zarządzie przedsiębiorstwa przed
jego likwidacją.
Istnieje też możliwość ograniczenia ilości i rozmiarów kosztownych opinii, ekspertyz, jak też innych dokumentów, które
sporządzane są dla podjęcia decyzji o likwidacji przedsiębiorstwa
i zadysponowania jego mieniem, zwłaszcza, że istnieje możliwość
znacznego ich uproszczenia mocą obowiązujących przepisów,
które z konieczności, w tym wypadku, będą wydane.
113
REJENT Nr 3-4 — marzec-kwiecień 1993 r.
Ponad wszelką wątpliwość, taka praktyka w znaczący sposób przyczyni się do usprawnienia procesu prywatyzacyjnego.
Skoro od prywatyzacji m a j ą t k u narodowego nie może już być
odwrotu, to jedynie logiczną konsekwencją jest jego przyśpieszenie, tak przy wykorzystaniu przewidzianych w obowiązującej
ustawie metod, wprowadzaniu nowych, jak też najdalej idących
uproszczeń. Mogą to być zalecane do wyboru schematy, z fachową obsługą i poradnictwem.
Wiadomo, że każde przedsiębiorstwo państwowe, które indywidualnie podejmuje działalność związaną z prywatyzacją, na
zasadach określonych przepisami art. 37 i nast. ustawy prywatyzacyjnej, bezpowrotnie traci cenny czas, uwikłane w rozliczne
problemy, nie m a j ą c do tego odpowiedniej wiedzy i doświadczenia.
Nie do w y j ą t k ó w też należy strata tego czasu na pokonanie bariery, jaką z reguły jest wewnętrzna struktura przedsiębiorstwa,
jak też bariera zewnętrzna i jej wymagania administracyjnobiurokratyczne.
Czynności te powinny wykonywać fachowe i sprawnie działające zespoły, reprezentujące interes publiczny i jego majątek, z w y łączeniem najdalej idącym — przedsiębiorstw państwowych.
Dla zapewnienia minimum bezpieczeństwa prawnego i ewentualnych komplikacji, jakie mogą wyniknąć w przyszłości z interpretacji zawartych umów — według uznania, strony mogą nadawać takim umowom formę aktu notarialnego.
114
P r y w a t y z a c j a przedsiębiorstw p a ń s t w o w y c h i j e j p r o b l e m
Przypisy
1) Dz.U. Nr 51, poz. 298, zm. Dz.U. Nr 60, poz. 253, z 1991 r. Dz.U. Nr 80
poz. 350 i Dz.U. Nr 111 poz. 480, dalej zwana ustawą p r y w a t y z a c y j n ą .
2) Dz.U. Nr 107 poz. 464.
3) I n f o r m a c j a Głównego Urzędu Statystycznego, por. „Rzeczpospolita"
z dnia 30 października 1992 r. Dane dotyczą III k w a r t a ł u .
4) Por. „Rzeczpospolita" z dnia 12 października 1992 r.
5) Por. art. 18 a ust. 1 ustawy z dnia 25 września 1981 r. o przedsiębiorstwach p a ń s t w o w y c h (Dz.U. Nr 18, poz. 80 z 1991 r. z późniejszymi
zmianami).
6) Por. P. Dubowski, Przekształcenie przedsiębiorstwa państwowego
w jednoosobową spółkę Skarbu Państwa, „ R e j e n t " nr 6 / 1 4 , czerwiec
1992 r., str. 76 i nast.
7) Por. P. Dubowski, Prywatyzacja przedsiębiorstwa państwowego przez
jego likwidację, „ R e j e n t " nr 10/18, październik 1992 r., str. 55 i nast.
8) I n f o r m a c j a Ministerstwa Przekształceń Własnościowych, W a r s z a w a
1991 r. nie p u b l i k o w a n a . Także por. Uchwała S e j m u RP z dnia 5
czerwca 1992 r. w sprawie podstawowych k i e r u n k ó w p r y w a t y z a c j i
w 1992 r. (Mon. Pol. Nr 30, poz. 206).
9) Por. art. 204 rozporządzenia P r e z y d e n t a Rzeczypospolitej z dnia 24
października 1934 r. — P r a w o upadłościowe (Dz.U. Nr 118, poz. 512
z 1991 r.).
10) Por. zarządzenie Ministra Finansów z dnia 10 listopada 1990 r. w s p r a wie zasad ustalania należności za korzystanie z mienia p a ń s t w o w e g o
(Mon. Pol. Nr 43, poz. 334 ze zmianami).
11) Por. a r t . 2 i 3 u s t a w y z dnia 29 września 1990 r. o zmianie u s t a w y
o gospodarce g r u n t a m i i wywłaszczaniu nieruchomości (Dz.U. Nr 79,
poz. 464).
12) Por. art. 4, 10, 113 p r a w a upadłościowego — u w a g a w punkcie 9.
13) Por. a r t . 49 u s t a w y o przedsiębiorstwach p a ń s t w o w y c h , u w a g a
w punkcie 5 oraz u s t a w a z dnia 10 m a j a 1990 r. o samorządzie t e r y t o r i a l n y m (Dz.U. Nr 32, poz. 191 z późn. zm.).
115