W1 Sen o Europie

dr Mieczysław Juda
Historia kultury europejskiej
Zakład Teorii i Historii Sztuki ASP Katowice
[email protected]
[1] Sen o Europie
a. Europa jako projekt
– europejskie mity założycielskie
• Grecji [uprowadzona księżniczka Europa, córka króla Tyru – mity tebańskie]
• Fenicji [podróż w poszukiwaniu mitycznego lądu]
• biblijne [zadanie Noego po potopie otrzymane od Jahwe – Rdz. 9 27]
• inne [Europa, to ta, która zwrócona ku Słońcu]
[1] Sen o Europie
a. Europa jako projekt
– paradoksy tożsamości europejskiej
• kim powinien być typowy Europejczyk [A.Wat]?
• natura Europejczyka: niepewność co do własnej prawdziwej natury,
gotowość do kłócenia się o nią
•„istota Europy“ – stan nieosiągalny, „istota bycia Europejczykiem“ –
ciągłe wyprzedzanie istniejących realiów
• Europa nie jest się
tylko z urodzenia tu i teraz, można być Europejczykiem
nie będąc nigdy w żadnym z europejskich miast [Z.Bauman]
[1] Sen o Europie
b. granice Europy: geograficzne, historyczne,
polityczne, kulturalne
– granice nigdy dobrze nie określone, zamazane
• stałe trudności z ustaleniem początku i końca [N.Davies]
• nieusuwalna eksterytorialność i drażniąca eteryczność [Z.Bauman]
– paradoksalne tendencje
• tendencja do podkreślania różnic, a nie elementów łączących [A.Warleight]
• zdolność do życia z innymi przy braku odwzajemnienia [H.G.Gadamer]
[1] Sen o Europie
c. problem tożsamości
• Europa jako ideał „europejskości“
• utrzymywanie balansu pomiędzy sprzecznościami
• „wszystkie kultury są równe“ – europocentryzm vs. uniwersalizm kulturowy
[L.Kołakowski]
• symptomy upadku i krytyka stanu dzisiejszego: zamykanie się, nietolerancja, demograficzna implozja, zaprzeczanie ideałom oświecenia [W.Lepenies, N.Klein, J.van Buuren, C.Venn]
[1] Sen o Europie
résumé:
Koncept Europy jako wyróżnionej przestrzeni życia cywilizacji Zachodu jest zarówno zagadnieniem
fascynującym jak problem. Nie są bowiem do ustalenia żadne rozpoznawalne granice w sensie do
którego zostaliśmy przyzwyczajeni w stosunku do innych formacji kulturowych – Europa jako jedyna
przestrzeń z dających się wyróżnić cywilizacyjnych całości [k.arabska/muzułmańska, chińska,
bliskowschodnia, kultura/kultury obszaru języka hiszpańskiego, itp.] charakteryzuje się
niewykończoną tożsamością. Jest trwale niedomknięta – otwarta. Pojawia się i rozwija jako rezultat
tego niedomknięcia, lub – jak sądzą badacze – braku tożsamości skończonej. Źródłowa
niedomkniętość jest istotnym źródłem siły i żywotności kultury europejskiej i całej cywilizacji
Zachodu. Ale oznacza to także wyzwanie polegające na ciągłym poszukiwaniu własnej tożsamości,
badaniu jej granic, warunków brzegowych, reguł jej wytwarzania i mechanizmów komunikowania się
z innymi kulturami. Temat ten podejmuje fundamentalny problem tożsamości kultury,
w szczególności kultury europejskiej.
[1] Sen o Europie
podstawowe pojęcia:
– kultura
– kultura europejska
– źródła kultury
– sposoby identyfikowania całości kulturowych
– teoria kultury a antropologia kulturowa i inne dyscypliny [socjologia i filozofia kultury, historia kultury]
[1] Sen o Europie
Pytania kontrolne:
1. Co oznacza termin Europa?
2. Jakie można wskazać odniesienia mitologiczne dla powstania Europy?
3. Co oznacza sformułowanie „wszystkie kultury są równe“?
4. Co to jest europocentryzm?
[1] Sen o Europie
Literatura:
a. obowiązkowa:
1.Z.Bauman, Europa, niedokończona przygoda, WL Kraków 2005, ss. 5–71
2. L.Kołakowski, Szukanie barbarzyńcy, w: Idem, Czy diabeł może być zbawiony i 27 innych kazań, ANEKS, Londyn 1984, ss. 11–46
b. uzupełniająca:
1.K.Kowalski, Europa: mity, modele, symbole, Kraków 2002
2. D. de Rougemont, List otwarty do Europejczyków, Volumen Warszawa 1995
3. O.Spengler, Historia, kultura, polityka: wybór pism, PIW Warszawa 1990
4. I.Berlin, Cztery eseje o wolności, Zysk i S-ka Poznań 2000