Inwazyjna choroba meningokokowa

Renata Cieślik-Tarkota,
Oddział Epidemiologii,
Wojewódzka Stacja Sanitarno- Epidemiologiczna w Katowicach
INWAZYJNA CHOROBA MENINGOKOWA - ZAREAGOWAĆ W SYTUACJI,
W KTÓREJ LICZĄ SIĘ MINUTY…
Sepsa, posocznica, meningokoki to słowa, które u większości ludzi wzbudzają niepokój,
każdy z nas powinien znać kilka podstawowych informacji, by mógł szybko i właściwie
zareagować.
Inwazyjna choroba meningokokowa jest chorobą wywołaną przez bakterię Neisseria
Meningitidis. Bakteria ta jest gram-ujemnym ziarniakiem, który tworzy pary (dwoinki),
swoim wyglądem dwa połączone ziarenka kawy. Bakteria ta posiada otoczkę, która stanowi
główny czynnik zjadliwości. Natomiast zróżnicowanie antygenowe otoczek jest podstawą
klasyfikacji tych bakterii na grupy serologiczne. Większość zakażeń wywoływanych jest
przez serotypy Neisseria meningitidis grup A, B, C, Y i W-135. Choroba ta może przebiegać
pod postacią posocznicy zwanej inaczej sepsą lub zapalenia opon mózgowo rdzeniowych [1].
Rezerwuar bakterii Neisseria meningitidis stanowi człowiek chory lub nosiciel, u którego nie
występują objawy choroby. Ilość nosicieli w środowisku jest określana jako 5- 10 %
w populacji ludzi dorosłych i 1% dzieci i ludzi starszych [2]. Natomiast w środowiskach
zamkniętych (koszary, więzienia, domy dziecka, domy opieki) ilość nosicieli może sięgać
od 40 do 80% [3].
Do transmisji Neisseria meningitidis dochodzi droga kropelkową lub przez bezpośredni
kontakt z wydzieliną górnych dróg oddechowych do którego może dojść podczas pocałunku,
picia z jednej butelki, jedzenia tej samej kanapki, używania tych samych sztućców. Do
zakażenia drogą kropelkową dochodzi podczas kaszlu, kichania, głośnych rozmów itd.
Okres wylęgania choroby to zazwyczaj 3- 4 dni, ale może wynosić od 2 do 10 dni. U
niemowląt i małych dzieci choroba może przebiegać piorunująco i w ciągu kilku godzin może
zakończyć się śmiercią [4].
Objawy posocznicy (sepsy) w przebiegu inwazyjnej choroby meningokokowej choroby
są mało charakterystyczne, wśród nich należy wymienić:
- bóle głowy,
- wysoką gorączkę,
- dreszcze,
- nadmierne pocenie się,
1
Renata Cieślik-Tarkota,
Oddział Epidemiologii,
Wojewódzka Stacja Sanitarno- Epidemiologiczna w Katowicach
- spadek ciśnienia krwi,
- zimne dłonie i stopy,
- bladość skóry,
- bóle w okolicach lędźwi (wylewy do nadnerczy),
- na skórze pojawiają się wybroczyny skórne, które mogą przechodzić w większe zmiany
krwotoczne, jednakże objaw ten pojawiają się u około 10- 50% chorych.
Przy zmianach skórnych warto przeprowadzić test przy użyciu szklanki: bok szklanki
przykładamy do zmian skórnych i obserwujemy czy bledną. W sytuacji gdy zmiany
wysypkowe nie bledną, można podejrzewać, że jest to wysypka krwotoczna występująca
w przebiegu inwazyjnej choroby meningokokowej [2, 4].
Objawy zapalenia opon mózgowo rdzeniowych to:
- objawy oponowe (silne bóle głowy, sztywność karku, światłowstręt)
- wysoka gorączka,
- pobudzenie psychoruchowe,
- zaburzenia świadomości, przeczulica,
- objaw Kerniga, objaw Brudzińskiego (przy przygięciu głowy do klatki piersiowej następuje
zgięcie kończyn dolnych w stawach),
- karkowo- midriatyczny Flataua (przy biernym pochyleniu głowy do przodu dochodzi
do rozszerzenia źrenic [1, 5].
Postępowanie w przypadku podejrzenia inwazyjnej choroby meningokokowej z uwagi na jej
bardzo piorunujący przebieg, polega na jak najszybszym kontakcie z lekarzem (pogotowie,
szpitalny oddział ratunkowy, izba przyjęć szpitala, lekarz). Lekarz, który będzie podejrzewał
chorobę,
natychmiast
podejmie
działanie
zmierzające
do
diagnostyki
i
wdroży
natychmiastowe leczenie.
Osobom z otoczenia zalecane jest ograniczenie kontaktów do absolutnego minimum z uwagi
na możliwość zakażenia oraz w przypadku ryzyka zakażenia, podanie profilaktyczne
antybiotyku po konsultacji z lekarzem. Każda osoba z kontaktu z chorym na IChM musi
być skonsultowana przez lekarza, celem rozważenia konieczności podania chemioprofilaktyki
[4, 6].
Powikłania to między innymi martwica, która występuje w miejscach krwawych wylewów
i zmian wybroczynowych w skórze i narządach wewnętrznych. Rozległa martwica w obrębie
kończyn górnych i dolnych może skutkować koniecznością amputacji. Wśród innych
2
Renata Cieślik-Tarkota,
Oddział Epidemiologii,
Wojewódzka Stacja Sanitarno- Epidemiologiczna w Katowicach
powikłań należy wymienić reaktywne zapalenie stawów, zapalenie błon surowiczych (w tym
wysięki do jamy osierdziowej w sercu i jamy opłucnej), głuchotę i uszkodzenie nerwów
czaszkowych [7].
Leczeniem z wyboru pozostaje zastosowanie antybiotyków z grupy penicylin oraz leczenie
objawowe. Inwazyjna choroba meningokokowa jest zagrożeniem życia, w którym ważna jest
każda minuta, dlatego też leczenie antybiotykiem musi być wdrożone jak najszybciej.
Im szybciej wdrożone leczenie tym większa szansa na wyleczenie i mniejsze ryzyko powikłań
[4].
Profilaktyka swoista polega na uodpornieniu osób przy zastosowaniu dostępnych
szczepionek. W Polsce są dostępne preparaty szczepionkowe uodparniające przeciwko
meningokokom wszystkich najczęściej wywołujących chorobę serotypów meningokoków. Do
tej pory zarejestrowano preparaty szczepionkowe uodparniające przeciwko meningokom:
- grupy B,
- grupy C,
- grupy A+ C,
- grup A, C, W-135, Y.
Uodpornienie przeciwko meningokokom można już rozpocząć po ukończeniu 1 miesiąca
życia dziecka (przeciwko meningokokom grupy B) lub 2 miesiąca życia (przeciwko
meningokokom grup A, C, W-135, Y). Sczepienia te oczywiście mogą być wykonywane
również u osób dorosłych. W związku z tym, iż dostępnych jest kilka preparatów
szczepionkowych należy podczas planowania tej formy profilaktyki lekarz dokona doboru
właściwych preparatów szczepionkowych [8].
Profilaktyka nieswoista polega na zachowaniu właściwej higieny, która zmniejsza ryzyko
zachorowania na inwazyjną chorobę meningokokową. Należy unikać następujących
zachowań:
- picia z jednego naczynia (szklanki, butelki itp.),
- wspólnego jedzenia tej samej kanapki, ciastka, owocu, lodów,
- palenia tego samego papierosa,
- używania tych samych sztućców.
3
Renata Cieślik-Tarkota,
Oddział Epidemiologii,
Wojewódzka Stacja Sanitarno- Epidemiologiczna w Katowicach
TO DLA CIEBIE WAŻNE!
MENINGOKOKI WYWOŁUJĄ CHOROBY, KTÓRE MOGĄ ZAKOŃCZYĆ SIĘ
ŚMIERCIĄ.
Sytuacja epidemiologiczna inwazyjnej choroby meningokokowej na terenie
województwa śląskiego.
Inwazyjna choroba meningokokowa jest monitorowana na terenie Polski od 1956
roku. W latach 1956-1970 do Państwowej Inspekcji Sanitarnej województwa śląskiego nie
zgłoszono zachorowań na Inwazyjną chorobę meningokokową. Pierwsze zachorowania
odnotowano w 1971 roku. Obserwując zachorowania na terenie województwa śląskiego
należy stwierdzić, iż na przestrzeni lat 1971 -2014 najwięcej zachorowań odnotowano w 2007
roku (58 osób).
Wykres 1. Liczba zachorowań na inwazyjną chorobę meningokokową w latach 1971- 2013.
W przypadku wystąpienia inwazyjnej choroby meningokokowej, na przestrzeni ostatnich 6 lat
niemal 99 % chorych było hospitalizowanych (181 osób na 183 chore). Śmiertelność w tej
jednostce chorobowej wyniosła 10,9% (zmarło 20 osób na 183 osoby chore). Do zgonu często
dochodziło w ciągu kilkunastu godzin od momentu wystąpienia objawów choroby.
4
Renata Cieślik-Tarkota,
Oddział Epidemiologii,
Wojewódzka Stacja Sanitarno- Epidemiologiczna w Katowicach
Tabela 1. Liczba zachorowań na inwazyjną chorobę meningokokową, ilość osób hospitalizowanych oraz liczba zejść
niekorzystnych choroby, w latach 2009- 2014.
rok
Liczba zachorowań
Zapadalność
2014
14
0,30
2013
32
0,69
32
7
2012
34
0,74
33
3
2011
33
0,71
33
4
2010
30
0,65
30
2
2009
40
0,86
39
3
razem
183
-
181
20
hospitalizacja
14
ilość zgonów
1
Inwazyjna choroba meningokokowa może przebiegać pod postacią posocznicy (sepsy),
zapalenia opon mózgowo rdzeniowych ale i również jako połączenie dwóch ww.
W analizowanym okresie 39,9% zachorowań przebiegało pod postacią posocznicy, 39,9%
pod postacią zapalenia opon mózgowo- rdzeniowych oraz 16,9% pod postacią zapalenia opon
mózgowo rdzeniowych i posocznicy.
Tabela 2. Postacie inwazyjnej choroby meningokokowej, w latach 2009- 2014.
posocznica
zapalenie opon
mózgowo
rdzeniowych i
posocznica
7
5
2013
9
2012
zapalenie opon
mózgowo
rdzeniowych i
mózgu
inna określona
i nieokreślona
choroba
meningokokowa
1
1
-
13
9
1
-
15
16
3
-
-
2011
10
14
5
1
3
2010
12
12
6
0
0
2009
20
13
7
-
-
rok
zapalenie opon
mózgowo
rdzeniowych
2014
5
Renata Cieślik-Tarkota,
Oddział Epidemiologii,
Wojewódzka Stacja Sanitarno- Epidemiologiczna w Katowicach
73
razem
73
31
3
3
Najczęściej inwazyjna choroba meningokokowa była wywołana serogrupą B Neisseria
meningitidis
-62,8%
spośród
wszystkich
zachorowań.
Neisseria
meningitidis
serogrupy C wywołała 26,2% zachorowań. W przypadku 8,2% zachorowań nie
przyporządkowano Neisseria meningitidis do serogrupy.
Tabela 3. Serotypy Neisseria meningitidis wywołujące IChM w latach 2009- 2014.
rok/ serotyp
Neisseria
meningitidis
2014
2013
2012
2011
2010
2009
razem
A
-
-
-
-
-
1
1
B
11
21
25
20
14
23
115
C
3
10
8
7
14
8
48
W 135
-
1
-
-
1
-
2
Y
-
-
1
-
-
-
1
nie ustalono
-
-
-
6
1
8
15
Na terenie województwa śląskiego zachorowania występowały u pacjentów w każdym wieku,
jednakże najczęściej u małych dzieci w grupie wiekowej do 4 lat- 107 osób chorych (58,5%).
Dlatego też należało by podkreślić, iż szczepienia przeciwko meningokokom należy
rozpoczynać jak najwcześniej.
Tabela 4. Grupy wiekowe osób chorych na inwazyjną chorobę meningokokową, w latach 2009- 2014.
Okres zachorowań/ wiek
0-4
5-14
15-44
45-64
65+
2014 r.
9
3
2
-
-
2013 r.
17
4
8
3
-
2012 r.
18
6
8
1
1
6
Renata Cieślik-Tarkota,
Oddział Epidemiologii,
Wojewódzka Stacja Sanitarno- Epidemiologiczna w Katowicach
2011 r.
20
2
4
6
1
2010 r.
22
-
6
1
1
2009 r.
21
2
14
2
1
razem
107
17
42
13
4
W grupie wiekowej powyżej 65 roku życia rejestrowane są pojedyncze zachorowania,
w związku z tym iż producenci niektórych szczepionek nie posiadają badań klinicznych
dotyczących badań skuteczności szczepionki w tej grupie wiekowej należy rozważyć
zaszczepienie się we wcześniejszym okresie.
Inwazyjna choroba meningokokowa jest bardzo ciężką chorobą, o piorunującym przebiegu.
Tylko izolowanie osób chorych, obejmowanie osób z kontaktu chemioprofilaktyką oraz
przede wszystkim szczepienia ochronne mogą poprawić sytuację epidemiologiczną tej
poważnej choroby.
7
Renata Cieślik-Tarkota,
Oddział Epidemiologii,
Wojewódzka Stacja Sanitarno- Epidemiologiczna w Katowicach
Literatura:
1. Patrick Murray, Ken Rosenthal, Michael Pfaller. Mikrobiologia. wydawnictwo Elsevier
Urban& Partner, Wrocław 2011. ISBN 978-83-7609-294-2
2. Wiesław Magdzik, Danuta Naruszewicz – Lesiuk, Andrzej Zieliński, Choroby zakaźne
i pasożytnicze – epidemiologia i profilaktyka, Wyd. α-medica Press, Bielsko- Biała 2007.
ISBN 978-83-7522-010-0
3. Anna Skoczyńska, Marcin Kadłubowski, Waleria Hryniewicz. Inwazyjna choroba
meningokokowa i inne bakteryjne zakażenia ośrodkowego układu nerwowego- zasady
postępowania. Wyd. α-medica Press, Warszawa 2004. ISBN 83-88778-65-X
4. Piotr Albrecht, Waleria Hryniewicz i inni. Rekomendacje postępowania w zakażeniach
bakteryjnych ośrodkowego układu nerwowego. Wyd. Narodowy Instytut Leków,
Warszawa 2011 r. ISBN 978-83-932196-5-0
5. Zdzisław Dziubek. Choroby zakaźne i pasożytnicze, Wyd. PZWL Warszawa 2010. ISBN
978-83-200-3768-5
6. Ulotka informacyjna Śląskiego Państwowego Wojewódzkiego Inspektora Sanitarnego:
Inwazyjna choroba meningokokowa, posocznica (sepsa) meningokokowa. Umieszczona
na
stronie
internetowej
WSSE
w
Katowicach
http://www.wsse.katowice.pl/pliki/ip/Inwazyjna_choroba_meningokokowa.pdf
(data
dostępu 18.08.2015 r.) Opracowana przez: Renata Cieślik- Tarkota.
7. Barbara Bannister, Norman Begg, Stephen Gillespie. Choroby zakaźne. Wyd. Urban&
Partner. Wrocław 1998: 276- 281. ISBN 83-85842-14-4
8. Jacek Wysocki, Hanna Czajka. Szczepienia w pytaniach i odpowiedziach. Wydawnictwo
Help Med., Kraków 2014 r. INBN 978-83-933064-7-3
9. Andrzej Wojtyła. Ulotka informacyjna: „Uwaga Meningokoki” opracowana na potrzeby
Społecznej Kampanii przeciwko meningokokom, koordynowanej przez Główny
Inspektorat Sanitarny.
oraz
Materiały pochodzące ze sprawozdań opracowywanych przez Oddział Epidemiologii WSSE
w Katowicach i analizy własne.
8