Osobowość prawna związków wyznaniowych i jednostek

Osobowość prawna związków
wyznaniowych i jednostek
wchodzących w skład
związków wyznaniowych.
Rejestracja związków
wyznaniowych (kazusy)
Osobowość prawna związków
wyznaniowych
Sposoby nabycia osobowości prawnej związków wyznaniowych:
- Ustawa indywidualna
- rejestracja
- konkordat
Dyskusja nad problemem: czy oprócz osobowości prywatnoprawnej przysługuje równieŜ publiczno-prawna.
Rozwiązanie niemieckie: kościoły wskazane w ustawie (5)
posiadają osobowość prawa publicznego.
śadna z polskich ustaw nie nadaje wprost osobowości
publicznoprawnej. Niejasne sformułowanie Konkordatu:
Artykuł 4.
1. Rzeczpospolita Polska uznaje osobowość
prawną Kościoła katolickiego.
Osobowość prawna jednostek w ramach
związków wyznaniowych
Problemy prawne:
1) sposób nabycia/uznania osobowości prawnej
jednostek kościołów i związków wyznaniowych na
gruncie prawa polskiego;
2) skuteczność czynności prawnych dokonywanych
przez przedstawicieli kościelnych jednostek prawnych –
zagadnienie reprezentacji
Osobowość prawna jednostek Kościoła
katolickiego (Dział I Rozdział 2 USPKK)
Stan przed 17 V 1989: stanowisko SN nakazujące traktować
kościelne jednostki prawne jako partnerów w obrocie
prywatno-prawnym
Ustawa o stosunku państwa do Kościoła katolickiego z 17 V
1989 r. wprowadziła dwa sposoby nabywania osobowości
prawnej:
erygowanie jednostki w ramach katalogu zawartego w
art. 6-9 Ustawy po zgłoszeniu odpowiedniemu organowi
skutkuje automatycznie uznaniem osobowości na gruncie prawa
polskiego
jednostki powołane w ramach Kościoła kat. spoza
katalogu wymaga dla uzyskania osobowości w prawie polskim
wydania rozporządzenia ministra właściwego od spraw wyznań
(art. 10)
Kościelne osoby prawne ogólnopolskie:
Art. 6.
1. Osobą prawną Kościoła o zasięgu ogólnopolskim jest Konferencja
Episkopatu Polski.
2. Organami Konferencji Episkopatu Polski są:
1) Prezydium Konferencji Episkopatu Polski,
2) Rada Główna Konferencji Episkopatu Polski,
3) Sekretariat Konferencji Episkopatu Polski.
3. W sprawach majątkowych Konferencję Episkopatu Polski
reprezentuje jej Prezydium. Do składania oświadczeń woli jest
uprawniony kaŜdy z jego członków.
Art. 7.
2. Osobami prawnymi są równieŜ:
2) Caritas Polska
Podział kościelnych osób prawnych o lokalnym zasięgu działania
Terytorialne jednostki
organizacyjne (art. 7):
Personalne jednostki organizacyjne: (art. 8)
metropolie,
archidiecezje,
diecezje,
administratury
apostolskie,
parafie
1) Ordynariat Polowy,
2) kapituły,
3) parafie personalne,
4) Konferencja WyŜszych PrzełoŜonych Zakonnych
Męskich,
5) Konferencja WyŜszych PrzełoŜonych Zakonnych
śeńskich,
6) instytuty Ŝycia konsekrowanego (instytuty zakonne i
instytuty świeckie)
oraz stowarzyszenia Ŝycia apostolskiego;
7) prowincje zakonów,
8) opactwa, klasztory niezaleŜne, domy zakonne,
9) wyŜsze i niŜsze seminaria duchowne diecezjalne,
10) wyŜsze i niŜsze seminaria duchowne zakonne, jeŜeli, w
myśl przepisów danego
zakonu, mają charakter samoistny
TakŜe:
kościoły rektoralne
(rektoraty),
Caritas diecezji,
Papieskie Dzieła Misyjne
Inne jednostki kościelne mające osobowość
prawną (art. 9)
1) Katolicki Uniwersytet Lubelski,
2) Uniwersytet Papieski Jana Pawła II w Krakowie,
3) Papieski Wydział Teologiczny w Poznaniu,
4) Papieski Wydział Teologiczny we Wrocławiu,
5) Papieski Wydział Teologiczny w Warszawie oraz jego
dwie sekcje: św. Jana Chrzciciela i św. Andrzeja Boboli
"Bobolanum",
6) Wydział Filozoficzny Towarzystwa Jezusowego w
Krakowie,
7) kościelne instytuty naukowe i dydaktyczno-naukowe
kanonicznie erygowane.
Art. 13. 1. Kościelne jednostki organizacyjne, o których mowa w
art. 7 i 8 oraz art. 9 ust. 1 pkt 7, nabywają osobowość prawną z
chwilą powiadomienia właściwego organu administracji państwowej
o ich utworzeniu przez władzę kościelną, jeŜeli ratyfikowane
umowy nie stanowią inaczej.
2. JeŜeli przepis prawa lub ratyfikowane umowy nie stanowią inaczej,
właściwym organem administracji państwowej jest:
1) odnośnie do osób prawnych wymienionych w art. 7 ust. 1
pkt 1–4, art. 7 ust. 2 pkt 2 i 3, art. 8 ust. 1 pkt 1, 6 i 7 oraz art. 9 ust.
1 pkt 7 – minister właściwy do spraw wyznań religijnych,
2) w pozostałych przypadkach – wojewoda.
4. Właściwa władza kościelna powiadamia niezwłocznie organ
administracji państwowej wymieniony w ust. 2 o:
1) zmianach dotyczących nazwy i siedziby kościelnej
osoby
prawnej oraz o zmianie jej granic,
2) połączeniu, podziale i zniesieniu kościelnej osoby
prawnej.
Art. 14. O powołaniu i odwołaniu osoby sprawującej funkcje
organu osoby prawnej władza kościelna powiadamia właściwy
organ administracji państwowej, jeŜeli ratyfikowane umowy
nie stanowią inaczej. Powiadomienie obejmuje imię i nazwisko,
obywatelstwo oraz miejsce zamieszkania danej osoby
Art. 12. Kościelne wydawnictwa, zakłady wytwórcze,
usługowe i handlowe, zakłady charytatywno-opiekuńcze,
szkoły i inne placówki oświatowo-wychowawcze, nie
posiadające osobowości prawnej, działają w ramach
kościelnych osób prawnych, które je powołały.
Art. 11. Kościelna osoba prawna nie odpowiada za
zobowiązania innej kościelnej osoby prawnej.
Regulacja konkordatowa
Artykuł 4
2. Rzeczpospolita Polska uznaje równieŜ osobowość
prawną wszystkich instytucji kościelnych
terytorialnych i personalnych, które uzyskały taką
osobowość na podstawie przepisów prawa
kanonicznego. Władza kościelna dokonuje
stosownego powiadomienia kompetentnych organów
państwowych.
3. Inne instytucje kościelne mogą na wniosek władzy
kościelnej uzyskać osobowość prawną na podstawie
prawa polskiego.
Stowarzyszenia Kościoła Katolickiego
K. Krzysztofek, Stowarzyszenia Kościoła Katolickiego w świetle norm prawa polskiegoi prawa kanonicznego [w:] Prawo
wyznaniowe w Polsce (1989-2009). Analizy – dyskusje – postulaty, praca zbiorowa pod red. D. Walencika, Katowice
– Bielsko Biała 2009, s. 107-124.
Podstawa konstytucyjna:
art. 12 [prawo do powołania stowarzyszeń],
art. 25 [uwzględnianie autonomii a więc wewnętrznego
prawodawstwa kościelnego],
art. 58 [prawo zrzeszania się],
art. 53 [prawo do tworzenia stowarzyszeń religijnych]
Konkordat:
art. 19. Rzeczpospolita Polska uznaje prawo wiernych do zrzeszania
się zgodnie z prawem kanonicznym i w celach określonych w tym
prawie. JeŜeli te zrzeszenia poprzez swą działalność wkraczają w
sferę uregulowaną w prawie polskim, podlegają takŜe temu prawu.
Ustawa o gwarancjach wolności sumienia i
wyznania (obowiązuje jako dopełnienie przepisów
USPKK)
Aspekt indywidualny: prawo aby „zrzeszać się w
organizacjach świeckich w celu realizacji zadań
wynikających z wyznawanej religii bądź przekonań w
sprawach religii” (art. 2 pkt 11)
Aspekt instytucjonalny: prawo aby „tworzyć
organizacje mające na celu działalność na rzecz
formacji religijnej, kultu publicznego oraz
przeciwdziałania patologiom społecznym i ich
skutkom” (art. 19 ust. 2 pkt 14; odpowiednikiem art. 33
USPKK)
Ustawa o stosunku państwa do Kościoła katolickiego –
Dział II rozdział V: organizacje kościelne, katolickie i
stowarzyszenia katolików
•
•
Podział stowarzyszeń wg kryterium podmiotowego (kto tworzy stowarzyszenia)
a) Inicjatywa wiernych
b) Inicjatywa wiernych za aprobatą władz Kościoła
c) Inicjatywa władz Kościoła
Podział wg kryterium samodzielności organizacyjnej
a) Posiadają osobowość prawną
b) Działają w ramach kościelnych osób prawnych
Stosunek do ustawy Prawo o stowarzyszeniach
a) Podlegają w pełni
b) Podlegają z wyjątkami
c) Całkowicie niezaleŜne
•
Ponadto: kryterium celu działania oraz nadzoru ze strony władz Kościoła
Organizacje kościelne (art. 34)
Tworzenie: inicjatywa władzy Kościoła (zatwierdza biskup
ordynariusz/Konferencja Episkopatu Polski; art. 34.1 pkt 1) albo inicjatywa
wiernych – zgoda jw., warunkiem udział w organizacji proboszcza, rektora
kościoła lub przełoŜonego zakonnego (art. 34.1 pkt 2)
Cele: w szczególności formacja religijna, kult publiczny, nauka katolicka
(art. 34.2)
Nadzór: Władze kościelne czuwają nad zgodnością działania organizacji z
ich celami religijnymi i moralnymi (art. 34.4)
Osobowość prawna: Organizacje kościelne działają w ramach tych
kościelnych osób prawnych, w których zostały powołane. O erygowaniu
organizacji o zasięgu ponaddiecezjalnym Sekretariat Konferencji Episkopatu
Polski powiadamia Urząd do Spraw Wyznań. Organizacje wymienione w
ust.1 pkt 1 mogą nabyć osobowość prawną w trybie art. 10
[rozporządzenie].
Stosunek do Prawa o stowarzyszeniach: nie podlega; ustawa o
zgromadzeniach w zakresie zebrań na drogach i placach publicznych oraz
w pomieszczeniach uŜyteczności publicznej
Organizacje katolickie (art. 35)
Tworzenie: organizacje załoŜone za aprobatą władzy kościelnej, która
zatwierdza im kapelana lub asystenta kościelnego.
Cele: w szczególności zgodną z nauką Kościoła działalność społecznokulturalną, oświatowo-wychowawczą i charytatywno-opiekuńczą
Nadzór: Działają w łączności z hierarchią kościelną.
Osobowość prawna: na gruncie prawa państwowego, moŜliwa równieŜ na
gruncie prawa kanonicznego.
Stosunek do Prawa o stowarzyszeniach: stosowana odpowiednio z wyjątkami
1) władzy kościelnej przysługuje prawo cofnięcia aprobaty [konsekwencja: utrata
statusu organizacji katolickiej],
2) wystąpienie do sądu z wnioskiem o rozwiązanie stowarzyszenia wymaga
uzgodnienia w Komisji Wspólnej,
3) w przypadku likwidacji organizacji katolickiej do jej majątku
stosuje się odpowiednio przepisy o majątku zlikwidowanych
kościelnych osób prawnych, chyba Ŝe ich statut stanowi inaczej.
Stowarzyszenia katolików (art. 37)
Tworzenie: wierni.
Cele: realizowanie ideałów chrześcijańskich według własnych
programów.
Nadzór: brak.
Osobowość prawna: prawa kościelnej.
Stosunek do Prawa o stowarzyszeniach: podlegają w pełni.
Inne: Art. 36. Organizacje, których celem jest krzewienie
trzeźwości, oddziaływanie na osoby naduŜywające alkoholu lub
uŜywające narkotyków oraz udzielanie pomocy ich rodzinom, mogą
być tworzone takŜe w formie organizacji kościelnych, o których
mowa w art. 34, lub organizacji katolickich, o których mowa w art.
35.
Zawsze jest moŜliwość działania w formie stowarzyszeń
niezarejestrowanych.
Regulacje w prawie kanonicznym
Kan. 215 prawo zrzeszania się wiernych; szczegółowe
regulacje Księga II, Część I, Tytuł V „Stowarzyszenia
Wiernych”
Podział stowarzyszeń wg kryterium podmiotowego:
skupiające osoby duchowne, albo świeckie albo
duchowne i świeckie
Kryterium powstania: publiczne i prywatne; wymóg
statutów gwarantujących dostosowanie do prawa
państwowego (kan. 304), podlegają nadzorowi władzy
kościelnej i ściśle określone granice autonomii
Zakres działania: powszechne, międzynarodowe,
krajowe, diecezjalne
Stowarzyszenia publiczne wiernych
Erygowane przez władzę kościelną, inicjatywa moŜe być
oddolna
Konieczne zatwierdzenie statutu przez tą samą właściwą
władzę, podobnie zmiany w statucie
MoŜliwe przekształcenie ze stowarzyszenia prywatnego
w publiczne
Oficjalnie realizują zadania w imieniu Kościoła
Właściwa władza przydziela moderatora, moŜe równieŜ
przydzielić kapelana
Obowiązek składania właściwej władzy rocznych
sprawozdań
Stowarzyszenia prywatne wiernych
Tworzone przez wiernych
Statuty uznawane przez właściwą władzę, muszą być zgodne z
prawem kanonicznym, podlegają badaniu
Są poparte lub polecone przez władzę kościelną
Osobowość na gruncie prawa kanonicznego uzyskują
dekretem właściwej władzy gdy został zatwierdzony statut
Samodzielność w wybieraniu moderatora, kapelan za zgodą
ordynariusza
Samodzielność w dysponowaniu majątkiem, władza kościelna
nadzoruje, czy zgodnie z celem stowarzyszenia
Rozwiązanie zgodnie z postanowienie Statutu lub przez
właściwą władzę, gdy ta dostrzega szkodliwość działania
stowarzyszenia, uwzględniając m.in. prawa darczyńców
Korespondencja prawa polskiego i
kanonicznego
Organizacje kościelne mogą odpowiadać
stowarzyszeniom publicznym wiernych
Organizacje katolickie mogą odpowiadać
stowarzyszeniom prywatnym wiernych
Kan. 298 par. 2 pozwala na tworzenie stowarzyszeń
przez wiernych nie będących w zakresie kontroli i
związków z hierarchią kościelną, mogą one odpowiadać
stowarzyszeniom katolików
Rejestracja związków
wyznaniowych
Zagadnienia do opracowania na
podstawie ustawy o gwarancjach
wolności sumienia i wyznania:
Wymogi rejestracji związku wyznaniowego
(podmioty, dokumenty, procedura zwłaszcza
terminy, zakres władzy organu rejestrowego)
Wymogi statutu (elementy obligatoryjne i
fakultatywne, tryb zmian w statucie)
Okoliczności wykreślenia związku z rejestru
(ustawa, brak działalności, samorozwiązanie,
okoliczności wyraŜone w statucie,
naruszenie legalności działania)
Kazusy (zasada wolności
sumienia i wyznania, rejestracja
związków wyznaniowych)
Kazus 1
Przy metropolii została załoŜona grupa
zajmująca się wykonywaniem muzyki sakralnej.
Dyrygent udał się do sklepu muzycznego i
zakupił potrzebne instrumenty, jako podmiot
nabywający wskazał grupę muzyczną, sam
podpisał umowę sprzedaŜy jako jej
przedstawiciel ustawowy. Oceń stan prawny.
Kazus 2
Franciszek S. od dłuŜszego czasu czuł, Ŝe jest jednostką niezwykłą,
zdolną poprowadzić społeczeństwo w stronę prawdy i dobra.
Postanowił załoŜyć kościół, na czele którego stanął jako duchowny.
Przez pięć lat kościół intensywnie prowadził akcję misyjną, liczył
ponad 5 tys. wiernych. Franciszek S. postanowił rozszerzyć akcję
misyjną w szkołach, agitując na korytarzach podczas przerw
międzylekcyjnych. Podczas jednej z takich agitacji został siłą
wypchnięty z budynku szkolnego, doniósł o tym na Policję
twierdząc, Ŝe został poturbowany. Innym razem w liceum
postanowił odprawić krótki obrzęd o charakterze liturgicznym, lecz
kilku pełnoletnich uczniów przeszkodziło mu w tym, uŜywając
niewybrednych słów. Zirytowany postanowił udać się do
prokuratury i donieść o przestępstwie, lecz prokuratura umorzyła
sprawę. Wreszcie rozumując, Ŝe tylko formalne wprowadzenie do
szkoły nauki wyznawanej przez niego religii moŜe odnieść sukces,
zgłosił się do prezesa rady ministrów z wnioskiem o zawarcie
umowy, o której przeczytał w Konstytucji. Otrzymał odpowiedź
odmowną, którą przesłał Rzecznikowi Praw Obywatelskich z
Ŝądaniem interwencji. Oceń pod względem prawnym wypadki w
szkole oraz Ŝądanie zawarcia umowy i zaproponuj dalszy tok
wypadków.
Kazus 3
Stanisław F. zaczął dorastać. Mając 12 lat oglądnął kilka
filmów grozy, jako 14-latek w Internecie z
powodzeniem przeszukiwał strony w poszukiwaniu
informacji o siłach nieczystych. Przez przypadek
dowiedział się, Ŝe w Rudzie Śląskiej co piątek
wieczorem mają miejsce spotkania czcicieli sił
nieczystych. Jako mieszkaniec tej miejscowości
postanowił wziąć w nich udział. Co piątek wieczorem
wymykał się na upiorne spotkania. Zamknął się w
sobie, zupełnie ustał kontakt z rodzicami. Ojciec
podejrzewał wiele przyczyn, zaczął śledzić syna.
Dotarł za nim na miejsce schadzek. Po chwili
obserwacji wtargnął na miejsce obrzędów, zakłócił je,
przewrócił ołtarz, chwycił mocno syna i siłą zaciągnął
go do domu. Czy złamał prawo?
Kazus 4
Wincenty K. w jednej z kawiarń na ulicy Brackiej w
Krakowie głośno krzyknął, Ŝe poglądy Walerego A. są
śmieszne, w szczególności prorok, w którego wierzy, to
oszust i łajdak, a pogląd, Ŝe uległ on przebóstwieniu
moŜe przekonywać jedynie małe dzieci i osoby
pozbawione rozumu. Dotknięty Walery zgłosił się na
policję. Jak potoczą się dalsze losy sprawy? Czy słusznie
został postawiony zarzut bluźnierstwa?
Kazus 5
Krzysztof W. od dawna przejawiał oznaki agresji wobec osób
prezentujących przekonania odmienne od jego. W końcu
podbiegł do figurki barokowego anioła stojącego na rynku w
M. i mocno ją oszpecił krzycząc obelŜywe słowa typu „głupcy
wierzą w takie bzdury”. Następnie udał się pośpiesznie na
cmentarz komunalny, gdzie grzebano znanego w tej
niewielkiej miejscowości agnostyka, wtargnął w sam środek
zgromadzonych ludzi i wykrzykiwał wyrazy powszechnie
uznane za wulgarne pod adresem zmarłego a zwłaszcza,
zdaniem Waldemara W., lichych przekonań. Pracowity dzień
zakończył w Urzędzie Miasta, gdzie podniesionym głosem
zganił przedstawicieli związku ateistów małopolskich i
potargał ich transparent. Tam znuŜonego Krzysztofa
zatrzymała straŜ miejska postanawiając osadzić go w areszcie,
dopóki nie wpłynie jakaś skarga, która umoŜliwiłaby
uruchomienie postępowania karnego. Oceń stan prawny.
Kazus 6
Nieformalny związek wyznaniowy postanowił
zarejestrować się. Główną ideą związku był kult
NajwyŜszej Istoty, która najpełniej objawia się
ludziom wolnym, podstawą doktryny stało się
więc odrzucenie wszystkiego, co krępuje
człowieka. Organ rejestrowy wydał decyzję
odmowną stwierdzając, Ŝe doktryna ta prowadzi
do popierania anarchii. Przedstawiciele
wyznawców wnieśli skargę do sądu
administracyjnego oraz jednocześnie do Trybunału
Konstytucyjnego o stwierdzenie niezgodności
ustawy o gwarancji wolności sumienia i wyznania
z konstytucją. Oceń stan prawny.
Kazus 7
Członkowie nieformalnego związku
wyznaniowego postanowili zarejestrować go.
ZaleŜało im na czasie, postanowili więc jak
najszybciej uruchomić procedurę rejestrową, a do
wniosku statut dołączyć juŜ w trakcie
postępowania. Po 2 miesiącach od złoŜenia
deklaracji i wniosku organ rejestrowy zwrócił
dokumenty do uzupełnienia. Po 3 tygodniach
wyznawcy dostarczyli statut. 4 tygodnie później
zniecierpliwieni brakiem decyzji złoŜyli skargę do
Prezesa Rady Ministrów na Ministra. Oceń
postępowanie wyznawców.
Kazus 8
Członkowie nieformalnego związku
wyznaniowego po tygodniowym okresie
postanowili go zarejestrować. Przede
wszystkim musieli zdobyć brakujące 73
podpisy do ich własnych 27. Przeszli więc po
rynku w Krakowie i uzyskali je. Do organu
rejestrowego deklarację i wniosek
dostarczyło trzech przedstawicieli
wyznawców. Organ wydał decyzję odmowną.
Czy postąpił słusznie? Proszę uzasadnić
odpowiedź.
Warto zapamiętać:
1)
2)
3)
4)
5)
6)
7)
8)
9)
10)
11)
Dyskusja nad osobowością kościołów i związków wyznaniowych
Prawo wiernych do zrzeszania się
Uznawanie osób prawnych Kościoła katolickiego na gruncie
prawa polskiego
Problemy związane z reprezentacją kościelnych osób prawnych
Typy kościelnych osób prawnych i ich reprezentanci
Cechy charakterystyczne organizacji kościelnych, organizacji
katolickich i stowarzyszeń katolików
Cechy charakterystyczne stowarzyszeń publicznych i prywatnych
wiernych w prawie kanonicznym
Wymogi rejestracji związku wyznaniowego
Procedura rejestracji związku wyznaniowego
Budowa statutu związku wyznaniowego
Przesłanki wykreślenia związku wyznaniowego z rejestru