Radioterapia - zagadnienia ogólne, rodzaje i techniki

kardiolog.pl
Radioterapia - zagadnienia ogólne, rodzaje i
techniki radioterapii
Radioterapia filarem współczesnej onkologii
Panuje opinia, iż na 100 chorych leczonych z powodu chorób nowotworowych 22 wyleczonych jest
przez chirurgię, 18 przez radioterapię i 5 przez chemioterapię. Według innych Autorów
wykorzystanie pojedynczych metod leczenia daje, uogólniając (oczywiście zależy to od rodzaju
nowotworu i wielu innych czynników), następujące wyniki leczenia: wyleczenie można uzyskać u:
20% chorych poddanych tylko leczeniu operacyjnemu, u 20% chorych poddanych tylko radioterapii
i u 10% chorych poddanych tylko chemioterapii. Leczenie skojarzone poprawiło zdecydowanie
wyniki leczenia nowotworów m.in. piersi, jelita grubego, jajnika, mięsaków tkanek miękkich, kości,
nowotworów wieku dziecięcego. Za pomocą terapii skojarzonej można osiągnąć wyższe wskaźniki
wyleczeń w zależności od nowotworu od 50 do 95% chorych. Wymieniając na początek tylko
niektóre z zalet radioterapii w skojarzeniu z innymi metodami: jako leczenie miejscowe umożliwia
zniszczenie mikroprzerzutów w obszarze leczonym, zmniejsza ryzyko miejscowej wznowy,
umożliwia przeprowadzenie zabiegu o większej radykalności, zmniejszając obszar okaleczenia
(radioterapia przedoperacyjna), radioterapia odgrywa również bardzo ważną rolę w przypadku
nieoperacyjnych guzów mózgu oraz nieoperacyjnych wznów po zabiegach neurochirurgicznych.
We niższych stopniach zaawansowania nowotworów niektórych narządów, m.in. w nowotworach
okolicy głowy i szyi, gruczołu krokowego, pęcherza moczowego, szyjki macicy, zastosowanie
leczenia radioterapią pozwala na ich zaoszczędzenie i uniknięcie okaleczającego zabiegu, a wyniki
tegoż leczenia są porównywalne z wynikami leczenia chirurgicznego. Oczywiście warunkiem
dobrych wyników leczenia nowotworów jest rozpoznanie we wcześniejszym stopniu
zaawansowania klinicznego. Powyżej cytowane liczby i dane świadczą o tym, iż radioterapia jest
jednym z filarów współczesnej onkologii.
Parę słów na temat historii
Na początek nieco danych z historii radioterapii. Wśród wielkich zasłużonych dla radioterapii sami
nobliści. Nie sposób nie wspomnieć o tym, że i kobieta-Polka zapisała się bardzo chlubnie - Maria
Skłodowska-Curie wraz z mężem Piotrem Curie odkryli polon i rad. Ich córka Irena Joliot-Curie z
mężem Fryderykiem Joliot odkryli sztuczne izotopy promieniotwórcze. W 1896 roku Henri
Becquerel, również laureat Nagrody Nobla, odkrył zjawisko promieniotwórczości. Na przełomie
wieków XIX i XX Wilhelm Roentgen odkrył przenikliwe promienie X, nazwane potem
rentgenowskimi. W 1932 roku z inicjatywy Marii Skłodowskiej-Curie otworzono Instytut Radowy w
Warszawie, przemianowany następnie na Centrum Onkologii - Instytut im. Marii
Skłodowskiej-Curie.
Konieczność współpracy w planowaniu leczenia onkologicznego
Kompleksowe działanie chorych na nowotwory wymaga ścisłej współpracy zespołu specjalistów w
dziedzinach: patologii, radioterapii, chemioterapii (onkologii klinicznej), medycyny nuklearnej,
chirurgii, ginekologii, pediatrii, laryngologii, chorób wewnętrznych, medycyny rodzinnej, psychiatrii,
psychologii, rehabilitacji i wielu innych dziedzin.
Efekt biologiczny promieniowania
We wzbudzonych pod wpływem promieniowania atomach dokonują się przemieszczenia
© 2000-2017 Activeweb Medical Solutions. Wszelkie prawa zastrzeżone.
str. 1/3
kardiolog.pl
energetyczne z powstaniem zmienionych trwałych cząstek i wolnych rodników. Promieniowanie
jonizujące rozbija wiązania w cząsteczkach DNA i innych ważnych strukturach, wywołując
przejściowe lub trwałe zaburzenia czynności komórek. Najlepiej, jeśli tkanka nowotworowa straci w
ten sposób zdolność do podziału, natomiast w komórkach prawidłowych zajdą zmiany minimalne.
Jeśli po radioterapii przeżyje choć jedna komórka klonogenna nowotworowa to może ona
potencjalnie zapoczątkować wzrost guza. Pożądanym zjawiskiem jest natomiast przeżycie
maksymalnie dużej liczby komórek zdrowych, gdyż to warunkuje gojenie ,,odczynu
popromiennego".
Wrażliwość komórek na działanie promieniowania jest wprost proporcjonalna do ich aktywności
podziałowej i odwrotnie proporcjonalna do stopnia ich zróżnicowania. 1 Gy = 100 radów - to miara
energii pochłonięta przez jednostkę masy materiału biologicznego.
Promienioczułość i promieniowyleczalność
Promienioczułość definiuje się jako odsetek komórek, które giną po podaniu dawki testowej
radioterapii.
Promienioczułość (promieniowrażliwość) zależy od:
o rodzaju nowotworu
o wielkości guza
o wielkości frakcji proliferującej i fazy w cyklu komórkowym
o jednorodności populacji komórek
o zdolności do naprawy uszkodzeń popromiennych
o stopnia utlenowania komórek guza
o stopnia uwodnienia komórek guza
o reakcji podścieliska guza
Nowotwory wysoce promieniowrażliwe to m.in.:
o chłoniak Hodgkina
o chłoniaki nieziarnicze
o białaczki
o nasieniaki
o mięsak Ewinga
Nowotwory miernie promieniowrażliwe to m.in.:
o płaskonabłonkowe
o gruczołowe
o glejaki
o mięsaki poprzecznie prążkowane
Nowotwory słabo promieniowrażliwe to m.in.:
o rak zarodkowy
o potworniak
o czerniak
o raki i mięsaki wydzielające: śluzowe, maziowe, tłuszczowe
Pojęcie promieniowyleczalności wiąże się z tzw. indeksem terapeutycznym.
Indeks terapeutyczny to stosunek dawki tolerowanej napromienianych tkanek prawidłowych do
średniej dawki letalnej dla komórek nowotworowych guza. W miarę zwiększania dawki leczącej
rośnie ryzyko powikłań.
© 2000-2017 Activeweb Medical Solutions. Wszelkie prawa zastrzeżone.
str. 2/3
kardiolog.pl
Frakcjonowanie
Frakcjonowanie - w zależności od celu leczenia (radykalny lub paliatywny) dokonuje się podziału
dawek, co zmniejsza ryzyko działań niepożądanych, w tym ciężkich poparzeń skóry. Jest to ważne
szczególnie w przypadku leczenia radykalnego, gdzie dawki stosowanego promieniowania są
większe. Do miejscowego wyleczenia nowotworów promienowrażliwych z reguły wystarcza dawka
całkowita 40 Gy w 20 frakcjach.
Zwykle wysokość jednej frakcji ustala się na poziomie 1,8-3,5 Gy 5 dni w tygodniu, jednak istnieją
modyfikacje:
o Hiperfrakcjonowanie - 2 - 3 mniejsze dawki dziennie zamiast jednej
o Przyspieszone frakcjonowanie - skrócenia całkowitego czasu leczenia w wyniku np. zwiększenia
dziennej dawki lub prowadzenia napromieniania w pozostałych 2 dniach tygodnia a nie tylko w
czasie 5 dni roboczych
o Hipofrakcjonowanie - podawanie większych dawek niż standardowe > 4Gy, co przykładowo w
leczeniu paliatywnym może oznaczać podawanie dużych dawek jednorazowo.
Wybór dawki promieniowania
Wybór dawki promieniowania zależy od:
o Typu i zróżnicowania histologicznego nowotworu
o Lokalizacji, zaawansowania i dynamiki wzrostu (ryzyko mikrorozsiewu lub przerzutów odległych)
o Napromienianej objętości, z uwzględnieniem obecności w niej części lub całych narządów
(tkanek) zdrowych, krytycznych dla jakości życia chorego (późne powikłania popromienne)
Dokonanie optymalnego wyboru taktyki i techniki radioterapii wymaga wiedzy o promienioczułości i
promieniouleczalności nowotworu, którego ten wybór dotyczy.
Techniki radioterapii
o Radioterapia standardowa - stosuje się ją gdy w bliskim sąsiedztwie nie ma zdrowych narządów,
tzw. narządów krytycznych - charakteryzujących się małą dawką tolerowaną. Polega ona na użyciu
jednej lub większej liczby wiązek promieniowania o regularnym przekroju w kształcie prostych figur
geometrycznych (przekrój okrągły lub prostokątny).
o Radioterapia konformalna - dostosowawcza - wymaga użycia kilku wiązek, niekoniecznie w
jednej płaszczyźnie i niekoniecznie koncentrujących się w środkowym punkcie guza. Do
stosowania tej techniki konieczne jest trójwymiarowe planowanie leczenia. Można modulować
intensywność dawki za pomocą zmiany przekroju wiązki promieniowania.
o Radioterapia stereotaktyczna - część ciała pacjenta, której leczenie dotyczy, musi być
unieruchamiana precyzyjnie i za każdym razem znajdować się w identycznym ułożeniu. To
najbardziej złożona metoda - wykorzystuje ostro cięte wiązki promieniowania o różnym kącie
ustawienia w różnych płaszczyznach. Metodę tę wykorzystuje się przykładowo w leczeniu małych
guzów mózgu - narząd krytyczny, którym jest mózg, otacza guz i dlatego konieczna jest taka
koncentracja promieniowania aby mózg otrzymał możliwie najmniejszą dawkę.
© 2000-2017 Activeweb Medical Solutions. Wszelkie prawa zastrzeżone.
str. 3/3