docLaudacja II Promotora z okazjI nadanIa tytułu doktora honoris causa
download 
Reklamacja Transkrypt
Laudacja II Promotora z okazjI nadanIa tytułu doktora honoris causa
Laudacja II Promotora z okazji nadania tytułu doktora honoris causa Alessandro Mendiniemu Urszula Smaza-Gralak „Dyskurs” 19, 2015 © for this edition by CNS 2 47 L audacja II Promotor a z ok a zji nadania t y tu łu... Laudacja II Promotora z okazji nadania tytułu doktora honoris causa Alessandro Mendiniemu dr hab. Urszula Smaza-Gralak Dziekan Wydziału Architektury Wnętrz i Wzornictwa Promotor doktoratu honoris causa dla Alessandra Mediniego Wrocław, 1 grudnia 2014 Pani Minister, Panie Ambasadorze, Panie Prezydencie, Magnificencje, czcigodny Doktorancie, dostojni Goście Aleksandro Mendini jest jednym z najwybitniejszych projektantów i artystów XX i XXI wieku, kreatorem nowego rozumienia sztuk, performerem i wizjonerem, przeciwnikiem uniformizacji i prowokatorem dyskutującym z tradycją sztuki, krytykiem i twórcą teorii, myślicielem i komentatorem rzeczywistości. Otrzymał godność doktora honoris causa Politechniki Mediolańskiej, jest członkiem honorowym Bezalel Academy of Arts and Design w Jerozolimie, trzykrotnym laureatem nagrody Compasso d’Oro, został wyróżniony tytułem Chevalier des Arts et des Lettres we Francji, w Nowym Jorku odznaczeniem Architectural League, a ostatnio European Prize for Architecture w Chicago oraz innymi nagrodami i wyróżnieniami. W tym szczególnym miejscu i czasie gościmy wybitną indywidualność sztuk różnych, człowieka, który niestrudzenie polemizuje z kształtem otaczającego świata, który swoją niepowtarzalną osobowością i unikalnym wymiarem twórczej aktywności wpłynął na współczesne rozumienie działań artystycznych we wszystkich „Dyskurs” 19, 2015 © for this edition by CNS „Dyskurs” 19, 2015 © for this edition by CNS „Dyskurs” 19, 2015 © for this edition by CNS 250 Urszula Smaza-Gralak splątanych ze sobą przejawach, respektując delikatność, słabość, wrażliwość i niedoskonałość natury ludzkiej. Fundamentalna rola humanisty, jakim jest w swoich dokonaniach interdyscyplinarnych i tworzeniu wizerunku dla innych kultur oraz symptomy uznania na globalnym rynku sztuki projektowania predestynują go do miana wielkiego intelektualisty naszych czasów. Z ogromną satysfakcją przedstawiam Państwu ikonę i legendę światowego wzornictwa – Alessandro Mendini, Maestro del Disegno. Mistrz urodził się w Mediolanie i wychowywał w zamożnym domu, którego przestrzeń i atmosfera były wypełnione sztuką. Każdego dnia przebywał wśród fascynujących obrazów Alberta Savinio, Andrei de Chirico i Giorgia de Chirico, Gina Severiniego, Massima Campigliego, Giorgia Morandiego, Fortunata Depero oraz dzieł innych włoskich malarzy, które znajdowały się w rodzinnej kolekcji. Otoczenie, w którym dorastał, było nieobojętne dla kreatywności Mendiniego. Inspirowały go dokonania wybitnych architektów transponujących naturę: Antonia Gaudiego i Ericha Mendelsohna oraz humanistów i artystów wiedeńskich: Gustava Klimta, Arnolda Schönberga, Sigmunda Freuda i Oskara Kokoschki, którzy byli jego duchowymi mistrzami, co znajduje wyraz w całokształcie jego wielowymiarowej twórczości. Mendini studiował architekturę na mediolańskiej Politechnice, którą ukończył w 1959 roku. Do roku 1970 współpracował ze stowarzyszeniem projektowania przemysłowego Nizzoli Associati. W 1973 stał się jednym z założycieli awangardowej szkoły wzornictwa i architektury Global Tools, a w roku 1979 dołączył do Studia Alchimia, gdzie pełnił funkcję głównego ideologa. W latach 1970–1976 był redaktorem pisma „Casabella”. Następnie założył czasopismo „Modo”, w którym działał do roku 1981. W latach 1980–1985 został redaktorem naczelnym pisma „Domus”, najstarszego, bo wydawanego od 1928 roku, w całości poświęconego wzornictwu i architekturze. Pismo było „Dyskurs” 19, 2015 © for this edition by CNS 251 L audacja II Promotor a z ok a zji nadania t y tu łu... otwarte na dialog z ludźmi tworzącymi kulturę lat osiemdziesiątych. Poza oficjalnym obiegiem Mendini redagował i wydawał także autorski magazyn „Ollo”, gdzie propagował swoją koncepcję banal design, którego wytwory podnosił do rangi dzieł sztuki. Namiętność artysty do pisania i literatury przejawia się zarówno w zakresie tworzenia teorii i uprawiania krytyki artystycznej, jak również w prowadzonej z dużym rozmachem i przez wiele lat działalności redakcyjnej oraz wydawniczej. Jak sam twierdzi, pisanie ma ścisły związek z projektowaniem i podkreśla: To dzięki pisaniu, a nie rysunkowi, odnalazłem moją świadomość projektowania. W każdej ze swoich wypowiedzi dawał dowody perfekcyjnego i precyzyjnego posługiwania się językiem i znajomości retoryki, co służyło mu nie tylko do definiowania siebie samego pod względem teoretycznym, ale przede wszystkim do interpretacji własnych idei i koncepcji wzornictwa. Równolegle z działalnością popularyzującą wzornictwo i sztukę artysta podejmuje się licznych realizacji. Są wśród nich takie projekty, które stawiają Mendiniego w pozycji outsidera w środowisku architektów i projektantów. Tę sytuację skomentował uwagą, że włoski design należy do awangardy, jeśli chodzi o podejście do sztuki, a jednocześnie posiada cechy konserwatywne architektury. Jak piszą o nim krytycy: Był tak pesymistycznie nastawiony do «ofiar architektury», ludzi, którzy są przez nią zbrutalizowani i sparaliżowani, że postanowił poświęcić się innym dyscyplinom. Kontrowersyjnymi przedmiotami, zaprojektowanymi w połowie lat siedemdziesiątych, […] ogłosił swój pogląd, że egzystencja artysty jest pozbawiona perspektyw, co zademonstrował w kolażu bez koloru, w którym ustawił swój portret obok fotografii więźnia obozu koncentracyjnego w Mauthausen. Jednak, mimo głoszonych przez artystę poglądów, był to okres najbardziej ekspresyjnego, awangardowego i symbolicznego połączenia w wizualną całość projektowania i sztuki. „Dyskurs” 19, 2015 © for this edition by CNS 252 Urszula Smaza-Gralak Powstały wtedy kultowe obiekty: Ad uso spirituale – „przedmioty do użytku duchowego” i „przedmioty poza czasem”, niezrównane w swej mistrzowskiej i niekończącej się formie Mobile infinito oraz szczególnie wyróżniający się filozoficzną wymową, a jednocześnie bliski człowiekowi przedmiot, krzesło Lassú, zrealizowane w wielu technikach i wymiarach – od pomnika mebla aż po piccola produzzione. Jego inicjatywy w kreowaniu wizerunku kolejnych pism i ich prowadzenia biegły równolegle ze stworzeniem manifestu i powstaniem grupy Alchimia, co w efekcie doprowadziło do powołania nurtu designu radykalnego, architektury postmodernistycznej i włoskiej transawangardy z lat 70. i 80. ubiegłego wieku. Zgodnie z preferowanymi przez Alchimię zasadami, ale też odpowiadając na kulturową pustkę produkowanych przemysłowo i masowo przedmiotów, a także wychodząc naprzeciw oczekiwaniom konsumenta, Mendini wprowadza do swoich projektów jaskrawe kolory i dekoracje z jednej strony – z drugiej, odrzucając modernistyczny postulat czystej funkcjonalności, nadaje tym przedmiotom charakter dzieł sztuki. Owe przedmioty-manifestacje mają na celu uświadomić odbiorcy, że już nic całkowicie nowego nie może być zaprojektowane ponad to, co zostało stworzone w przeszłości. Artysta chciał w ten sposób przeciwstawić się koncepcjom modernizmu, którego oczywistą konsekwencją stawał się dominujący i wszechogarniający konsumpcjonizm. Niemożność tworzenia nowatorskich form Mendini zastępuje wówczas dowcipną sekwencją znaczeń, wzbogaconą elementami emocjonalnymi i duchowymi – poezją, fetyszem i rytuałem jako istotnymi czynnikami wpływającymi na proces projektowania i przeprojektowywania, w nieobojętny i charakterystyczny dla jego twórczości sposób, który był inspirowany abstrakcyjną sztuką futurystów, kubistów, pointylistów i impresjonistów. Sam będąc zagorzałym zwolennikiem eklektyzmu, traktował ten styl jako narzędzie pracy. „Dyskurs” 19, 2015 © for this edition by CNS 253 L audacja II Promotor a z ok a zji nadania t y tu łu... Antydesign Mendiniego polegać będzie odtąd na niejednoznaczności, mieszaniu stylów i konwencji oraz zabawnej, artystycznej redefinicji przedmiotu. Klasyczne obiekty otrzymują nowe, współczesne życie. Tak powstaje redesign produkowanych przemysłowo krzeseł Michaela Thoneta, Marcela Breuera, Gia Pontiego, Charlesa Renniego Mackintosha, Gerrita Rietvelda i Vernera Pantona. W hołdzie dla Bauhausu powstaje Sofa Kandinsky, a z innych powodów, najsłynniejsze z dzieł, fotel dla Prousta (Poltrona di Proust), który przeszedł wiele transformacji i jest produkowany do dzisiaj w różnych skalach i wariantach. Przywołanie nazwiska Marcela Prousta w nazwie siedemnastowiecznego fotela, pokrytego magiczną impresją barw podziwianych na płótnach Paula Signaca, jest wsparciem tezy o istnieniu emocji w odbiorze sztuki oraz poezji w świecie designu. Takie działanie, które jest mistrzowską narracją, stało się jednocześnie szeptem i krzykiem w ponadczasowym przesłaniu o poszukiwaniu straconego czasu. W roku 1989, wzorem włoskich mistrzów krawieckich, wspólnie z bratem Francesco, założył jedyną w swoim rodzaju pracownię Atelier Mendini, która działa w Mediolanie od ponad 25 lat do dzisiaj. Fundamentami działalności Atelier są otwartość, praca i współpraca. Zwyczajem, jaki wprowadzili bracia Mendini, jest częste zapraszanie do realizacji projektów ludzi młodych, twórców z wielu krajów na różnych kontynentach, artystów z krajów Trzeciego Świata, artystów sławnych i tych mniej znanych, malarzy, fotografików, projektantów, pisarzy i architektów, a czasem też więźniów. Naturalną konsekwencją takiego aliansu strategicznego jest komplementarność odmian i stylów, partnerstwo międzynarodowe, a co więcej, reakcja na praktyki monopolistyczne. Opierając idee projektowe o wspomniane priorytety, Studio opracowuje duże projekty architektoniczne i wnętrzarskie, projekty przedmiotów do produkcji na szerszą skalę oraz niskonakładowe lub wręcz pojedyncze egzemplarze. „Dyskurs” 19, 2015 © for this edition by CNS 254 Urszula Smaza-Gralak Nie sposób w tym miejscu nie wymienić choćby sztandarowej pozycji w pracy braci Mendinich – Muzeum Groninger na wyspie w holenderskim mieście Groningen, które okazało się być przestrzennym kolażem, metafizycznym miejscem, realizacją zapisanych w ołówkowych szkicach wyobrażeń artysty o utopii, miejscu idealnym lub nieistniejącym, w którym znalazły się: […] antyczne przedmioty razem ze współczesnymi, małe z wielkimi, rzemiosło z wzornictwem przemysłowym, instalacje, dźwięki, fotografie, filmy i dokumenty związane ze sztuką z najbardziej różniących się od siebie zakątków świata. W Studio powstają też inne znaczące projekty architektoniczne, w których dominuje koncepcja miejsc w przestrzeni publicznej o silnym ładunku empatii, poetyki i symboliki. Atomowe piekło Hiroszimy zostało zinterpretowane w formie Torre del Paradiso poświęconej ofiarom wybuchu jądrowego na wyspie. W atelier powstają także projekty galerii, całych dzielnic, sieci sklepów, domów prywatnych i hoteli, fabryk i biurowców, kompleksów sportowych, parków i dworców. Przedsięwzięciem, które stanowi syntezę zabawy z przestrzenią oraz trwającego nieustannie procesu integrowania twórców i dyscyplin w komplementarną, niezwykle złożoną wizualnie całość kompozycyjną, jest realizowany od wielu lat projekt przebudowy kolejnych stacji metra w Neapolu. Mendini reżyseruje przestrzenny patchwork tworzony wspólnie z artystami pochodzącymi z różnych kręgów kulturowych, posługujących się innymi językami, wyznających odmienne ideologie; tworzy w ten sposób podziemną i naziemną galerię sztuki oraz scenografię miasta w mieście, podnosząc walor estetyczny miejsc publicznych jako sztukę dostępną dla wszystkich. Twórczy i poszukujący temperament Alessandra sprawia, że jego dokonania obejmują także inne obszary artystycznej kreacji, nie tylko te z zakresu rysunku, malarstwa i rzeźby, projektowania wnętrz i sztuki użytkowej, ale również mody, scenografii, muzyki i poezji. „Dyskurs” 19, 2015 © for this edition by CNS 255 L audacja II Promotor a z ok a zji nadania t y tu łu... Artysta kreuje świat magicznych i bajecznych mebli, prototypów, obrazów, tekstów, scenerii, instalacji oraz sytuacji, złożonych i kontrowersyjnych, paradoksalnych i żartobliwych literacko, które trwają, współegzystują i oddziałują totalnie na otoczenie. Spektrum artystycznych dokonań w dorobku Maestra Mendiniego zawiera się w nienazwanej dotąd galaktyce, pomiędzy mikro a makro, pomiędzy kreską a plamą, płaszczyzną a bryłą, statyką a dynamiką, harmonią a kontrastem, światłem a barwą, pomiędzy iluzją a rzeczywistością. Przedmioty Mendiniego objawiają się zaskakującą stylizacją formy, oryginalnym łączeniem materiałów lub barw pozornie do siebie niepasujących, często szokują kontrowersyjnym detalem wypowiedzi, nierzadko dyskusyjnym kalejdoskopem metafor i nie tylko przez to są unikalne i rozpoznawalne. Kolory Mendiniego, jak na płótnach impresjonistów, są oświetlone innym słońcem, a jego obiekty wyróżnia radość i pasja tworzenia. Alessandro mówi o sobie, że „czuje się wyspecjalizowanym amatorem”, często też bywa określany jako artysta, który się bawi, ale w bardzo poważny sposób. Wszechstronna działalność Mistrza dowodzi, że gdy Mendini się bawi, nie chodzi mu o igraszki same w sobie, o kreatywne wytwory fantazji, które inteligentnie sprzedaje na postmodernistycznym rynku, pełnym przecież pięknych i pustych przedmiotów. Przedmioty i budynki projektu Mendiniego mają w sobie moralną konsekwencję, ponieważ Mendini to twórca, który mimo ogromnego sukcesu swych dzieł wciąż je podważa, […] i twardo stoi na stanowisku, że należy «malować, nie projektować» i nieustannie poszukiwać w sobie myślenia wizualnego. Artysta stworzył język wymyślonych form, znaków i symboli, które nazwał stilemi. Ten abstrakcyjny alfabet, który sam opisał, stał się dowcipną sygnaturą, a zarazem znakiem rozpoznawczym wielu jego prac. „Dyskurs” 19, 2015 © for this edition by CNS 256 Urszula Smaza-Gralak Twierdząc, że wiek XX kończy się bez awangardy, Mendini tworzy prowokujące projekty, które zmieniają oblicze włoskiego designu i poddają pod dyskusję dyktaturę „dobrej formy,” a także pozostają w opozycji do intelektualnej i kulturowej pustki, którą przedstawiała era industrialna. Wprowadza więc banał i kicz i tym samym wyraźnie przełamuje dotychczasowe myślenie o bel disegno. Uwarunkowane historią braki w produktach wzornictwa przemysłowego próbuje konsekwentnie wypełniać swoimi pracami w celu […] wyswobodzenia estetycznego języka formalnego i figuratywnego z getta sztuki wzniosłej po to, aby przenieść go na grunt życia codziennego, ale też, uznając powszechną dostępność sztuki, udowadnia, że na rynku jest miejsce dla nowej kategorii sztuki użytkowej. W czasie określanym jako epoka mechanicznej reprodukcji, Mendini staje się doradcą w firmie Alessi. Od tego momentu następuje prawdziwa fuzja designu i sztuki. Za pomocą niezliczonych zabiegów ideowo-formalnych artysta tworzy wielotematyczne kolekcje przedmiotów zaprojektowanych tak, aby najlepiej służyły celom, dla których były przeznaczone – z tą jednak różnicą, że Mendini za każdym razem niejako „obsadza je w nowych rolach”, a wykorzystując ich warstwę wizualną, dodatkowo snuje wokół przedmiotu opowieści, często odwołując się do tradycji, pamięci i konotacji innych niż użytkowe. Odtąd granica dzieląca sztukę i projektowanie zostaje zdecydowanie podważona. Efektem współpracy z wieloma znanymi i uznanymi na rynku sztuki wzorniczej firmami są wysmakowane serie mebli i przedmiotów, w tym obiektów codziennego użytku, ale i obiektów okazjonalnych, prowokujących lub kontrowersyjnych, często nie służących niczemu, choć dla wszystkich tych, którzy chcieliby je mieć. Do wyróżniających się w tej mierze należą kolekcje inspirowane twórczością wybranych artystów lub stylów: Museum Market, Tea & Coffee Piazza, Tea & Coffee Towers oraz rzeźby do instalacji, głowy wojowników, „Dyskurs” 19, 2015 © for this edition by CNS 257 L audacja II Promotor a z ok a zji nadania t y tu łu... antropomorficzne wazy, inne naczynia, przedmioty i akcesoria, aż po te najbardziej znane, tworzące domowy pejzaż, kuchenne przybory z serii Anna G, odwzorowujące sylwetkę i gesty kobiety, a przez to mające wymowną ekspresję i… już dwudziestoletnią metrykę. Specjalną edycję przedmiotów Mendini dedykuje mężczyznom, proponując im swoją własną, przeskalowaną normę wizualizacyjną, a nazywa ją Mobili per Uomo. Każde z dzieł artysty, niezależnie od rodzaju obiektu, jego skali, przeznaczenia i adresata, staje się medium łączącym przeszłość z teraźniejszością, teraźniejszość z przyszłością i przeszłość z przyszłością. Mając świadomość banalności, a wręcz kiczu przedmiotów produkowanych seryjnie, wyraża pogląd: Kicz jest nowym modelem estetyki. […] Obecność kiczu jest silna, nieunikniona, szeroko rozpowszechniona i dominująca. […] Niezależnie od tego, jak bardzo nim pogardzamy, kicz jest częścią ludzkiego losu. Cytując Milana Kunderę w dyskusji na temat tego zjawiska, Włoch konstatuje: […] nie pozostaje nic innego, jak estetykę kiczu wykorzystać. Mendiniego nie interesuje, jak sam mówi, projektowanie, ale wyrażanie problemów projektowania i sztuki. Najważniejszą rzeczą w projektowaniu jest tworzenie przedmiotów z duszą. Od niepamiętnych czasów na świecie obiekty posiadały dusze – zawierały wartości duchowe całego gatunku ludzkiego i narodów. Seryjny produkt rewolucji przemysłowej wciąż poszukuje swojej utraconej duszy. Dzisiejsze obiekty designerskie nie zasłużyły jeszcze na to, aby można je było umieścić obok przedmiotów z antropologii historycznej. […] Oczywiste jest, że problem nie tkwi w języku estetyki, a raczej w utopijnej i radykalnej zmianie w naszych sercach. Innymi słowy, to kwestia nowych modeli cywilizacji, które zastępują wartości ekonomiczne ludzkimi. Według Mendiniego sztuka jest dziś utopijną wizją świata lepszego moralnie, jednym z głównych tematów refleksji i źródłem uczuć. Sztukę „Dyskurs” 19, 2015 © for this edition by CNS 258 Urszula Smaza-Gralak nie tylko należy podziwiać, szanować i opisywać, trzeba się z nią zaprzyjaźnić i zżyć, prawie tak jak z domownikiem. Oto dlaczego w każdym domu jest tyle przedmiotów rytualnych. Swoją niepowtarzalną osobowością Alessandro Mendini naznaczył wiele miejsc na kulturalnej mapie świata. W Polsce gości po raz drugi. Jego obecność będzie kojarzona z tymi wydarzeniami, które na zawsze już wpisały się w historię i kulturę naszego kraju. Rok 2004, kiedy przystępowaliśmy do Unii Europejskiej, i rok 2014, kiedy jesteśmy w przededniu realizacji programu sztuk wizualnych w ramach Wrocław Europejska Stolica Kultury 2016. Kultura odzyskuje pamięć w postmodernizmie i nie chodzi tu o historię sztuki, ale o historię tradycji i jej kulturowe hybrydy. Podobne założenia były domeną twórców włoskiej transawangardy, bowiem rodziła się ona na skutek kryzysu wartości kulturowych. Artyści tego nurtu, programowo odrzucając imperatyw nowości na korzyść przywrócenia pierwotnego sensu sztuce i artystom, wyrażali niepokoje swojej epoki. Mendini obserwuje, komentuje i kreuje godny naśladowania, oparty na ponadczasowych przesłaniach wizerunek świata, w którym żyjemy. Stymuluje nowe tendencje, w których fuzja designu i sztuki oraz architektury i designu odnajduje swój rodowód w szlachetnych wartościach, kształtowanych przez stulecia od momentu, kiedy człowiek uderzył kamieniem o kamień i rozniecił ogień. W drugiej połowie XX w. wyrafinowana inteligencja człowieka skrzyżowała się z mądrością natury. Powracająca w każdym z dzieł artysty myśl o człowieku zagubionym w beznadziejnym chaosie współczesnych czasów, wyrażona za pomocą kolorowych powierzchni wolnych od uprzedzeń ideologicznych i stylistycznych ograniczeń, które pulsują magią znaczeń i asocjacji, tworzy inną wizję świata, takiego, w którym człowiek może odnaleźć swoje miejsce w przestrzeni wyznaczonej przez niebo i ziemię, „Dyskurs” 19, 2015 © for this edition by CNS 259 L audacja II Promotor a z ok a zji nadania t y tu łu... śmiertelność i nieśmiertelność. Byłoby więc ogromnym uproszczeniem nazwać go jedynie wielkim i innowacyjnym projektantem. Na prośbę grupy młodych projektantów, by narysował, jak postrzega samego siebie, Mendini odpowiedział: Cóż, a więc dłonie w precyzyjnym geście. Do tego… ubiór Arlekina. Właśnie taki jestem. „Dyskurs” 19, 2015 © for this edition by CNS
