Rozpowszechnienie nadciśnienia tętniczego wśród uczestników

Maciak
Probl
HigA Epidemiol
i wsp. Rozpowszechnienie
2009, 90(3): 325-331
nadciśnienia tętniczego wśród uczestników Programu Profilaktyki ...
325
Rozpowszechnienie nadciśnienia tętniczego wśród
uczestników Programu Profilaktyki Wczesnego Wykrywania
Chorób Układu Krążenia w mieście średniej wielkości
The prevalence of hypertension among the participants of Cardiovascular Prophylactic
Programme in a middle-sized city
Aleksandra Maciak 1/, Irena Maniecka-Bryła 1/, Marek Bryła 2/
1/
2/
Zakład Epidemiologii i Biostatystyki, Katedra Medycyny Społecznej i Zapobiegawczej, Uniwersytet Medyczny w Łodzi
Zakład Medycyny Społecznej, Katedra Medycyny Społecznej i Zapobiegawczej, Uniwersytet Medyczny w Łodzi
Wprowadzenie. Nadciśnienie tętnicze uznawane jest przez towarzystwa
kardiologiczne na świecie za niezależny czynnik ryzyka niedokrwiennej
choroby serca. Do najistotniejszych przyczyn nadciśnienia zalicza się
nieprawidłową dietę bogatą w sód i tłuszcze nasycone, palenie papierosów,
niską aktywność fizyczną, nadwagę oraz otyłość, stres oraz nadużywanie
alkoholu. Według wyników WOBASZ w Polsce na nadciśnienie cierpi 36%
dorosłej ludności.
Cel. Ocena częstości występowania nadciśnienia tętniczego wśród
uczestników Programu Wczesnego Wykrywania Chorób Układu Krążenia
realizowanego w mieście średniej wielkości.
Materiał i metody. Badanie przeprowadzono w okresie od lutego do
kwietnia 2008 r. pośród pacjentów jednego z NZOZ w Zgierzu, w woj.
łódzkim. Badaniem objęto 124 osoby w wieku 35-55 lat. Narzędziem
zastosowanym w badaniu był kwestionariusz wywiadu składający się
z 41 pytań dotyczących stylu życia respondentów. Ankietowani mieli
dokonywany, zgodnie z aktualnymi założeniami światowych towarzystw
naukowych, 2-krotny pomiar ciśnienia tętniczego krwi. Pomiaru dokonywano
po 5-10 minutowym odpoczynku. Za ciśnienie optymalne uznano wartości
<120/<80 mm Hg, za ciśnienie prawidłowe 120-129/80-84 mm
Hg, za prawidłowe wysokie 130-139/85-90 mm Hg, zaś nadciśnienie
diagnozowano przy wartościach ≥140/≥90 mm Hg. U wszystkich
badanych zmierzono masę ciała i wysokość ciała. W laboratorium wykonano
następujące badania diagnostyczne: stężenie cholesterolu całkowitego,
frakcji LDL i HDL, trójglicerydów i glukozy na czczo.
Wyniki. Nadciśnienie występowało u 39,5% badanych. Występowało ono
2-krotnie częściej wśród badanych mężczyzn w porównaniu z kobietami.
Nadciśnienie było najbardziej rozpowszechnione wśród najstarszych
uczestników badania. Wykazano istotną statystycznie zależność pomiędzy
nadciśnieniem, a czasem przeznaczanym na aktywność fizyczną, spożyciem
soli, stopniem odczuwanego stresu oraz masą ciała badanych.
Introduction. According to the cardiologic societies, hypertension is one
of the main, independent risk factors for cardiovascular system diseases.
Hypertension is related to lifestyle and such factors as smoking, improper
diet, sedentary life style, alcohol abuse, overweight, obesity and stress.
29% of the Polish population suffer from hypertension.
Aim. Presentation of the prevalence of hypertension among the participants
of the Cardiovascular Prophylactic Programme, conducted in a middlesized city.
Material and methods. The study was conducted in 2008, from February
till April in one of the outpatient medical clinics in Zgierz, the Lodz province.
The study sample comprised 124 people, aged from 35 to 55 years. The
research tool was a questionnaire survey containing 41 questions concerning
the respondents’ lifestyles. All respondents had their blood pressure
measured twice, after a 5-10-minute rest. The optimum blood pressure was
assessed as <120/<80 mm Hg, normal 120‑129/80‑84 mm Hg, high
normal 130-139/85-90 mm Hg. Hypertension was diagnosed when the
level of blood pressure was higher than (or equal to) 140/90 mm Hg.
Results. Hypertension was diagnosed in 39.5% of the respondents. It
was twice as frequent in men than in women. Hypertension was more
frequent among the respondents aged 50-55 years. The study revealed
that hypertension corresponded with low physical activity, high salt intake,
stress and excess body mass.
Conclusion. The results of the study show that there is a strong need
to implement health promoting actions, contributing to reduction of the
prevalence of hypertension among middle-sized populations.
Key words: hypertension, risk factors, prophylactic programme, a middlesized city
Wniosek. Wyniki badania uzasadniają potrzebę intensyfikacji działań na
rzecz promowania zachowań prozdrowotnych wśród społeczności lokalnych,
zmierzających do ograniczenia występowania nadciśnienia tętniczego.
Słowa kluczowe: nadciśnienie tętnicze, czynniki ryzyka, program
profilaktyczny, miasto średniej wielkości
© Probl Hig Epidemiol 2009, 90(3): 325-331
www.phie.pl
Nadesłano: 10.09.2009
Zakwalifikowano do druku: 28.09.2009
Adres do korespondencji / Address for correspondence
Dr hab. med. Irena Maniecka-Bryła
Kierownik Zakładu Epidemiologii i Biostatystyki, Katedra Medycyny
Społecznej i Zapobiegawczej Uniwersytetu Medycznego w Łodzi
ul. Żeligowskiego 7/9, 90-752 Łódź
tel. (42) 639-32-72; (42) 639-32-65, e-mail: [email protected]
326
Probl Hig Epidemiol 2009, 90(3): 325-331
Wprowadzenie
Nadciśnienie tętnicze zostało uznane towarzystwa kardiologiczne na świecie, w tym europejskie
i polskie, za niezależny czynnik ryzyka choroby niedokrwiennej serca. Nadciśnienie tętnicze, określane
jako nadmierny nacisk krwi, wywierany na ścianę
tętnic, stanowi jedną z najważniejszych i co najistotniejsze – odwracalnych przyczyn zgonów z powodu
chorób układu sercowo-naczyniowego [1]. Zgodnie
z zaleceniami Polskiego Towarzystwa Nadciśnienia
Tętniczego z 2003 r., potwierdzonych w 2007 r. przez
ekspertów europejskich (ESH/ESC – European ­Society
of Hypertension/ ­ European Society of Cardiology),
wartości ciśnienia tętniczego krwi zostały sklasyfikowane w cztery główne grupy [2,3,4,5]. Za optymalne
uznaje się wartości wynoszące poniżej 120 mm Hg dla
ciśnienia skurczowego (SBP – Systolic Blood Pressure)
i poniżej 80 mm Hg dla ciśnienia rozkurczowego
(DBP – Diastolic Blood Pressure) [6]. Za ciśnienie
prawidłowe uznaje się wartości 120-129 mm Hg dla
ciśnienia skurczowego i 80-84 mm Hg dla ciśnienia
rozkurczowego. Przy wartościach ciśnienia tętniczego skurczowego 130-139 mm Hg i rozkurczowego
85‑89 mm Hg mówimy o ciśnieniu wysokim prawidłowym. Nieco inną klasyfikację ciśnienia tętniczego
wprowadził w 2003 roku zespół ekspertów amerykańskich [2,3,4,5,7,8]. Porównanie obu klasyfikacji
przedstawia tabela I.
Tabela I. Klasyfikacje ciśnienia tętniczego
Table I. Blood pressure classifications
Ciśnienie tętnicze / Blood Pressure
skurczowe
/ diastolic
(mm Hg)
rozkurczowe
/ systolic
(mm Hg)
PTNT 2003, ESH/ESC
2007
JNC 7 (2003)*
<120
<80
optymalne
prawidłowe
120-129
80-84
prawidłowe
130-139
85-89
wysokie prawidłowe
stan poprzedzający
nadciśnienąie
* VII Report National Committee 2003
Nadciśnienie tętnicze stwierdza się, gdy wartości ciśnienia skurczowego i rozkurczowego osiągają
odpowiednio powyżej (bądź są równe) 140 i 90
mm Hg. Dla nadciśnienia tętniczego została wprowadzona odpowiednia klasyfikacja wyróżniająca
nadciśnienie łagodne (140-159/90-99 mm Hg),
umiarkowane (160-179/100-109 mm Hg) oraz ciężkie (≥180/≥110 mm Hg). Dodatkowo wyróżnia się
izolowane nadciśnienie skurczowe, występujące przy
prawidłowych wartościach ciśnienia rozkurczowego
[3]. Powyższe kryteria stanowią podstawę do wdrożenia leczenia jak i oszacowania ryzyka sercowego
w przypadku osób cierpiących na to zaburzenie [9].
Ze względu na fakt, że nadciśnienie tętnicze może
przebiegać bezobjawowo lub objawiać się jedynie bólami głowy [10], wczesne rozpoznanie i postawienie
diagnozy ma kluczowe znaczenie zarówno w leczeniu,
jak i zapobieganiu związanych z nim powikłań.
Etiologia nadciśnienia tętniczego jest bardzo
złożona. Około 95% przypadków nadciśnienia to
nadciśnienie pierwotne [11], określane również jako
samoistne bądź idiopatyczne [9]. Wartości ciśnienia
tętniczego zmieniają się wraz z wiekiem. Ciśnienie
skurczowe i rozkurczowe rośnie zgodnie do ok. 60 r.ż.,
zaś po przekroczeniu tego wieku, można zaobserwować spadek wartości ciśnienia rozkurczowego, przy
ciągłym wzroście skurczowego, co znacznie oddziałuje
na wartości tętna [6,12]. Z badań epidemiologicznych
wynika również, że zazwyczaj młodzi mężczyźni wykazują wyższe wartości ciśnienia niż kobiety w tym
samym wieku, jednak w późniejszym wieku to kobiety
mają wyższe wartości ciśnienia niż mężczyźni [12].
W przypadku obu płci częściej, bo w ponad połowie
przypadków, w starszym wieku występuje izolowane nadciśnienie skurczowe [1,9]. Nadciśnienie
pierwotne coraz częściej jest rozpoznawane u dzieci
i młodzieży. Zazwyczaj jest ono uwarunkowane genetycznie. Większość dzieci, których rodzice cierpią
na nadciśnienie pierwotne, jest bardziej podatna na
wystąpienie tego zaburzenia. Nie ma jednej, głównej
przyczyny nadciśnienia pierwotnego. Na jego pojawienie się wpływa bardzo wiele elementów stylu życia.
Do najistotniejszych przyczyn nadciśnienia zalicza się
nieprawidłową dietę bogatą w sód i tłuszcze nasycone,
palenie papierosów, niską aktywność fizyczną, nadwagę oraz otyłość, stres oraz nadużywanie alkoholu
[12,13,14].
W Polsce wg wyników badania NATPOL PLUS na
nadciśnienie cierpi 29% społeczeństwa, co oznacza, że
nadciśnienie występuje u 8,6 mln osób. U 1/3 społeczeństwa stwierdzono w badaniu ciśnienie prawidłowe
wysokie. Natomiast ciśnienie optymalne lub prawidłowe wystąpiło u ok. 1/5 ludności [5]. Podobne wyniki
uzyskano w wieloośrodkowym badaniu stanu zdrowia
ludności WOBASZ, gdzie wśród ludności w wieku
20‑74 lata nadciśnienie stwierdzono u 36%. Nadciśnienie częściej występuje w populacji mężczyzn – 42,1%,
niż u kobiet – 32,9% [13]. Według wyników badania
NATPOL PLUS, nadciśnienie tętnicze wystąpiło
w największym odsetku wśród ludności powyżej 59 r.ż.
W tym przypadku częściej na nadciśnienie chorowały
kobiety, zaś w młodszych grupach wieku to mężczyźni
byli bardziej podatni na to zaburzenie [5].
Cel
Ocena częstości występowania nadciśnienia
tętniczego wśród uczestników Programu Wczesnego
Wykrywania Chorób Układu Krążenia realizowanego w mieście średniej wielkości. W pracy omówiono
zależności pomiędzy występowaniem nadciśnienia
tętniczego a zmiennymi związanymi ze stylem życia
Maciak A i wsp. Rozpowszechnienie nadciśnienia tętniczego wśród uczestników Programu Profilaktyki ...
Materiał i metody
Program Profilaktyki Kardiologicznej realizowany
jest na terenie Polski od 2000 r. Do drugiego kwartału
2003 r. pieczę nad Programem sprawowały poszczególne oddziały kas chorych. W wyniku przemian
organizacyjnych systemu opieki zdrowotnej w naszym
kraju, od drugiego kwartału 2003 r. ten program profilaktyczny kontynuowany jest z ramienia Narodowego
Funduszu Zdrowia pod rozszerzoną nazwą Program
Profilaktyki Wczesnego Wykrywania Chorób Układu
Krążenia. Zgodnie z założeniami Program skierowany
jest do osób mających 35, 40, 45, 50 i 55 lat, zaś elementem dyskwalifikującym do udziału w Programie
jest wcześniej rozpoznana choroba układu krążenia
i(lub) cukrzyca.
Badanie przeprowadzono w okresie od lutego
do kwietnia 2008 r. pośród pacjentów jednego z niepublicznych zakładów opieki zdrowotnej w Zgierzu,
w woj. łódzkim liczącym w 2006 r. 58.181 mieszkańców [14].
Badaniem objęto 124 osoby, w tym 75 kobiet i 49
mężczyzn, w wieku od 35 do 55 r.ż., uczestniczących
w Programie Profilaktyki Wczesnego Wykrywania
Chorób Układu Krążenia. Narzędziem zastosowanym
w badaniu był kwestionariusz wywiadu składający
się z 41 pytań dotyczących stylu życia respondentów.
W konstrukcji kwestionariusza wyodrębniono pięć
bloków tematycznych. Pierwsze 6 pytań dotyczyło
cech demograficznych i społecznych pacjenta (tj. płeć,
wiek, wykształcenie, masa ciała i wysokość ciała). Kolejne bloki tematyczne dotyczyły aktywności fizycznej,
diety, palenia tytoniu oraz stresu. Ankietowani mieli
dokonywany, zgodnie z aktualnymi założeniami światowych towarzystw naukowych, dwukrotny pomiar
ciśnienia tętniczego krwi. Pomiaru dokonywano po
5-10 minutowym odpoczynku. Za ciśnienie optymalne uznano wartości<120/<80 mm Hg, za ciśnienie
prawidłowe 120-129/80-84 mm Hg, za prawidłowe
wysokie 130-139/85-90 mm Hg, zaś nadciśnienie
diagnozowano przy wartościach ≥140/≥90 mm Hg.
U wszystkich badanych mierzono masę ciała i wysokość ciała zaś w laboratorium oznaczono stężenie
cholesterolu całkowitego, frakcji LDL i HDL, trójglicerydów, stężenie glukozy na czczo.
Uzyskane wyniki badań zostały zakodowane
i wprowadzone do bazy danych arkusza kalkulacyjnego Microsoft Excel. Dzięki tak skonstruowanej bazie
możliwe było dokonanie niezbędnych obliczeń i analiz
statystycznych.
Analiza statystyczna obejmowała miary przeciętne, tj.: średnia arytmetyczna, mediana oraz modalna,
zaś spośród miar rozrzutu wykorzystano współczynnik
zmienności i odchylenie standardowe. Analiza statystyczna opierała się również na określeniu zależności
pomiędzy poszczególnymi zmiennymi. W tym celu
zastosowano test niezależności c2, zaś obliczeń dokonywano na poziomie istotności p=0,05. W celu
określenia siły zależności wykorzystywano wskaźnik Q-Yule’a (w przypadku tablic czteropolowych)
i wskaźnik C-Perasona (przy tablicach o liczbie pół
większych niż cztery). Ze względu na liczebność
próby strukturę według analizowanych zmiennych
przedstawiono za pomocą frakcji.
Wyniki
Wyniki przeprowadzonego badania alarmują,
wskazując, iż nadciśnienie tętnicze w badanej grupie dotyczyło aż 39,5% osób. 23,4% miało ciśnienie
optymalne, 21,8% wysokie prawidłowe, zaś 15,3%
prawidłowe. Prawie połowa badanych mężczyzn miała
nadciśnienie, przy czym występowało ono dwukrotnie
częściej niż w grupie badanych kobiet. 11 spośród 49
mężczyzn uczestniczących w badaniu miało ciśnienie
wysokie prawidłowe, a ciśnienie prawidłowe stwierdzono u 8 mężczyzn, optymalne natomiast tylko u 5.
W strukturze kobiet taka sam liczba badanych (po
24 osoby) miała nadciśnienie i ciśnienie optymalne.
Ciśnienie wysokie prawidłowe stwierdzono u 16 kobiet
objętych badaniem, prawidłowe natomiast u 11 kobiet.
Strukturę badanych według płci i wartości ciśnienia
przedstawiono na ryc. 1.
Średnia wartość ciśnienia rozkurczowego dla całej
badanej grupy wyniosła 132,8 mm Hg, skurczowego
zaś 83,1 mm Hg. Średnie wartości ciśnienia były nieco
wyższe w grupie badanych mężczyzn (138,2/85,8
mm Hg) w porównaniu z grupą biorących udział
w badaniu kobiet (129,2/81,4 mm Hg). Na poziomie
istotności p=0,05 stwierdzono istotną statystycznie
zależność umiarkowanej mocy pomiędzy płcią a wartością ciśnienia tętniczego krwi (c2=8,803; p≤0,05;
C=0,257).
0,6
frakcja /fraction
uczestników Programu, tj.: aktywność fizyczna, dieta,
palenie tytoniu, spożywanie alkoholu oraz stres.
327
0,51
0,32
0,32
0,3
0,11
0,16 0,15
0,22 0,21
0
optymalne
/optimum
prawidłowe
/normal
mężczyźni / males
prawidłowe wysokie nadciśnienie
/high normal
/hypertension
kobiety / females
Ryc. 1. Struktura badanych – wg płci i kategorii ciśnienia tętniczego
krwi (frakcje)
Fig. 1. Respondents by gender and blood pressure categories
(fraction)
328
Probl Hig Epidemiol 2009, 90(3): 325-331
Wykazano również zależność statystyczną pomiędzy wiekiem a wartością ciśnienia tętniczego
(c2=31,270; p≤0,05; C=0,449). Nadciśnienie było
najbardziej rozpowszechnione wśród najstarszej grupy
wieku, a więc wśród osób od 50 do 55 r.ż. 21 badanych spośród 31 w tym wieku miało nadciśnienie.
­Nadciśnienie występowało również często u osób
w wieku 45-49 lat i 40-44 lata, zaś w najmłodszej grupie wieku (35-39 lat) najbardziej rozpowszechnione
było ciśnienie optymalne. Dokładne przedstawienie
omawianych danych zawiera tabela II.
W badaniu starano analizie poddano zależność
między wysokością ciśnienia tętniczego a samooceną
stanu zdrowia w próbie badanej. Wyniki wykazały, że
im częściej występowało nadciśnienie, tym gorsza była
samoocena stanu zdrowia. Wśród osób z prawidłowym ciśnieniem tętniczym większość określała swój
stan zdrowia jako dobry. Wśród badanych, u których
zdiagnozowano nadciśnienie, najczęściej podawano
ocenę przeciętnego bądź bardzo złego stanu zdrowia
(tab. III).
Najistotniejszym elementem zrealizowanego
badania była ocena zależności pomiędzy wysokością
ciśnienie tętniczego, a zachowaniami zdrowotnymi
osób uczestniczących w badaniu. Analizie poddano
aktywność fizyczną deklarowaną przez badanych,
dietę oraz palenie papierosów. Nie stwierdzono
istotnej statystycznie zależności pomiędzy wartością
ciśnienia, a częstością uprawiania sportu. Należy jednak zaznaczyć, iż wśród badanych, którzy nigdy nie
uprawiali sportu, nadciśnienie występowało najczęściej. Zależność taką stwierdzono natomiast pomiędzy
wartością ciśnienia a czasem, jaki ankietowani przeznaczali na aktywność fizyczną. Zauważono, iż wraz
z wydłużaniem się czasu przeznaczanego na sport,
wartość ciśnienia ulegała obniżeniu (c2=14,033;
p≤0,05; C=0,319). Wśród 40 osób, które przeznaczały na sport jedynie 15 min dziennie, nadciśnienie
występowało u ponad połowy badanych, zaś wśród
respondentów uprawiających sport powyżej 30 min
w ciągu dnia, u większości stwierdzono optymalne
wartości ciśnienia tętniczego (ryc. 2).
Nie stwierdzono zależności między paleniem
papierosów i piciem alkoholu a wartością ciśnienia
tętniczego. Wykazano natomiast silną zależność
statystyczną pomiędzy wartością ciśnienia tętniczego a spożyciem soli przez badanych (c2=49,100;
p≤0,01; C=0,533). Osoby, które deklarowały, iż
używają w czasie przygotowywania posiłków znaczne
ilości soli, miały dużo częściej nadciśnienie niż osoby,
które deklarowały, iż soli używają niewiele, bądź nie
solą potraw. Omawiane dane przedstawiono na rycinie 3.
Umiarkowaną zależność statystyczną stwierdzono
także pomiędzy wartością ciśnienia a stopniem odczuwanego stresu (c2=17,032; p≤0,05; C=0,355).
Wśród ankietowanych, u których stwierdzono
nadciśnienie tętnicze, ponad połowa deklarowała,
iż w codziennym życiu odczuwa stres w bardzo dużym stopniu. Natomiast respondenci, którzy mieli
Tabela II. Struktura badanych – wg wieku i kategorii ciśnienia tętniczego krwi
Table II. Respondents by age and blood pressure categories
Ciśnienie tętnicze
/Blood pressure
Wiek (w latach) / Age
35-39
40-44
45-49
50-55
Ogółem
n
frakcja /fraction
n
frakcja /fr action
n
frakcja /fraction
n
frakcja /fraction
n
%
16
0,44
6
0,19
3
0,12
4
0,13
29
23,4
Prawidłowe /Normal
6
0,17
7
0,22
4
0,16
2
0,06
19
15,3
Prawidłowe wysokie
/High normal
11
0,31
5
0,15
7
0,28
4
0,13
27
21,8
Nadciśnienie /Hypertension
3
0,08
14
0,44
11
0,44
21
0,68
49
39,5
Razem /Total
36
1,00
32
1,00
25
1,00
31
1,00
124
100,0
Optymalne /Optimum
Tabela III. Badani – wg samooceny stanu zdrowia i ciśnienia tętniczego krwi
Table III. Respondents by self-assessment of health status and blood pressure
Ciśnienie tętnicze / Blood pressure
Ocena stanu zdrowia /Health
status assessment
Optymalne
/Optimum
Prawidłowe
/Normal
Prawidłowe wysokie
/High normal
Nadciśnienie
/Hypertension
Ogółem
/Total
n
frakcja /fraction
n
frakcja /fraction
n
frakcja /fraction
n
frakcja /fraction
n
%
5
0,17
0
0
1
0,04
14
0,29
20
16,1
Zła /Bad
3
0,10
5
0,26
6
0,22
9
0,18
23
18,6
Przeciętna /Average
12
0,42
6
0,32
12
0,44
15
0,31
45
36,3
Dobra /Good
6
0,21
7
0,37
7
0,26
11
0,22
31
25,0
Bardzo dobra /Very good
3
0,10
1
0,05
1
0,04
0
0
5
4,0
Razem /Total
29
1,00
19
1,00
27
1,00
49
1,00
124
100,0
Bardzo zła /Very bad
Maciak A i wsp. Rozpowszechnienie nadciśnienia tętniczego wśród uczestników Programu Profilaktyki ...
329
0,6
0,31
prawidłowe
/normal
0,16
prawidłowe wysokie
/high normal
0,18
nadciśnienie
/hypertension
0,17
0,52
0,26
0,43
0,58
0,41
0,41
0,46
0
0,60
0,27
0,2
frakcje / fraction
optymalne
/optimum
0,4
0,27
0,6
0,8
0,36
0,36
0,3
0,26
0,21
0,17
1
0,11
0,09
0,17
0,14
0,10
frakcja / fraction
do 15 minut
15-30 minut
powyżej 30 minut
0
optymalne
/optimum
Ryc. 2. Struktura badanych – wg wartości ciśnienia i czasu przeznaczanego na aktywność fizyczną w ciągu dnia (frakcje)
frakcje / fraction
0,15
0,16
0,72
0,23
0,5
0
0,57
Fig. 4. Respondents by blood pressure and body mass (fraction)
0,25
0,18
niewiele
/a little
0,07
dużo
/a lot
0,29
0,5
0,02
nie soli
/none
nadciśnienie
/hypertension
Ryc. 4. Struktura badanych – wg ciśnienia tętniczego krwi i masy
ciała (frakcje)
0
0,33
0,37
prawidłowe wysokie
/high normal
prawidłowa masa ciała / normal body weight BMI = 18,5 -24,9 kg/m2)
nadwaga / overweight
BMI = 25,0 -29,9 kg/m2)
otyłość / obesity
BMI ≥ 30 kg/m2)
Fig. 2. Respondents by daily physical activity and blood pressure
categories (fraction)
1
prawidłowe
/normal
0,07
0,07
nie przygotowuje
sam posiłków
/do not prepare
meals oneself
nadciśnienie /hypertension
prawidłowe /normal
prawidłowe wysokie /high normal
optymalne/optimum
występowanie otyłości, miała nadciśnienie (aż 21 badanych spośród 35 osób z otyłością). Najczęściej ciśnienie
prawidłowe wysokie diagnozowano wśród respondentów z nadwagą, zaś ciśnienie prawidłowe i optymalne
u osób z prawidłową masą ciała. Zależność pomiędzy
masą ciała i ciśnieniem była zależnością średniej mocy
(c2=26,076; p≤0,01; C=0,417). Strukturę badanych
z punktu widzenia masy ciała (BMI) z uwzględnieniem
ciśnienia przedstawiono na rycinie 4.
Dyskusja
Ryc. 3.Struktura badanych – wg wartości ciśnienia tętniczego i używania soli (frakcje)
Fig. 3. Respondents by blood pressure and salt intake (fraction)
­ rawidłowe wartości ciśnienia, najczęściej odpowiap
dali, iż raczej nie należą do osób zestresowanych.
Zestawienie omawianych wyników przedstawiono w
tabeli IV.
Badanie pozwoliło również zauważyć, iż wartość
ciśnienia tętniczego krwi zależało od masy ciała badanych. Ponad połowa badanych, u których stwierdzono
Rola nadciśnienia w rozwoju zaburzeń układu
krążenia jest niezwykle istotna. Badanie Framingham Health Study wykazało, że wzrost ciśnienia
tętniczego zwiększa prawdopodobieństwo zgonu
z przyczyn krążeniowych. Wzrost wartości do 165
mm Hg zwiększa ryzyko o prawie 95%, zaś do wartości 195 mm Hg niemalże o 200% (przy wyjściowym
ciśnieniu 120 mm Hg) [17]. Wyniki tego badania
pokazały również, iż kobiety charakteryzowały się
dużo niższym ryzykiem niż mężczyźni [12]. Badanie
we Framingham podkreśliło rolę wysokiego ciśnienia
prawidłowego w rozwoju nadciśnienia tętniczego.
Tab. IV. Struktura badanych – wg wysokości ciśnienia tętniczego krwi i odczuwania stresu (frakcje)
Table IV. Respondents by blood pressure and stress sensation (fraction)
Ciśnienie tętnicze / Blood pressure
Odczucie stresu
/Stress sensation
optymalne
/optimum
prawidłowe
/normal
prawidłowe wysokie
/high normal
nadciśnienie
/hypertension
Ogółem
/Total
n
frakcja /fraction
n
frakcja /fraction
n
frakcja /fraction
n
frakcja /fraction
n
%
Bardzo zestresowany /Very stressed
13
0,45
5
0,26
8
0,30
28
0,57
54
43,5
W niewielkim stopniu /Stressed a little
9
0,31
5
0,26
11
0,41
14
0,29
39
31,5
Raczej nie jest zestresowany /Rather not
3
0,10
8
0,43
5
0,19
4
0,08
20
16,1
Nie jest zestresowany /Not stressed at all
4
0,34
1
0,05
3
0,10
3
0,06
11
8,9
Razem /Total
29
1,00
19
1,00
27
1,00
49
1,00
124
100,0
330
U osób z prawidłowymi wartościami ciśnienia, nadciśnienie występowało w ciągu 4 lat. Podobne wyniki
uzyskano w badaniu prowadzonym przez Zhang
i wsp., gdzie dodatkowo po raz kolejny stwierdzono
silną korelację występowania nadciśnienia z wiekiem
[4]. Rolę ciśnienia tętniczego w całkowitym ryzyku
zgonu podkreślono również w badaniu Hypertension
Detection and ­Follow-up ­Program [12]. Oceny wpływu ciśnienia tętniczego na układ krążenia dokonano
również w Polsce w czasie 14-letniej obserwacji odległej osób biorących udział w badaniu Pol-MONICA,
której wyniki potwierdziły znaczącą rolę zarówno
skurczowego jak i rozkurczowego ciśnienia tętniczego
w kształtowaniu się ryzyka sercowo-naczyniowego
[6]. Istotna zależność statystyczna między nadciśnieniem a wystąpieniem choroby niedokrwiennej
serca, potwierdzona została m.in. w łódzkim badaniu
epidemiologicznym w ramach projektu CINDI WHO
[18]. Oprócz ogólnego ryzyka sercowo-naczyniowego
ciśnienie wpływa znacznie na wczesne zmiany w obrębie mięśnia sercowego, naczyń oraz nerek [3,19].
Najszybciej zauważalną zmianą dotycząca serca jest
przerost lewej komory serca. W badaniu HARVEST
(Hypertension and Ambulatory Recording Venetia Study)
stwierdzono zmiany lewej komory serca już u młodych
osób z nadciśnieniem tętniczym. Zmiany w obrębie
naczyń tętniczych, jakie towarzyszą nadciśnieniu,
często poprzedzają rozwój miażdżycy, co nieuchronnie
prowadzi do zawału bądź udaru mózgu. Nadciśnienie
jest uznawane za najważniejszy czynnik ryzyka udaru
mózgu, zwiększający prawdopodobieństwo jego wystąpienia 3-4-krotnie. Nadciśnienie prowadzi również do
zmian w funkcjonowaniu śródbłonka. Jest to na tyle
poważna konsekwencja tego zaburzenia, iż zmienia
reaktywność naczyń na substancje naczynioruchowe
takie jak acetylocholina czy adrenalina. W przypadku
prawidłowo funkcjonującego śródbłonka, po podaniu
tych substancji naczynie się rozkurcza, w przypadku
jego uszkodzenia zaś substancje te potęgują skurcz.
Nadciśnienie nie pozostaje obojętne w odniesieniu do
nerek, gdyż wpływa na wzrost ciśnienia filtracyjnego
w kłębuszkach nerkowych, a także uszkadza śródbłonek naczyń nerkowych zwiększając tym samym ich
przepuszczalność. W konsekwencji doprowadza to
do mikroalbuminurii (wzrostu wydzielania albumin
z moczem). Taka dysfunkcja pracy nerek, prowadząca
nawet do zawału serca bądź udaru mózgu, może wystąpić nawet u 40% chorych z nadciśnieniem [19].
W Polsce zaburzenia pracy nerek wynikające z nadciśnienia występują coraz częściej. W 2001 r. odsetek
chorych wynosił 10,2%, zaś w 2004 r, 13,8%. Sułowicz
pisze: „Nerki mogą być zarówno przyczyną, jak i ofiarą
nadciśnienia tętniczego”. W przypadku wszelkich
nefropatii, nadciśnienie tętnicze jest nieodzownym
ich elementem, z drugiej jednak strony długotrwałe
nadciśnienie może doprowadzić do niewydolności
tego narządu [20].
Probl Hig Epidemiol 2009, 90(3): 325-331
W badanej próbie nadciśnienie występowało
częściej niż w Polsce. Zaburzenie to dotyczyło prawie
40% uczestników badania. Na to zaburzenie cierpiało
aż 39,5% badanych. Nadciśnienie stwierdzono u 32%
kobiet i 51% mężczyzn. Bardzo niekorzystnie wartości
te wypadają na tle innych badań ukierunkowanych na
określenie częstości nadciśnienia tętniczego. W badaniu NATPOL PLUS rozpowszechnienie nadciśnienia
było o około 10% niższe niż w badanej próbie i wyniosło 29%. W badaniu tym ciśnienie optymalne wysokie
dotyczyło 30% Polaków (w badaniu własnym 21,8%).
Prawidłowe ciśnienie w badaniu NATPOL PLUS
stwierdzono u 21% badanych, a optymalne u 20% [5].
Odpowiednio w Zgierzu ciśnienie prawidłowe wystąpiło u 15,3%, zaś optymalne u 23,4% badanych. Nieco
wyższy odsetek kobiet z nadciśnieniem (32,9%) wykazano w badaniu WOBASZ. W tym samym badaniu
stwierdzono występowanie nadciśnienia tętniczego
u 42,1% mężczyzn. W badaniu WOBASZ nadciśnienie optymalne dotyczyło jedynie 12% mężczyzn
i 30% kobiet [15]. W badaniu własnym uzyskano
bardzo podobne wyniki – 11% mężczyzn i 32% kobiet.
Odmienne rezultaty przyniosło natomiast badanie
SOPKARD, w którym nadciśnienie tętnicze dotyczyło
36% kobiet i 42% mężczyzn [21]. Dużo rzadziej nadciśnienie wystąpiło w badaniu Pol-MONICA Warszawa, w którym nadciśnienie wystąpiło u 30% mężczyzn
i 25% kobiet [22]. Dokonując interpretacji wyników
związanych z nadciśnieniem tętniczym podkreślenia
wymaga fakt, że w badaniu „Zmierz ciśnienie – oceń
ryzyko” nadciśnienie występowało aż u 76,5% mężczyzn i 71,8% kobiet [23]. Średnia wartość ciśnienia
w badanej próbie w Zgierzu to 132,8/83,1 mm Hg,
przy czym w grupie badanych kobiet było nieco niższe
– 129,2/81,4 mm Hg (w przypadku mężczyzn średnie
ciśnienie wynosiło 138,2/85,8 mm Hg). Wyższe wartości ciśnienia uzyskano wśród mieszkańców Radomia
(149/92 mm Hg wśród kobiet oraz 145/91 mm Hg
wśród mężczyzn) [24], zaś bardzo zbliżone wyniki
dotyczyły populacji Lublina, w której średnie ciśnienie
wyniosło 130/83 mm Hg wśród kobiet i 138/89 mm
Hg dla płci męskiej [25].
Wyniki zrealizowanego badania potwierdziły
jednakże korelację częstości nadciśnienia tętniczego
z wiekiem. W badanej grupie częstość nadciśnienia
tętniczego była prawie dwukrotnie większa wśród
uczestniczących w badaniu mężczyzn w porównaniu
z kobietami. Wykazano, podobnie jak w wielu innych
badaniach, iż nadciśnienie koreluje również z taką
zmienną – jaką jest wiek, albowiem najliczniejszą
grupą wśród badanych, cierpiących na omawiane
zaburzenie były osoby w wieku 50-55 lat. Mając na
uwadze wyniki przeprowadzonego badania należy
wskazać na potrzebę działań profilaktycznych, promujących zdrowy styl życia, które zmierzać będą do
ograniczenia występowania nadciśnienia w społecznościach lokalnych [26].
Maciak A i wsp. Rozpowszechnienie nadciśnienia tętniczego wśród uczestników Programu Profilaktyki ...
Wnioski
1. Nadciśnienie tętnicze stanowiło istotny problem
zdrowotny w grupie uczestników Programu Profilaktyki Wczesnego Wykrywania Chorób Układu
Krążenia w wieku 35-55 lat. Nadciśnienie dotyczyło prawie 40% uczestników badania.
2. Nadciśnienie częściej występowało w grupie mężczyzn (M:0,51 vs. K:0,32) i u osób w najstarszej
grupie wieku (od 50 do 55 lat).
3. Z częstością nadciśnienia korelował tryb życia
prowadzony przez badanych. Wykazano zależ-
331
ność statystyczną (p≤0,05) pomiędzy występowaniem nadciśnienia a czasem przeznaczanym
na aktywność fizyczną, spożyciem soli, a także
stresem odczuwanym przez badanych.
4. Nadciśnienie tętnicze występowało częściej w grupie osób z nadmierną masą ciała.
5. Istnieje potrzeba intensyfikacji działań promujących zachowania prozdrowotne w społecznościach
lokalnych, które ograniczałyby częstość występowania nadciśnienia tętniczego.
Piśmiennictwo / References
1. Januszewicz W, Januszewicz A, Prejbisz A. Nadciśnienie
tętnicze – rys historyczny. Nadciśnienie Tętnicze 2007,
11(4): 35-356.
2. Banach M. Aktualne wytyczne rozpoznawania i leczenia
nadciśnienia tętniczego. Med Prakt 2004, 6(32): 251-257.
3. Januszewicz A, Prejbisz A. Ocena ryzyka sercowonaczyniowego u chorego z nadciśnieniem tętniczym. Med
po Dypl 2005, wyd spec wrzesień: 5-9.
4. Januszewicz W, Januszewicz A, Prejbisz A. Czy wysokie
prawidłowe ciśnienie tętnicze wymaga leczenia
hipotensyjnego? Terapia 2007, 7-8: 7-10.
5. Z d ro j e w s k i T, B a n d o s z P, S z p a kow s k i P i w s p.
Rozpowszechnienie głównych czynników ryzyka chorób
układu krążenia układu sercowo-naczyniowego w Polsce.
Wyniki badania NATPOL PLUS. Kardiol Pol 2004, 64
(supl. 4): 5-22.
6. Piotrowski W, Polakowska M. Wpływ ciśnienia tętniczego
na ryzyko zgonu z przyczyn sercowo-naczyniowych
w okresie 14-letniej obserwacji odległej osób uczestniczących
w badaniu Pol-MONICA. Nadciśnienie Tętnicze 2006,
10(1): 35-429.
7. Januszewicz A. Nadciśnienie tętnicze w praktyce lekarza
rodzinnego. Termedia, Poznań 2003.
8. Szczęch R, Szyndler A i in. Nadciśnienie tętnicze – co
nowego? Pol Prz Kardiol 2006, 8(1): 53‑57.
9. Gray H, Dawkins K, Simpson I. Lecture Notes of Cardiology.
Via Medica, Gdańsk 2003: 55-68.
10. Widecka K. Nadciśnienie tętnicze u dzieci i młodzieży – coraz
większy problem medyczny. Choroby Serca i Naczyń 2004,
2: 86-96.
11. Hedner T, Sverre K, Narkiewicz K. Nadciśnienie tętnicze.
Via Medica, Gdańsk 2007: 6-7.
12. Grodzicki T, Kocemba J. Nadciśnienie osób w wieku
podeszłym. Via Medica, Gdańsk 2000: 7-17.
13. Maniecka-Bryła I, Maciak A, Bryła M, Kowalska A. Częstość
palenia tytoniu wśród uczestników Programu profilaktyki
Wczesnego Wykrywania Chorób Układu Krążenia. Med Pr
2009, 60(2): 109-115.
14. Maniecka-Bryła I, Maciak A, Kowalska A, Bryła M. Palenie
tytoniu w wieku 35-55 lat w wybranej próbie mieszkańców
miasta średniej wielkości. Prz Lek 2008, 65(10): 612-616.
15. Tykarski A, Posadzy-Małaczyńska A, Wyrzykowski B
i in. Rozpowszechnienie nadciśnienia tętniczego oraz
skuteczność jego leczenia u dorosłych mieszkańców naszego
kraju. Wyniki programu WOBASZ. Kardiol Pol 2005, 63(6),
supl.4: 1-6.
16. Główny Urząd Statystyczny. Bank Danych Regionalnych:
www.stat.gov.pl (01.06.2009 r.).
17. Sinkiewicz W, Maciejewski J, Dowgiłowicz-Nowicka M i wsp.
Sercowo-naczyniowe czynniki ryzyka – stare prawdy, nowe
dowody. Czynniki Ryzyka 2007, 1: 7-12.
18. Maniecka-Bryła I. Czynniki ryzyka w niedokrwiennej
chorobie serca u osób objętych badaniem CINDI. Probl Med
Społ 2002, 33: 103-106.
19. Gajewska M, Michalak E i wsp. Wczesne zmiany w układzie
sercowo-naczyniowym u chorych z nadciśnieniem tętniczym
pierwotnym. Nadciśnienie Tętnicze 2005, 9(3): 157-167.
20. Sułowicz W. Nadciśnienie tętnicze jako przyczyna
uszkodzenia nerek i czynnik ryzyka progresji przewlekłej
niewydolności nerek. Forum Profilaktyki 2006, 4(5),
listopad: 4-4.
21. Gnacińska M, Zdrojewski T, Wierucki Ł i wsp.
Współwystępowanie zaburzeń lipidowych i nadciśnienia
tętniczego w populacji osób w wieku 50 lat. Nadciśnienie
Tętnicze 2004, 8(2): 97-102.
22. Podolec P, Karch I, Pająk A i wsp. Przegląd polskich badań
epidemiologicznych w kardiologii. Kardiol Pol 2006, 64(9):
1031-1037.
23. Sulicka J, Fornal M i wsp. Wybrane czynniki ryzyka chorób
sercowo-naczyniowych u pacjentów podstawowej opieki
zdrowotnej. Nadciśnienie Tętnicze 2006, 10(5): 370-376.
24. Baran E, Molenda E. Występowanie czynników ryzyka
choroby niedokrwiennej serca wśród mieszkańców Radomia.
Czynniki Ryzyka 2005, 1-2: 41-47.
25. Kozak-Szkopek E, Mieczkowska J, Baraniak J i wsp.
R o z pow s z e ch n i en i e c z y n n i k ó w r y z y k a ch o rob y
niedokrwiennej serca w populacji mieszkańców Lublina.
Czynniki Ryzyka 2003, 2-4: 85-90.
26. Bryła M, Maciak A, Marcinkowski JT, Maniecka-Bryła I.
Programy profilaktyczne w zakresie chorób układu krążenia
przykładem niwelowania nierówności w stanie zdrowia. Probl
Hig Epidemiol 2009, 90(1): 6-17.