Bobrze ślady. - W słowach kilku o wydrze bobrze i wilku

Scenariusz 10
Szkoła podstawowa – klasy 4-6
autor: Krzysztof Kus
temat: Bobrze ślady.
Cele ogólne:
‒‒poznanie środowiska życia bobrów,
‒‒poszerzenie wiedzy przyrodniczej ucznia,
‒‒zachęcenie do samodzielnej obserwacji przyrody,
‒‒kształtowanie umiejętności wyciągania wniosków na podstawie obserwacji,
‒‒kształtowanie oceny skutków na podstawie zaobserwowanych działań,
‒‒kształtowanie opinii na podstawie zaistniałych faktów,
‒‒kształtowanie umiejętności komunikowania się,
‒‒kształtowanie umiejętności pracy w grupie.
Cele operacyjne:
Uczeń potrafi:
‒‒obliczyć wiek drzewa znając jego obwód,
‒‒wymienić trzy pozytywne aspekty działalności bobrów,
‒‒wymienić trzy negatywne aspekty działalności bobrów,
‒‒rozpoznać trzy rośliny występujące nad brzegami wód,
‒‒podać ślady świadczące o obecności bobrów,
‒‒podać gatunki drzew najchętniej zjadanych przez bobry.
Miejsce: sala.
Formy pracy:
‒‒zespołowa,
‒‒grupowa.
Metody pracy:
‒‒pogadanka,
‒‒obserwacja w terenie.
Wiek uczestników: V - VI klasa.
Optymalna liczba uczestników: 20 osób.
Czas przewidywany na realizację planowanych zajęć: 2 godziny lekcyjne (90 minut).
Materiały i środki dydaktyczne:
‒‒mapy okolicy,
‒‒centymetry krawieckie,
‒‒kalkulator,
‒‒notesy (zeszyty), ołówki, pisaki,
‒‒karty pracy,
‒‒klucze i przewodniki do oznaczania drzew oraz roślin wodnych,
‒‒gips sztukatorski, naczynie na gips, naczynie na wodę, olej w spryskiwaczu (np. po wodzie toaletowej), scyzoryk, paski
kartonu, pinezki, linijka.
Czynności przygotowawcze nauczyciela:
1. Uzyskaj informację o miejscach występowania bobrów w najbliższej okolicy. Możesz zwrócić się z prośbą o nie do
Pakiet edukacyjny - W słowach kilku o wydrze, bobrze i wilku
Szkoła podstawowa
najbliższego wydziału ochrony środowiska urzędu gminy lub miasta, nadleśnictwa, Regionalnej Dyrekcji Ochrony
Środowiska.
2. Na podstawie mapy i wcześniejszego rekonesansu zaplanuj trasę wycieczki wzdłuż rzeki, potoku, rowu melioracyjnego lub brzegu jeziora. Wyznacz punkty, na których będą realizowane poszczególne zadania i nanieś je na mapę.
Zwróć uwagę na bezpieczeństwo dzieci nad wodą i staraj się nie wyznaczać miejsc w najbliższym sąsiedztwie cieku wodnego.
3. Przygotuj komplety kart pracy oraz materiałów dydaktycznych dla każdej z grup biorących udział w zajęciach.
4. Trasę i punkty nanieś na mapy, które będą rozdawane grupom uczniów pracujących w terenie.
5. Dzień przed planowaną wycieczką przejdź trasę, sprawdzając panujące na niej warunki.
6. Przed rozpoczęciem wycieczki omów z dziećmi zasady bezpiecznego zachowania się nad wodą. Poleć poruszać się
wzdłuż rzeki zwartą grupą, zachowując ciszę.
Przebieg zajęć:
A. Faza wstępna zajęć:
1. Zaproś klasę na wędrówkę śladami bobrów. Celem naszej wycieczki będzie poznanie środowiska życia bobrów. Śladami nazywane są wszelkie pozostałości po aktywności zwierząt, a więc będą nimi zarówno nadgryziony orzech, jak
i tropy, czyli na przykład odciśnięta w błocie łapa bobra. W miejscach bytowania bobrów odnajdziemy wiele śladów
ich działalności. Będą to zgryzy bobrowe, czyli ukośnie ścięte gałęzie, powalone drzewa liściaste, liczne wióry, ścieżki
prowadzące w głąb lądu, zejścia do wody z brzegu, nory, a także tamy i żeremia. Samych bobrów najczęściej nie zobaczymy, bowiem są to zwierzęta czujne i płochliwe, prowadzące raczej nocny tryb życia.
2. Podziel klasę na grupy cztero- lub pięcioosobowe. Każdej grupie przekaż mapę z wyznaczoną trasą i punktami oraz
komplet materiałów dydaktycznych i kart pracy. Omów przebieg trasy i charakterystyczne topograficznie
miejsca, np. most, kościół, ujście potoku.
3. Poruszając się wzdłuż cieku wodnego grupy powinny wypatrywać śladów bobrów w postaci pływających obgryzionych gałęzi lub powalonych drzew. W wypadku mniejszych strumieni można napotkać tamę piętrzącą wodę lub żeremie, będące bobrzym schronieniem. W większych rzekach w celu ukrycia się bobry wykopują nory.
4. W wypadku odnalezienia śladów bobrów przed punktem ćwiczeń, omów ich rodzaj, sposób powstawania, znaczenie.
Po dotarciu na pierwszy punkt ćwiczeń zatrzymaj klasę i poproś o chwilę uwagi.
B. Ćwiczenia
Punkt nr 1. Obliczamy wiek drzew.
1. Wyjaśnij rolę drzew w diecie bobrów (dodatkowe informacje na ten temat można odnaleźć w scenariuszu nr 2).
Nie zjadają one drewna a jedynie korę, łyko i liście. Powalenie drzewa o dużych rozmiarach wymaga od tych zwierząt wiele czasu i wysiłku, a długie przebywanie na lądzie jest dla nich niebezpieczne. Dlatego, jeśli mają taką możliwość, wybierają jako pokarm krzewy i młode drzewa, które są w stanie szybko przetransportować do wody. Starsze okazy drzew są podgryzane najczęściej jesienią, gdy bobry muszą zgromadzić odpowiednią ilość gałęzi w podwodnej spiżarni.
2. Posługując się kluczem do oznaczania drzew postaraj się wraz z uczestnikami wycieczki, rozpoznać drzewa rosnące w najbliższym sąsiedztwie rzeki. Będą to głównie wierzby, topole, brzozy i olsze. Oglądając pniaki po drzewach
ściętych przez bobry, postarajcie się stwierdzić, jaki gatunek drzew jest przez nie preferowany i najczęściej zjadany.
3. Poproś, aby każda z grup wybrała sobie jedno drzewo, jeszcze nieścięte przez bobry, i za pomocą centymetra zmierzyła jego obwód. Dzieci powinny dokonać pomiaru na wysokości tzw. pierśnicy, czyli około 130 cm od ziemi. Posługując się kalkulatorem oraz wzorem:
średnica pnia = obwód pnia podzielony przez 3,1416
‒‒ustal przybliżoną średnicę drzew. Posługując się tabelą zamieszczoną w materiałach dydaktycznych nr 1, określ
wiek drzewa na podstawie średnicy pnia. Poproś, aby dzieci w notesach (zeszytach) odnotowały średnicę i wiek poszczególnych drzew.
4. Teraz porównaj uzyskane dane ze średnicą pni drzew ściętych przez bobry. Możesz dokonać pomiaru pozostałych
2
10. Bobrze ślady
Pakiet edukacyjny - W słowach kilku o wydrze, bobrze i wilku
Szkoła podstawowa
pniaków lub pni leżących nad wodą. Zapytaj, w jakim przedziale wieku drzewa są najczęściej powalane przez bobry.
5. Po zakończeniu ćwiczenia przejdź z dziećmi (zgodnie z mapą) do punktu numer dwa. Postaraj się, aby to dzieci odnalazły go na podstawie mapy.
Punkt nr 2. Działalność bobrów.
1. Zadaniem każdej z grup będzie analiza środowiska wokół stanowiska bobrów. Poproś, aby dzieci uważnie przyjrzały
się zmianom jakie zaszły w okolicy po pojawieniu się bobrów.
2. Wręcz każdej grupie pisaki w kolorze zielonym i czerwonym, i poleć wyjęcie karty pracy nr 1. Poproś o wpisanie,
odpowiednimi kolorami, w puste kwadraty zauważonych zmian. Jeżeli, według grupy zaistniała zmiana w środowisku jest pozytywna, powinien zostać użyty kolor zielony, zmianę negatywną notujemy kolorem czerwonym. Wyjaśnij, że działania bobrów mogły mieć na pewne zjawiska wpływ bezpośredni, np. stworzone przez bobry poprzez budowę tamy rozlewisko zalało łąki; jaki i pośredni, np. jednocześnie rozlewisko stało się miejscem żerowania i gniazdowania ptaków.
3. Przykładowe zmiany pozytywne:
‒‒spowolnienie spływu wód powierzchniowych,
‒‒pojawienie się roślinności wodnej (charakterystycznej dla wód stojących),
‒‒oczyszczanie wód powierzchniowych,
‒‒renaturyzacja koryt rzek,
‒‒ścinanie drzew powoduje większy dopływ światła do niższych pięter lasu i bujny wzrost runa oraz podszytu,
‒‒rozlewiska dają początek naturalnym procesom bagiennym,
‒‒na obrzeżach rozlewisk zaczynają kształtować się rzadkie zbiorowiska leśne - lasy łęgowe i olsy,
‒‒tereny zalane przez wodę stają się żerowiskiem dla wydry, czapli siwej, bociana czarnego, zimorodka,
‒‒rozlewiska bobrów są ostoją dla ryb i bezkręgowców żyjących w wodach.
Przykładowe zmiany negatywne:
‒‒zalewanie terenów rolniczych i leśnych,
‒‒zamieranie drzew na zalanych terenach,
‒‒podkopywanie brzegów rzek, w tym wałów przeciwpowodziowych,
‒‒tamowanie przepływu wód przez przepusty drogowe i kanały,
‒‒ścinanie drzew, w tym również owocowych i ozdobnych oraz cennych, np. pomników przyrody,
‒‒powalanie drzew na drogi kołowe i szynowe,
‒‒obalanie drzew na linie energetyczne i telefoniczne.
4. Po około 10 minutach zbierz grupy razem i poproś o odczytanie na głos wszystkich wniosków i obserwacji. Postaraj
się rozdzielić obserwację od ocen i wniosków. Zwróć uwagę, że w wielu wypadkach nie można wysunąć jednakowych
osądów wobec działań bobrów. Ścinanie drzew powoduje ich obumarcie, ale jednocześnie daje szanse na wzrost innym, mniejszym roślinom. Piętrzenie wód zalewa łąki, ale równocześnie powoduje lepsze nawodnienie okolicy. W zalanym lesie zamierają drzewa, jednak stają się one wówczas cennym składnikiem ekosystemu jako miejsca bytowania
dzięciołów czy larw chrząszczy żywiących się martwym drewnem.
Punkt nr 3. Bobrze tropy.
1. Punkt nr 3 powinien być usytuowany w miejscu błotnistym, gdzie w gruncie można odnaleźć odciśnięte tropy zwierząt. Wśród nich postaraj się wraz z uczniami odnaleźć tropy bobra posługując się materiałem dydaktycznym
nr 2.
2. Odcisk łap przednich i tylnych bobra różni się od siebie. Łapy tylne są bardzo charakterystyczne - ich palce połączone są błoną pławną.
3. W przypadku odnalezienia tropu bobra każda z grup może sporządzić jego gipsowy odlew. W tym celu należy oczyścić trop z liści, trawy, drewna, a następnie usypać wokół niego wał z piasku lub ziemi. Trop oraz wał z piasku spryskujemy olejem, aby nic nie przylepiło się do odlewu. Przygotuj w pojemniku gips, nadając mu konsystencję półpłynną i wylej go na poszczególne tropy. Po 15 minutach za pomocą scyzoryka wydobądź odlewy będące tzw. negatywem (przypomina łapę zwierzęcia). Gdy gips będzie zastygał uczniowie mogą sprawdzić skąd prowadzi trop i gdzie
się kończy.
4. Pragnąc uzyskać tzw. pozytyw, należy przymocować do każdego odlewu pasek kartonu za pomocą pinezek. Tak powstałe „naczynie” spryskaj olejem i wypełnij gipsem. Po 15 minutach oderwij karton i rozłącz oba odlewy. Otrzymasz
10. Bobrze ślady
3
Pakiet edukacyjny - W słowach kilku o wydrze, bobrze i wilku
Szkoła podstawowa
dokładne odciski tropu bobra w gipsie.
5. Po powrocie z wycieczki, na następnej lekcji, dokonaj pomiarów tropu za pomocą linijki i porównaj je z kluczami do
oznaczania tropów i śladów zwierząt oraz z materiałami dydaktycznymi.
Zakończenie:
Zapytaj dzieci o wnioski, zawarte na kartach pracy, dotyczące obecności bobrów nad rzekami i strumieniami Polski.
Czy są to gatunki, których obecność w środowisku jest pożądana czy raczej szkodliwa.
Słowniczek trudniejszych pojęć:
Reintrodukcja - ponowne wprowadzenie do środowiska naturalnego gatunku, który występował w danym miejscu i wyginął.
Renaturyzacja - proces przywracania stanu naturalnego cieków wodnych, najczęściej skanalizowanych poprzez tworzenie zakoli i meandrów.
Żeremie - konstrukcja, służąca jako miejsce schronienia, a także przyjścia na świat potomstwa bobrów.
Wybrane pozycje z literatury:
1. W. A. Chmielewski, Tropy i ślady zwierząt, wyd. PTTK „Kraj”, Warszawa 1983.
2. K. Kus, Cztery pory roku przedszkolaka. Zima. FWIE. Kraków 2008.
3. E. Tyralska - Wojtycza, Zielona szkoła - poznaj swoje środowisko, 2001.
4. Drzewa i krzewy. Łatwe i pewne rozpoznawanie. Przewodnik, Firma Księgarska Jacek Olesiejuk, Warszawa 2009.
5. Jakie to drzewo? Przewodnik, Delta W-Z, Warszawa 2009.
6. J. D. Godet, Przewodnik do rozpoznawania drzew i krzewów, Delta W-Z, Warszawa 2000.
7. http://www.wigry.win.pl/bobry.htm
8. http://tnz.most.org.pl/dokumenty/publ/inne/gryz/
9. http://www.bobry.org
10.http://www.skauting.pl/index.php?title=Odlewy_trop%C3%B3w
11.http://www.interklasa.pl/portal/index/strony?mainSP=subjectpages&mainSRV=biologia&methid=7200814&page
=article&article_id=324344 - oznaczanie wieku drzew
4
10. Bobrze ślady
Pakiet edukacyjny - W słowach kilku o wydrze, bobrze i wilku
„Bobrze ślady” - karta pracy nr 1
Działania bobrów
W puste pola wpisz przykłady zmian powstałych otoczeniu wskutek działalności bobrów. Kolorem zielonym wpisuj zmiany według ciebie pozytywne, kolorem czerwonym zmiany negatywne.
Pakiet edukacyjny - W słowach kilku o wydrze, bobrze i wilku
„Bobrze ślady” - materiały dydaktyczne nr 1
1. Obliczamy wiek drzew
Tabela pozwalająca obliczyć przybliżony wiek drzewa na podstawie jego średnicy, na wysokości około 130 cm.
Średnica drzewa w centymetrach:
Gatunek
20
40
70
100
120
Wiek drzewa w latach:
Topola biała
Topola czarna
Populus alba
Populus nigra
35
70
100
124
145
Grab zwyczajny
Carpinus betulus
7
15
35
50
60
Klon zwyczajny
Klon jawor
Acer platanoides
Acer pseudoplatanus
12
25
40
55
67
Jesion wzniosły
Fraxinus excelsior
12
26
45
60
72
Dąb szypułkowy
Dąb bezszypułkowy
Quercus robur
Quercus petraea
9
18
35
47
55
Klon polny
Wierzba biała
Acer negundo
Salix alba
27
54
85
-
-
Brzoza brodawkowata
Brzoza omszona
Betula verrucosa
Betula pubescenes
22
34
57
79
-
Olsza czarna
Alnus glutinosa
17
30
50
70
-
Pakiet edukacyjny - W słowach kilku o wydrze, bobrze i wilku
„Bobrze ślady” - materiały dydaktyczne nr 2
Pakiet edukacyjny - W słowach kilku o wydrze, bobrze i wilku
Tropy bobra
2. Bobrze tropy.
1:1
Pakiet edukacyjny - W słowach kilku o wydrze, bobrze i wilku
Tropy bobra
ślad ogona
1:1
Trop łapy przedniej
Trop łapy tylnej
rysunek zwymiarowany w naturalnej skali
układ tropów w chodzie
ślad ogona
rysunek tropów bobra
Trop łapy przedniej
Trop łapy tylnej
Spód łapy przedniej
układ tropów w chodzie
Spód łapy tylnej