Program profilaktyki - Zespół Przedszkola Szkoły Podstawowej i
Transkrypt
Program profilaktyki - Zespół Przedszkola Szkoły Podstawowej i
PROGRAM PROFILAKTYKI ZESPOŁU PRZEDSZKOLA SZKOŁY PODSTAWOWEJ I GIMNAZJUM W BELĘCINIE w roku szkolnym 2016/2017 1 Spis treści: 1. Wprowadzenie. 1.1 Akty prawne stanowiące podstawę działań profilaktyki podejmowanych w Zespole Przedszkola Szkoły Podstawowej I Gimnazjum w Belęcinie, wśród uczniów. 1.2 Analiza sytuacji wyjściowej w zakresie poziomu bezpieczeństwa uczniów szkoły. Diagnoza obszarów problemowych. 2. Cele i zadania szkolnej profilaktyki. 2.1 2.2 2.3 2.4 2.5 2.6 2.7 Założenia wstępne. Cele główne programu. Adresaci programu. Działy programu. Przewidywane osiągnięcia uczniów. Sposoby realizacji. Monitorowanie i ocena przebiegu realizacji programu oraz ewaluacja. 3. Podmioty odpowiedzialne za realizację programu profilaktyki. 2 1. Wprowadzenie. 1.1 Akty prawne stanowiące podstawę działań profilaktycznych podejmowanych w ZPSPiG w Belęcinie. Podstawowymi aktami prawnymi stanowiącymi podstawę działań profilaktycznych podejmowanych są: a) Konstytucja Rzeczpospolitej Polski – art. 72 b) c) Konwencja o Prawach Dziecka – art. 3, art. 19, art. 33, Ustawa z dnia 7 września 1991 r. o systemie oświaty (tekst jednolity: Dz.U. z 2004r. Nr 256, poz. 2572 z późniejszymi zmianami). d) Rozporządzenie MENiS z dnia 26.02,2002 r. w sprawie podstawy programowej wychowania przedszkolnego oraz kształcenia ogólnego w poszczególnych typach szkół (Dz.U. Nr 51, poz. 458 z późniejszymi zmianami). Zgodnie z rozporządzeniem działalność edukacyjna szkoły określona jest przez: 1. szkolny zestaw programów nauczania, który obejmuje całą działalność szkoły z punktu widzenia dydaktycznego. 2. Program wychowawczy szkoły, który opisuje w sposób całościowy wszystkie treści i działania o charakterze wychowawczym i jest realizowany przez wszystkich nauczycieli. 3. Program profilaktyki dostosowany jest do potrzeb rozwojowych uczniów oraz potrzeb danego środowiska, który opisuje w sposób całościowy wszystkie treści i działania o charakterze profilaktycznym skierowane do uczniów, nauczycieli i rodziców. Szkolny zestaw programów nauczania, program wychowawczy szkoły oraz program profilaktyki tworzą wspólną całość. Ich przygotowanie i realizacja są zadaniem zarówno całej szkoły, jak każdego nauczyciela. e) Rozporządzenie MENiS z dnia 19.07.2002 r. zmieniające rozporządzenie w sprawie sposobu nauczania szkolnego oraz zakresu treści dotyczących wiedzy o życiu seksualnym człowieka, o zasadach świadomego i odpowiedzialnego rodzicielstwa, o wartości rodziny, życia w fazie prenatalnej oraz metodach i środkach świadomej prokreacji zawartych w podstawie programowej kształcenia ogólnego (Dz.U. Nr 121 z 2002 r., poz. 535 z póź. zm.). f) Ustawa z dnia 19 sierpnia 1994 r. o ochronir zdrowia psychicznego (Dz.U. Nr 11, poz. 535 z póź. zm.). g) Ustawa z dnia 26 Października 1982 r. o wychowaniu w trzeźwości i przeciwdziałaniu alkoholizmowi (Dz.U. Nr 35, poz. 230 z późn. zm.). h) Ustawa z dnia 24 kwietnia 1997 r. o przeciwdziałaniu narkomanii (Dz. U. z 2003r. Nr 24, poz. 198). i) Ustawa z dnia 9 listopada 1995 r. o ochronie zdrowia przed następstwami używania tytoniu i wyrobów tytoniowych (Dz.U. z 1996 r. nr 10, poz. 55). 3 j) Ustawa z dnia 26 października 1982 r. o postępowaniu w sprawach nieletnich (Dz.U. z 2002 r. nr 11, poz. 109). Ponadto program profilaktyki stanowi uzupełnienie dokumentów wewnętrznych ZPSPiG w Belęcinie będących podstawą jej działań edukacyjno – wychowawczych oraz opiekuńczych takich jak: Statut Szkoły, Program Wychowawczy, Regulamin Szkoły oraz Wewnątrzszkolny System Oceniania. 4 1.2 Analiza sytuacji wyjściowej w zakresie poziomu bezpieczeństwa uczniów szkoły. Diagnoza obszarów problemowych. Analiza sytuacji wyjściowej w zakresie poziomu bezpieczeństwa uczniów służąca modyfikacji działań profilaktycznych szkoły została dokonana w oparciu o: a) wyniki przeglądu szkoły w zakresie bezpieczeństwa młodzieży i sprawowania nad nią prawidłowej opieki, b) obserwacje zachowania uczniów przez pracowników szkoły oraz wywiady z uczniami, rodzicami i pracownikami szkoły, c) wyniki ankiet dotyczących bezpieczeństwa uczniów. Dokonana analiza pozwala stwierdzić, oż generalnie szkoła jest bezpieczna dla uczniów, czemu sprzyjają następujące czynniki: – dobry stan bazy szkoły, – sprawny i bezpieczny dowóz uczniów, – ład i porządek w szkole, – dobra organizacja dyżurów nauczycieli, – współdziałanie wszystkich pracowników szkoły, – podjęta działania w celu uniemożliwienia niekontrolowanego wstępu do szkoły osób trzecich. Szkoła znajduje się na terenach wiejskich. Pracownicy i uczniowie szkoły mają w większości dobre rozeznanie w środowisku lokalnym, które cechuje znaczny stopień integracji. Dobra współpraca z rodzicami, Poradnią Psychologiczno – Pedagogiczną, miejscową parafią, Radami Sołeckimi oraz organami gminy sprzyja znajomości sytuacji rodzinnej, materialnej oraz problemów uczniów, co pozwala szybko i sprawnie identyfikować przez szkołę pojawiające się zagrożenia. Pomimo generalnie wysokiego stanu bezpieczeństwa uczniów dostrzega się w szkole niepokojące zjawiska, które wymagają wdrożenia programu profilaktycznego. Do zjawisk o charakterze incydentalnym należy zaliczyć: – kradzieże mienia o niewysokiej wartości, – agresję fizyczną (bicie, szturchanie, popychanie), – wagary. Coraz częściej obserwuje się natomiast: – agresję słowną, – używanie wulgaryzmów wśród uczniów, – zaśmiecanie otoczenia, – nieprawidłowe nawyki żywieniowe i sposób spędzania wolnego czasu przez uczniów, – niski poziom kultury osobistej uczniów (brak znajomości zasad dobrego wychowania, niewłaściwy stosunek do rówieśników, pracowników szkoły, rodziców i osób starszych itp.) 5 Przyczyn negatywnych zjawisk należy upatrywać w: – osłabieniu więzi rodzinnych, ograniczeniu czasu poświęcanemu dzieciom przez rodziców wskutek wydłużonego czasu pracy, stosowaniu przez rodziców niewłaściwych metod wychowawczych, – częstym kontaktom dzieci z przemocą i wulgaryzmom w mediach: telewizji, filmach i grach komputerowych, niewłaściwych nawykach spędzania czasu wolnego, – znacznym zróżnicowaniu środowiska lokalnego pod względem statusu materialnego, poziomu wykształcenia i dojrzałości społeczno – emocjonalnej rodziców itp. Analiza występujących i potencjalnych zagrożeń w środowisku szkolnym i środowisku życia uczniów pozwala na wyodrębnienie założeń wstępnych programu, jego celów głównych i operacyjnych, a także określenie sposobów realizacji oraz przyjęcie właściwych metod działań. 6 2. Cele i zadania szkolnej profilaktyki. 2.1. Założenia wstępne. Profilaktyka rozumiana jest jako zapobieganie pojawieniu się i występowaniu niepożądanych zjawisk i procesów, określanych jako patologie życia społecznego oraz promowanie zjawisk alternatywnych w stosunku do tych, które próbuje się wyeliminować. Profilaktyka to również system działań wzmacniających lub podtrzymujących pozytywne postawy uczniów w toku wychowania. Realizowana jest ona podczas działalności edukacji szkoły tj. w ramach ścieżek międzyprzedmiotowych na poszczególnych przedmiotach oraz w ramach godzin wychowawczych oraz różnych form zajęć pozaszkolnych, jak również w postaci odrębnych zajęć profilaktyczno – wychowawczych skierowanych nie tylko do uczniów, ale również ich rodziców oraz pracowników szkoły. 2.2. Cele programu. 1. Ochrona dziecka – ucznia przed agresją, uzależnieniami (kontaktem z używkami), które hamują bądź zakłócają jego rozwój. Wykształcenie chęci i umiejętności mówienia „NIE”. 2. Zapobiegania patologiom t. agresji, przemocy, uzależnieniom i właściwe reagowanie w chwili pojawiania się ich na terenie naszej szkoły i w środowisku lokalnym. 3. Promowanie zdrowego stylu życia i alternatywnych sposobów spędzania czasu wolnego. 4. Poprawna komunikacja w relacjach nauczyciel – uczeń, uczeń – rodzic, uczeń – uczeń. 5. Uczeń jest świadomy swych praw i obowiązków wynikających z kodeksu ucznia, Konstytucji RP oraz innych aktów prawnych. 6. Wykształcenie pozytywnej samooceny uczniów i umiejętności określania swoich zalet i wad, jak również chęci i umiejętności samodoskonalenia oraz kompetencji mających na celu radzenie sobie przez ucznia w sytuacjach trudnych. 7. Kształtowanie poczucia odpowiedzialności za stan środowiska naturalnego, wdrażanie do postaw proekologicznych. 8. Uświadamianie uczniom roli człowieka jako jednostki społecznej, funkcjonującej w obrębie różnych grup społecznych i odpowiedzialnej za ich dobro i rozwój: kształtowanie postaw prospołecznych i tolerancji dla drugiego człowieka. 2.3. Adresaci programu. Program profilaktyki w naszej szkole jest skierowany do uczniów, nauczycieli i rodziców. 7 2.4. Działy programu. 1. 2. 3. 4. Profilaktyka uzależnień. Kształtowanie umiejętności interpersonalnych. Eliminowanie przejawów agresji i przemocy w szkole. Promowanie zdrowego stylu życia oraz zachowania i zasad bezpieczeństwa podczas zabaw. 5. Współpraca z rodzicami i instytucjami zajmującymi się profilaktykom uzależnień. Działalność profilaktyczna szkoły pozostawać będzie w ścisłym związku z działalnością profilaktyczną w środowisku rodzinnym i lokalnym, które odgrywa główną rolę w kształtowaniu właściwych postaw moralnych, osobowości uczniów oraz wybory ich postaw życiowych. Przez cały rok szkolny będą prowadzone programy: – „Znajdź właściwe rozwiązanie”. – „Moje dziecko idzie do szkoły”. – „Trzymaj formę”. – „Nie pal przy mnie proszę”. – „Bądźmy zdrowi, wiemy więc działami”. – „Czyste powietrze wokół nas”. – „Wiem nie biorę! Jestem bezpieczny”. 8 DZIAŁ CELE PROGRAMU 1. Dostarczanie wiedzy o szkodliwości palenia papierosów, picia alkoholu i zażywania narkotyków. 2. Uczenie podejmowania decyzji ze szczególnym uwzględnieniem umiejętności odmawiania. 3. Nabycie praktycznych PROFI- umiejętności umożliwiających LAKTY samostanowienie i -KA obronę własnych praw. Zapoznanie z prawami UZA- ucznia, człowieka i obywatela. LEŻ- NIEŃ ZADANIA, SPOSÓB REALIZACJI TERMIN ODPOWIEDZIALNI ODBIORCY Realizacja wybranych programów profilaktycznych, np. Stop przemocy, Sam decyduj o sobie. XI – V Wychowawcy, pedagog szkolny Uczniowie Apel z okazji obchodów „Światowego dnia bez papierosa” (gazetki, Cały plakaty). rok Pogadanki podczas lekcji szkolny wychowawczych. Wykonanie gazetek klasowych n/t szkodliwości palenia papierosów i picia alkoholu. Pedagogiczna Uczniowie, nauczyciele Wychowawcy Uczniowie Projekcja filmów, Wychowawcy Cały rok 4. Pomoc w kontaktach referaty, prelekcje, szkolny między osobami plakaty na temat uzależnionymi, a uzależnień. ośrodkami pomocy. Dyżury nauczycieli i uczniów na przerwach. 5. Przestrzeganie Zorganizowanie wystawy zakazu palenia książek i czasopism pod Bibliotekarz papierosów na terenie hasłem „Uzależnieniom szkoły. stop”. Uczniowie, rodzice, nauczyciele 6. Propagowanie Spotkania z pedagogiem i świadomego psychologiem. wybierania programów TV i racjonalnego korzystania z komputera. Konkurs plastyczny na 7. Dzień Trzeźwości, plakat pod hasłem Światowy Dzień „Alkohol szkodzi”. Zdrowia. Uczniowie, rodzice 9 N-l plastyki Uczniowie, nauczyciele, rodzice DZIAŁ CELE PROGRAMU 1. Uczenie umiejętności radzenia sobie z emocjami. 2. wzmacnianie poczucia przynależności do grupy klasowej. 3. Ćwiczenie KSZTAŁ umiejętności TOWA- wczuwania się w NIE położenie innej osoby, tolerancja dla jej UMIEodmienności. JĘTNOŚCI 4. Organizowanie pomocy uczniom INTER- mający problemy w PERSO- szkole i w domu. NALNYCH 5. Wzmacnianie poczucia własnej wartości. 6. Kształtowanie właściwych postaw uczniów poprzez ukazywanie właściwych wzorców. 7. Kształtowanie poprawnej komunikacji. ZADANIA, SPOSÓB REALIZACJI TERMIN Pogadanki, dyskusje na godzinach wychowawczych. Organizowanie pomocy koleżeńskiej – koła Cały samopomocy uczniowskiej w klasach. rok Wspólne odrabianie lekcji w świetlicy, zajęcia szkolny dydaktycznowyrównawcze. Organizowanie różnorodnych kół zainteresowań. ODPOWIEDZIALNI ODBIORCY Wychowawcy Uczniowie, nauczyciele Nauczyciele przedmiotów Uczniowie Uczniowie Pedagog Uczniowie Zajęcia z pedagogiem. Wyjazdy, wycieczki, biwaki, ogniska, imprezy szkolne i pozaszkolne. Integrowanie uczniów na zajęciach wychowawczych (np. zaufaj drugiej osobie, mówimy sobie miłe rzeczy. Zajęcia z wychowania do życia w rodzinie. 10 Pedagog Uczniowie Wychowawcy Uczniowie, rodzice, nauczyciele Wychowawcy Uczniowie N-l WDŻ uczniowie DZIAŁ CELE PROGRAMU 1. Zwiększenie bezpieczeństwa w miejscach szczególnie zagrożonych (w szkole, w domu i w drodze do szkoły. ZADANIA, SPOSÓB REALIZACJI Realizacja programu „Jak sobie radzić z agresją”. Realizacja programu „Spójrz inaczej”. Dyżury nauczycieli i uczniów podczas przerw. ELIMI- 2. Wzmacnianie poczucia Spotkania z profilaktykiem NOWA- odpowiedzialności za oraz przedstawicielem NIE mienie własne i społeczne. KPP w Wolsztynie na temat zjawiska agresji PRZEJA 3. Przeciwdziałanie i wśród uczniów. WÓW redukowanie agresji (fizycznej, psychicznej) w Projekcja filmów. AGRE- szkole, domu i środowisku SJI lokalnym. Spotkania uczniów, n-li i dyrektorach na apelach nt. I 4. Uczenie alternatywnych „..jestem odpowiedzialny sposobów rozwiązywania za swoje postępowanie”. PRZEkonfliktów. MOCY 5. Kształtowanie Pogadanki, dyskusje, W umiejętności radzenia scenki rodzajowe, plakaty. sobie z negatywnymi SZKOLE emocjami, dostrzegania konieczności tolerancji dla odmienności drugiego Spotkania przedstawiciela człowieka. PPPP z rodzicami na temat agresji w domu. 6. Pokazanie rodzicom właściwych sposobów Prowadzenie klasowych radzenia z agresją u zeszytów uwag. dzieci. 7. Kontrola zachowań pozytywnych i negatywnych u uczniów. 8. Podnoszenie kultury słowa, eliminowanie wulgaryzmów ze słownika ucznia. 9. Działania informacyjnoprofilaktyczne na rzecz środowiska, szkoły i indywidualnych osób. TER- ODPOWIEMIN DZIALNI Zajęcia w kołach zainteresowań. Udział w konkursach recytatorskich, ortograficznych, polonistycznych, teatralnych. Umieszczenie na gazetce szkolnej wykazu instytucji, do których można się zwrócić z prośbą o pomoc. 11 ODBIORCY Pedagog Wychowawcy, uczniowie., nauczyciele Wychowawcy Pedagog Wszyscy uczniowie, rodzice. Cały rok Uczniowie szkol- Wychowawcy ny Uczniowie, nauczyciele. Uczniowie Wychowawcy Rodzice Uczniowie Uczniowie Nauczyciele Uczniowie, rodzice, nauczyciele. Wychowawcy DZIAŁ CELE PROGRAMU ZADANIA, SPOSÓB REALIZACJI TER- ODPOWIEMIN DZIALNI 1. Dbanie o higienę ciała i Pogadanki na lekcjach umysłu. wychowawczych PROpropagujące zdrowy styl MOWA- 2. Przypominanie zasad życia. NIE zdrowego odżywiania się. Spotkania z technologiem ZDRO- 3. Dbałość o higienę jamy żywienia, gazetki w WEGO ustnej. klasach. STYLU ŻYCIA I ALTERNATYWNYCH SPOSOBÓW SPĘDZA NIA CZASU WOLNE -GO Systematyczne kontrole czystości przeprowadzane przez pielęgniarkę. 4. Wdrażanie do Spotkanie ze aktywnego wypoczynku i stomatologiem. rekreacji. Wycieczki, biwaki, turnieje, zajęcia sportowe, 5. Promowanie zachowań rajdy piesze i rowerowe. proekologicznych. Pogadanki, projekcje filmów, udział w konkursach, obchody Dni Ziemi, sprzątanie Świata. 6. Problematyka molestowania seksualnego. ODBIORCY Wychowawcy Uczniowie, nauczyciele Nauczyciel techniki Wszyscy uczniowie, nauczyciel techniki, rodzice, uczniowie. Pielęgniarka Zgod nie z Uczniowie, nauczyciele. planami Wychowawcy zajęć Uczniowie, rodzice. Pogadanka na lekcjach wychowawczych, filmy. Uczniowie, rodzice. Spotkania z pracownikami Powiatowego Centrum Pomocy Rodzinie w Wolsztynie. 7. Kultura czasu wolnego. Zajęcia z wychowania do życia w rodzinie. 12 Nauczyciel WDŻ Społeczność szkolna. DZIAŁ CELE PROGRAMU RODZICAMI TER- ODPOWIEMIN DZIALNI 1. Wyposażenie odbiorców programu w podstawowy zasób wiedzy na temat środków uzależniających. Współpraca z instytucjami: KPP w Wolsztynie, Koordynatorem Gminnego Programu Profilaktyki i Rozwiązywania Problemów Alkoholowych w Siedlcu, Powiatowym Centrum Pomocy Rodzinie w Wolsztynie. II -V 2. Kształtowanie postawy odpowiedzialności za własne bezpieczeństwo oraz za bezpieczeństwo innych. Spotkania z przedstawicielami Komendy Powiatowej Policji w Wolsztynie. WSPÓŁPRACA Z ZADANIA, SPOSÓB REALIZACJI ODBIORCY Wychowawcy Cała społeczność szkolna Dyrektor Społeczność szkolna ORAZ 3. Wdrażanie do INSTY- samokontroli i TUCJA- uświadamianie sobie MI przeżywanego aktualnie stanu emocjonalnego. I 4. Organizowanie spotkań ORGA- terapeutycznych rodzicom NIZA= i uczniom wymagającym CJAMI pomocy. ZAJMUJĄCYMI Pedagogizacja rodziców spotkania z przedstawicielami PPPP w Wolsztynie Udział w różnych formach zajęć organizowanych z Programu Profilaktyki i Rozwiązywania Problemów Alkoholowych (np. przedstawienia teatralne, kółko szachowe). 5. Wyposażenie biblioteki szkolnej w fachowe Gromadzenie materiałów PROFI- materiały i publikacje metodycznych w LAKTY- dotyczące profilaktyki. bibliotece. KĄ 6. Współdziałanie Organizowanie rodziców ze szkołą w szkoleniowych spotkań z propagowaniu zdrowego rodzicami. Rozmowy z stylu życia wśród dzieci i rodzicami w ramach młodzieży. zebrań klasowych. Uczniowie,na uczyciele Pedagog, dyrektor. SIĘ 7. Wyposażenie rodziców Rozmowy telefoniczne i w wiedzę na temat okazjonalne. przyczyn niepowodzeń szkolnych. Włączenie rodziców w życie szkoły (biwaki, 8. Dostarczenie rodzicom wycieczki, imprezy informacji o przyczynach i szkolne, festyn rodzinny, skutkach uzależnień oraz itp.) Zapoznanie rodziców instytucjach udzielających z działaniami szkoły pomocy. wynikającymi z programu profilaktyki. 13 Nauczyciele, rodzice Rodzice, bibliotekarz Pedagog, dyrektor. Rodzice, uczniowie, nauczyciele Nauczyciele Rodzice, nauczyciele Wychowawcy Rodzice, nauczyciele 2.5. Przewidywane osiągnięcia uczniów. W wyniku działań profilaktycznych uczeń potrafi: – radzić sobie w sytuacji przemocy, stresu i zagrożenia, – być asertywnym, – zna konsekwencje zażywania narkotyków, palenia, picia i wpływu używek na własne zdrowie, – prowadzić zdrowy styl życia, – prawidłowo kształtować swoje relacje z rówieśnikami, rodzicami i nauczycielami, – w sytuacjach zagrożenia wie gdzie może znaleźć pomoc w rozwiązywaniu problemów, – ocenić swoje możliwości i szanse na dalsze kształcenie. 2.6. Sposoby realizacji. Treści SPP w większości realizuje się na godzinach wychowawczych i poszczególnych przedmiotach. Można je realizować podczas szkolnego festynu, zajęć pozalekcyjnych, na wycieczkach i zajęciach terenowych. Nauczyciel sam decyduje o metodzie służącej do realizacji celu, przeważnie będą to zajęcia warsztatowe, pogadanki, dyskusje, „burze mózgów”. Formą realizacji będą tez spotkania z rodzicami oraz propaganda wizualna czyli gazetki informacyjne, plakaty, ulotki informacyjne, filmy, wystawy i projekty. 2.7. Monitorowanie i ocena przebiegu realizacji programu i ewaluacja. Monitorowaniu podlegać będą: – klasowe plany wychowawcze, – analiza planów dydaktycznych, – analiza zapisów w dziennikach, – sprawozdania nauczycieli na koniec okresu i roku szkolnego, – protokoły zebrań i imprez, – gazetki szkolne i klasowe, – obserwacja, – scenariusze wycieczek i sprawozdania z ich przebiegu, – scenariusze zajęć, – wystawy prac konkursowych, – protokoły i sprawozdania z przebiegu organizowanych spotkań. Ocenie poddawane są następujące elementy: – realizacja programów profilaktycznych, – realizacja zaleceń zawartych w opiniach PPPP, – realizacja tematyki profilaktyki zawartych w planach pracy wychowawców klas, – pedagogizacja rodziców uczniów na spotkaniach z wychowawcami klas, – występowanie czynników, rodzajów i przyczyn zachowań ryzykownych, 14 – występowanie czynników chroniących: więź z rodzicami, opieka dorosłych, zainteresowanie nauką i własnym rozwojem, aktywność, ciekawość poznawcza, praktyki religijne, zakorzenienie w tradycji społeczności i szacunek dla jej norm, konstruktywna grupa rówieśnicza, autorytety. Oceny efektów realizacji SPP, obok bieżącego monitorowania oraz samooceny przeprowadzanej przez zainteresowane podmioty, dokonuje się w trakcie posiedzeń RP – podsumowującej pracę w pierwszym i drugim półroczu roku szkolnego. Podstawą do formułowania ocen będą narzędzia stosowane w ramach wewnątrzszkolnego mierzenia jakości pracy szkoły czyli sprawozdania, analizy, dane statystyczne, obserwacje, hospitacje, zapisy w dokumentacji, badania ankietowe, opinie, wnioski, zgłoszone innowacje i projekty działań, programy, scenariusze, wykresy. 3. Podmioty odpowiedzialne za realizację programu profilaktyki. Program realizowany będzie przez wszystkich nauczycieli zatrudnionych w szkole, a w szczególności: – pedagoga szkolnego, który jest koordynatorem programu, – wychowawców poszczególnych klas, – zespoły nauczycieli powołane do opracowania wniosków z wyników realizacji poszczególnych działów programu 15