Konkurencyjność zasobowa przedsiębiorstw

Nr 4 (771) KWIECIEŃ 2014
Spis treści Contents___________________________________________________
Teoria zarządzania przedsiębiorstwem______________________________________
The Theory of Enterprise Management
 Zarządzanie energią organizacyjną
Management of Organization Energy
Joanna M. Moczydłowska
3
 Model zrównoważonej oceny szkoły wyższej
A Balanced Evaluation Model of a University
Radosław Ryńca
Dorota Kuchta
11
 Kapitał intelektualny w przedsiębiorstwach produkcyjnych branży spożywczej
Intellectual Capital in Manufacturing Companies of Food Industry
Anna Żmijewska
Krzysztof Ejsmont
24
Otoczenie przedsiębiorstw________________________________________________
The Environment of Enterprises
 Otoczenie wizualne człowieka – podejście systemowe
Human Visual Environment-Systems Approach
Katarzyna Kołomańska
Wojciech Werpachowski
36
 Od paradygmatu SCP po dynamikę konkurencyjną
From the SCP Paradigm to Competitive Dynamics
Ilona Penc-Pietrzak
48
Praktyka działania przedsiębiorstw_________________________________________
The Practice of Enterprises’ Operation
 Konkurencyjność zasobowa przedsiębiorstw
The Resource Competitiveness of Enterprises
Michał Adam Leśniewski
57
 Pomiar kapitału intelektualnego metodą VAICTM na przykładzie
spółki akcyjnej Cyfrowy Polsat
The Measurement of Intellectual Capital by VAICTM Method - an Example
of a Joint Stock Company Cyfrowy Polsat
Magdalena D. Kowalewska
4/2014
EKONOMIKA I ORGANIZACJA
PRZEDSIĘBIORSTWA
69
1
Kronika naukowa________________________________________________________
Scientific Chronicle
 Międzynarodowa Konferencja
„Kapitał intelektualny i edukacja” IC&E 2014
Akademia Finansów i Biznesu Vistula, 4-6 grudnia 2014, Warszawa
International Conference
‘Intellectual Capital and Education’ IC&E 2014
Academy of Finance and Business Vistula, 4-6 December 2014, Warsaw
2
EKONOMIKA I ORGANIZACJA
PRZEDSIĘBIORSTWA
77
4/2014
Michał Adam Leśniewski∗
 Wprowadzenie
Warunki funkcjonowania przedsiębiorstw w zmiennym otoczeniu powodują, że
podmioty gospodarcze, aby mogły rozwijać się muszą być dopasowane, uelastycznione do
otoczenia zewnętrznego [Bratnicki, 2007; Bratnicki, Kryś, Stachowicz, 1988; Bratnicki,
Frączkiewicz-Wronka, 2006]. Wpływ otoczenia egzogenicznego powoduje zmiany w otoczeniu
endogenicznym organizacji [Jelonek, 2012]. Jednym z czynników umożliwiających
dopasowanie organizacji do otoczenia jest konkurencyjność rozumiana jako zestaw
elementów (czynników) umożliwiających osiągnięcie zdolności konkurencyjnej [Jelonek, 2003]1
na rynku. Kształtowanie konkurencyjności jest zabiegiem intelektualnym przedsiębiorstwa
wymagającym jakościowego pozyskiwania i posiadania pracowników wpływających ostatecznie
na osiągnięcie zdolności konkurencyjnej przedsiębiorstwa [Nowicka-Skowron, 2010,
Nowicka-Skowron, Pachura, 2009; Przybytniowski, 2013a]. Z problemem pozyskiwania
i kształtowania zasobów przez organizację (przedsiębiorstwo) związana jest zasobowość,
która odpowiada za jakościowe i ilościowe posiadanie zasobów. Realizacja procesu
zasobowości wymaga ciągłego monitoringu jakości i ilości nabywanych zasobów.
Celem opracowania jest autorska refleksja nad problemem konkurencyjności ukierunkowanej w stronę konkurencyjności zasobowej przedsiębiorstw. Opracowanie przedstawia
autorskie koncepcje struktury zasobów przedsiębiorstwa, struktury konkurencyjności
zasobowej przedsiębiorstwa oraz pojęcie zasobowości przedsiębiorstwa2. Niniejsze
opracowanie niech będzie przyczynkiem do dyskusji naukowej na temat konkurencyjności
w różnych czasopismach naukowych [Nogalski, 2013] i czasopismach praktyków
gospodarczych (biznesowych).
 Pojęcie i istota konkurencyjności – spojrzenie ogólne
Konkurencja jest istotnym narzędziem i zasadniczym wymiarem życia gospodarczego.
Termin ten pochodzi od słowa „konkurować” i oznacza „poszukiwanie razem”, zatem
stymuluje poziom aspiracji ludzkich, umożliwia osiąganie najwyższych wyników, jest jedną
z sił napędowych innowacji technologicznych oraz wzrostu produktywności. Konkurowanie
wniosło duży wkład w poprawę jakości życia, materialnego i pozamaterialnego poziomu
∗
dr Michał Adam Leśniewski, Uniwersytet Jana Kochanowskiego w Kielcach, Towarzystwo Naukowe
Organizacji i Kierownictwa – Oddział Kielce
1
Zdolność konkurencyjna jest traktowana także jako synonim pojęcia przewaga konkurencyjna.
Niniejsze opracowanie powstało jako rezultat autorskiej refleksji naukowej wynikającej z przeprowadzonych
badań naukowych w latach 2008-2011 w Szkole Głównej Handlowej w Warszawie pod kierunkiem naukowym
prof. K. Kucińskiego oraz studium literatury przedmiotu.
2
4/2014
EKONOMIKA I ORGANIZACJA
PRZEDSIĘBIORSTWA
57
dobrobytu. Poza życiem gospodarczym konkurencja utożsamiana jest z rywalizacją,
uznawana jest również jako źródło mobilizacji i kreatywności ludzi w każdej sferze życia
,
[Czerniachowicz 2012].
Konkurencja [Nogalski, 2011, Krupski, 2012, Wiatrak, 2008; Przybytniowski, 2013a]
może być postrzegana jako proces albo akt, w którym uczestnicy rynku, realizując swoje
przyjęte cele, przedstawiają korzystniejsze oferty niż pozostałe podmioty ze względu na czynniki
(cenę, jakość, warunki dostawy oraz inne) wpływające na decyzję zawarcia transakcji.
Analiza problemu funkcjonowania przedsiębiorstwa3 w gospodarce rynkowej wymaga
wyjaśnienia trzech pojęć tworzących układ komplementarny, tj. konkurencja, konkurencyjność
oraz zdolność konkurencyjna (przewaga konkurencyjna). Konkurencja jest procesem rozwoju
zachodzącym między różnymi uczestnikami rynku, w tym przedsiębiorstw, konkurencyjność
to zestaw różnych elementów (czynników) umożliwiających (przyczyniających się) kształtowanie
obecnej i/lub potencjalnej zdolności konkurencyjnej na rynku, natomiast zdolność konkurencyjna
(przewaga konkurencyjna) to faktyczne sprostanie wymaganiom narzuconym przez
konkurentów, przy wykorzystaniu konkurencyjności [Leśniewski, 2011, Leśniewski, 2013a].
Można stwierdzić, że podstawę konkurowania tworzy konkurencyjność ujmując to
metaforycznie „mamy fundament pod stawianie domu”, natomiast zdolność konkurencyjna
to faktyczny czynnik lub czynniki konkurencyjności, czyli używając metafory „budujemy
dom, gdyż mamy z czego go budować, i na który nas stać”4.
Konkurencyjność firmy5 jest definiowana w rozmaity sposób. Szeroko rozumiana
konkurencyjność może być definiowana jako umiejętność konkurowania, czyli działania
i przetrwania w konkurencyjnym otoczeniu [Gorynia, 2002]. Ponadto termin konkurencyjność
oznacza umiejętność osiągania lub utrzymywania przewagi konkurencyjnej [Gorynia, 2010;
Przybytniowski, 2013b].
Konkurencyjność ma charakter relatywny o własnościach porównawczych, co oznacza,
że zawsze występuje odniesienie cech podmiotu, którego konkurencyjność jest analizowana,
do cech innego podmiotu [Gorynia, 2002, Dzikowska, Gorynia, 2012].
Konkurencyjność [Bakier, 2012] uznawana jest za naturalne zjawisko w życiu
gospodarczym oraz główne źródło tworzenia bogactwa. Oznacza z jednej strony
rywalizację, walkę między rywalami, z drugiej zaś wspólne poszukiwania najlepszego
rozwiązania danego problemu [Rosłanowska-Plichcińska, Jarosiński,1996,Czerniachowicz,
Szczepkowska, 2009]. Konkurencja traktowana jest jako proces współzawodnictwa między
rywalami6, ale również jako możliwość współpracy między partnerami w biznesie7.
3
Autor opracowania celowo zamiennie stosuje pojęcie przedsiębiorstwo i organizacja, gdyż problem
konkurencyjności dotyczy podmiotów działających na prawach rynku np. przedsiębiorstwo – organizacja prywatna,
jednostki samorządu terytorialnego – organizacje publiczne. Opracowanie to może być przydatne dla obu tych
organizacji.
4
W naukach o zarządzaniu stosowane są metafory, analogie i dala tego autor pozwolił sobie na ich zastosowanie.
Zdaniem autora poprzez metafory, analogie łatwiej można zapamiętać omawiany problem naukowy.
5
Firma-Przedsiębiorstwo.
6
Można tu mówić o konkurencji rywalizacyjnej czyli tzw. konkurencji twardej (wygrana-przegrana).
7
Można tu mówić o konkurencji współpracy czyli tzw. konkurencji miękkiej (umiejętnie dzielenie się sukcesami
i porażkami rynkowymi).
58
EKONOMIKA I ORGANIZACJA
PRZEDSIĘBIORSTWA
4/2014
Organizacje gospodarcze, rozważając możliwość budowania swojej konkurencyjności na
rynku, muszą wziąć pod uwagę swoje warunki funkcjonowania, bieżące i przyszłe,
pozytywny i negatywny wpływ otoczenia zewnętrznego, a szczególnie globalnych
procesów, problemów i różnorodnych wzajemnych zależności [Przybytniowski, 2013b].
Konkurencja [Adamkiewicz-Drwiłło, 2010, Dołęgowski, 2002, Stankiewicz, 2005],
konkurencyjność oraz zdolność konkurencyjna to atrybuty każdej organizacji poddanej
wpływowi prawom rynku, wolnej konkurencji. Atrybuty te odnosimy w takim razie nie tylko
do przedsiębiorstw, ale także do np. jednostek samorządu terytorialnego – gmin, powiatów,
regionów administracyjnych (województw)8. Jednostki terytorialne oraz przedsiębiorstwa
traktowane są jako relacyjne podmioty gospodarki przyczyniające się do aprecjacji wartości
obu tych organizacji oraz stymulujące rozwój lokalny i regionalny [Leśniewski, 2013b].
Rozpatrując relacyjność między np. gminą a przedsiębiorstwem można mówić o konkurencji
relacyjnej, konkurencyjności relacyjnej oraz zdolności konkurencyjnej o charakterze
relacyjnym [Leśniewski, 2012].
Konkludując rozważania dotyczące konkurencyjności można stwierdzić, iż konkurencyjność wywodzi się ze sfery walki, rywalizacji, współpracy między różnymi organizacjami,
jest charakterystyczna dla każdej organizacji oraz może być rozwijana, kształtowana
w zakresie relacji między różnymi organizacjami [Olesiński, 2010; Olesiński, 2012]
(np. gmina-przedsiębiorstwo, przedsiębiorstwo-gmina), czyli tzw. konkurencyjność relacyjna.
W konkurencyjności tej chodzi oto, że rozwiązania wypracowane na gruncie przedsiębiorstw
można zaadoptować na grunt gmin i odwrotnie9.
 konkurencyjność może być o charakterze twardym i o charakterze miękkim. Konkurencyjność „twarda” dotyczy czynników takich jak: finanse, strategia, inwestycje,
rywalizacja między przedsiębiorstwami (wygrana-przegrana) itp. natomiast konkurencyjność „miękka” dotyczy czynników takich jak: kultura organizacyjna, umiejętności,
współpraca między przedsiębiorstwami (umiejętnie dzielenie się sukcesami i porażkami
rynkowymi), behawioralność pracowników itp.10.
 konkurencyjność dotyczy zasobów posiadanych przez daną organizację, czyli tzw.
konkurencyjność zasobowa organizacji.
 Zasobowość11 procesem rozwoju przedsiębiorstw – spojrzenie ogólne
Zasoby przedsiębiorstwa to aktywa o zróżnicowanym charakterze tzn. zbiór dostępnych
czynników kontrolowanych przez dane przedsiębiorstwo. Podejście zasobowe wywodzi się
8
Autor opracowania traktuje gminę jako urząd gminy, powiat jako starostwo powiatowe oraz województwo jako
urząd marszałkowski. Instytucje zarządzające danym obszarem terytorialnym.
9
Gmina jest analogiem przedsiębiorstwa przedsiębiorstwo jest analogiem gminy. Koncepcje te stały się motywem
przewodnim monografii naukowej autorstwa Leśniewski M. A., Ekorozwojowe źródła konkurencyjności gmin w Polsce,
CeDeWu, Warszawa, 2013.
10
Podział konkurencyjności na konkurencyjność miękką i twardą oparty został na koncepcji modelu 7S McKinseya.
11
Zasobowość jest procesem jakościowo-ilościowego pozyskiwania i kształtowania przez organizację zasobów.
Pozyskiwanie jest rozumiane jako nabywanie, kupowanie zasobów przez organizację. Kształtowanie jest rozumiane
jako tworzenie z pozyskanych zasobów dóbr (produktów/usług) przez organizację .Zasobowość determinuje szeroko
pojęty rozwój przedsiębiorstw. Pojęcie zasobowość po raz pierwszy zostało przez autora użyte i opublikowane
w niniejszym opracowaniu.
4/2014
EKONOMIKA I ORGANIZACJA
PRZEDSIĘBIORSTWA
59
z zainteresowania zasobami jako kluczowym centrum działalności przedsiębiorstwa. Od lat
90. ubiegłego wieku jest to dominujące podejście do zarządzania przedsiębiorstwem,
z którego wywodzą się znane dziś rozwinięcia tej teorii, jak np.: koncepcja kluczowych
kompetencji, organizacja ucząca się, zarządzanie wiedzą. Dzięki wyposażeniu w unikatowe
zasoby przedsiębiorstwo jest zdolne do osiągania konkurencyjnej pozycji na rynku,
uzyskiwania określonych dochodów, również zwiększenia swojej wartości [Skowronek-Mielczarek, 2012]. Posiadanie tylko zasobów przez organizację nie jest gwarantem rozwoju
czy sukcesu rynkowego, lecz umiejętność racjonalnego ich wykorzystania w warunkach
zmiennego otoczenia.
Zarządzanie przedsiębiorstwem w warunkach konkurencyjnej gospodarki rynkowej
,
[Borowiecki 2003, Borowiecki, Jaki, 2008] wymaga traktowania zasobów jako wartości
pobieranej z otoczenia i dla otoczenia, czyli np. nabywanie użytecznych dla organizacji
surowców (wartość nabyta), a następnie przetwarzanie ich na produkty użyteczne dla
otoczenia (wartość oddana)12. Różnica między wartością nabytą a wartością oddaną
kształtowana jest przez kompetencje i umiejętności pracowników. Współcześnie zarówno
w praktyce gospodarczej przedsiębiorstw jak i naukach o zarządzaniu dominuje
systemowe podejście do zasobów. Organizacja traktowana jest jako dynamiczny system,
czyli układ wzajemnie powiązanych elementów, stanowiących endogenicznie spójną
,
i współzależną całość [Borkowski 2004, Borkowski, Čorejová, 2004]. Systemowe podejście
do zasobów jest bliskie spojrzeniu na przedsiębiorstwo jako organizm, ponieważ akcentuje
ich dynamiczny charakter, przetwarzanie zarówno produktów, wartości, jak i informacji
[Lisiński,2006], będącymi przykładami zasobów obecnych w każdej organizacji. Zasobowa
szkoła myślenia strategicznego narzuca także klasyfikację zasobów.
Wartość nabyta oraz wartość oddana zasobów decyduje o kształtowaniu zdolności
konkurencyjnej na rynku. Dla ustanowienia przez przedsiębiorstwo zdolności konkurencyjnej
zasoby powinny współpracować ze sobą w celu kreowania kompetencji i umiejętności
danego podmiotu.
Zasoby generujące przewagę konkurencyjną, winny być wartościowe, rzadkie i kosztowne
do imitacji [Czerniachowicz, Szczepkowska, 2009]. Zasoby i umiejętności są wartościowe
wtedy, gdy są dostosowane do możliwości i zagrożeń występujących w otoczeniu
przedsiębiorstwa. W zmiennym otoczeniu zasoby i umiejętności nie muszą być tak samo
wartościowe dla podmiotów gospodarczych. Wpływ na to mają zmiany umiejętności ludzi
(pracowników) upodobań klientów, technologia, i też dlatego podmioty muszą przywiązywać
dużą wagę na permanentne doskonalenie swoich zasobów.
Zasoby i umiejętności przedsiębiorstwa mają strategiczne znaczenia dla funkcjonowania
podmiotu, gdyż ich waga przekłada się na kształtowanie zdolności konkurencyjnej
(przewagi konkurencyjnej).
W przedsiębiorstwach stan zasobów i umiejętności jest zróżnicowany. Niektóre
przedsiębiorstwa prowadzą działalność tylko na rynku lokalnym, część funkcjonuje na
12
W tym zdaniu dominuje rozwijane przez autora opracowania podejście jakościowe do surowców i gotowych
produktów, czyli „jaki surowiec taki produkt”.
60
EKONOMIKA I ORGANIZACJA
PRZEDSIĘBIORSTWA
4/2014
rynku krajowym, międzynarodowym, ale również są podmioty obejmujące swoim zasięgiem
rynek globalny. Zbudowanie przewagi konkurencyjnej oraz funkcjonowanie przedsiębiorstw
w przyszłości na docelowym rynku wymaga wzmacniania struktury i jakości nabywanych
i posiadanych przez organizację zasobów.
Zasoby i umiejętności muszą tworzyć nierozerwalny układ, dzięki któremu
przedsiębiorstwo osiągnie i będzie kształtować swoją obecną i potencjalną przewagę
konkurencyjną na rynku. Zrozumienie problemu systemowości zasobowej przedsiębiorstwa
wymaga zapoznania się z podziałem zasobów. W dorobku nauk o zarządzaniu istniej ogólny
podział zasobów na: zasoby ludzkie [Wiatrak, 2005, Pawlak, 2008], rzeczowe, informacyjne
,
[Kiełtyka 2002, Kiełtyka, 2008], finansowe [Zachorowska, 2004, Zachorowska, 2006, Turyna,
Szczęsny, 2004], kulturę organizacyjną [Pabian, 2004, Pietruszewski, 2013, Krupski, 2012],
wiedzę [Wiatrak, 2007; Przybytniowski, 2007; 2013b; Sabat, 2013], środowisko naturalne.
Zasoby ludzkie to pracownicy z umiejętnościami, doświadczeniami, posiadaną wiedzą
(teoretyczny, praktyczną), aspiracjami zawodowymi itp. Zasoby rzeczowe to maszyny,
urządzenia, wyposażenie, budynki, sprzęt, itp. Zasoby informacyjne to każda informacja
wykorzystywana w organizacji do podejmowania decyzji. Zasoby finansowe to pieniądze
wykorzystywane w procesie inwestycyjnym. Zasób kultury organizacyjnej to normy, wartości,
przekonania, behawioralność pracowników itp. Zasób wiedzy to doświadczenia pracowników
wynikające z teoretycznego pozyskiwania wiedzy (wiedza teoretyczna) oraz praktycznego
pozyskiwania wiedzy (wiedza praktyczna). Zarówno wiedza teoretyczna i praktyczna jest
wartością dla organizacji [Przybytniowski, 2007; Sabat 2013]. Zasób środowiska naturalnego
to stosunek, relacja człowieka, pracownika do otaczającej przedsiębiorstwo przyrody.
Relacja człowieka do środowiska naturalnego rozwijana jest np. w ekologii czy ekorozwoju
[Leśniewski, 2013b]. Relacja ta kształtowana jest poprzez świadomość ekologiczną
i świadomość ekorozwojową13.
Podsumowując rozważania dotyczące zasobów należy podkreślić, że zasoby dzielą
się na materialne i niematerialne, charakteryzują daną organizację oraz generują wartość
dla organizacji. Ponadto, pochodzą one z otoczenia i służą dla otoczenia, jak też łączą się
z umiejętnościami pracowników, dzięki którym zasoby poddawane są procesowi aprecjacji
lub deprecjacji14. Należy także pamiętać, że zasoby charakteryzują ilość i jakość, czyli
można mówić o ilości i jakości zasobów. Nie zawsze ilość idzie w parze z jakością.
Zasobowość z punktu widzenia jakości i ilości zasobów jest bardzo ważnym procesem,
gdyż od niego zależy jakie zasoby będą w dyspozycji danego podmiotu gospodarczego.
Zasobowość, zasoby oraz umiejętności pracowników mają tworzyć system generujący
zdolność konkurencyjną na rynku zarówno obecną jak i potencjalną.
Na rysunku numer 1 przedstawiono strukturę zasobów przedsiębiorstwa ze względu
na źródło pochodzenia tych zasobów.
13
Pojęcie świadomości ekorozwojowej stworzone, zdefiniowane i opublikowane zostało przez Leśniewskiego
Michała Adama.
14
Jest to zależne od posiadanych umiejętności przez pracowników.
4/2014
EKONOMIKA I ORGANIZACJA
PRZEDSIĘBIORSTWA
61
 Rysunek 1. Struktura zasobów przedsiębiorstwa
Zasoby przedsiębiorstwa
Źródło pierwotne
Źródło wtórne
Zasoby pierwotne
Zasoby wtórne
Zasoby ludzkie
Legenda:
strzałki oznaczają kierunek analizowania.
Źródło:
opracowanie własne.
Zasoby finansowe
Zasoby informacyjne
Zasoby rzeczowe
Zasoby wiedzy
Zasoby kultury organizacyjnej
Zasoby środowiska naturalnego
Na rysunku numer 1 przedstawiono podział zasobów na dwa układy, ze względu na
źródło pochodzenia danego zasobu. Są to: zasoby pierwotnie oraz zasoby wtórne. Zasoby
pierwotne dotyczą zasobów, które inicjują, stwarzają, dają początek nowym, kolejnym
zasobom organizacji. Można stwierdzić, że z woli człowieka (pracownika) powstają kolejne
zasoby np. kultura organizacyjna – jej typ (profil, kształt) jest zależny od pracowników15
i kultura ulega ciągłej zmianie (kulturowa restrukturyzacja). Aktywność, inwencja twórcza,
zaangażowanie poszczególnych pracowników daje impuls do generowania ilości i jakości
poszczególnych zasobów. Wola człowieka, pracownika decyduje o zasobie organizacji.
Wola pozytywna stwarza zasób, a wola negatywna nie stwarza zasobu lub bardzo
ogranicza powstanie zasobu. Powyższa analiza doprowadziła do wniosku, że jedynym
zasobem pierwotnym są zasoby ludzkie. Pozostałe zasoby tj. finansowe, informacyjne,
rzeczowe, wiedzy, kultury organizacyjnej, środowiska naturalnego są zasobami wtórnymi,
czyli pochodzącymi od zasobu pierwotnego, tj. zasobu ludzkiego.
 Konkurencyjność zasobowa16
Konkurencyjność stanowi ważny zestaw różnych elementów (czynników), które wpływają
na zdolność konkurencyjną (przewagę konkurencyjną) danego przedsiębiorstwa. Rozpatrując
problem konkurencyjności trzeba podkreślić, że konkurencyjność tworzą czynniki o charakterze
materialnym i niematerialnym (kultura organizacyjna). Konkurencyjność można rozpatrywać
15
16
62
Pracownicy tutaj są traktowani bardzo szeroko, czyli „od portiera do prezesa”.
W tym rozdziale autor opracowania koncentruje swoje rozważania tylko na konkurencyjności zasobowej.
EKONOMIKA I ORGANIZACJA
PRZEDSIĘBIORSTWA
4/2014
przez pryzmat jednego elementu tj. konkurencyjność jednoelementowa (jednoczynnikowa)
np. konkurencyjność lokalizacyjna [Leśniewski, 2013a] lub przez pryzmat kilku elementów,
tj. konkurencyjność wieloelementowa, (wieloczynnikowa), czyli kilka elementów jest brane
równocześnie pod analizę.
Teoria i praktyka nauk o zarządzaniu jest zgodna co do tego, że konkurencyjność jest
problemem dotyczącym różnych organizacji [Przybytniowski, 2013b].
Jednym z rodzajów konkurencyjności przedsiębiorstw jest konkurencyjność zasobowa.
Jest ona związana z zasobami posiadanymi przez dane przedsiębiorstwo. Konkurencyjność
zasobowa stanowi zestaw elementów (czynników) jakimi są zasoby. Konkurencyjność, aby
mogła być efektywnie kształtowana przez organizację wymaga posiadania kadry menedżerskiej
(kierowniczej, dyrektorskiej) z rozwiniętymi umiejętnościami zarządczymi [Ornarowicz, 2013;
Przybytniowski, 2013a,b]. Umiejętności te to nie tylko realizowanie procesu zarządzania,
lecz także racjonalne kształtowanie struktury jakościowo-ilościowej zasobów przez menedżerów
w danej organizacji. Rozpatrując jakość i ilość w stosunku do zasobów można mówić
o konkurencyjności jakościowej zasobów oraz o konkurencyjności ilościowej zasobów.
Na rysunku numer 2 przedstawiono strukturę konkurencyjności zasobowej przedsiębiorstwa ze względu na źródła pochodzenia danego zasobu.
 Rysunek 2. Struktura konkurencyjności zasobowej przedsiębiorstwa
Konkurencyjność zasobowa przedsiębiorstwa
Źródło pierwotne
Konkurencyjność pierwotna
K. zasobów ludzkich
Legenda:
K. oznacza - Konkurencyjność.
Strzałki oznaczają kierunek analizowania.
Źródło:
opracowanie własne.
Źródło wtórne
Konkurencyjność wtórna
K. zasobów finansowych
K. zasobów informacyjnych
K. zasobów rzeczowych
K. zasobów wiedzy
K. zasobów kultury organizacyjnej
K. zasobów środowiska naturalnego
Na rysunku numer 2 wskazano, że konkurencyjność zasobowa ma swoje podwaliny
w konkurencyjności pierwotnej, dotyczącej zasobów ludzkich. To właśnie ludzie inicjują
wszelkie zmiany, restrukturyzacje w przedsiębiorstwie. Analiza problemu konkurencyjności
4/2014
EKONOMIKA I ORGANIZACJA
PRZEDSIĘBIORSTWA
63
zasobowej potwierdza to, że jakość i ilość zasobów ludzkich wpływa na jakość i ilość
pozostałych (innych) zasobów. Kształtowanie konkurencyjności zasobowej wymaga, aby
umiejętności zatrudnionych pracowników była dopasowane do określonego rodzaju
konkurencyjności (np. konkurencyjność zasobów finansowych wymaga pracowników
z przygotowaniem i zamiłowaniem do finansów, konkurencyjność zasobów środowiska
naturalnego potrzebuje pracowników o rozwiniętej świadomości ekologicznej i świadomości
ekorozwojowej, dzięki którym przedsiębiorstwo będzie pozytywnie kształtować swoje relacje
ze środowiskiem naturalnym.
Warunkiem koniecznym w zakresie budowania i kształtowania konkurencyjności zasobowej jest jakościowe posiadanie pracowników, którzy swoimi umiejętnościami, zaangażowaniem
w rozwój itp. będą wpływać na wszystkie zasoby przedsiębiorstwa. Rodzaje konkurencyjności
występujące w strukturze konkurencyjności zasobowej, aby były skuteczne w swoim
działaniu muszą tworzyć między sobą system komplementarno-synergiczny [Kucęba,
Kiełtyka, 2005, Kucęba, 2011]. W takim systemie można upatrywać korzyści dotyczącej
obecnej i/lub potencjalnej zdolności konkurencyjnej (przewagi konkurencyjnej) na rynku.
 Podsumowanie
Konkurencyjność jest przedmiotem zainteresowań nie tylko świata nauki, ale także
praktyki gospodarczej, działalności gospodarczej różnych organizacji uczestniczących
w gospodarce rynkowej. Każda organizacja chcąca być dostosowaną do otoczenia musi
rozwijać swoją konkurencyjność, czyli tworzyć a następnie kształtować czynniki, które
w określonym horyzoncie czasu umożliwią osiągnięcie zdolności konkurencyjnej danej
organizacji. Każda zdolność konkurencyjna jest uwarunkowana konkurencyjnością.
Konkurencyjność jest pojęciem:
 różnorodnym, tj. składającym się z wielu różnych czynników (elementów), tj. czynniki
„miękkie”, czynniki „twarde” itp.;
 wieloorganizacyjnym, tj. dotyczy wielu różnych organizacji w tym np. przedsiębiorstw
(sektor prywatny), jednostek samorządu terytorialnego (sektor publiczny) itp.,
 interdyscyplinarnym, tj. z perspektywy różnych dziedzin nauki i praktyki gospodarczej
można ją rozpatrywać np. doświadczenia zdobyte z zakresu konkurencyjności
w przedsiębiorstwach mogą być wykorzystane w jednostkach samorządu terytorialnego
(gminach, powiatach, regionach) i odwrotnie.
Na rozwój przedsiębiorstw wpływ wywiera zasobowość jako proces pozyskiwania
i kształtowania zasobów. Przedsiębiorstwo bez zasobowości to jak „ryba bez wody” nie
może żyć, funkcjonować. Proces zasobowości winien być realizowany przez menedżerów
umiejących łączyć jakość z ilością poszczególnych zasobów (podejście komplementarne).
Współczesne czasy wymuszają na przedsiębiorstwach komplementarne podejście do
zasobów. Substytucja między jakością i ilością zasobów może powodować destabilizację
rozwoju przedsiębiorstwa (organizacji). Poznanie struktury zasobów przedsiębiorstwa ma
wpływ na proces zasobowości. Zasobem pierwotnym każdej organizacji są zasoby ludzkie,
od których każdy inny zasób bierze swój początek. Zależność innych zasobów przedsiębiorstwa
od zasobu ludzkiego tworzy system komplementarno-synergiczny.
64
EKONOMIKA I ORGANIZACJA
PRZEDSIĘBIORSTWA
4/2014
Jednym z rodzajów konkurencyjności kształtowanych w przedsiębiorstwach
(organizacjach) jest konkurencyjność zasobowa dotycząca tych zasobów, które posiada
dana organizacja. Rozpatrując zasoby pod kątem jakościowo-ilościowym, można stwierdzić,
że mamy do czynienia z konkurencyjnością jakościową i konkurencyjnością ilościową.
Konkurencyjnością pierwotną przedsiębiorstwa jest konkurencyjność zasobów ludzkich. To
jakość pozyskiwanych a następnie zatrudnionych pracowników stanowi istotę konkurencyjności
zasobów ludzkich. Od człowieka zależy stworzenie każdego aspektu funkcjonowania
przedsiębiorstwa. Można stwierdzić, że konkurencyjność zasobów ludzkich determinuje
konkurencyjność pozostałych zasobów organizacji. Między każdą konkurencyjnością zachodzi
zależność systemowa.
 Bibliografia
1.
2.
3.
4.
5.
6.
7.
8.
9.
10.
11.
12.
13.
14.
15.
Adamkiewicz-Drwiłło, H.G., 2010, Konkurencyjność przedsiębiorstw w świetle uwarunkowań
współczesnej gospodarki, Dom Organizatora, Towarzystwo Naukowe Organizacji i Kierownictwa,
Toruń, s. 1-488.
Bakier B., 2012, Konceptualizacja kategorii konkurencyjności w naukach ekonomicznych,
Optimum. Studia Ekonomiczne, nr 6 (60) vol. 1, s. 72-100.
Bratnicki M., 2007, Dynamizowanie procesu zarządzania: organizacyjny pierwowzór
przedsiębiorczości, Dynamika zarządzania organizacjami. Paradygmaty – metody – zastosowania,
Akademia Ekonomiczna w Katowicach, Katowice.
Bratnicki M., Kryś R., Stachowicz J., 1988, Kultura organizacyjna przedsiębiorstw. Studium
kształcenia procesu zmian zarządzania, Zakład Narodowy im. Ossolińskich, Wrocław.
Bratnicki M., Frączkiewicz-Wronka A., 2006, Efektywność organizacyjna i zarządzanie publiczne
– wyłaniające się koncepcje, kluczowe wyzwania i kierunki dalszych badań w obszarze pomiaru
efektywności, Organizacja i Kierowanie, nr 3, s. 17-32.
Borowiecki R., 2003, Zarządzanie restrukturyzacją procesów gospodarczych. Aspekt teoretyczno-praktyczny, Difin, Warszawa, s. 77.
Borowiecki R., Jaki A., 2008, Zarządzanie restrukturyzacją w procesach integracji i rozwoju nowej
gospodarki, Katedra Ekonomiki i Organizacji Przedsiębiorstwa Uniwersytetu Ekonomicznego, Kraków.
Borkowski S., 2004, Mierzenie poziomu jakości, Wyższa Szkoła Zarządzania i Marketingu
w Sosnowcu, Sosnowiec, s. 1-155.
Borkowski S., Čorejová T., 2004, Instrumenty rozwiązywania problemów w zarządzaniu, Wyższa
Szkoła Zarządzania i Marketingu w Sosnowcu, Sosnowiec, s. 1-103.
Czerniachowicz B., 2012, Budowanie konkurencyjności przedsiębiorstwa w podejściu zasobowym
na podstawie firmy „A”, Studia i Prace Wydziału Nauk Ekonomicznych i Zarządzania, nr 25, s. 287-302.
Czerniachowicz B., Szczepkowska M.,2009,Pojęcie i rodzaje konkurencyjności przedsiębiorstw,
[w:] Białasiewicz M. (red.), Uwarunkowania i sposoby wzrostu konkurencyjności przedsiębiorstw,
Economicus, Szczecin, s. 33-43.
Dołęgowski T., 2002, Konkurencyjność instytucjonalna i systemowa w warunkach gospodarki
globalnej, [w:] Monografie i Opracowania, nr 505, Szkoła Główna Handlowa, Warszawa, s. 1-197.
Dzikowska M., Gorynia M., 2012, Teoretyczne aspekty konkurencyjności przedsiębiorstwa
– w kierunku koncepcji eklektycznej?, Gospodarka Narodowa, nr 4, s. 1-30.
Gorynia M. (red.), 2002, Luka konkurencyjna na poziomie przedsiębiorstwa a przystąpienie Polski
do Unii Europejskiej, Akademia Ekonomiczna, Poznań, s. 48.
Gorynia M., 2010, Konkurencyjność w ujęciu mikroekonomicznym, [w:] Gorynia M., Łaźniewska E.,
(red.), Kompendium wiedzy o konkurencyjności, PWN, Warszawa, s. 77.
4/2014
EKONOMIKA I ORGANIZACJA
PRZEDSIĘBIORSTWA
65
16. Jelonek D., 2012,Koopetycja. Identyfikacja źródeł korzyści dla przedsiębiorstw, [w:] Borowiecki R.,
Rojek T., (red.), Współpraca międzyorganizacyjna w działalności przedsiębiorstw. Klastry – Alianse
– Sieci, Fundacja Uniwersytetu Ekonomicznego w Krakowie, Kraków, s. 39-53.
17. Jelonek D., 2003, Przewaga konkurencyjna e-przedsiębiorstwa, Ekonomika i Organizacja
Przedsiębiorstw, R. 54, nr 3, s. 26-38.
18. Krupski R., 2012, Teoretyczne i praktyczne przesłanki zmian w treści zarządzania strategicznego,
[w:] Jabłoński A., (red.), Strategiczny wymiar funkcjonowania współczesnych organizacji. Strategie,
modele biznesu, finanse, zasoby ludzkie, relacje, Wyższa Szkoła Biznesu w Dąbrowie Górniczej,
Dąbrowa Górnicza.
19. Krupski R., 2012, Badanie znaczenia zasobów niematerialnych w strategii przedsiębiorstwa,
w: Kaleta A., K. Moszkowicz K., (red.), Zarządzanie strategiczne w praktyce i teorii, Uniwersytet
Ekonomiczny we Wrocławiu, Wrocław, s. 238-247.
20. Kiełtyka L., 2002, Komunikacja w zarządzaniu. Techniki, narzędzia i formy przekazu informacji,
Agencja Wydawnicza Placet, Warszawa, s. 1-560.
21. Kiełtyka L., (red.), 2008, Technologie i systemy komunikacji oraz zarządzania informacją i wiedzą,
Difin, Warszawa.
22. Kucęba R., Kiełtyka L., 2005, A conception of neural networks implementation in the model of
a self-learning virtual power plant, Proceedings of the 7th International Conference on Enterprise
Information Systems ICEIS 2005, Volume 2, Miami, USA.
23. Kucęba R., 2011, Struktura Inteligentnego Systemu Wspomagania Zarządzania Wirtualną
Elektrownią, Rynek Energii, nr 1(92), s. 80-86.
24. Leśniewski, M. A., 2013a, Concurrence de localisationd’entreprisesenvisagéed’après les enquêtes
à l’exemple de la région de saint-croix, Polish Journal of Management Studies, vol.7/2013, s. 179-187.
25. Leśniewski, M. A., 2013b, Ekorozwojowe źródła konkurencyjności gmin w Polsce, CeDeWu,
Warszawa, s. 7-202.
26. Leśniewski M. A., 2012, Zrównoważony rozwój a konkurencyjność organizacji. Wybrane problemy,
w: Olesiński Z., (red.), Wybrane aspekty rozwoju przedsiębiorczości akademickiej, Uniwersytet
Rzeszowski, Rzeszów, s. 149-161.
27. Leśniewski M. A., 2011, Konkurencyjność przedsiębiorstw. Wybrane problemy, Dom Organizatora
Towarzystwo Naukowe Organizacji i Kierownictwa, Toruń, s. 8-232.
28. Lisiński M., (red.), 2006, Zarządzanie zasobami w przedsiębiorstwie, Wyższa Szkoła Biznesu,
Dąbrowa Górnicza, s. 26.
29. Nogalski B.,2013, Stan i perspektywy rozwoju problematyki zarządzania strategicznego w polskich
ośrodkach akademickich, Prace Naukowe Wałbrzyskiej Wyższej Szkoły Zarządzania i Przedsiębiorczości, Nr 2, t. 2, s. 9-21.
30. Nogalski B., 2011, Przewaga konkurencyjna gospodarki jutra, [w:] Perenc J., (red.), Innowacje
w rozwijaniu konkurencyjności firm. Znaczenie, wsparcie, przykłady zastosowań, C.H. Beck,
Warszawa, s. 121-136.
31. Nowicka-Skowron M., 2010, Logistyka globalna a kreowanie przewagi konkurencyjnej przedsiębiorstw,
Logistyka w naukach o zarządzaniu. Księga poświęcona pamięci profesora Mariana Sołtysika,
Akademia Ekonomiczna w Katowicach, Katowice.
32. Nowicka—Skowron M., Pachura P., 2009, Strategie innowacyjne przedsiębiorstw wobec wyzwań
gospodarki sieciowej, Acta Universitatis Lodziensis, Folia Oeconomica, nr 226, s. 37-46.
33. Olesiński Z., 2010, Zarządzanie relacjami międzyorganizacyjnymi, C. H. Beck, Warszawa, s. 7-294.
34. Olesiński Z., 2012, Implementacja teorii relacji międzyorganizacyjnych w Polsce, w: Borowiecki R.,
Rojek T., (red.), Współpraca międzyorganizacyjna w działalności przedsiębiorstw. Klastry – Alianse
– Sieci, Fundacja Uniwersytetu Ekonomicznego w Krakowie, Kraków.
35. Ornarowicz U., 2013, Menedżer XXI wieku. Definicja, Identyfikacja, Edukacja, Szkoła Główna
Handlowa, Warszawa, s. 12-318.
66
EKONOMIKA I ORGANIZACJA
PRZEDSIĘBIORSTWA
4/2014
36. Pabian A., 2004, Wpływ różnic kulturowych na międzynarodową działalność logistyczną,
Gospodarka Materiałowa i Logistyka, nr 4, s. 13-18.
37. PawlakZ., 2008, Zarządzanie zasobami ludzkimi, Poltex, Warszawa, s. 7-539.
38. Pietruszewski M., 2013, Kultura organizacyjna a aspiracje pracowników w przedsiębiorstwie,
Zeszyty Naukowe Politechniki Częstochowskiej, Zarządzanie, nr 9, s.49-59.
39. Przybytniowski J.W., 2007, Edukacja ubezpieczeniowa i jej wpływ na świadomość ubezpieczeniową
(wybrane problemy), Rozprawy ubezpieczeniowe, 2007, Rzecznik Ubezpieczonych; Uniwersytet
Kardynała Stanisława wyszyńskiego; Fundacja Edukacji Ubezpieczeniowej, Warszawa Nr 1 (2),
s. 111 – 118
40. Przybytniowski J.W., 2013a, Konkurencyjność rynku usług pośrednictwa ubezpieczeniowego
w Polsce, Wydawnictwo Menedżerskie PTM, Warszawa, s. 63-99.
41. Przybytniowski J. W., 2013b, Zarządzanie towarzystwem ubezpieczeniowym a jakość usługi,
Ekonomika i Organizacja Przedsiębiorstwa Nr 3 (758), Warszawa, s. 42-52
42. Rosłanowska-Plichcińska K., Jarosińsk M.,1996, Granice konkurencji. Grupa Lizbońska, Poltext,
Warszawa, s. 132-135.
43. Sabat A., 2013, Model efektywnego wykorzystania wiedzy dla wzrostu konkurencyjności
przedsiębiorstw, Ekonomika i Organizacja Przedsiębiorstwa, Nr 10(764), Warszawa, s. 3-13
44. Stankiewicz M. J., 2005, Konkurencyjność przedsiębiorstwa. Budowanie konkurencyjności
przedsiębiorstwa w warunkach globalizacji, Dom Organizatora, Towarzystwo Naukowe Organizacji
i Kierownictwa, Toruń, s. 10-463.
45. Skowronek-Mielczarek A., 2012, Zasoby w rozwoju przedsiębiorstwa, Studia i Prace Kolegium
Zarządzania i Finansów, nr 121, s. 127-143.
46. Turyna J., Szczęsny W., (red.), 2004, Finansowe uwarunkowania rozwoju organizacji gospodarczych,
Difin, Warszawa.
47. Wiatrak A. P., 2008, Zewnętrzne uwarunkowania konkurencyjności przedsiębiorstw sektora
agrobiznesu, w: Wybrane aspekty konkurencyjności polskich producentów żywności, Instytut
Ekonomiki Rolnictwa i Gospodarki Żywnościowej - Państwowy Instytut Badawczy, Warszawa, s. 9-22.
48. Wiatrak A. P., 2005, Zarządzanie personelem w projektach, [w:] Pocztowski A., (red.), Praca
I zarządzanie kapitałem ludzkim w perspektywie europejskiej. Oficyna Ekonomiczna, Kraków.
49. Wiatrak A. P.,2007, Wpływ zarządzania wiedzą na zarządzanie zasobami ludzkimi w przedsiębiorstwie,
w: Sukces organizacji. Rola kapitału ludzkiego, Prace i Materiały Wydziału Zarządzania Uniwersytetu
Gdańskiego, nr 1, s. 420-429.
50. Zachorowska A., 2004, (red.), Finansowe i logistyczne aspekty funkcjonowania przedsiębiorstw,
Wydział Zarządzania Politechniki Częstochowskiej, Częstochowa.
51. Zachorowska A., 2006, Ryzyko działalności inwestycyjnej przedsiębiorstw, PWE, Warszawa, s. 5-264.
 Streszczenie
Konkurencyjność stanowi źródło funkcjonowania organizacji poddanych prawom rynku, wolnej
konkurencji. Konkurencyjność rozumiana jest jako zestaw elementów (czynników) umożliwiających
osiągnięcie zdolności konkurencyjnej na rynku. Każde przedsiębiorstwo musi się charakteryzować
określonymi czynnikami konkurencyjności, aby można było funkcjonować w gospodarce rynkowej.
Celem opracowania jest autorska refleksja nad problemem konkurencyjności ukierunkowanej
w stronę konkurencyjności zasobowej przedsiębiorstw. Opracowanie przedstawia autorskie koncepcje
struktury zasobów przedsiębiorstwa, struktury konkurencyjności zasobowej przedsiębiorstwa oraz
autorskie pojęcie zasobowości przedsiębiorstwa.
4/2014
EKONOMIKA I ORGANIZACJA
PRZEDSIĘBIORSTWA
67
 Summary
Competitiveness is the source of the organization subject to the laws of market competition.
Competitiveness is understood as a set of components (factors) to achieve competitive ability in the
market. Every company must have a certain competitiveness factors to be able to function in a market
economy. The aim of this paper is to author a reflection on the problem of competitiveness oriented
towards competitiveness of resource companies. The paper presents the concepts of copyright
enterprise resource structure, the structure of the enterprise resource competitiveness and original
concept resources company.
Słowa kluczowe: konkurencyjność przedsiębiorstw, zasoby, konkurencyjność zasobowa,
zasobowość przedsiębiorstw.
Keywords: the competitiveness of businesses, resources, resource competition, resources
companies.
JEL Cody: L1, L2, L8, P4, P5
68
EKONOMIKA I ORGANIZACJA
PRZEDSIĘBIORSTWA
4/2014