docplan urządzenia lasu - Regionalna Dyrekcja Lasów Państwowych w
download 
Reklamacja Transkrypt
plan urządzenia lasu - Regionalna Dyrekcja Lasów Państwowych w
REGIONALNA DYREKCJA LASÓW PAŃSTWOWYCH W KATOWICACH PLAN URZĄDZENIA LASU dla NADLEŚNICTWA SIEWIERZ OBRĘBY: GOŁONÓG ŁYSA GÓRA na okres gospodarczy od 1 stycznia 2009r. do 31 grudnia 2018r. PROGRAM OCHRONY PRZYRODY P.P. Biuro Urządzania Lasu i Geodezji Leśnej w Warszawie ODDZIAŁ W KRAKOWIE ul. Senatorska 15, 31-106 Kraków tel. (012) 421-95-72, fax. (012) 421-66-94 e-mail [email protected] 2 Spis treści Wstęp ................................................................................................................................ 7 A. Ogólna charakterystyka Nadleśnictwa .................................................................... 9 1. Położenie w administracji Lasów Państwowych i kraju ............................................... 9 1.1. W administracji Lasów Państwowych ....................................................................... 9 1.2. W administracji krajowej ......................................................................................... 10 2. Charakterystyka przyrodnicza Nadleśnictwa .............................................................. 11 2.1. Położenie przyrodniczo - geograficzne.................................................................... 11 2.2. Współrzędne geograficzne ....................................................................................... 13 2.3. Położenie wysokościowe ......................................................................................... 13 2.4. Ogólna charakterystyka klimatyczna regionu .......................................................... 14 2.5. Warunki wodne ........................................................................................................ 16 2.5.1. Położenie hydrograficzne, warunki wodne ........................................................... 16 2.5.2. Wody powierzchniowe ......................................................................................... 17 2.5.3. Wody podziemne, zbiorniki wód podziemnych ................................................... 18 2.6. Wilgotność siedlisk leśnych..................................................................................... 18 2.7. Rzeźba terenu, budowa geologiczna i gleby ............................................................ 19 2.7.1. Rzeźba terenu ........................................................................................................ 19 2.7.2. Budowa geologiczna i warunki glebowe .............................................................. 20 2.7.3. Typy gleb na gruntach Nadleśnictwa.................................................................... 21 2.8. Udział siedliskowych typów lasu w powierzchni leśnej ......................................... 23 2.9. Struktura gatunkowa drzewostanów w siedliskowych typach lasu ......................... 24 2.9.1. Udział gatunków panujących w siedliskowych typach lasu ................................. 24 2.9.2. Udział gatunków rzeczywistych w siedliskowych typach lasu ............................ 28 3. Struktura użytkowania ziemi w zasięgu terytorialnym nadleśnictwa ......................... 30 3.1. Powierzchniowy udział gruntów w zarządzie LP Nadleśnictwa Siewierz .............. 30 3.2. Krótka charakterystyka regionu ............................................................................... 34 3.3. Ilość i wielkość kompleksów leśnych ...................................................................... 35 3.4. Enklawy i półenklawy ............................................................................................. 36 4. Funkcje lasów ............................................................................................................. 37 4.1. Podział lasów według kategorii ochronności ........................................................... 37 4.2. Przyjęty podział na gospodarstwa............................................................................ 38 5. Wybrane zagadnienia z zakresu turystyki i rekreacji ................................................. 39 5.1. Atrakcje turystyczne ................................................................................................ 39 5.2. Stanowisko endemitu Warzucha polska .................................................................. 45 B. Formy ochrony przyrody ........................................................................................ 46 1. Ustawowe formy ochrony przyrody zastosowane na gruntach Nadleśnictwa ........... 46 1.1. Rezerwaty przyrody ................................................................................................. 46 1.2. Projektowane, proponowane rezerwaty przyrody ................................................... 52 2. Park krajobrazowy ...................................................................................................... 52 2.1. Zespół Parków Krajobrazowych Województwa Śląskiego - Park Krajobrazowy Orlich Gniazd .................................................................................................................. 52 2.2. Otulina parku krajobrazowego................................................................................. 53 3. Obszary chronionego krajobrazu ................................................................................ 53 4. Obszary Natura 2000 .................................................................................................. 54 5. Pomniki przyrody ....................................................................................................... 58 5.1. Proponowane pomniki przyrody.............................................................................. 59 6. Użytki ekologiczne ..................................................................................................... 59 3 7. Ochrona gatunkowa roślin, zwierząt i grzybów .......................................................... 65 7.1. Ochrona gatunkowa roślin, porostów i grzybów ..................................................... 65 7.2. Ochrona gatunkowa zwierząt ................................................................................... 67 7.2.1. Ochrona ostoi, miejsca rozrodu lub regularnego przebywania ............................. 71 C. Pozaustawowe formy ochrony przyrody ................................................................ 72 1. Obszary cenne przyrodniczo ....................................................................................... 72 1.1. Lasy stanowiące cenne fragmenty rodzimej przyrody ............................................. 72 1.2. Drzewostany naturalnego pochodzenia .................................................................... 72 2. Siedliska przyrodnicze wymienione w Dyrektywie Rady w sprawie ochrony siedlisk naturalnych oraz dzikiej fauny i flory Natura 2000 Załącznik I ..................................... 72 3. Lasy na siedliskach wilgotnych................................................................................... 75 4. Ochrona miejsc rozrodu i przebywania gatunków chronionych ................................. 76 4.1. Ochrona kolonii mrowisk ......................................................................................... 76 5. Nasiennictwo i selekcja drzew leśnych ....................................................................... 77 5.1. Regionalizacja nasienna ........................................................................................... 77 5.2. Gospodarcze drzewostany nasienne ......................................................................... 78 5.3. Rejestrowane uprawy pochodne............................................................................... 78 5.4. Plantacyjne uprawy nasienne, plantacje nasienne .................................................... 78 6. Bagna, moczary, torfowiska, wrzosowiska wyłączone z zabiegów gospodarczych, lub zasługujące na specjalną ochronę .................................................................................... 78 7. Rzadko występujące rośliny, zwierzęta i zbiorowiska roślinne .................................. 79 8. Cenne obiekty przyrody nieożywionej ........................................................................ 79 D. Walory przyrodniczo-leśne ...................................................................................... 81 1. Bogactwo gatunkowe drzewostanów .......................................................................... 81 2. Budowa pionowa drzewostanów ................................................................................. 82 3. Zgodność składu gatunkowego drzewostanów z gospodarczym typem drzewostanu 84 3.1. Zgodność składu gatunkowego upraw i młodników ................................................ 84 3.2. Zgodność składu gatunkowego drzewostanów wszystkich klas wieku z gospodarczym typem drzewostanu ................................................................................. 85 4. Zgodność składów gatunkowych drzewostanów w siedliskowych typach lasu ......... 86 5. Prezentacja stanu zasobów drzewostanów .................................................................. 89 5.1. Charakterystyka drzewostanów głównych gatunków drzew panujących ................ 89 5.2. Cechy taksacyjne drzewostanów .............................................................................. 90 5.2.1. Cechy taksacyjne drzewostanów w ramach grup funkcji lasu .............................. 90 5.2.2. Cechy taksacyjne drzewostanów ogółem .............................................................. 90 5.3. Przeciętne bonitacje gatunków panujących.............................................................. 91 5.4. Przeciętne wymiary drzew gatunków panujących ................................................... 92 5.5. Przeciętne wieki drzew gatunków panujących ......................................................... 93 5.6. Sposób odnowienia drzewostanów .......................................................................... 93 E. Zagrożenia i formy degradacji ekosystemów leśnych ........................................... 95 1. Borowacenie ................................................................................................................ 95 2. Monotypizacja drzewostanów i neofityzacja .............................................................. 96 3. Stan zdrowotny i sanitarny lasu .................................................................................. 97 4. Zagrożenia abiotyczne i antropogeniczne ................................................................... 98 4.1. Zagrożenia abiotyczne.............................................................................................. 98 4.2. Zagrożenia antropogeniczne .................................................................................... 98 4.2.1. Imisje przemysłowe............................................................................................... 98 4.2.2. Emisja niska .......................................................................................................... 98 4.2.3. Szkody powstałe w wyniku eksploatacji górniczej ............................................... 99 4.2.4. Inne zagrożenia ..................................................................................................... 99 4 5. Zagrożenia biotyczne ................................................................................................ 100 6. Forma stanu siedliska................................................................................................ 101 F. Wytyczne do organizacji gospodarstwa leśnego, regulacji użytkowania oraz wykonywania prac leśnych ........................................................................................ 104 G. Plan działań z zakresu ochrony przyrody ........................................................... 108 1. Kształtowanie stosunków wodnych .......................................................................... 108 2. Kształtowanie granicy rolno – leśnej ........................................................................ 109 3. Kształtowanie strefy ekotonowej .............................................................................. 110 4. Ochrona bioróżnorodności ........................................................................................ 111 5. Rozwój rekreacji i turystyki ...................................................................................... 113 6. Edukacja ekologiczna ............................................................................................... 114 Mapa ............................................................................................................................. 115 Dokumentacja fotograficzna ......................................................................................... 119 Kronika ......................................................................................................................... 123 5 6 Wstęp W Polsce działania służące ochronie przyrody mają długą tradycję. Pierwszym znanym prawem w Polsce, chroniącym środowisko naturalne był zakaz polowania na bobry wydany przez Bolesława Chrobrego (X/XI w.) wynikający z rozszerzenia regaliów. Najstarszym dokumentem dotyczącym ochrony zasobów przyrody jest Statut wiślicki (1347). Te i inne dokumenty miały charakter incydentalny związany z ochronę własności posiadacza ziemskiego i zysków płynących z korzystania z dóbr przyrody. Planowane działania mają miejsce dopiero po powstaniu Państwa Polskiego i zakończeniu I wojny światowej. W 1919 roku została powołana Państwowa Tymczasowa Komisja Ochrony Przyrody przy Ministerstwie Wyznań Religijnych i Oświecenia Publicznego, w 1925 roku przekształcona w Państwową Radę Ochrony Przyrody. W 1934 roku, Sejm RP uchwalił ustawę o ochronie przyrody na podstawie której w okresie międzywojennym utworzono: 211 rezerwatów, Park Narodowy w Białowieży, a także chronione tereny przyrodnicze w Ludwikowie pod Poznaniem, na Babiej Górze, w Pieninach, w Górach Świętokrzyskich, w Tatrach oraz w Czarnohorze. Chroniono liczne gatunki roślin, zwierząt, a także obejmowano ochroną liczne pomniki przyrody. Po II wojnie światowej ochrona przyrody nabiera szerszego znaczenia. Pomijając aspekt polityczny okresu PRL, chronić zaczyna się środowisko przyrodnicze nie tylko poprzez ochronę gatunkową zwierząt i roślin oraz obszarów leśnych, ale też poprzez ochronę wód, gruntów i powietrza. Polska staje się aktywnym uczestnikiem działań zmierzających do zachowania w niezmienionym lub optymalnym stanie przyrody ożywionej i nieożywionej, a także krajobrazu. Bierze udział w II Konferencji Narodów Zjednoczonych na temat Środowiska i Rozwoju (UNCED), zwanego „Szczytem Ziemi”, która odbyła się w Rio de Janeiro w 1992 r. (ratyfikowano ją w 1994 r.). Uchwalono wówczas następujące dokumenty: Konwencję w sprawie zmian klimatu i emisji gazów cieplarnianych Agendę 21 – katalog celów ochrony do realizacji w XXI w. Konwencję o zachowaniu różnorodności biologicznej Deklarację o kierunkach rozwoju, ochrony i użytkowania lasów Kartę Ziemi Ostatnia Konferencja Stron Konwencji w sprawie Zmian Klimatu. (COP) odbyła się na początku grudnia 2008r w Poznaniu. Lasom i leśnictwu europejskiemu poświęcono konferencje w Strasburgu (1990), Helsinkach (1993) i Lizbonie (1998) gdzie deklaracje ministrów leśnictwa wyraziły wolę zastosowania nowoczesnej koncepcji trwałego rozwoju lasów i leśnictwa wg zasad: zachowania i wzmagania udziału lasów w globalnym bilansie węgla utrzymania zdrowia i żywotności ekosystemów leśnych utrzymania produkcyjnej zasobności lasów zachowania biologicznej różnorodności lasów ochrony zasobów glebowych i wodnych w lasach utrzymania i wzmocnienia długofalowych i wielostronnych korzyści społecznych płynących z lasów. 7 Międzynarodowe zobowiązania Polski na rzecz ochrony środowiska spowodowały opracowanie i przyjęcie „Polityki Ekologicznej Państwa” w 1990 r., i uchwalenie przez Sejm RP w 1991 r. fundamentalnych dla ochrony przyrody ustaw: Ustawy o lasach, Ustawy o Ochronie Przyrody. W 2001 r. uchwalono ustawę: Prawo ochrony środowiska. W roku 1997 Rada Ministrów zatwierdziła dokument pt. Polityka Leśna Państwa. Ustawa o lasach w art. 18 p. 2a (zmiana D.U.97.54.349), do planów urządzenia lasu, wprowadziła w sposób obligatoryjny program ochrony przyrody, definiując go jako: część planu urządzenia lasu zawierającą kompleksowy opis stanu przyrody, zadania z zakresu jej ochrony i metody ich realizacji, obejmującą zasięg terytorialny nadleśnictwa (art.6 p.11). Pilotowana przez Departament Leśnictwa MOŚZNiL idea “Programów ochrony przyrody w nadleśnictwie” dotyczy obecnie wyłącznie lasów będących własnością Skarbu Państwa znajdujących się w zasięgu terytorialnym poszczególnych Nadleśnictw. Niniejszy program ochrony przyrody sporządzono w oparciu o Instrukcję sporządzania programów ochrony przyrody. Program ma na celu: zobrazowanie bogactwa przyrodniczego lasów, przedstawienie walorów przyrodniczych i zagrożeń lasów, doskonalenie gospodarki leśnej i sposobów sprawowania ochrony przyrody, w tym doskonalenie prac hodowlano – urządzeniowych, ze szczególnym uwzględnieniem wyników prac glebowo – siedliskowych; prezentacja obiektu na tle regionu i kraju, ustalenie hierarchii grup funkcji poszczególnych kompleksów leśnych, wskazanie nowych przedmiotów ochrony oraz określenie celów i metod ochrony, uświadomienie wszystkim grupom społeczeństwa obecnych i potencjalnych zagrożeń lasów i środowiska przyrodniczego. 8 Czwarta rewizja planu urządzenia lasu Nadleśnictwa Siewierz została wykonana przez Biuro Urządzania Lasu i Geodezji Leśnej Oddział w Krakowie na podstawie umowy nr ZZ-7014-19/4/2007 z dnia 25 października 2007 roku, zawartej pomiędzy wykonawcą a Regionalną Dyrekcją Lasów Państwowych w Katowicach. A. Ogólna charakterystyka Nadleśnictwa 1. Położenie w administracji Lasów Państwowych i kraju 1.1. W administracji Lasów Państwowych Nadleśnictwo Siewierz wchodzi w skład Regionalnej Dyrekcji Lasów Państwowych w Katowicach. Składa się z dwóch obrębów leśnych: Gołonóg i Łysa Góra. Powierzchnia ogólna gruntów Nadleśnictwa wynosi 13 973,4310 ha. Siedziba Nadleśnictwa usytuowana jest w centralnej części zasięgu terytorialnego działania Nadleśnictwa (obręb Łysa Góra), na terenie miasta Siewierz, w oddziale 105h (leśnictwo Kuźnica) przy ul. Łysa Góra 6. Adres elektroniczny [email protected]; Strona internetowa: www.katowice.lasy.gov.pl/web/siewierz/ . Ryc. Położenie Nadleśnictwa Siewierz w RDLP Katowice. 9 1.2. W administracji krajowej Grunty Nadleśnictwa położone są w zasięgu sześciu powiatów (w tym dwu grodzkich) województwa śląskiego, w zasięgu pięciu miast, 6 gmin miejsko-wiejskich i 8 gmin wiejskich (w gm. Wojkowice pow. będziński, brak gruntów Nadleśnictwa). Powierzchnia zasięgu terytorialnego Nadleśnictwa Siewierz wynosi ok. 1026 km2. Tabela. Udział gruntów Nadleśnictwa w podziale administracyjnym województwa śląskiego. Powierzchnia ogółem Województwo powiat, gmina [ha] 1 2 24 województwo śląskie 24-01 powiat będziński 24-01-011 m. i gm. Będzin 24-01-042 Bobrowniki 24-01-052 Mierzęcice 24-01-062 Psary 24-01-074 miasto Siewierz 24-01-075 Siewierz 24-09 powiat myszkowski 24-09-011 m. i gm. Myszków 24-09-025 m. i gm. Koziegłowy 24-13 powiat tarnogórski 24-13-062 Ożarowice 24-16 powiat zawierciański 24-16-011 m. i gm. Poręba 24-16-021 m. i gm. Zawiercie 24-16-054 miasto Łazy 24-16-055 Łazy 24-16-064 miasto Ogrodzieniec 24-16-065 Ogrodzieniec 24-16-092 m. i gm. Włodowice 24-65 powiat miasto Dąbrowa Górnicza 24-65-011 miasto Dąbrowa Górnicza 24-75 powiat miasto Sosnowiec 24-75-011 miasto Sosnowiec Razem Nadleśnictwo 10 13973,4310 3237,5566 140,5257 5,4532 417,5358 562,6558 25,7185 2085,6676 1999,8172 487,6024 1512,2148 262,6000 262,6000 5440,3399 530,0616 391,7906 97,9799 3440,8344 48,3711 106,8212 824,4811 2303,1416 2303,1416 729,9757 729,9757 13973,4310 Ryc. Położenie Nadleśnictwa w podziale administracyjnym kraju. 2. Charakterystyka przyrodnicza Nadleśnictwa 2.1. Położenie przyrodniczo - geograficzne Według obowiązującej w LP „Regionalizacji przyrodniczo-leśnej na podstawach ekologiczno-fizjograficznych” (Trampler 1990, Zasady hodowli lasu 2003), obszar Nadleśnictwa położony jest w: VI Krainie Małopolskiej, dzielnicach: 6 - Wyżyny Woźnicko-Wieluńskiej, 7 Wyżyny i Pogórza Śląskiego (mezoregion Górnośląskiego Okręgu Przemysłowego) i 8 - Wyżyny Krakowsko-Częstochowskiej V Krainie Śląskiej, dzielnicy 5 - Równiny Opolskiej, mezoregionie 5b - Lasów Lublinieckich. 11 Ryc. Położenie obszaru Nadleśnictwa na tle regionalizacji przyrodniczo-leśnej. Według regionalizacji fizycznogeograficznej J. Kondrackiego, zgodnej z systemem Międzynarodowej Federacji Dokumentacyjnej – FID (Geografia regionalna Polski 1998), obszar Nadleśnictwa położony jest w podprowincji Wyżyna ŚląskoKrakowska (341). Tabela. Położenie Nadleśnictwa wg regionalizacji fizycznogeograficznej Kondrackiego. Obszar Europa Zachodnia Podobszar Pozaalpejska Europa Zachodnia Prowincja Wyżyny Polskie Podprowincja Wyżyna Śląsko-Krakowska (341) Makroregion Wyżyna Śląska (341.1) Mezoregion Garb Tarnogórski (341.12) Wyżyna Katowicka (341.13) oddz.: 1-83, oddz.: 38A,39A, 39B,67A, 68A,78A 100,101,110168,168A,169 -213 2149,64 ha oddz.: 7-17, 2365,79 ha Obręb Gołonóg Obręb Łysa Góra Ogółem oddz.: 269- 22-56,56A, 57,57A, 58-97,97A, 98-268 6249,55 ha 8399,19 ha Obniżenie Górnej Warty (341.25) 311,334-340, 340A,341-358 1557,73 ha 1557,73 ha 2365,79 ha 12 Próg Woźnicki (341.23) Wyżyna Częstochowska (341.31) oddz.: oddz.: 1-6,18139,140,312- 21,367-382 333,359-363, 363A, 364-366 759,45 ha 759,45 ha 891,34 ha 891,34 ha Ryc. Położenie obszaru Nadleśnictwa na tle regionalizacji fizycznogeograficznej Kondrackiego. 2.2. Współrzędne geograficzne Współrzędne geograficzne skrajnie terytorialnym Nadleśnictwa wynoszą: 19 22’07,9” punkt północny: 50 36’13,7” 19 35’11,8” punkt wschodni: 50 24’32,8” 19 16’37,1” punkt południowy: 50 15’32,3” 19 51’04,6” punkt zachodni: 50 23’44,7” wysuniętych punktów w zasięgu długości wschodniej szerokości północnej długości wschodniej szerokości północnej długości wschodniej szerokości północnej długości wschodniej szerokości północnej 2.3. Położenie wysokościowe Wysokość bezwzględna najniższego punktu wynosi ok. 220 m n p m. Jest on położony w dolinie Białej Przemszy na terenie piaskowni. Wysokość bezwzględna najwyższego punktu wynosi 504 m n p m - jest to Góra Janowskiego skałka jurajska w Podzamczu w okolicach Ogrodzieńca. 13 2.4. Ogólna charakterystyka klimatyczna regionu Teren Nadleśnictwa Siewierz (wg W. Okołowicza) znajduje się w zasięgu regionu klimatycznego śląsko-małopolskiego, w strefie klimatu kształtującym się pod wpływem gór i wyżyn, ze słabo dominującym wpływem wyżyn i słabo modyfikującym wpływem gór - kraina klimatyczna nr 48. Ważniejsze dane dotyczące klimatu tej krainy: temperatura stycznia (-3,0°C) i lipca (17,4°C), czas trwania zimy (93 dni) i lata (60 dni), liczba dni pogodnych (60), pochmurnych (120) i z szatą śnieżną (75), opady roczne na poziomie 650 mm. Klimat omawianego obszaru należy wg rejonizacji E. Romera do typu klimatycznego Wyżyn Środkowych, charakteryzującego się umiarkowanymi czynnikami klimatycznymi. Średnia roczna temperatura powietrza waha się w granicach 7,5 - 9,0ºC. Wysokość średniej temperatury na terenie Nadleśnictwa Siewierz należy do wyższych w kraju. Wpływa to istotnie m.in. na długość okresu wegetacyjnego. Stosunkowo długi okres wegetacyjny korzystnie wpływa na wzrost i rozwój drzew. Średnie roczne opady na omawianym terenie są dość zróżnicowane i wahają się od 620 do 890 mm. Są to wartości średnie w stosunku do innych rejonów Polski. Udział cisz na terenie nadleśnictwa wynosi ok.25 %. Udział wiatrów silnych i bardzo silnych na omawianym terenie jest sporadyczny - 0,5 %. Przeważają wiatry słabe i umiarkowane, wiejące głównie z południowego zachodu, zachodu i wschodu. Przedwiośnie zaczyna się ok. 1.III. – trwa od 30 do 35 dni. Wiosna zaczyna się ok. 111.IV – trwa ok. 60 dni. Lato zaczyna się ok. 1.VI – trwa od 80 do 90 dni. Jesień natomiast następuje ok. 1.IX i trwa ok. 60 dni. Przedzimie zaczyna się po 1.XI – trwa ok. 35 dni. Początek zimy przypada pomiędzy 1-11.XII. Tabela. Rozkład średnich miesięcznych temperatur sumy miesięcznych opadów wg danych ze stacji meteorologicznej w Świerklańcu za lata 1989-1998. Posterunek Temperatura - ºC Świerklaniec Opady (mm) Świerklaniec Miesiące I II III IV 2,8 1,9 2,1 7,5 34 32 538 55 IX X XI XII Średnia za rok 12,9 15,8 18,0 17,9 13,2 8,3 3,3 1,1 7,9 54 45 36 59 V 66 VI 121 14 VII VIII 97 74 59 Ryc. Rozkład średnich miesięcznych temperatur wg danych ze stacji meteorologicznej w Świerklańcu za lata 1989-1998. Ryc. Rozkład średnich miesięcznych opadów wg danych ze stacji meteorologicznej w Świerklańcu za lata 1989-1998. W ostatnich latach w regionie miały miejsce zjawiska pogodowe, takie jak: silne wiatry o charakterze huraganowym powodujące wiatrołomy, okresy suszy i wysokich temperatur w okresie wegetacyjnym, częste w ostatnich latach, wpływające na kondycję drzewostanów, szybkie ustąpienie pokrywy śnieżnej i dotkliwa susza mrozowa, intensywne, lokalne opady deszczu powodujące podtopienia. 15 2.5. Warunki wodne 2.5.1. Położenie hydrograficzne, warunki wodne Na obszarze na którym położone jest Nadleśnictwo decydującą rolę odgrywają wody typu warstwowego zawarte w utworach lodowcowych i wodnolodowcowych (plejstocen) oraz aluwialnych (holocen). Stąd wyróżniono dwa zasadnicze poziomy wodonośne: aluwialny (holocen) i plejstoceński. Aluwialny poziom wodonośny rozprzestrzenia się w obrębie dolin i tarasów rzecznych. Charakteryzuje się warstwą na nieznacznej głębokości (ok. 0-100 cm). Plejstoceński poziom wodonośny charakteryzuje się dużą zmiennością, wynikającą z różnorodności litologicznej utworów czwartorzędowych jak i zróżnicowanej ich miąższości. Dla lasu i gospodarki leśnej najważniejsze są wody gruntowe, które znajdują się w czwartorzędowym kompleksie wodonośnym. Wśród wód gruntowych istotnych dla warstwy drzew i innych roślin leśnych wyróżniono wody glebowe zawieszone, określane jako wody wierzchówkowe (zaskórne). Występują one nad pierwszą nieprzepuszczalną warstwą blisko powierzchni terenu, na głębokości 0-2 m. Podlegają parowaniu i transpiracji, ich swobodne zwierciadło kształtuje się w zależności od opadów atmosferycznych, toteż w okresach suszy stosunkowo szybko się wyczerpują. Ten rodzaj wód spotykany jest powszechnie w terenie gdy występuje dwuwarstwowy układ utworów - piaski zwałowe lub wodnolodowcowe na utworach zastoiskowych lub glinach zwałowych, tworzących mikrorelief płaski lub wklęsły. Właściwe wody gruntowe występują w strefie nasycenia zalegającej na głębszych warstwach nieprzepuszczalnych. Stanowią główne źródło zaopatrzenia rzek w okresie niskich stanów. Wahanie się wód podziemnych uzależnione jest od czynników klimatycznych (opady, temperatura), warunków hydrogeologicznych (głębokości zalegania wód, zmian poziomu rzek, rodzaju warstw geologicznych) oraz pośrednio od działalności człowieka poprzez: ucieczkę wody wskutek przerwania warstw wodonośnych spowodowanych głównie eksploatacją węgla i rud metali oraz podnoszenia się poziomu wód wskutek osiadania terenu nad starymi wyrobiskami podziemnymi. Występowanie zwierciadła wody jest czynnikiem, który wywiera znaczny wpływ na warunki siedliskowe nadleśnictwa. Strefa korzystnych warunków wodnych obejmuje wyżej położone fragmenty utworów akumulacji jeziorno-lodowcowej i zastoiskowej, gdzie zwierciadło wody gruntowej znajduje się w zasadzie przez cały rok w zasięgu profilu na głębokości 1,3 – 1,5 do 2 m, podlegając nieznacznym wahaniom uzależnionym od temperatury i opadów, o czym świadczą poziomy oglejenia oksydacyjno-redukcyjnego nad lustrem stwierdzone w szeregu odkrywek. Przeważająca większość siedlisk nadleśnictwa występuje w takich właśnie warunkach. Są to optymalne warunki dla borów mieszanych świeżych na glebach rdzawych i bielicowych; lasów mieszanych świeżych na glebach rdzawych, brunatnych bielicowanych i kwaśnych oraz dla lasów świeżych na glebach brunatnych i płowych. Siedliska wilgotne i bagienne skartowano na powierzchni 6079,75 ha – 46,60%. Są bardzo ważnym rezerwuarem wody. Bagna i torfowiska to swoisty sposób przechowywania wody, który czyni z nich bardzo ważny element ekologiczny i hydrologiczny. 16 Na terenie Nadleśnictwa odczuwalne jest negatywne zjawisko osiadania terenu i powstawanie zapadlisk nad starymi wyrobiskami górniczymi. Nie jest ono rozległe powierzchniowo, jednak zwiększa się z roku na rok. Powstają straty w powierzchni leśnej w wyniku trwałego zabagniania i zalania terenu wodą. Zapadliska występują głównie w obrębie Gołonóg (oddziały 136, 180, 187, 194, 195). Likwidacja zalewisk jest bardzo kosztownym i pracochłonnym przedsięwzięciem i polega na ich zasypywaniu i zrekultywowaniu. Jest możliwa do wykonania głównie w przypadku płytkich odkształceń terenu z uwagi na niemożność stwierdzenia i brak pewności czy proces siadania górotworu już się zakończył i jest przy tym ryzykowna. Łagodzenie następstw powstawania zapadlisk i zlewisk polega głównie na usunięciu drzewostanu i zaniechaniu prac odnowieniowych w przypadku zaobserwowania pojawienia się pierwszych symptomów znamionujących zainicjowanie procesów osiadania. 2.5.2. Wody powierzchniowe Przez teren nadleśnictwa przechodzi granica wododziałowa pierwszego rzędu między dorzeczem Odry i Wisły (Atlas Podziału Hydrograficznego Polski, Warszawa 2005). Dział wodny pomiędzy zlewiskami Odry i Wisły (Warty i Przemszy) wyznacza linia biegnąca z kierunku Bibieli przez Markowice, Pustkowie, Winowno, Bińczyce, następnie otacza południową stronę Zawiercia i dalej skręca pod Kromołowem na północ. Źródła Warty i Przemszy odległe są od siebie zaledwie o około 2,5 km, a należą do różnych zlewni: Odry i Wisły. Warta ma źródła w Komorowie, Przemsza w Bzowie. Drugorzędny dział wodny rozdziela dorzecza Małej Panwi i Warty. Przebiega on od Cynkowa po Rzeniszów. Na terenie Nadleśnictwa w okolicy Winowna ma swoje źródła Mała Panew. Rzeka ta ma jednak marginalne znaczenie dla stosunków wodnych obszaru nadleśnictwa. Wody północnej części Obrębu Łysa Góra odprowadzane są do Odry przez prawobrzeżne dopływy II rzędu: Małą Panew, Wartę i częściowo Kłodnicę i cały szereg ich dopływów. Natomiast z pozostałej przeważającej części obszaru wodę odprowadza Wisła poprzez Brynicę, Czarną i Białą Przemszę wraz z licznymi ich dopływami. Większość rzek płynie szerokimi zabagnionymi dolinami, często z cienką pokrywą torfów. W zasięgu terytorialnym położone są zbiorniki wodne – powstałe w wyniku zalania wyrobisk pokopalnianych - Zalew Przeczycko-Siewierski, Kuźnica Warężyńska, Jezioro Przeczyckie i Jezioro Pogoria. Poza zasięgiem terytorialnym Nadleśnictwa położone jest Jezioro Brynickie, ale poprzez sąsiedzkość ma również wpływ na klimat badanego terenu. Jest ono zbiornikiem sztucznym znanym także pod nazwą zbiornika w Kozłowej Górze lub Jezioro Świerklaniec (powierzchnia wynosi 7,7 km2). Zajmuje on część szerokiej, wysłanej piaskami doliny. 17 Ryc. Wody powierzchniowe w zasięgu terytorialnym Nadleśnictwa. 2.5.3. Wody podziemne, zbiorniki wód podziemnych Teren Nadleśnictwa leży w zasięgu głównych zbiorników wód podziemnych: w ośrodku szczelinowo – krasowym: GZWP 326, 327, 329, 454, w ośrodku porowym -: GZWP 455, 453. 2.6. Wilgotność siedlisk leśnych Na terenie Nadleśnictwa przeważają siedliska leśne o korzystnych warunkach wodnych. Najczęściej są to siedliska silnie świeże oraz umiarkowanie wilgotne. Sporadycznie występują siedliska silnie wilgotne i bagienne. Na warunki wodne istotny wpływ ma też lokalne ukształtowanie terenu oraz charakter podłoża, stąd w lasach Nadleśnictwa często spotkać można w zagłębieniach terenu niewielkie lokalne bagienka. Na terenie Nadleśnictwa szczególnie w obrębie Gołonóg, odczuwalne jest negatywne zjawisko osiadania terenu i powstawanie zapadlisk nad starymi wyrobiskami górniczymi. Powstają straty w powierzchni leśnej w wyniku trwałego zabagniania i zalania terenu wodą. Zjawisko to występuje głównie w obrębie Gołonóg (oddziały 136, 180, 187, 194, 195). Siedliska wilgotne, bagienne i łęgowe zajmują łączną powierzchnię 6079,75 ha i stanowią 46,60 % powierzchni leśnej Nadleśnictwa. Zgodnie z decyzją I KTG utworzono na siedliskach bagiennych i łęgowych gospodarstwo specjalne. Bagna, oczka wodne to obszary ważne dla równowagi ekologicznej lasów. W całym Nadleśnictwie na powierzchni nieleśnej zinwentaryzowano wydzieleń bagiennych na łącznej powierzchni 126,8409 ha (0,91 %). 18 Część bagien objęte zostało ochroną jako użytki ekologiczne, są to: „Olszynka”, „Bagna w Antoniowie”, „Bór Pohulanka” oraz „Torfowisko Bory”. Łącznie w Nadleśnictwie Siewierz powierzchnia użytków ekologicznych wynosi 10,60 ha. Wilgotność siedlisk leśnych [%] 120 100 80 Bagienne 60 Łęgowe Wilgotne 40 Świeże 20 0 Obręb Gołonóg Obręb Łysa Góra Nadleśnictwo Ryc. Udział siedlisk leśnych według wilgotności. 2.7. Rzeźba terenu, budowa geologiczna i gleby 2.7.1. Rzeźba terenu Ukształtowanie terenu stanowi bardzo ważny czynnik glebotwórczy, warunkuje także różny rozkład na powierzchni ziemi opadów atmosferycznych, energii słonecznej (wytworzenie się rozmaitych wystaw i mikroklimatów) oraz zróżnicowanie właściwości fizycznych, chemicznych, bioekologicznych i produkcyjnych gleb. Teren Nadleśnictwa cechuje się dość dużymi deniwelacjami rzędu 300 m. Najwyżej położonym punktem jest skałka jurajska w Podzamczu koło Ogrodzieńca 504,2 m n.p.m., najniżej natomiast położonym jest teren piaskowni na południu Nadleśnictwa w dolinie Białej Przemszy (około 220 m n.p.m.). Obszar Nadleśnictwa położony jest w zasięgu dwóch makroregionów: Wyżyny Śląskiej i Wyżyny Krakowskiej. Wyżyna Śląska składa się z dwóch mezoregionów: Wyżyny Śląskiej Północnej o rzeźbie strukturalnej i Wyżyny Śląskiej Południowej o rzeźbie zrębowej. Wyżynę Śląską Północną budują niskie progi strukturalne zbudowane z osadów triasu, triasu górnego oraz jury środkowej. Południową część Wyżyny Śląskiej budują zrębowe pagóry, płaskowyże i garby, pomiędzy którymi występują liczne obniżenia zapadliskowe. Wyżyna Krakowska obejmuje Jurę Krakowską zbudowaną z wapieni skalistych, płytowych, pylastych, kredowatych jury górnej. Jest to obszar mocno zróżnicowany morfologicznie. Powierzchnię rozcinają liczne dolinki erozyjne rozwinięte często w strefach uskoków oraz znaczą liczne ostańce krasowe skałki stokowe. Urozmaicona budowa geologiczna obszaru jest mało widoczna, przykryta jest bowiem w większości utworami czwartorzędowymi. Z utworów starszych od czwartorzędu w budowie geologicznej obszaru udział biorą skały dewońskie, karbońskie, permskie, triasowe i jurajskie. Brak jest zupełnie skał kredowych oraz 19 trzeciorzędowych. Na powierzchni obok osadów czwartorzędowych występują osady dewońskie, triasowe i jurajskie. 2.7.2. Budowa geologiczna i warunki glebowe Obszar Nadleśnictwa Siewierz mieści się w całości w zasięgu monokliny śląskokrakowskiej i zapadliska górnośląskiego. Monoklina Śląsko-Krakowska zbudowana jest z utworów staropaleozoicznych oraz leżącej na nich pokrywy skał osadowych – permsko-mezozoicznych. Monoklinę budują osady paleozoiczne tworzące rozległe wychodnie w południowo- zachodniej części nadleśnictwa. Obecność tych utworów w spągu osadów młodszych potwierdzona została na całym obszarze w licznych otworach wiertniczych. Osady mezozoiczne reprezentowane przez trias, jurę i kredę odsłaniają się miejscami spod dość cienkiej pokrywy osadów czwartorzędowych w różnych strefach nadleśnictwa. Zapadlisko Górnośląskie stanowi nieckowate obniżenie wypełnione skałami osadowymi, z których największą miąższość mają osady górnokarbońskie z licznymi pokładami węgla. Na obszarze Górnośląskiego Zagłębia Węglowego osady mezozoiczne reprezentuje wyłącznie trias, tworzący często na rozległych wychodniach karbonu nieduże, izolowane płaty erozyjne. Najmłodsze osady geologiczne czwartorzędowe na całym obszarze tworzą pokrywę o bardzo zmiennej miąższości od kilkudziesięciu metrów w obrębie głębokich dolin kopalnych do 0 m w obrębie wychodni starszego podłoża. Powierzchnia podłoża podczwartorzędowego pokrywa się z wydzieleniami na główne jednostki geomorfologiczne tego obszaru, tj. na Wyżynę Śląską i Wyżynę Krakowską. W obrębie Wyżyny Śląskiej w jej rzeźbie podczwartorzędowej zaznaczają się kopalne głębokie rynny Czarnej i Białej Przemszy oraz Brynicy. Zróżnicowanie w urzeźbieniu tych jednostek spowodowane jest budową zarówno starego paleozoicznego podłoża, jak i mezozoicznego oraz tektoniką. Rzeźba podczwartorzędowa Wyżyny Krakowskiej znacznie odbiega od rzeźby wyżyny Śląskiej. Na jej powstanie nałożyły się procesy tektoniczne, erozyjnodenudacyjne i krasowe. Od Wyżyny Śląskiej Wyżynę Krakowską oddziela wyraźna krawędź erozyjno-denudacyjna o założeniach tektonicznych wznoszących się na wysokość około 80-90 m. Wyrównana powierzchnia obszaru wznosi się na wysokość 400-460 m n.p.m. ponad tą powierzchnią sterczą pojedyncze malownicze skałki osiągające wysokość do 504 m n.p.m. Liczne dolinki i jary dość głęboko wcięte wykorzystują liczne strefy tektoniczne. 20 2.7.3. Typy gleb na gruntach Nadleśnictwa Opierając się na „Operacie glebowo-siedliskowym” sporządzonym przez Biuro Urządzania Lasu i Geodezji Leśnej O/Kraków według stanu na 1.01.2005r., w Nadleśnictwie opisano 17 typów gleb w 50 podtypach. Tabela. Typy gleb. Typ gleby Udział [%] 1 2 bielicowe opadowoglejowe rdzawe rędziny gruntowoglejowe murszowate brunatne 36,08 19,58 19,00 5,50 5,05 4,50 2,68 1,77 1,38 0,95 0,88 0,81 0,67 0,47 0,45 0,17 0,06 gleby industrio- i urbanoziemne arenosole murszowe płowe czarne ziemie deluwialne torfowe pararędziny mułowe mady rzeczne Typy gleb [%] 40 35 30 25 20 15 10 5 Ryc. Udział typów gleb na gruntach Nadleśnictwa. 21 łe st a po zo ol e ar en os in d. iu rb an . ne br un at e wa t ur sz o m wo gl ej . gr un to in y rę dz we rd za le j. op ad .g bi el ic ow e 0 W podtypach gleb przeważają gleby bielicowe właściwe - 17,14%, opadowoglejowe właściwe - 16,65%, glejo-bielicowe właściwe - 15,76%, rdzawe bielicowe - 11,98%. W Nadleśnictwie przeważają siedliska borów mieszanych - 42,38%. Tabela. Udział siedliskowych grup troficznych. Obręb Gołonóg Grupa troficzna 1 Bory Bory mieszane Lasy Lasy mieszane Olsy Ogółem Pow. [ha] 2 542,58 1043,82 1396,86 1178,57 67,59 4229,42 Obręb Łysa Góra Udział [%] 3 12,83 24,68 33,02 27,87 1,60 100,00 Pow. [ha] 4 987,26 4486,09 1036,43 2173,56 135,86 8819,20 Udział [%] 5 11,19 50,87 11,75 24,65 1,54 100,00 Nadleśnictwo Pow. [ha] 6 1529,84 5529,91 2433,29 3352,13 203,45 13048,62 Udział [%] 7 11,73 42,38 18,64 25,69 1,56 100,00 Grupy troficzne lasu [tys.ha] 14 12 olsy lasy mieszane 10 8 lasy bory mieszane bory 6 4 2 0 Obręb Gołonóg Obręb Łysa Góra Nadleśnictwo Ryc. Udział siedliskowych grup troficznych. Lasy na gruntach porolnych położone są na powierzchni 497,32 ha, przy czym 457,49 ha w obrębie Gołonóg i 39,83 ha w obrębie Łysa Góra. 22 2.8. Udział siedliskowych typów lasu w powierzchni leśnej W Nadleśnictwie zinwentaryzowano 21 typów siedliskowych lasu. Największy udział mają bory mieszane BMw - 22,82 % i BMśw - 18,17 %. Wśród siedlisk lasowych duży udział jest LMw - 12,70 %. Tabela. Udział siedliskowych typów lasu. Obręby Nadleśnictwo Siewierz Siedliskowe Gołonóg Łysa Góra Typy Powierzchnia leśna zalesiona i niezalesiona Lasu Pow. [ha] Udział [%] Pow. [ha] Udział [%] Pow. [ha] Udział [%] 1 Bśw Bw Bb BMśw BMw BMb LMśw LMw LMb Lśw Lw Ol OlJ LŁ BMwyżśw BMwyżw LMwyżśw LMwyżw Lwyżśw Lwyżw OlJwyż Razem 2 3 4 542,58 12,83 674,44 326,72 25,95 526,37 496,61 34,14 426,54 297,52 61,98 5,61 1,80 16,71 15,95 7,73 0,61 12,45 11,73 0,81 10,09 7,04 1,47 0,13 0,04 0,40 121,45 2,87 671,00 15,87 4229,42 100,00 921,55 63,03 2,68 1695,93 2651,55 18,77 463,06 1160,89 29,87 278,34 414,29 103,12 31,95 110,57 9,27 238,49 281,25 281,84 61,96 0,79 8819,20 23 5 10,45 0,71 0,03 19,23 30,14 0,21 5,25 13,16 0,34 3,16 4,70 1,17 0,36 0,00 1,25 0,11 2,70 3,19 3,13 0,70 0,01 100,00 6 1464,13 63,03 2,68 2370,37 2978,27 44,72 989,43 1657,50 64,01 704,88 711,81 165,10 37,56 1,80 127,28 9,27 359,94 281,25 952,84 61,96 0,79 13048,62 7 11,22 0,48 0,02 18,17 22,82 0,34 7,58 12,70 0,49 5,40 5,46 1,27 0,29 0,01 0,98 0,07 2,76 2,16 7,30 0,47 0,01 100,00 Udział siedliskowych typów lasu [%] 25 20 15 10 5 BM L wy Ł żś BM w wy LM żw w yż ś LM w w yż Lw w yż św Lw yż w O lJ wy ż l lJ O O Lw LM b Lś w LM w b LM św w BM BM św Bb BM Bw 0 Ryc. Udział siedliskowych typów lasu w powierzchni leśnej Nadleśnictwa 2.9. Struktura gatunkowa drzewostanów w siedliskowych typach lasu 2.9.1. Udział gatunków panujących w siedliskowych typach lasu Drzewostany Nadleśnictwa nie cechują się dużym zróżnicowaniem gatunkowym, chociaż tworzy je 20 gatunków drzew panujących. Najliczniej reprezentowana jest sosna zwyczajna. Drzewostany z jej udziałem zajmują 66,07 % powierzchni. Drugim licznym gatunkiem panującym jest brzoza – 12,47 %. Od 1 % do 8 % udziału mają drzewostany z panującymi: bukiem zwyczajnym, olchą czarną, modrzewiem europejskim, dębem szypułkowym i czerwonym. 24 Tabela. Udział gatunków panujących w powierzchni leśnej. Bśw Bw Bb BMśw BMw BMb BMwyż LMśw Gat. 1 SO SOC 2 3 4 5 6 7 1267,47 87,14 12,25 0,84 63,03 100,00 2,68 100,00 1982,89 83,88 17,73 0,75 4,26 0,18 22,82 0,97 9,64 0,41 2662,96 89,54 16,27 62,17 SOW MD 11,53 0,79 ŚW 8 9 LMw LMb LMwyż Powierzchnia [ha] udział procentowy 10 11 12 BK DB DB.C KL 4,54 0,31 22,80 1,57 6,10 0,26 7,01 0,30 34,86 1,48 109,80 4,65 0,17 0,01 Lł 15 16 17 8,55 6,14 2,56 6,82 14 177,26 25,08 1,63 0,23 10,42 0,63 19,30 1,17 28,84 4,50 4,52 0,70 11,91 1,86 6,22 0,89 10,04 1,44 12,10 1,71 5,86 0,83 5,32 0,32 77,90 4,73 3,10 0,19 30,41 4,74 60,39 9,42 20,33 3,17 42,28 6,06 305,06 43,75 7,82 1,12 28,36 4,01 218,37 30,89 2,28 0,33 18,71 2,68 20,96 3,01 1,83 0,26 39,00 5,52 0,40 0,06 11,16 0,38 2,10 0,07 5,10 3,74 1,26 0,92 33,81 3,42 10,86 1,10 9,02 0,30 23,46 0,79 7,05 0,24 7,08 5,19 3,92 2,88 27,94 2,83 96,88 9,80 37,41 3,78 1,58 0,16 1,55 0,16 OlJ 13 937,40 56,86 JW GB Ol 161,23 23,13 573,88 58,03 1,06 0,11 JS Lw 385,38 60,10 7,88 1,23 112,75 82,71 8,88 14,54 JD DG Lśw 0,78 0,05 2,07 0,13 1,10 1,80 7,19 5,16 1,03 2,74 1,59 1,14 0,54 1,44 9,85 26,22 Lwyż OlJwyż 18 19 190,42 18,89 0,83 0,08 173,10 16,81 8,73 0,87 8,03 0,80 5,21 0,52 322,01 31,95 163,93 16,26 25,04 2,48 0,63 0,06 Razem 20 8554,61 66,07 41,38 0,32 4,26 0,03 315,10 2,43 72,31 0,56 19,94 0,15 11,31 0,09 479,43 3,70 997,53 7,70 234,45 1,81 1,75 0,01 4,65 0,04 70,56 0,54 24,98 0,19 Bśw Bw Bb 2 3 4 BMśw BMw BMb BMwyż 8 LMśw Gat. 1 BRZ OL AK 131,85 9,07 2,76 0,19 1,27 0,09 TP 5 6 7 155,60 6,58 1,76 0,07 2,34 0,10 6,79 0,29 220,70 7,42 27,02 0,91 3,45 13,18 6,45 24,65 OS 9,47 0,32 LP R-m 6,21 4,56 1454,47 100,00 63,03 100,00 2,68 100,00 1,44 0,06 2362,86 10,00 2973,29 100,00 26,17 100,00 136,32 100,00 9 189,96 19,21 1,37 0,14 10,36 1,05 0,36 0,04 1,80 0,18 988,82 100,00 LMw LMb LMwyż Powierzchnia [ha] udział procentowy 10 11 12 Lśw 13 481,60 29,22 98,21 5,96 81,56 11,70 11,36 1,63 26,67 3,83 2,99 0,43 3,93 0,24 8,33 0,51 0,61 0,04 1648,97 100,00 26 18,80 30,78 32,30 52,88 78,17 12,19 12,58 1,96 0,78 0,12 61,08 100,00 641,19 100,00 Ol OlJ Lł 14 15 16 17 143,46 20,29 72,12 10,20 15,56 11,17 106,43 76,39 0,96 2,56 22,62 60,22 Lw 1,80 100,00 6,52 0,92 697,18 100,00 706,91 100,00 Lwyż OlJwyż 18 19 86,94 8,62 21,14 2,10 0,79 100,00 2,00 0,20 139,32 100,00 37,56 100,00 1,80 100,00 1008,01 100,00 0,79 100,00 Razem 20 1614,82 12,47 418,71 3,23 40,64 0,31 14,07 0,11 28,90 0,22 2,05 0,02 12950,45 100,00 100% 80% 60% 40% 20% SO SOC SOW ŚW MD JD DG BK DB KL JW yż O lJ w Lł Lw yż O lJ O l Lw w Lś wy ż b DB.C LM LM w LM BM b BM w yż LM św BM w Bb BM św Bś w Bw 0% JS GB BRZ OL AK TP OS LP Ryc. Udział gatunków panujących w siedliskowych typach lasu. [tys.ha] 3,5 3 2,5 2 1,5 1 0,5 SO SOC SOW MD ŚW JD DG BK DB DB.C O lJ wy ż yż Lł Lw lJ O Lw O l KL Lś w yż LM w LM b LM w LM św wy ż b BM BM w BM św BM Bb Bw Bś w 0 JW JS GB BRZ OL AK TP Ryc. Udział siedliskowych typów lasu oraz gatunków w nich panujących, w powierzchni leśnej Nadleśnictwa Siewierz. OS LP 2.9.2. Udział gatunków rzeczywistych w siedliskowych typach lasu Zróżnicowanie gatunkowe lepiej charakteryzuje udział rzeczywisty gatunków drzew w składzie drzewostanów. Analizując pod tym kątem skład drzewostanów tworzy je 23 gatunki drzew, w tym 6 obcego pochodzenia. Zmieniają się udziały poszczególnych gatunków drzew, Udział np. sosny zwyczajnej jest niższy o blisko 9 %, wzrasta udział brzozy brodawkowej do około 15 %. Ujawniają się wiąz, olcha szara oraz sosna banksa wprowadzana na siedliska leżące w bezpośrednim sąsiedztwie Huty Katowice. Oprócz gatunków mających udział miąższościowy w składzie drzewostanów zinwentaryzowano gatunki drzew będące domieszkami występujące pojedynczo i miejscami. Ogółem w Nadleśnictwie stwierdzono występowanie 36 gatunków drzew, w tym 9 obcego pochodzenia. Gatunki rodzime: czeremcha, czereśnia, sosna zwyczajna, modrzew europejski, świerk pospolity, jodła zwyczajna, wiąz szypułkowy, buk pospolity, dąb szypułkowy i bezszypułkowy, klon zwyczajny, klon jawor, jesion wyniosły, jarząb pospolity, grab zwyczajny, brzoza brodawkowata, grusza, olcha czarna, olcha szara, osika, topola czarna, wierzba iwa, śliwa, jabłoń i lipa drobnolistna. Gatunki obcego pochodzenia: sosna czarna, sosna wejmutka, sosna smołowa, sosna banksa, dąb czerwony, daglezja zielona, kasztanowiec, topola (nieustalone odmiany hodowlane) i robinia akacjowa. 28 Tabela. Udział gatunków rzeczywistych w powierzchni leśnej i porównanie z powierzchnią gatunków panujących. Gatunki rzeczywiste Gatunki panujące Różnica (2-4) Gatunek 1 So So.b So.c So.w Md Św Jd Dg Bk Db Db.c Kl Jw. Wz Js Gb Brz Ol Ol.s Ak Tp Os Lp Razem Pow. [ha] Udział [%] Pow. [ha] Udział [%] Pow. [ha] 2 3 4 5 6 7430,30 9,23 71,29 10,41 416,37 290,49 25,77 8,34 529,10 966,24 306,35 13,08 44,51 7,84 104,32 64,86 1910,29 531,63 0,49 36,00 14,22 126,85 32,47 57,37 0,07 0,55 0,08 3,22 2,24 0,20 0,06 4,09 7,46 2,37 0,10 0,34 0,06 0,81 0,50 14,75 4,11 0,00 0,28 0,11 0,98 0,25 8553,61 65,93 41,38 4,26 315,10 72,31 19,94 11,31 479,43 997,53 234,45 1,75 4,65 0,32 0,03 2,41 0,55 0,16 0,09 3,78 7,68 1,8 0,01 0,04 70,56 24,98 1614,82 418,71 0,54 0,19 12,38 3,43 40,64 14,07 28,90 2,05 0,31 0,11 0,22 0,02 -1123,31 +9,23 +29,91 +6,15 +101,27 +218,18 +5,83 -2,97 +49,67 -31,29 +71,9 +11,33 +39,86 +7,84 +33,76 +39,88 +295,47 +112,92 +0,49 -4,64 +0,15 +97,95 +30,42 12950,45 100,0 12950,45 100,0 0,00 29 [tys.] 10 8 Gat. rzeczywiste Gat. panujące 6 Różnica 4 2 s Lp O Tp Ak l l.s O O b Br z G Js Jw . W z Kl b D b. c D g Bk D Jd M d Św So .b So .c So .w So 0 -2 Ryc. Zmiany w udziale powierzchniowym gatunków panujących i rzeczywistych. 3. Struktura użytkowania ziemi w zasięgu terytorialnym nadleśnictwa 3.1. Powierzchniowy udział gruntów w zarządzie LP Nadleśnictwa Siewierz Udział powierzchni leśnej na gruntach Nadleśnictwa wynosi 96,66 %. Grunty nieleśne stanowią 3,34 %. Tabela. Zestawienie ogólne udziału rodzajów powierzchni gruntów. Powierzchnia* Rodzaj gruntu [ha] [%] 1 2 Grunty leśne w tym: grunty zalesione grunty nie zalesione Grunty związane z gospodarką leśną Razem lasy Grunty nieleśne Ogółem * - pow. wg opisów taksacyjnych 13048,62 12950,45 98,17 457,66 13506,28 467,22 13973,50 30 3 93,38 92,68 0,70 3,28 96,66 3,34 100,00 Udział rodzajów gruntów w powierzchni Nadleśnictwa Grunty leśne Grunty zw iąz. z gosp.leśną Grunty nieleśne Ryc. Udział rodzajów gruntów w powierzchni Nadleśnictwa. Poniżej na podstawie Tabeli nr 1 programu Taksator zestawiono powierzchnię gruntów Nadleśnictwa wg rodzajów użytków gruntowych, kategorii użytkowania i grup rodzajów powierzchni. Tabela. Zestawienie powierzchni gruntów Nadleśnictwa według grup i rodzajów użytków. Obręb Gołonóg Pow. [%] [ ha] 2 3 Kategoria gruntu 1 Obręb Łysa Góra Pow. [ ha] 4 [%] 5 Nadleśnictwo Pow. [ ha] 6 [%] 7 1. Lasy - razem 4442,9032 98,40 9063,2673 95,83 13506,1705 96,66 GRUNTY LEŚNE ZALESIONE I NIEZALESIONE 4229,3451 93,67 8819,1675 93,24 13048,5126 93,38 4166,5566 4166,5566 92,28 8783,7819 92,28 8774,7419 9,0400 92,87 12950,3385 92,68 92,78 12941,2985 92,61 0,10 9,0400 0,06 1.1. Grunty leśne zalesione - razem 1) drzewostany - razem 2) plantacje drzew - razem w tym: - plantacje nasienne - plantacje drzew szybko rosnących 1.2. Grunty leśne niezalesione - razem 1) w produkcji ubocznej - razem w tym: - plantacje choinek i krzewów - poletka łowieckie 2) do odnowienia - razem w tym: - halizny - zręby - płazowiny 3) pozostałe leśne niezalesione - razem w tym: 31 9,0400 0,10 9,0400 0,06 62,7885 2,7900 1,39 0,06 35,3856 2,5100 0,37 0,03 98,1741 5,3000 0,70 0,04 2,7900 16,7300 0,06 0,37 2,5100 6,4100 0,03 0,07 5,3000 23,1400 0,04 0,17 5,0400 11,6900 0,11 0,26 5,3800 1,0300 0,06 0,01 10,4200 12,7200 0,07 0,09 43,2685 0,96 26,4656 0,28 69,7341 0,50 Obręb Gołonóg Pow. [%] [ ha] 2 3 Kategoria gruntu 1 - przewidziane do naturalnej sukcesji - objęte szczególnymi formami ochrony - przewidziane do wyłączenia z produkcji 1.3. Grunty związane z gospodarką leśną razem w tym: 1) budynki i budowle 2) urządzenia melioracji wodnych 3) linie podziału przestrzennego lasu 4) drogi leśne 5) tereny pod liniami energetycznymi 6) szkółki leśne 7) miejsca składowania drewna 8) parkingi leśne 9) urządzenia turystyczne 2. Grunty zadrzewione i zakrzewione razem Grunty leśne oraz zadrzewione i zakrzewione - razem 3. Użytki rolne - razem 3.1. Grunty orne - razem w tym: 1) role 2) plantacje, poletka, składy drewna i szkółki na gruntach ornych 3) ugory, odłogi 3.2. Sady 3.3. Łąki trwałe 3.4. Pastwiska trwałe 3.5. Grunty rolne zabudowane 3.6. Grunty pod stawami rybnymi Obręb Łysa Góra Pow. [ ha] 4 Nadleśnictwo 5 Pow. [ ha] 6 [%] [%] 7 13,4230 0,30 21,9661 0,23 35,3891 0,25 29,8455 0,66 4,4995 0,05 34,3450 0,25 213,5581 4,73 244,0998 2,58 457,6579 3,28 16,8430 8,8075 27,7572 41,9806 108,8198 6,7500 0,2000 0,2600 2,1400 0,37 0,20 0,61 0,93 2,41 0,15 0,00 0,01 0,05 9,6009 13,0000 78,5300 90,0175 51,5300 0,10 0,14 0,83 0,95 0,54 0,3914 1,0300 0,00 0,01 26,4439 21,8075 106,2872 131,9981 160,3498 6,7500 0,2000 0,6514 3,1700 0,19 0,16 0,76 0,94 1,15 0,05 0,00 0,00 0,02 2,7522 0,06 0,7800 0,01 3,5322 0,03 4445,6554 98,46 9064,0473 26,4561 10,5453 0,59 0,23 238,4305 51,7997 2,52 0,55 264,8866 62,3450 1,90 0,45 10,5453 0,23 50,8697 0,54 61,4150 0,44 0,9300 0,01 0,9300 0,01 1,2020 182,2181 18,9473 0,0842 0,01 1,30 0,14 0,00 0,0220 8,2204 7,5842 0,0842 0,00 0,18 0,17 0,00 1,1800 173,9977 11,3631 0,01 1,84 0,12 0,0900 0,00 0,0900 0,00 9,8400 0,22 36,0398 0,38 45,8798 0,33 9,8400 0,22 36,0398 0,38 45,8798 0,33 3.7. Grunty pod rowami rolnymi 4. Grunty pod wodami - razem w tym: 4.1. Grunty pod wodami powierzchniowymi płynącymi 4.2. Grunty pod wodami powierzchniowymi stojącymi 4.3. Grunty pod morskimi wodami wewnętrznymi 5. Użytki ekologiczne - razem 6. Tereny różne - razem w tym: 1) grunty przeznaczone do rekultywacji oraz niezagosp.grunty zrekult. 2) wały ochronne nieprzystosowane do ruchu kołowego 3) grunty wyłączone z produkcji (poza 32 95,83 13509,7027 96,68 Obręb Gołonóg Pow. [%] [ ha] 2 3 Kategoria gruntu 1 gruntami pod zabudowę) 4) różne inne 7. Grunty zabudowane i zurbanizowanerazem w tym: 7.1. Tereny mieszkaniowe 7.2. Tereny przemysłowe 7.3. Tereny zabudowane inne 7.4. Zurbanizowane tereny niezabudowane 7.5. Tereny rekreacyjno-wypoczynkowe razem w tym: 1) ośrodki wypoczynkowe i tereny rekreacyjne 2) tereny zabytkowe 3) tereny sportowe 4) ogrody zoologiczne i botaniczne 5) tereny zieleni nieurządzonej 7.6. Użytki kopalne 7.7. Tereny komunikacyjne - razem w tym: 1) drogi 2) tereny kolejowe 3) inne tereny komunikacyjne 8. Nieużytki - razem w tym: 1) bagna 2) piaski 3) utwory fizjograficzne 4) wyrobiska nie przeznaczone do rekultywacji Razem (2-8) Grunty nie zaliczone do lasów w tym: grunty przeznaczone do zalesienia OGÓŁEM (1-8) 33 Pow. [ ha] 4 [%] 5 Nadleśnictwo Pow. [ ha] 6 [%] 7 2,0135 0,04 7,6689 0,08 9,6824 0,07 1,2778 0,0756 0,03 0,00 2,5748 0,03 3,8526 0,0756 0,03 0,00 4,5800 0,05 4,5800 0,03 4,5800 0,05 4,5800 0,03 0,6601 0,01 0,5141 0,01 1,1742 0,01 0,6601 0,01 0,5141 0,01 1,1742 0,01 31,4019 0,70 111,8776 1,18 143,2795 1,03 23,5456 0,52 103,2953 1,09 126,8409 0,91 4,7123 0,05 4,7123 0,03 7,8563 0,17 3,8700 0,04 11,7263 0,08 72,4637 1,60 394,7968 4,17 467,2605 3,34 100,00 9458,0641 100,00 13973,4310 100,00 4515,3669 w tym: - grunty sporne Obręb Łysa Góra 3.2. Krótka charakterystyka regionu W zasięgu Nadleśnictwa Siewierz można wyróżnić regiony: południowy o charakterze wybitnie przemysłowym (Dąbrowa Górnicza, Sosnowiec, Będzin i Zawiercie) i północny nastawiony na produkcję rolną. Największe miejscowości regionu to miasta Sosnowiec, Dąbrowa Górnicza, Będzin, Zawiercie i Myszków. Duża część Nadleśnictwa, praktycznie cały obręb Gołonóg, położone są w zasięgu Zagłębia Dąbrowskiego. Zaludnienie regionu jest wysokie i wynosi 2435 os/km2 w Sosnowcu, 1567 2 os/km w Będzinie, 613,3 os/km2 w Zawierciu, 446,9 os/km2 w Myszkowie, najniższe jest w gminie Włodowice 76,3 os/km2. Region należy do jednego z najgęściej zaludnionych obszarów w Polsce. Średnia lesistość regionu wynosi około 26 %. Lasy położone są nierównomiernie. Lesistość waha się od 7% w gminie Będzin, do 64 % w gminie Siewierz. Sieć komunikacyjna drogowa i kolejowa jest dobrze rozwinięta. Do szlaków komunikacyjnych mających znaczenie dla gospodarki leśnej należą: linie kolejowe (Katowice-Zawiercie-Częstochowa; Zawiercie-Lubliniec; KatowiceKraków; Ząbkowice-Jaworzno-Szczakowa i Katowice-Olkusz); drogi publiczne (Katowice-Olkusz-Kraków, Zawiercie-Dąbrowa Górnicza-BędzinKraków; Zawiercie-Tarnowskie Góry; Zawiercie-Myszków-Częstochowa; SiewierzMyszków; Zawiercie-Kraków). Drogi państwowe są dobrej jakości. Natomiast stan niektórych dróg leśnych jest niezadowalający. Drogi te wymagają remontów. Rynek drzewny Nadleśnictwa jest podzielony, zgodnie z Zarządzeniem Nr 52 A Dyrektora Generalnego Lasów Państwowych z dniem 31 października 2007r., na rynki: sprzedaż ofertową, do zakładów LP (ZTiS), detaliczną i incydentalną, z przeznaczeniem na własne potrzeby. Surowiec kupowany jest zarówno przez dużych hurtowych odbiorców jak i odbiorców detalicznych. Prace z zakresu usług leśnych (pozyskania drewna, zrywki drewna, prac hodowlanych, ochronnych i innych) zlecane są Zakładom Usług Leśnych. Tabela. Lesistość gmin wchodzących w zasięg terytorialny nadleśnictwa. Gmina Powierzchnia ogólna gminy [km2] Lasy innej własności [ha] Lasy Skarbu Państwa [ha] Lesistość całej gminy [%] 1 2 3 4 5 Będzin Bobrowniki Mierzęcice 37 52 49 99 48 303 34 152 1063 434 6,8 21,4 15,0 Gmina Powierzchnia ogólna gminy [km2] Lasy innej własności [ha] Lasy Skarbu Państwa [ha] Lesistość całej gminy [%] 46 75 39 74 159 46 40 85 9 124 29 56 77 189 91 1277 46 1061 438 856 383 327 1100 1007 60 1823 1531 1599 1176 1057 483 13397 605 14 2074 968 2447 259 534 770 99 3870 135 456 1778 3339 1211 20208 14,1 14,3 64,4 24,6 17,8 12,7 40,8 20,9 17,7 45,9 57,4 36,7 38,4 23,2 18,6 26,3 Psary miasto Siewierz Siewierz Myszków Koziegłowy Ożarowice Poręba Zawiercie miasto Łazy Łazy miasto Ogrodzieniec Ogrodzieniec Włodowice Miasto Dąbrowa Górnicza Miasto Sosnowiec OGÓŁEM 3.3. Ilość i wielkość kompleksów leśnych Skala rozdrobnienia powierzchni leśnej jest jednym z podstawowych czynników warunkujących prawidłową kontrolę lasu, opiekę nad nim i racjonalną gospodarkę. Rozmieszczenie przestrzenne kompleksów leśnych w terytorialnym zasięgu Nadleśnictwa nie jest równomierne. Lasy tworzą 175 kompleksów leśnych. Cechą charakterystyczną jest silne rozdrobnienie kompleksów będące pochodną położenia lasów Nadleśnictwa w terenie silnie zurbanizowanym oraz duży udział lasów innej własności w zasięgu działania Nadleśnictwa. Lasy nie stanowiące własności Skarbu Państwa zajmują ok. 40 % całkowitej powierzchni lasów w zasięgu terytorialnym Nadleśnictwa. Żaden z kompleksów Nadleśnictwa nie przekracza 2000 ha. Nadleśnictwo Siewierz sprawuje nadzór nad lasami niepaństwowymi na zlecenie starostw powiatowych, w ramach 6 obwodów nadzorczych które obejmują 12864,40 ha. Tabela. Zestawienie kompleksów leśnych. Wielkość kompleksów [ha] Ilość Powierzchnia [ha] 1 2 3 poniżej 1.00 1,01 - 5,00 5,01 - 20,00 20,01 - 100,00 100,01 – 200,00 200,01 – 500,00 500,01 - 2000,00 Powyżej 2000 Razem 30 42 34 38 12 13 6 175 10,9129 112,6769 395,3993 1762,0187 1771,4731 4076,1356 5844,8145 13973,4310 35 Ryc. Rozmieszczenie lasów w zasięgu terytorialnym Nadleśnictwa. Sieć dróg ułatwiających dostęp do poszczególnych kompleksów leśnych lub przecinających kompleksy leśne jest w zasadzie wystarczająca. Są to drogi asfaltowe lub utwardzone łączące wszystkie miejscowości. Ponadto, istnieje sieć dróg leśnych o różnej nawierzchni umożliwiających dojazd do poszczególnych drzewostanów. Ilość dróg dojazdowych jest w zasadzie wystarczająca. Niektóre istniejące drogi wymagają remontu. Nadleśnictwo systematycznie, w miarę potrzeb modernizuje lub buduje nowe drogi. Modernizacja istniejącej sieci dróg, w celu dostosowania jej do nowych wysokotonażowych środków wywozu drewna przewidywana jest na poziomie około 95,6 km. Nadleśnictwo dysponuje dobrymi warunkami do zrywki i składowania drewna. Sieć szlaków zrywkowych zapewnia dostęp do wszystkich części lasu. 3.4. Enklawy i półenklawy Kompleksy leśne zwykle nie są jednorodne, położone są w nich enklawy i półenklawy. Zwykle są to grunty rolne lub leśne, czasem także przemysłowe. Enklawy na ogół stanowią własność osób fizycznych i osób prawnych. W lasach Nadleśnictwa położonych jest 66 enklaw (24 w obrębie Gołonóg i 42 w obrębie Łysa Góra). 36 4. Funkcje lasów Lasy Nadleśnictwa Siewierz są lasami wielofunkcyjnymi. Pełnią szereg funkcji produkcyjnych (gospodarczych), ekologicznych, ochronnych i społecznych. Najważniejszą funkcją gospodarczą pozostaje produkcja drewna, ale znaczenie ma również pozyskanie innych płodów lasu jak: grzyby, owoce leśne, zioła czy gospodarka łowiecka. Z funkcji pozaprodukcyjnych największe znaczenie mają funkcje środowiskotwórcze (wodochronne, glebochronne i klimatyczne) oraz społeczne (rekreacyjne i krajobrazowe). Na podstawie funkcji pozaprodukcyjnych pogrupowano lasy wg kategorii ochronności. Do najważniejszych grup lasu i kategorii ochronności należą: Lasy rezerwatowe, Lasy ochronne ogólnego przeznaczenia: - uszkodzone na skutek działalności przemysłu, - wodochronne. Lasy ochronne specjalnego przeznaczenia: - położone w miastach i wokół miast. 4.1. Podział lasów według kategorii ochronności Zgodnie z postanowieniami I KTG przyjęto obowiązujący dotychczas podział na kategorie ochronności według Zarządzenia MOŚZNiL nr 72 z 10 marca 1995r, a dla gruntów nie wymienionych w ww. Zarządzeniu został sporządzony nowy wniosek o uznanie za ochronne. Decyzją Ministra Środowisko DL-lp-0233-1/0103/09 z dnia 16 stycznia 2009 r. lasy te zostały uznane za ochronne. W oparciu o ww. dokumenty całość lasów Nadleśnictwa zaliczono do lasów ochronnych lub rezerwatowych. Poniżej przedstawiono schematyczny podział wg kategorii ochronności. Szczegółowy podział zamieszczono w Opisaniu ogólnym. Tabela. Udział poszczególnych kategorii ochronności w lasach Nadleśnictwa. Powierzchnia Udział Lp. Kategoria ochronności leśna [ha] [%] 1 I II 2 3 Rezerwaty przyrody Lasy ochronne Uszkodzone na skutek działalności przemysłu Uszkodzone na skutek działalności przemysłu, w miastach i wokół miast Uszkodzone na skutek działalności przemysłu, wodochronne, w miastach i wokół miast Uszkodzone na skutek działalności przemysłu, wodochronne W miastach, uszkodzone na skutek działalności przemysłu W miastach, wodochronne, uszkodzone na skutek działalności przemysłu Razem ochronne Ogółem powierzchnia leśna 37 4 15,33 0,12 274,91 2,11 5582,54 42,78 6401,49 49,06 503,07 3,86 58,75 0,45 212,53 1,63 13033,29 99,88 100,00 13048,62 Udział grup funkcji lasu w powierzchni Nadleśnictwa Rezerwaty Lasy ochronne Ryc. Udział grup funkcji lasu w powierzchni leśnej Nadleśnictwa. Przyjęte kategorie ochronności ukierunkowują gospodarkę leśną, na określonych obszarach, na spełnienie wymogów pozaprodukcyjnych funkcji lasu. Podjęte czynności gospodarcze winny przyczynić się do utrzymania i wzmagania wielostronnych korzyści płynących z lasów. Na podstawie przyjętych kategorii ochronności utworzono gospodarstwa, dla których przewidziano odpowiednie sposoby zagospodarowania, co pozwoli przy umiejętnym ich stosowaniu na: zachowanie i wzrost biologicznej różnorodności lasów, utrzymania zdrowia i żywotności ekosystemów leśnych, restytucję zdegradowanych i zniekształconych zbiorowisk roślinnych, utrzymanie produkcyjnej zasobności lasów, utrzymanie i poprawę stanu gleb i siedlisk leśnych, zachowanie siedlisk przyrodniczych Natura 2000 utrzymanie retencji, co najmniej na tym samym poziomie. 4.2. Przyjęty podział na gospodarstwa Uwzględniając podział na kategorie ochronności, przyjęto następujące gospodarstwa: specjalne – 114,50 ha (0,9 %) - istniejące rezerwaty, - lasy stanowiące cenne fragmenty rodzimej przyrody, - lasy na siedliskach łęgowych i bagiennych, lasów ochronnych – 12813,03 ha (98,9 %) przebudowy w lasach ochronnych – 22,92 ha (0,2 %) Planowane użytkowanie rębne oparte jest na podstawie stwierdzonych potrzeb hodowlanych drzewostanów. 38 Udział gospodarstw w powierzchni leśnej Nadleśnictwa Gosp. specjalne Gosp.lasów ochronnych Gosp. przeb. w lasach ochronnych Ryc. Udział gospodarstw w powierzchni leśnej Nadleśnictwa. 5. Wybrane zagadnienia z zakresu turystyki i rekreacji 5.1. Atrakcje turystyczne Kompleksy leśne Nadleśnictwa ze starodrzewami i zróżnicowaną florą i fauną, z różnymi formami ochrony przyrody1 ( rezerwatami przyrody – „Góra Chełm” i „Cisy w Hucie Starej”, użytkami ekologicznymi -„Bagno w Antoniowie”, „Olszynka”, „Bór Pohulanka” i „Torfowisko Bory”, Parkiem Krajobrazowym „Orlich Gniazd” i pomnikami przyrody), udostępnione zostały poprzez leśną bazę turystyczną (obiekty i ścieżki dydaktyczne, miejsca postoju) stając się kołem zamachowym w rozwoju aktywnych form turystyki na terenie gmin i podniesieniu ich atrakcyjności. Miasta i gminy położone w zasięgu terytorialnym Nadleśnictwa wspomagają na swoich obszarach rozwój agro- i ekoturystyki skutecznie zabiegając o fundusze wojewódzkie, krajowe i unijne na rzecz inwestycji w infrastrukturę oraz jej modernizację, co stanowi z kolei znakomity punkt wyjściowy do rozwoju turystyki. Gminy rozbudowują usługi związane z turystyką i rekreacją, nastąpił rozwój bazy noclegowej, hoteli, zajazdów, gospodarstw agroturystycznych. Organizowane są imprezy masowe np. pokazy ogni sztucznych, plenerowe widowiska historyczno-muzyczne. Wielkim bogactwem regionu są wody mineralne, a te z okolic Siewierza należą do najzdrowszych (tj. posiadających komplementarne składniki mineralne). Nadleśnictwo położone jest w zasięgu Zagłębia Górnośląskiego, regionu bogatego w kopaliny przede wszystkim w węgiel oraz rudy cynku i ołowiu, rudy żelaza a także surowce skalne jak: dolomity, wapienie i piaski. Rozwój przemysłu, znaczne zurbanizowanie obszaru działania Nadleśnictwa oraz bliska sąsiedzkość lasów i miast powoduje, że lasy Nadleśnictwa stają się naturalnym miejscem wypoczynku mieszkańców Śląska i Zagłębia, terenem krótkich weekendowych wycieczek 1 Formy ochrony przyrody zastosowane na gruntach Nadleśnictwa przedstawiono w rozdz. B „Szczególne formy ochrony przyrody”. 39 Przez obszar Nadleśnictwa przebiegają szlaki turystyczne piesze i rowerowe np.: szlaki turystyczne piesze: niebieski z Łaz do Grabowa, żółty (Szlak Pustynny) z Błędowa do Kluczy zielony(Szlak 25-lecia PTTK) w kompleksie Maczki, zielony (Szlak Tysiąclecia) z Tąpkowic przez Siewierz, Kuźnicę Sulikowską, Ciągowice, Łazy, Podzamcze, Kromołów, Skarżyce czarny (Szlak Partyzantów Ziemi Olkuskiej) - Poręba oddz. 82, czerwony (Szlak Orlich Gniazd) z Pilicy przez Ogrodzieniec do Morska czerwony (Szlak Szwajcarii Zagłębiowskiej) ze Sławkowa przez Błędów i Hutki Kanki do Zawiercia żółty (Szlak Zamonitu) niebieski (Szlak Warowni Jurajskich) zielony (Szlak Rzędkowicki) szlaki turystyczne rowerowe: „Jurajski Szlak Rowerowy Orlich Gniazd” – czerwony ze Smolenia przez Podzamcze do Morska Szlak Rowerowy „Szlakiem Hutnictwa” – niebieski Myszków przez rezerwat „Cisy” do Koziegłów Szlak Rowerowy Myszków – Siewierz – czarny Szlak Rowerowy „Hotelu Ostaniec”- zielony Podlesice - Morsko – Rzędkowice Szlak Rowerowy Zawiercie – Skarżyce Szlak Rowerowy Siewierz - Wojkowice Kościelne niebieski Szlak Rowerowy Łazy- Pustynia Błędowska Szlak Rowerowy wokół Rezerwatu Góra Chełm powstały z inicjatywy Zespołu Jurajskich Parków Krajobrazowych ścieżka rowerowa - rejon Zawiercie, ścieżka rowerowa - rejon Olkusz - Dąbrowa Górnicza. Przez lasy Nadleśnictwa przebiega też łączący bazy turystyki konnej „Transjurajski Szlak Konny” – znakowany w formie „kółek pomarańczowych”, z Błędowa przez Podzamcze do Morska. W obszarze działania Nadleśnictwa położone są miejsca atrakcyjne pod względem przyrodniczo–turystycznym. Do takich najciekawszych należą m.in.: malownicza dolina potoku Centuria, rzeka Przemsza w Siewierzu i rzeka Mitręga, obszar Jury Krakowsko-Częstochowskiej, źródła Warty i Przemszy. Turyści preferujący wypoczynek nad akwenami wodnymi mogą korzystać z kąpielisk oraz wypożyczalni sprzętu wodnego nad zbiornikami: Kuźnica Warężyńska (Pogoria IV), Jezioro Przeczycko-Siewierskie, Pogoria I-III. W pobliżu zamku w Morsku można korzystać z wyciągu narciarskiego. Na Jurze uprawiać można sporty wspinaczkowe np. w Rzędkowicach na „murze” wapiennych ostańców o wysokości do 30 metrów. W zasięgu działania Nadleśnictwa położone są też szlaki turystyczne tematyczne związane z zabytkami sakralnymi, miejscami historycznymi, architekturą miejską i industrialną. 40 Ukształtowanie terenu sprzyja uprawianiu turystyki pieszej, konnej, rowerowej, sportów wodnych i zimowych, lotniarstwa i innych. Nadleśnictwo współpracuje z gminami odnośnie rozwoju turystyki, organizując zajęcia dla szkół w leśnych obiektach dydaktycznych i w plenerze w lesie. W budynku Nadleśnictwa znajduje się Leśną Izba Edukacyjna, a w lasach wytyczone jest 5 ścieżek dydaktycznych w leśnictwach (3 powstały sumptem Nadleśnictwa): Mitręga (potok Centuria), Grodziec (Lasek Grodziecki), Maczki i Kuźnica. Nadleśnictwo organizuje i uczestniczy w akcjach edukacyjnych na terenach gmin jak: konkursy przyrodnicze dla dzieci, spotkania z leśnikiem w szkole oraz ogólnopolskich akcjach cyklicznych „Dzień Ziemi” i „Sprzątanie Świata”. Nadleśnictwo współfinansuje też wydawnictwa popularyzujące turystykę w gminach (przewodniki, mapy, foldery). Gminy na swoich stronach internetowych prezentują walory przyrodnicze, krajobrazowe i turystyczne. W miejscowościach leżących w zasięgu terytorialnym Nadleśnictwa można zobaczyć wiele zabytków kultury materialnej m.in.: dawne zabudowania przemysłowe, kościoły, kaplice, dwory, spichrze, młyny itp. Poniżej wymieniono część obiektów zabytkowych jakie znajdują się na obszarze Nadleśnictwa: miasto Siewierz - układ urbanistyczny z centralnie położonym rynkiem i wybiegającymi ulicami, - kościół św. Jana Chrzciciela, romański, murowany z kamienia ciosanego, wzniesiony w XII w. jeden z najstarszych zabytków woj. śląskiego, - kościół św. Macieja Apostoła z I połowy XV, z ozdobną trójarkadową bramą zwaną biskupią, - kościół św. Barbary i Walentego z I połowy XVII, z pięknymi ołtarzami i obrazem św. Barbary i Walentego z 1639 r., - kamienica mieszczańska z XVIII w. W 1823 r. przebywał w niej car Aleksander w czasie podróży z Werony do Warszawy, - budynek Starej Gminy, późnoklasycystyczny parterowy z facjatkami i dwutraktową sienią na osi. gmina Siewierz Siewierz - ruiny zamku biskupów krakowskich – książąt siewierskich, z XIII w., wielokrotnie przebudowywany renesansowy z elementami gotyckimi. Wojkowice Kościelne - gotycki obraz Matki Boskiej z Dzieciątkiem pochodzący z XV w, znajdujący się w przebudowanym romańskim kościele św. Doroty i św. Marcina. Żelisławice - kaplica grobowa, rodziny Zalassowskich, z końca XVIII w. gmina Bobrowniki Bobrowniki - kościół św. Wawrzyńca , drewniany zbudowany w XVII, przebudowany, z zabytkowymi obrazami, - bunkry strzeleckie i artyleryjskie z 1935 r. 41 gmina Mierzęcice Mierzęcice - kościół św. Mikołaja, wzmiankowany w XIV w. Organy późnobarokowe z około 1772r., - kapliczki przydrożne z I połowy XIX w., w Mierzęcicach, Niwiska, Łubne i Zadzień. Przeczyce - cmentarzysko kultury łużyckiej, największe na terenie Zagłębia Dąbrowskiego. gmina Psary Psary - powstały tutaj pierwsze kopalnie węgla kamiennego na terenie Zagłębia, XVIII w, - cmentarzysko prehistoryczne odkryte na wzgórzu Mogilnica w 1931 r. gmina Ożarowice Ożarowice - kościół św. Barbary, zbudowany w XVIII w. gmina Koziegłowy Koziegłowy - kościół p.w. Bożego Ciała i św. Marii Magdaleny, z prezbiterium z XV w. i ołtarzem z rzeźbą Matki Bożej z Dzieciątkiem z XV/XVI w. Koziegłówki - kościół św. Antoniego z obrazem, uważanym za cudowny, św. Antoniego padewskiego Cynków - kościół św. Wawrzyńca, wzniesiony w XVII w. drewniany z późnorenesansowym ołtarzem z XVII w. miasto Ogrodzieniec - kościół p.w. Przemienienia Pańskiego, późnobarokowy z XVIII w. gmina Ogrodzieniec Podzamcze - zamek Ogrodzieniec, wzniesiony z kamienia wapiennego w XVI w. przy wykorzystaniu starszych części rozebranego zamku z XIV/XV w. Obecnie największe i najbardziej malownicze ruiny z gotycko-renesansowymi i renesansowymi detalami. miasto Będzin - kościół p.w. św. Doroty, wybudowany w 1635 roku na wzgórzu Przemienienia Pańskiego. Wykonany jest w konstrukcji murowanej, kamiennej, ceglano kamiennej. Kościół przez wieki przechodził rożne koleje losu, na początku XX w. był w stanie ruiny. W 1946 roku odbudowano świątynię. - średniowieczna warownia obronna wzniesiona przez Kazimierza Wielkiego (XIV w) w systemie tzw. Orlich Gniazd na pograniczu Małopolski i Śląska, na wzgórzu nad Czarną Przemszą; wielokrotnie niszczona, odbudowana w 1956 r. 42 miasto Dąbrowa Górnicza zabytki architektury sakralnej - kościół p.w. MB Anielskiej, wzniesiony na przełomie XIX i XX w. zabytki architektury przemysłowej - budynek „Sztygarka” z 1837 r., - Huta Bankowa z lat 1839 – 41, - zespół zabudowy szybu Zawadzki byłej KWK „Paryż” z unikalną, basztową wieżą wyciągową z 1876 r., - zachowany XIX wieczny układ urbanistyczny, - gmach Resursy Obywatelskiej (stowarzyszenia) z 1895 r. Więcej informacji można znaleźć na stronach internetowych gmin i portali turystycznych. Nadleśnictwo chcąc pełnić wszystkie funkcje statutowe, w tym także rekreacyjne, prowadzi zagospodarowanie turystyczne, także po to aby chronić przyrodnicze i produkcyjne funkcje lasu. Tworzenie parkingów, miejsc biwakowych, widokowych, ścieżek edukacyjnych i szlaków turystycznych pozwala na koncentrację ruchu turystycznego na znanym, ograniczonym obszarze, a co za tym idzie lepszą jego kontrolę. W Nadleśnictwie wytyczone zostało 5 ścieżek dydaktycznych przyrodniczoleśnych: ścieżka przyrodniczo-dydaktyczna w leśnictwie Mitręga w oddz. 19 a – rez. Góra Chełm (wytyczona przez Zespół Parków Krajobrazowych), ścieżka przyrodniczo-dydaktyczna w leśnictwie Mitręga w oddz. 18 – pot. Centuria (wytyczona i nadzorowana przez szkołę podstawową, przy współpracy z Nadleśnictwem), ścieżka przyrodniczo-dydaktyczna w leśnictwie Kuźnica w oddz. 105m, n – siedziba Nadleśnictwa (krótka trasa z tablicami przy Izbie Edukacyjnej), ścieżka przyrodniczo-dydaktyczna w leśnictwie Maczki w oddz. 165 d, na terenie „Lasku Grodzieckiego” w Będzinie, w leśnictwie Grodziec w oddz. 154 ścieżka dydaktyczna o długości 1 km, przy której zlokalizowano 10 przystanków: *szkółka leśna , *łąka śródleśna , *zwierzyna łowna , *ogień , *drzewa , ochrona lasu , *grzyby , *bagienka śródleśne , *ptaki , *informacje o Nadleśnictwie Siewierz. Ponadto Nadleśnictwo udostępnia obiekt dydaktyczny Leśną Izbę Edukacyjną w siedzibie Nadleśnictwa. Na gruntach Nadleśnictwa położone są obiekty związane z zagospodarowaniem turystycznym: parki: Leśnictwo Poręba Maczki Kuźnica Lgota Adres leśny 62-f 159-a 105-ax 298-n 43 miejsca biwakowania: Leśnictwo Grodziec Mitręga Adres leśny 154-n 12-l miejsca postoju: Leśnictwo Adres leśny 1 2 Mitręga Mitręga Kuźnica Kuźnica Mierzęcice Mierzęcice Mierzęcice Mierzęcice Mierzęcice Mierzęcice Mierzęcice Mierzęcice Rudniki Rudniki Lgota Lgota Lgota Koziegłówki Koziegłówki Trzebyczka Trzebyczka Trzebyczka Trzebyczka Ząbkowice Ząbkowice Ząbkowice Ząbkowice Ząbkowice Grodziec Grodziec Grodziec Maczki Maczki Maczki Łosień 5-c 18-a 105-j 137-a 233-c 233-g 246-c 256-b 256-c 259-a 259-c 246-c 348-a 351-a 283-d 285-d 340-t 318-f 320-a 16-d 12-a 13-c 13-g 62-p 71-n 72-h 72-j 72-k 141-k 154-m 155-l 165-b 166-g 190-b 46-h 44 5.2. Stanowisko endemitu Warzucha polska Przy wywierzysku potoku Centurii, poza gruntami ALP, wprowadzona została warzucha polska - Cochlearia polonica E. Fröhl. Warzucha polska rosła kiedyś jedynie w rejonie Pustyni Błędowskiej i Olkusza na obszarach źródliskowych i w górnym biegu strumienia Biała (i jego dopływów: Kręta, Mylna, Leśna), stanowiącego lewy dopływ Białej Przemszy, a także w pobliskiej Sztolni Ponikowskiej (ściślej w jej odkrytym odpływie zwanym roznosem). Cały obszar jej pierwotnego występowania wynosił kilka kilometrów kwadratowych. Z powodu działalności górniczej (prowadzonej przez Kopalnię Piasku Podsadzkowego MaczkiBór na polu wydobywczym "Pomorzany") nastąpiło osuszenie tych terenów, w wyniku czego stanowiska naturalne zanikły. Roślina jednak w porę została introdukowana na stanowiskach zastępczych w regionie. Najsilniejsza populacja rośnie na źródliskach strumienia Centuria (prawobrzeżny dopływ Białej Przemszy) w pobliżu wsi HutkiKanki, mniej liczne na źródliskach Wiercicy koło Złotego Potoku oraz Rajecznicy koło Ołudzy. Ryc. Warzucha polska - Cochlearia polonica (zdjęcie ze strony lasypolskie.pl) 45 B. Formy ochrony przyrody 1. Ustawowe formy ochrony przyrody zastosowane na gruntach Nadleśnictwa Ustawa o ochronie przyrody z dnia 16 kwietnia 2004r. (D.U.04.92.880) wyróżnia 10 form ochrony przyrody. Na gruntach Nadleśnictwa zastosowano 7 z przewidzianych ustawą form ochrony przyrody: rezerwaty przyrody, parki krajobrazowe, obszary chronionego krajobrazu, obszary Natura 2000, pomniki przyrody, użytki ekologiczne., ochrona gatunkowa roślin, zwierząt i grzybów. 1.1. Rezerwaty przyrody Rezerwat przyrody, zgodnie z „Ustawą o ochronie przyrody” (Art. 13.1.), obejmuje obszary zachowane w stanie naturalnym lub mało zmienionym, ekosystemy, ostoje i siedliska przyrodnicze, a także siedliska roślin, siedliska zwierząt i siedliska grzybów oraz twory i składniki przyrody nieożywionej, wyróżniające się szczególnymi wartościami przyrodniczymi, naukowymi, kulturowymi lub walorami krajobrazowymi. Celem istnienia rezerwatów przyrody jest stworzenie szans przetrwania aktualnego bogactwa gatunków roślin i zwierząt poprzez ochronę różnorodności biocenoz oraz zawartego, w organizmach tych gatunków, materiału genetycznego. Rezerwaty stwarzają szansę zachowania dziko występujących gatunków roślin i zwierząt, łącznie z ich biotopami i siedliskami a jednocześnie zapewniają trwałe istnienie najszerszego wachlarza form geomorfologicznych i geologicznych, stanowiących o istocie naturalnego krajobrazu. Na gruntach Nadleśnictwa w obrębie leśnym Łysa Góra utworzonych zostało 2 rezerwaty przyrody: „Cisy w Hucie Starej” „Góra Chełm” Systematyzując rezerwaty wg rodzaju (Rozporządzenie MŚ z dnia 30 marca 2005 r. Dz.U.Nr 60, poz. 533), rezerwat „Cisy w Hucie Starej” to rezerwat florystyczny, „Góra Chełm” to rezerwat leśny. Ze względu na dominujący przedmiot ochrony pierwszy to rezerwat florystyczny krzewów i drzew, drugi to rezerwat fitocenotyczny zbiorowisk leśnych. Ze względu na dominujący główny typ ekosystemu to rezerwaty leśne i borowe lasów wyżynnych. Nie wyznaczono otulin rezerwatów. Rezerwaty nie posiadają aktualnych planów ochrony. Ogólną charakterystykę rezerwatów oraz możliwości realizacji celów ochrony w przedstawiono poniżej i w tabelach. 46 Rezerwat „Góra Chełm”, powołany został Zarządzeniem MLiPD, MP 1957, 75/462. Położony jest w leśnictwie Mitręga w oddziale 19 a, na powierzchni 12,41 ha. Jest to rezerwat częściowy, w którym dominującym przedmiotem ochrony jest las bukowy o charakterze naturalnym na wzgórzu wapiennym. W runie występują rośliny objęte ochroną ścisłą: dziewięćsił bezłodygowy, widłak goździsty, przylaszczka pospolita, orlik pospolity, wawrzynek wilczełyko, pomocnik baldaszkowy, naparstnica zwyczajna, buławnik wielkokwiatowy, buławnik mieczolistny, buławnik czerwony, żłobik koralowy, kruszczyk rdzawoczerwony, kruszczyk szerokolistny, gnieźnik leśny, śnieżyczka przebiśnieg, rojnik(rojownik)pospolity, paprotka zwyczajna, objęte ochroną częściową: kalina koralowa, pierwiosnek lekarski i wyniosły, przytulia (marzanka) wonna, lilia złotogłów, bluszcz pospolity, kruszyna pospolita. Zdjęcie. Rezerwat Góra Chełm. 47 Rezerwat „Cisy w Hucie Starej” powołany został Zarządzeniem MLiPD z dnia 17.05.1957 r. (MP 1957 52/330 i MP 1963, 57/289) w celu ochrony naturalnego stanowiska cisa. Położony jest w leśnictwie Koziegłówki w oddziale 317b, na pow. 2,92 ha. Jest to rezerwat częściowy. Zbiorowisko rezerwatu to dobrze zachowane naturalne stanowisko cisa pospolitego Taxus baccata (pod ścisłą ochroną). Zdjęcie. Cis w rezerwacie „Cisy w Hucie Starej”. 48 Tabela. Zestawienie rezerwatów na gruntach Nadleśnictwa Siewierz. Nazwa Nr w Lp. rej. Wojew. 1 1 2 Góra Chełm MP* Nr rok 3 195708-30 Zarz. MLiPD M.P. Nr 75, poz. 462 Oddz. Poddz. 4 19 a Powiat Gmina Leśnictwo 5 zawierciański Łazy Mitręga Rodzaj rezerwatu pod względem przedmiotu ochrony 6 Leśny L Typ i podtyp pod względem dominującego przedmiotu ochrony 7 Fitocenotyczny, zbiorowisk leśnych PFi / zl 49 Powierzchnia wg głównego typu ekosystemu MP 8 9 Leśny i 12,00 borowy lasów wyżynnych EL / lwż stanu na 01.01.09 10 12,41 Zbiorowiska roślinne Rośliny, zwierzęta 11 Dentario enneaphyllidisFagetum, CariciFagetum, Luzulo pilosaeFagetum, GeranioPeucedanetum cervariae, TrifolioMelampyretum nemorosi, Vicietum sylvaticaedumetorum, LolioPlantaginetum, zbiorowisko z Medicago sativa subsp. falcataPoa compres-sa 12 Ochrona ścisła: dziewięćsił bezłodygowy, widłak goździsty, przylaszczka pospolita, orlik pospolity, wawrzynek wilczełyko, pomocnik baldaszkowy, naparstnica zwyczajna, buławnik wielkokwiatowy, buławnik mieczolistny, buławnik czerwony, żłobik koralowy, kruszczyk rdzawoczerwony, kruszczyk szerokolistny, gnieźnik leśny, śnieżyczka przebiśnieg, rojnik(rojownik)pospolity, paprotka zwyczajna Ochrona ścisła: kalina koralowa, pierwiosnek lekarski i wyniosły, przytulia (marzanka) wonna, lilia złotogłów, bluszcz pospolity, kruszyna pospolita Uwagi 13 c.d. Tabela. Zestawienie rezerwatów na gruntach Nadleśnictwa Siewierz. Lp. 1 2 Nazwa Nr w rej. Wojew. MP* Nr rok Oddz. Poddz. Powiat Gmina Leśnictwo 2 3 4 5 Cisy w Hucie Starej 1957-05-17 Zarz. MLiPD M.P. Nr 52, poz. 330 + Zarz. MLiPD z 08.07.1963r. M.P. Nr 57, poz. 289 317b Rodzaj rezerwatu pod względem przedmiotu ochrony 6 Typ i podtyp pod względem dominującego przedmiotu ochrony 7 myszkowski Florystyczny Florystyczny, Koziegłowy FL krzewów i Siewierz drzew PFL / kd * www.katowice.uw.gov.pl 50 głównego typu ekosystemu 8 Powierzchnia wg MP 9 Leśny i 2,07 borowy lasów wyżynnych EL / lwż stanu na 01.01.09 10 2,92 Zbiorowiska roślinne Rośliny, zwierzęta Uwagi 11 Zbiorowisko przejściowe pomiędzy związkami AlnoPadion i Carpinion betuli a zw. Qoercion robori-petraeae 12 13 Tabela. Możliwości realizacji celów ochrony. Lp. 1 Nazwa Główny przedrezerwatu miot ochrony 2 3 Cel ochrony 4 1 Góra Chełm Fitocenotyczny, Las bukowy o zbiorowisk charakterze leśnych naturalnym na PFi / zl wzgórzu wapiennym 2 Cisy w Hucie Starej Florystyczny, krzewów i drzew PFL / kd Naturalne stanowisko cisa Zachodzące procesy sukcesji 5 Normalne procesy dynamiki drzewostanów. Normalne procesy dynamiki drzewostanów. Zagrożenia 6 Szkodnictwo leśne (wykopywanie lub zrywanie roślin chronionych), nieuprawniony ruch turystyczny. Możliwość Metody ochrony realizacji celu dotychczasowe proponowane ochrony 7 W obecnym stanie prawnym realizacja celów jest możliwa z chwilą zatwierdzenia planu ochrony. 8 Uwagi 9 10 Jak dotychczasowe. Brak planu ochrony. Prace porządkowe w drzewostanie i podszycie. Bieżące remonty infrastruktury dydaktycznej (odnawianie tablic, porządkowanie ścieżek). Szkodnictwo leśne W obecnym stanie Prace Jak dotychczasowe. Brak planu (wykopywanie lub prawnym porządkowe w ochrony. zrywanie roślin realizacja celów drzewostanie i chronionych), jest możliwa z podszycie. nieuprawniony ruch chwilą Bieżące remonty turystyczny. zatwierdzenia infrastruktury planu ochrony. dydaktycznej (odnawianie tablic, porządkowanie ścieżek). 51 1.2. Projektowane, proponowane rezerwaty przyrody W Nadleśnictwie Siewierz obecnie nie ma rezerwatów projektowanych, tzn. odrębnych obiektów posiadających dokumentację przyrodniczą stanowiącą formalną podstawę do rozpatrzenia wniosku o utworzenie rezerwatu. W obecnej chwili trwają prace (propozycje) nad poszerzeniem zasięgu rezerwatu „Góra Chełm” o wydzielenia 19b,c,d,j. 2. Park krajobrazowy 2.1. Zespół Parków Krajobrazowych Województwa Śląskiego - Park Krajobrazowy Orlich Gniazd Część lasów Nadleśnictwa Siewierz położona jest na terenie Parku Krajobrazowego Orlich Gniazd. Park utworzony został w 1980 roku w granicach byłego województwa katowickiego na mocy uchwały Wojewódzkiej Rady Narodowej w Katowicach (Uchwała nr III/11/80 Wojewódzkiej Rady Narodowej w Katowicach z dn. 20.06.1980; Dz. Urz. WRN w Katowicach nr 3, poz. 16). Po reformie podziału administracyjnego kraju w 1999 r., park znalazł się w granicach dwóch województw śląskiego i małopolskiego. Powierzchnia parku wynosi 54 060 ha, a powierzchnia otuliny - 59 386 ha. Park Orlich Gniazd posiada walory krajobrazowe i przyrodnicze niepowtarzalne w skali kraju, a nawet Europy. Park położony jest w obrębie Wyżyny Częstochowskiej. Dla Parku opracowany został, przez firmę CITEC, Plan Ochrony Parku Krajobrazowego Orlich Gniazd. Charakterystycznym elementem krajobrazu parku są: formy krasowe powstałe w wyniku erozji mezozoicznych warstw skalnych - malownicze wzgórza z ostańcami skalnymi, doliny krasowe i jary oraz system krasu podziemnego - liczne schroniska skalne i jaskinie. Mniej wyrazistym, choć istotnym elementem krajobrazu jurajskiego są źródła krasowe, tzw. wywierzyska. Urozmaicona rzeźba terenu, różnorodność gleb i specyficzne warunki klimatyczne decydują o niezwykłym bogactwie świata roślin i zwierząt Parku Orlich Gniazd. Większość jego powierzchni zajmują lasy. W Nadleśnictwie zasięg parku obejmuje: w obrębie Gołonóg w leśnictwie Łosień - oddziały: 214a-c, 218, 219 o pow. 39,98 ha (w tym 1,79 ha pow. nieleśna), w obrębie Łysa Góra w leśnictwie Mitręga - oddziały: 1-4, 8b, 13, 14, 15d, f, g, 1821 o pow. 308,38 ha (w tym 9,22 ha pow. nieleśna). Ogółem powierzchnia parku na gruntach Nadleśnictwa wynosi 348,36 ha. 52 Ryc. Zasięg Parku Krajobrazowego Orlich Gniazd wraz z otuliną (Obszar Chronionego Krajobrazu). 2.2. Otulina parku krajobrazowego Część gruntów Nadleśnictwa położona jest w otulinie Parku Krajobrazowego Orlich Gniazd. Otulina ta jest jednocześnie obszarem chronionego krajobrazu (bez nazwy własnej powołana tym samym aktem prawnym jak Park Krajobrazowy). 3. Obszary chronionego krajobrazu Na gruntach Nadleśnictwa położone są dwa obszary chronionego krajobrazu. Obszar Chronionego Krajobrazu powołany tym samym aktem prawnym jak Park (Uchwała nr III/11/80 Wojewódzkiej Rady Narodowej w Katowicach z dn. 20.06.1980 (Dz. Urz. WRN w Katowicach nr 3, poz. 16). Na gruntach Nadleśnictwa Obszar zajmuje powierzchnię 2563,81 ha i obejmuje oddziały: - obręb Gołonóg - oddz. 5-12, 13, 14, 18-35, 41-46, 49-56, 214 (bez a, b, c), 215-217 łącznie 1081,68 ha, w tym powierzchnia nieleśna 22,77ha; - obręb Łysa Góra - 5-7, 8a, 9-12, 15a, b, c, 16-17, 22-25, 32-36, 42-45, 334-336, 338341, 342c, d, f, 343-352, 367-380 łącznie 1482,13 ha, w tym powierzchnia nieleśna 62,56ha. Obszar Chronionego Krajobrazu „Lasek Grodziecki” powołany Uchwałą Nr XIII/139/93r., z dnia 23 czerwca 1993r. Rady Miejskiej w Będzinie. Na gruntach Nadleśnictwa Obszar obejmuje oddziały: 152 – 155 o łącznej powierzchni 139,98 ha, w tym powierzchni leśnej 135,35 ha. Położony jest w obrębie miasta Będzina. Na Obszarze w 2000 r. Nadleśnictwo oddało do użytku ścieżkę dydaktyczną. o długości 1 km przy której zlokalizowano 10 przystanków: *szkółka leśna, *łąka śródleśna, 53 *zwierzyna łowna, *ogień, *drzewa, ochrona lasu, *grzyby, *bagienka śródleśne, *ptaki, *informacje o Nadleśnictwie Siewierz. 4. Obszary Natura 2000 Na gruntach2 Nadleśnictwa położone są dwie ostoje siedliskowe „Pustynia Błędowska” i „Ostoja Środkowojurajska”. W listopadzie 2007r. zostały zaakceptowane i wpisane na listę Natura 2000 przez KE, jako obszary mające znaczenie dla Wspólnoty (OZW). Ponadto, proponowane jest powołanie jeszcze dwu ostoi siedliskowych które swym zasięgiem obejmowałyby grunty Nadleśnictwa tj. „Ostoi Kroczyckiej” i ostoi „Lipienniki w Dąbrowie Górniczej”. Ryc. Położenie ostoi siedliskowych SOO w zasięgu Nadleśnictwa. Poniżej scharakteryzowano ostoje zamieszczone na stronie internetowej MOŚ http://mos.gov.pl/natura2000/pl (ost. aktual.: 2009-01-16), wpisane na listę obszarów Natura 2000 przez KE. „Pustynia Błędowska” - Specjalny Obszar Ochrony, PLH 120014, Typ B. Ogólna powierzchnia Ostoi 1963.901 ha. Część wydzieleń oddziału 219 leży w granicach ostoi (łączna powierzchnia 10,98 ha – obręb Gołonóg); rzeczywista powierzchnia lasów Nadleśnictwa w granicach ostoi wynosi - 1,96 ha. 2 Powierzchnie ostoi zsumowano całymi wydzieleniami leśnymi. W wydzieleniach nie wyodrębniano powierzchni zajmowanej przez siedliska przyrodnicze ujęte w Dyrektywie siedliskowej-Załącznik I. Numer siedliska przyrodniczego wg Załącznika I, zapisano w bazie SILP (program Taksator) przy opisie wydzielenia leśnego. 54 Na podstawie Standardowego Formularza Danych MOŚ zaktualizowanego w styczniu 2007 r., podano poniższe dane. Opis obszaru Pustynia Błędowska leży na wschodnim krańcu Wyżyny Śląskiej. Jej płaski, piaszczysty obszar wciska się głęboko między wapienne pagóry jurajskie, tworząc osobliwe kontrasty krajobrazowe. Pustynia Błędowska zajmuje jedynie część rozległego obszaru piasków czwartorzędowych ciągnących się od źródeł Centurii i Białej Przemszy na północy, przez okolice Chechła, Błędowa, Kluczy, Bolesławia, Olkusza, Bukowna, po Sierszę na południu i Maczki na zachodzie. Zasoby luźnych piasków na całym obszarze wynoszą ok. 2,5 mld. metrów sześciennych. Od południa, południowegowschodu i częściowo od północy teren "pustyni" jest osłonięty lasem sosnowym. Od północy ograniczają ją wzgórza Chechła, pokryte częściowo lasami, częściowo są to tereny bezleśne, od północnego zachodu wąska smuga lasu ciągnąca się wzdłuż rzeki Centurii, wreszcie od zachodu - Biała Przemsza, malowniczo wijąca się wśród podmokłych łąk i lasów łęgowych. Powstanie Pustyni wiąże się z intensywnym wyrębem lasów na potrzeby hut srebra i ołowiu, już od XIII-XIV w. Następnie erozja wietrzna uruchomiła piaski na terenach zrębów zupełnych, tworząc ogromny obszar pustynny. Dopiero pyły przemysłowe opadające tu w ciągu ostatnich kilkudziesięciu lat związały lotne piaski i użyźniły glebę, co ułatwiło rozrost roślinności. Na obrzeżach pustyni spotyka się pozostałości bunkrów poniemieckich z okresu II wojny światowej. W okresie późniejszym teren był użytkowany jako poligon. Obszar w całości położony jest na terenie Parku Krajobrazowego Orlich Gniazd (59 731 ha; 1982), obejmuje użytek ekologiczny Pustynia Błędowska (684 ha; 1995). Siedliska przyrodnicze W ostoi zinwentaryzowano 4 siedliska przyrodnicze z wymienionych w Załączniku I. Poniżej wymieniono wszystkie siedliska Ostoi i podkreślono reprezentowane na gruntach Nadleśnictwa: Tabela. Siedliska przyrodnicze Natura 2000. Lp. Kod Nazwa siedliska 1 2 1 2 2330 6120 3 91D0 4 91E0 3 Wydmy śródlądowe z murawami napiaskowymi Ciepłolubne, śródlądowe murawy napiaskowe (Koelerion glaucae) Bory i lasy bagienne (Vaccinio uliginosi-Betuletum pubescentis, Vaccinio uliginosiPinetum, Pino mugo-Sphagnetum, Sphagno girgensohnii-Piceetum i brzozowo-sosnowe bagienne lasy borealne) Łęgi wierzbowe, topolowe, olszowe i jesionowe (Salicetum albo-fragilis, Populetum albae, Alnenion glutinoso-incanae, olsy źródliskowe) Ptaki wymienione w Załączniku II Dyrektywy Rady 92/43/EWG Lp. Kod Gatunek 1 2 1 2 3 4 5 6 A229 A255 A224 A239 A238 A429 3 Alcedo atthis Anthus campestris Caprimulgus europaeus Dendrocopos leucotos Dendrocopos medius Dendrocopos syriacus 55 Lp. Kod Gatunek 1 2 3 7 8 9 10 11 12 A236 A379 A338 A246 A072 A307 Dryocopus martius Emberiza hortulana Lanius collurio Lullula arborea Pernis apivorus Sylvia nisoria Gady i płazy nie wymienione w Załączniku II Anguis fragilis (padalec zwyczajny), Coronella austriaca (gniewosz plamisty, miedzianka), Pelobates fuscus (grzebiuszka ziemna), Lacerta vivipara (jaszczurka żyworodna), Lacerta agilis (jaszczurka zwinka), Natrix natrix (zaskroniec zwyczajny), Vipera Berus (żmija zygzakowata). „Ostoja Środkowojurajska” - Specjalny Obszar Ochrony, PLH240009, Typ B. Ogólna powierzchnia Ostoi 5767,546 ha. Na gruntach Lasów Państwowych Nadleśnictwa Siewierz 516,06 ha - leśnictwo Mitręga (bez oddziałów 16, 17). Na podstawie Standardowego Formularza Danych MOŚ zaktualizowanego w styczniu 2007 r., podano poniższe dane. Opis obszaru Obszar położony jest w środkowej części Jury Krakowsko-Częstochowskiej, na południe od Ogrodzieńca. W skład ostoi wchodzą łagodne wzniesienia zbudowane ze skał jurajskich, poprzecinane dolinami pochodzenia erozyjno-denudacyjnego. Na grzbietach wzniesień znajdują się liczne ostańce wapienne, w większości otoczone lasami liściastymi. Są to głównie buczyny: sudecka, storczykowa i kwaśna buczyna niżowa oraz jaworzyna górska. Na terenach wylesionych ostańcom wapiennym towarzyszą bogate florystycznie murawy kserotermiczne. W skrasowiałych skałach wapiennych częste są jaskinie z bogatą szatą naciekową, w których zimują nietoperze. Sieć rzeczna jest słabo wykształcona. W strefie kontaktowej utworów jurajskich i czwartorzędowych osadów piaszczystych wypływają nieliczne źródła. W jednym z nich usytuowane jest zastępcze stanowisko endemicznej rośliny - warzuchy polskiej. W jednym z nich usytuowane jest zastępcze stanowisko endemicznej rośliny - warzuchy polskiej. Obszar w większości położony jest na terenie Parku Krajobrazowego Orlich Gniazd (59 731 ha) z 3 rezerwatami przyrody: Góra Chełm (12,19 ha; 1957), Smoleń (4,32 ha; 1959), Ruskie Góry (153,65 ha; 2000); obejmuje fragment Obszaru Chronionego Krajobrazu Jurajskich Parków Krajobrazowych (26 365,9 ha). Siedliska przyrodnicze W ostoi zinwentaryzowano 16 siedlisk przyrodniczych z wymienionych w Załączniku I. Poniżej wymieniono siedliska Ostoi i podkreślono reprezentowane na gruntach Nadleśnictwa: 56 Tabela. Siedliska przyrodnicze Natura 2000. Lp. Kod Nazwa siedliska 1 2 1 2 2330 4030 3 6210 4 6410 5 6430 6 6510 7 7140 8 9 10 11 12 13 14 7230 8210 8310 9110 9130 9150 9170 15 9180 16 91E0 3 Wydmy śródlądowe z murawami napiaskowymi Suche wrzosowiska (Calluno-Genistion, Pohlio-Callunion, Calluno-Arctostaphylion) Murawy kserotermiczne (Festuco-Brometea i ciepłolubne murawy z Asplenion septentrionalis-Festucion pallentis) - priorytetowe są tylko murawy z istotnymi stanowiskami storczyków Zmiennowilgotne łąki trzęślicowe (Molinion) Ziołorośla górskie (Adenostylion alliariae) i ziołorośla nadrzeczne (Convolvuletalia sepium) Niżowe i górskie świeże łąki użytkowane ekstensywnie (Arrhenatherion elatioris) Torfowiska przejściowe i trzęsawiska (przeważnie z roślinnością z ScheuchzerioCaricetea) Górskie i nizinne torfowiska zasadowe o charakterze młak, turzycowisk i mechowisk Wapienne ściany skalne ze zbiorowiskami Potentilletalia caulescentis Jaskinie nieudostępnione do zwiedzania Kwaśne buczyny (Luzulo-Fagenion) Żyzne buczyny (Dentario glandulosae-Fagenion, Galio odorati-Fagenion) Ciepłolubne buczyny storczykowe (Cephalanthero-Fagenion) Grąd środkowoeuropejski i subkontynentalny (Galio-Carpinetum, Tilio-Carpinetum) Jaworzyny i lasy klonowo-lipowe na stokach i zboczach (Tilio plathyphyllis-Acerion pseudoplatani) Łęgi wierzbowe, topolowe, olszowe i jesionowe (Salicetum albo-fragilis, Populetum albae, Alnenion glutinoso-incanae, olsy źródliskowe) Ssaki wymienione w Załączniku II Dyrektywy Rady 92/43/EWG Lp. Kod Nazwa gatunku 1 2 1 2 3 1324 1318 1303 3 Myotis myotis (nocek duży) Myotis dasycneme (nocek łydkowłosy) Rhinolophus hipposideros (podkowiec mały) Inne ważne gatunki nie wymienione w Załączniku II Dyrektywy Rady Erinaceus europaeus (jeż zachodni), Plecotus auritus (gacek brunatny), Mustela erminea (łasica gronostaj), Mustela nivalis (łasica łaska), Myotis brandtii (nocek wąsatek Brandta), Myotis nattereri (nocek Natterera), Myotis daubentonii (nocek rudy), Myotis mystacinus (nocek wąsatek), Sciurus vulgaris (wiewiórka pospolita), Sorex araneus (ryjówka aksamitna), Sorex minutus (ryjówka malutka) Gady i płazy wymienione w Załączniku II Dyrektywy Rady 92/43/EWG Kod 1188 - Bombina bombina (kumak nizinny). Gady i płazy nie wymienione w Załączniku II Anguis fragilis (padalec zwyczajny), Bufo bufo (ropucha zwyczajna szara), Lacerta agilis (jaszczurka zwinka), Natrix natrix (zaskroniec zwyczajny), Epidalea (Bufo) calamita (ropucha paskówka), Bufo viridis (ropucha zielona), Hyla arborea (rzekotka drzewna), Triturus vulgaris (traszka zwyczajna), Vipera Berus (żmija zygzakowata), 57 Pelophylax (Rana) lessonae (żaba jeziorowa), Rana arvalis (żaba moczarowa), Rana temporaria (żaba trawna), Rana esculenta (żaba wodna). Ryby wymienione w Załączniku II Dyrektywy Rady 92/43/EWG Kod 1096 - Lampetra planeri (minóg strumieniowy). Bezkręgowce wymienione w Załączniku II Dyrektywy Rady 92/43/EWG Kod 1059 - Maculinea teleius (modraszek telejus), Kod 4030 - Colias myrmidone (szlaczkoń szafraniec). Bezkręgowce nie wymienione w Załączniku II Carabus arcensis (biegacz polny), Carabus auronitens (biegacz zielonozłoty), Carabus cancellatus (biegacz wręgaty), Carabus convexus (biegacz wypukły), Carabus coriaceus (biegacz skórzasty), Carabus glabratus (biegacz gładki), Carabus granulatu (biegacz łysy), Carabus hortensis (biegacz ogrodowy), Carabus linnei (biegacz Linneusza), Carabus nemoralis (biegacz gajowy), Carabus nitens (biegacz błyszczący), Carabus violaceus (biegacz fioletowy), Formica rufa (mrówka rudnica), Helix pomatia (ślimak winniczek), Papilio machaon (paź królowej). Rośliny wymienione w Załączniku II Dyrektywy Rady 92/43/EWG Kod 1393- Drepanocladus vernicosus (sierpowiec błyszczący), Kod 2109- Cochlearia polonica (warzucha polska). Rośliny nie wymienione w Załączniku II Aquilegia vulgaris, Asarum europaeum, Aulacomnium palustre, Carlina acaulis, Cephalanthera damasonium, Cephalanthera longifolia, Cephalanthera rubra, Cetraria Islandia, Chimaphila umbellata, Convallaria majalis, Corallorhiza trifida, Daphne mezereum, Dianthus carthusianorum, Dianthus deltoidem, Digitalis grandiflora, Diphasiastrum complanatum, Epipactis atrorubens, Epipactis helleborine, Epipogium aphyllum, Frangula alnus, Galanthus nivalis, Galium odoratum, Gentianella amarelka, Gentianella ciliata, Gentianella germanica, Hedera helix, Hepatica nobilis, Hylocomium splendens, Jovibarba sobolifera, Lilium martagon, Lycopodium clavatum, Microstylis monophyllos, Neottia nidus-avis, Peltigera rufescens, Phyllitis skolopendrium, Platanthera biforia, Platanthera chlorantha, Polypodium vulgare, Polytrichum commune, Primula Eris, Viburnum opulus, Vinca minor. 5. Pomniki przyrody Pomniki przyrody to forma ochrony indywidualnej, która zgodnie z “Ustawą o ochronie przyrody” (Art. 40) obejmuje pojedyncze twory przyrody żywej i nieożywionej lub ich skupienia o szczególnej wartości naukowej, kulturowej, historyczno-pamiątkowej i krajobrazowej oraz odznaczające się indywidualnymi cechami, wyróżniającymi je wśród innych tworów. Zaliczamy do nich sędziwe i okazałych rozmiarów drzewa i krzewy gatunków rodzimych lub obcych, grupy drzew, aleje, źródła, wodospady, skałki, jary, głazy narzutowe i inne. Na gruntach Nadleśnictwa zinwentaryzowano 3 pomniki przyrody, z czego jeden to pojedyncze drzewo, dwa pozostałe to grupa drzew po dwie sztuki. 58 Tabela. Zestawienie pomników przyrody na gruntach Nadleśnictwa. Położenie Nr Rejestru, Lp. Zarządzenia Gatunek Gmina Oddział Data Obręb leśny 1 1 2 3 2 D.Urzędowy Woj. Śląskiego Nr 94 z dn. 29.09.2004r. poz.2634 Nr rej. 275 Decyzja Wojewody KatowickiegoOS-VII7140/4/84 25.09.84 Nr rej. 2/96 Rozp. nr 23/98 Woj. Często. z dn.30.12.98 3 38Ag 76g 291k 4 Sztuk Uwagi 5 6 7 Dąbrowa G. Gołonóg Bk zwycz 2 290 lat 270 lat M. Poręba Łysa Góra Bk zwycz 1 300 lat Koziegłowy Łysa Góra Db szyp 2 350 lat 5.1. Proponowane pomniki przyrody Proponowane jest utworzenie pomników przyrody: w leśnictwie Poręba, w oddziale 83j - powierzchniowy pomnik przyrody stanowisko pióropusznika strusiego Matteuccia struthiopteris, w leśnictwie Ząbkowice w oddziale 77g - sosna zwyczajna. 6. Użytki ekologiczne Użytki ekologiczne jako formę ochrony przyrody wprowadziła ustawa o ochronie przyrody z 16 października 1991 roku. Stanowią one podstawowe narzędzie ochrony różnorodności biologicznej na szczeblu lokalnym (miasta, gminy) oraz regionalnym. Tworzy się je na obszarach, gdzie znajdują się zasługujące na ochronę pozostałości ekosystemów, mających znaczenie dla zachowania unikatowych zasobów genowych i typów środowisk, takich jak: naturalne zbiorniki wodne, śródpolne i śródleśne "oczka wodne", kępy drzew i krzewów, bagna, torfowiska, wydmy, płaty nie użytkowanej roślinności, starorzecza, wychodnie skalne, skarpy, kamieńce oraz stanowiska rzadkich lub chronionych gatunków roślin i zwierząt, w tym miejsca ich sezonowego przebywania lub rozrodu. Użytki ekologiczne pełnią także istotną funkcję jako wyspy i korytarze ekologiczne, umożliwiające wędrówki gatunków i wymianę genów. Skuteczna ochrona bioróżnorodności wymaga utworzenia sieci tego typu obiektów na terenie każdej gminy. Użytki ekologiczne mogą być powoływane przez wojewodę lub rady gmin. Uwzględnia się je w miejscowym planie zagospodarowania przestrzennego i uwidacznia w ewidencji gruntów. 59 Na gruntach Nadleśnictwa położone są cztery użytki ekologiczne „Olszynka”, „Bagna w Antoniowie”, „Bór Pohulanka” i „Torfowisko Bory”. „Olszynka” w oddz. 338l w obrębie Łysa Góra, na pow. 1,10 ha; „Bagna w Antoniowie” w oddz. 74f w obrębie Gołonóg, na pow. 0,35 ha; „Bór Pohulanka” w oddz. 339g w obrębie Łysa Góra, na pow. 2,68 ha; „Torfowisko Bory” w oddz. 187b, 188a część, w obrębie Gołonóg, na pow. 6,68 ha. Użytek ekologiczny „Bagna w Antoniowie” położony jest również na gruntach prywatnych na powierzchni 2,74 ha. Łączna powierzchnia użytków ekologicznych na gruntach Nadleśnictwa wynosi 10,81 ha. W użytkach „Olszynka” i „Bór Pohulanka” nastąpiła zmiana powierzchni w porównaniu do powierzchni w Zarządzeniu. Zmiana wynika z dostosowania do powszechnej ewidencji gruntów. 60 Tabela. Użytki ekologiczne położone na gruntach Nadleśnictwa. Powierzc Położenie hnia Dziennik Urzęd. Opis obiektu, kategoria gruntu, walory BULiGL Lp. Gmina Oddz. Woj., Nr, poz. przyrodnicze, zagrożenia Pododz. Leśnictwo Zarządz. [ha] 1 1 2 3 Rozporządzenie 338 l Wojewody Nr 14.02 z 15.03.02. Dz. Urz. Nr 20/02 z 27.03.02 poz. 662 4 5 Myszków 1,10 Lgota (0,99) 6 „Olszynka” Fragment podtopionego łęgu olszowego ze stanowiskami regionalnie rzadkich i ustępujących gatunków roślin. Obfite stanowisko czermieni błotnej oraz jaskra wielkiego, które zaliczono do gatunków zagrożonych w skali Wyżyny ŚląskoKrakowskiej. Gatunki towarzyszące: skrzyp bagienny, kosaciec żółty, psianka słodkogórz, krwawnica, wiązówka błotna, tojeść pospolita, gorysz, sitowie leśna, pałka szerokolistna, kaczeniec. Drzewostan buduje głównie olsza, brzoza oraz osika. Walory przyrodnicze: naturalnie zachowane zbiorowiska ziołoroślowe stanowiska roślin chronionych. Nie wymaga zabiegów ochrony czynnej Zabiegi ochronne Projektowane Wykonane 7 8 Ochrona zachowawcza: zabezpieczyć teren przed ewentualnym zniszczeniem, co 5 lat przeprowadzać kontrolę stanu roślinności, wycinać krzewy w przypadku ich pojawienia się Uwagi 9 Dzielnica miasta Pohalanka kompleks leśnostawowy przy ul.Bory Uwaga: * - czynności ochronne na bieżący okres gospodarczy nie zostały uzgodnione z Wojewódzkim Konserwatorem Przyrody, proponuje się utrzymać zabiegi ochronne w dotychczasowym brzmieniu. 61 c.d. Tabela. Użytki ekologiczne położone na gruntach Nadleśnictwa. Położenie Powierzchnia Dziennik Urzęd. Opis obiektu, kategoria gruntu, walory Lp. Oddz. Gmina [ha] Woj., Nr, poz. przyrodnicze, zagrożenia Pododz. Leśnictwo 1 2 2 3 Rozporządzenie 74 f Wojewody śląskiego Nr 23/01 z 18.09.01. Dz. Urz. Nr 73/01 z 27.09.01, poz. 1906 4 Dąbrowa G. 5 6 0,35 Nctwo „Bagna w Antoniowie” 2,74 grunt Walory przyrodnicze: naturalnie zachowane zbiorowiska ziołoroślowe torfowiska przejściowego i niskiego, stanowiska roślin chronionych. Nie wymaga zabiegów ochrony czynnej Ząbkowice Siewierz prywatny Zabiegi ochronne Projektowane Wykonane 7 8 Ochrona zachowawcza: zabezpieczyć teren przed ewentualnym zniszczeniem, co 5 lat przeprowadzać kontrolę stanu roślinności, wycinać krzewy w przypadku ich pojawienia się Uwagi 9 3,09 ha cała pow. Użytek proponowa ny do włączenia do potencjalne j ostoi „Lipienniki w Dąbrowie Górniczej” Uwaga: * - czynności ochronne na bieżący okres gospodarczy nie zostały uzgodnione z Wojewódzkim Konserwatorem Przyrody, proponuje się utrzymać zabiegi ochronne w dotychczasowym brzmieniu. 62 c.d. Tabela. Użytki ekologiczne położone na gruntach Nadleśnictwa. Powierzc Położenie hnia Dziennik Urzęd. Opis obiektu, kategoria gruntu, BULiGL Lp. Oddz. Gmina Woj., Nr, poz. walory przyrodnicze, zagrożenia Pododz. Leśnictwo Zarządz. [ha] 1 3 2 3 Rozporządzenie 339 g Wojewody Nr 11/02 z 12.03.02. Dz. Urz. Nr 20/02 z 27.03.02 poz. 659 4 5 Myszków 2,68 Lgota (2,58) 6 „Bór Pohulanka” torfowisko przejściowe i bór bagienny Walory przyrodnicze: Gatunki chronione Drosera rotundifolia, Epipactis palustris, Ledum palustre oraz rzadkie i zagrożone w skali Wyżyny ŚląskoKrakowskiej modrzewnica, wełnianka pochwowata, żurawina, borówka. Drzewostan boru zdominowany jest przez Pinus sylvestris z domieszką Betula pubescens. W podroście występuje głównie kruszyna, jarzębina, a w runie typowe gatunki torfowiskowe: bagno, modrzewnica, żurawina, borówka. Nie wymaga zabiegów ochrony czynnej Zabiegi ochronne Projektowane Wykonane 7 8 Uwagi 9 Ochrona zachowawcza: zabezpieczyć teren przed ewentualnym zniszczeniem, co 5 lat przeprowadzać kontrolę stanu roślinności, wycinać krzewy w przypadku ich pojawienia się Uwaga: * - czynności ochronne na bieżący okres gospodarczy nie zostały uzgodnione z Wojewódzkim Konserwatorem Przyrody, proponuje się utrzymać zabiegi ochronne w dotychczasowym brzmieniu. 63 c.d. Tabela. Użytki ekologiczne położone na gruntach Nadleśnictwa. Powierz Położenie Dziennik Urzęd. Opis obiektu, kategoria gruntu, chnia Lp. Woj., Nr, poz. Oddz. Gmina walory przyrodnicze, zagrożenia [ha] Pododz Leśnictwo 1 4 2 3 4 5 Rozporządzenie 187 b Sosnowiec 6,68 Maczki Wojewody Nr 20/02 z 15.05.02. Dz. Urz. Nr 36/02 z 27.05.02 poz. 1317 6 „Torfowisko Bory” Torfowisko ze stanowiskami regionalnie rzadkich i ustępujących gatunków roślin Walory przyrodnicze: naturalnie zachowane zbiorowiska ziołoroślowe stanowiska roślin chronionych. Nie wymaga zabiegów ochrony czynnej Zabiegi ochronne Projektowane Wykonane 7 8 Uwagi 9 Ochrona zachowawcza: zabezpieczyć teren przed ewentualnym zniszczeniem, co 5 lat przeprowadzać kontrolę stanu roślinności, wycinać krzewy w przypadku ich pojawienia się Uwaga: * - czynności ochronne na bieżący okres gospodarczy nie zostały uzgodnione z Wojewódzkim Konserwatorem Przyrody, proponuje się utrzymać zabiegi ochronne w dotychczasowym brzmieniu. 64 7. Ochrona gatunkowa roślin, zwierząt i grzybów Ochrona gatunkowa (Ustawa o ochronie przyrody art.46.1.) ma na celu zapewnienie przetrwania i właściwego stanu ochrony dziko występujących roślin, zwierząt i grzybów oraz ich siedlisk, gatunków rzadko występujących, endemicznych, podatnych na zagrożenia i zagrożonych wyginięciem oraz objętych ochroną na podstawie umów międzynarodowych, a także zachowanie różnorodności gatunkowej i genetycznej. Poniżej ujęto także objęte ochroną gatunki roślin i zwierząt w ramach europejskiej sieci ekologicznej Natura 2000: Dyrektywa Rady 79/409/EWG w sprawie ochrony dzikich ptaków, Dyrektywa Rady 92/43/EWG w sprawie ochrony siedlisk przyrodniczych oraz dzikiej fauny i flory. 7.1. Ochrona gatunkowa roślin, porostów i grzybów Listę roślin, porostów i grzybów zestawiono na podstawie informacji zebranych w czasie inwentaryzacji urządzeniowej, waloryzacji środowiskowej Nadleśnictwa, zdjęć fitosocjologicznych i innych dostępnych materiałów, jak również z wykazu osobliwości przyrodniczych przygotowanych przez nadleśnictwo. Na podstawie tych materiałów ustalono, że na gruntach Nadleśnictwa występuje wiele gatunków chronionych na pojedynczych stanowiskach, w grupach i płatach. Stanowiska gatunków chronionych wpisane zostały do bazy SILP Nadleśnictwa. Tabela. Rośliny, porosty i grzyby objęte ochroną rosnące na gruntach Nadleśnictwa. Lp. Nazwa łacińska 1 2 1. 2. 3. 4. 5. 6. 7. Nazwa polska 3 Anemone sylvestris L. Aquilegia vulgaris L. Aruncus sylvestris L. Atropa belladonna L. Carlina acaulis L. Centaurium erythraea Rafn. Cephalanthera damasonium Mill. Cephalanthera longifolia 8. (Huds.)Fritsch. 9. Cephalanthera rubra (L.) Rich. 10. Chimaphila umbellata (L.)W.P.C Zawilec wielkokwiatowy Status Uwagi** ochrony* 4 5 Orlik pospolity Parzydło leśne Pokrzyk wilcza-jagoda Dziewięćsił bezłodygowy Centuria zwyczajna (posp.) Buławnik wielkokwiatowy C C C C C C C Buławnik mieczolistny C Buławnik czerwony C Pomocnik baldaszkowy C 11. Colchicum autumnale L. 12. Corallorhiza trifida Chatelain Zimowit jesienny Żłobik koralowy C C V 13. Cypripedium calceolus L. Obuwik pospolity C Natura 2000 14. 15. 16. 17. Kukułka plamista Wawrzynek wilczełyko Dyptam jesionolistny Naparstnica zwyczajna C C C C BARTON Dactylorhiza maculata L. Daphne mezereum L. Dictamnus albus L. Digitalis grandiflora MILL. 65 V EN, E VU, V V EN, E Lp. Nazwa łacińska Nazwa polska 1 2 3 Rosiczka długolistna Rosiczka pośrednia Rosiczka okrągłolistna Kruszczyk rdzawoczerwony Kruszczyk szerokolistny Kruszczyk błotny Skrzyp olbrzymi Wilczomlecz(ostromlecz) pstry 26. Galanthus nivalis L. Śnieżyczka przebiśnieg 27. Gentiana (Gentianella) ciliata (L.) Goryczka(goryczuszka)orzęsio 18. 19. 20. 21. 22. 23. 24. 25. 28. 29. 30. 31. 32. 33. 34. Drosera anglica Hudson Drosera intermedia Hayne Drosera rotundifolia L. Epipactis atrorubens HOFFM. Epipactis helleborine (L.) Crantz) Epipactis palustris L. Equisetum telmateia Ehrh. Euphorbia epithymoides L. Status Uwagi** ochrony* 4 C C C C C C C C E E V V VU C C Barkh. na Gladiolus imbricatus L. Hacquetia epipactis Neck.ex DC. Hepatica nobilis MILL. Iris sibirica L. Jovibarba sobolifera (Sims) Opiz Ledum palustre L. Lilium martagon L. Mieczyk dachówkowaty Cieszynianka wiosenna Przylaszczka pospolita Kosaciec syberyjski Rojnik (rojownik) pospolity Bagno zwyczajne Lilia złotogłów C C C C C C C Lipiennik Loesela C 35. Liparis loeselii (L.) Rich. 5 V Natura 2000 VU, E 36. 37. 38. 39. 40. 41. 42. 43. 44. 45. 46. 47. 48. 49. 50. 51. 52. 53. 54. Listera opata L. Lycopodium annotinum L. Lycopodium clavatum L. Malaxis monophyllos (L.) Sw. Matteucia struthiopteris (L.) Tod. Neottia nidus-avis (L.)L.C.M.Rich Orchis spp. Platanthera biforia (L.)L.C.M.Rich Polypodium vulgare L. Taxus baccata L. Trollius europaeus L. Veratrum lobelianum Bernh. Morchella esculenta (L.) Pers. Morchella conica Pers. Polyporus umbellatus Pers. Listera jajowata Widłak jałowcowaty Widłak goździsty Wyblin jednolistny Pióropusznik strusi Gnieźnik leśny Storczyk spp. Podkolan biały Paprotka zwyczajna Cis pospolity Pełnik europejski Ciemiężyca zielona Smardz jadalny Smardz stożkowaty Bryum neodamense Cladoniceae spp. Peltigera canian Parmeliaceae spp. Żagiew okółkowa Prątnik brandenburski Chrobotkowate Pawężnica psia Tarczownicowate C C C C C C C C C C C C C C C C C C C 1. 2. 3. Allium ursinum L. Vinca minor L. Primula elatior (L.)Hill. Czosnek niedźwiedzi Barwinek pospolity Pierwiosnka wyniosła Cz Cz Cz 66 LR, R VU V Lp. Nazwa łacińska Nazwa polska 1 2 3 Status Uwagi** ochrony* 4 5 4. Primula veris (officinalis) L. Pierwiosnka wiosenna Cz 5. Asarum europaeum L. Kopytnik pospolity Cz 6. Ononis spinosa L. Wilżyna ciernista Cz 7. Convallaria majalis L. Konwalia majowa Cz 8. Frangula alnus MILL. Kruszyna pospolita Cz 9. Galium odoratum (L.) SCOP. Marzanka wonna Cz 10. Hedera helix L. Bluszcz pospolity Cz 11. Viburnum opulus L. Kalina koralowa Cz * - Ustawa o ochronie przyrody (D.U.04.92.880), C – ochrona ścisła, Cz – ochrona częściowa ** - Czerwona lista roślin i grzybów Polski (2006); gatunek narażony na wyginięcie (kat. zagrożenia: V), gatunek wymierający (kat. zagrożenia: E), gatunek rzadki (kat. zagrożenia: R) - Polska Czerwona Księga; gatunek zagrożony (kat. zagrożenia: EN), gatunek narażony (kat. zagrożenia: VU), gatunek niższego ryzyka (LR) 7.2. Ochrona gatunkowa zwierząt W Nadleśnictwie nie prowadzono dokładnych badań faunistycznych. Listę zwierząt, podobnie jak roślin, zestawiono na podstawie informacji zebranych w czasie inwentaryzacji urządzeniowej, waloryzacji środowiskowej Nadleśnictwa, oraz dostępnych materiałów, jak również z wykazu osobliwości przyrodniczych przygotowanych przez nadleśnictwo. Na tej podstawie ustalono, że na gruntach Nadleśnictwa występuje wiele gatunków chronionych. Tabela. Zwierzęta objęte ochroną, zinwentaryzowane w zasięgu terytorialnym Nadleśnictwa. Status Lp. Nazwa łacińska Nazwa polska ochrony* 1 2 I HIRUDINIAE PIJAWKI Hirudo medicinalis L. Pijawka lekarska ARACHNIDA Argiope bruennichi Scopoli III INSECTA Leucorrhinia pectoralis PAJĘCZAKI II 3 4 C Uwagi 5 NT**/ LR/nt Tygrzyk paskowany C OWADY Zalotka większa C Natura 2000 Lycaena dispar Haworth Czerwończyk nieparek C Maculinea teleius Ber. Modraszek telejus C Maculinea nausithous Modraszek nausitous C Natura 2000 LC** Natura 2000 NT** Natura 2000 NT** Proserpinus proserpina Pallas Postojak wiesiołkowiec Bombus spp. trzmiele - wszystkie gatunki, z wyjątkiem: C C 67 Bombus lapidarium L. Bombus terrestris L. Carabus spp. - trzmiela kamiennika - trzmiela ziemnego biegacz - wszystkie gatunki Status ochrony* Cz Cz C Formica polyctena Mrówka ćmawa Cz Formica rufa Mrówka rudnica Cz ŚLIMAKI Ślimak winniczek PŁAZY Cz Bombina bombina L. Kumak nizinny C Triturus vulgaris L. Triturus alpestris Laurenti Triturus cristatus Laurenti Bufo bufo L. Bufo viridis Lau. Bufo calamita Laurenti Hyla arboreta L. Rana arvalis L. Traszka zwyczajna Traszka górska Traszka grzebieniasta Ropucha szara Ropucha zielona Ropucha paskówka Rzekotka drzewna Żaba moczarowa C C C C C C C C Natura 2000 LC** LC** LC** LC** LC** LC** LC** LC** LC** Rana esculenta L. Żaba wodna C chr. w okresie 1.III-31.V Żaba trawna GADY Padalec zwyczajny Jaszczurka zwinka Jaszczurka żyworodna Zaskroniec zwyczajny Żmija zygzakowata PTAKI Jastrząb gołębiarz C Nazwa łacińska Lp. IV GASTROPODA Helix pomatia L. V AMPHIBIA Rana temporaria L. VI REPTILIA Anguis fragilis L. Lacerta agilis L. Zootoca vivipara Jacquin Natrix natrix L. Vipera berus L. VII AVES Accipiter gentilis Accipiter nisus Nazwa polska Krogulec Acrocephalus arundinaceus Trzciniak Acrocephalus palustris Bechstein Łozówka Acrocephalus scirpaceus Trzcinniczek Hermann Alauda arvensis Anas querquedula Skowronek polny Anthus campestris L. Anthus pratensis L. Anthus trivialis L. Świergotek polny Apus apus L. Buteo buteo Carduelis carduelis Carduelis chloris Jerzyk Myszołów zwyczajny Makolągwa Szczygieł Dzwoniec Certhia brachydactyla C. L. Pełzacz ogrodowy Carduelis cannabina l. Cyranka Świergotek łąkowy Świergotek drzewny 68 C C C C C C C C C C C C C C C C C C C C C Uwagi NT**/ LR/nt NT**/ LR/nt LC** LC** LC** LC** LC** LC** LC** LC** LC** LC** LC** LC** LC** LC** Nazwa łacińska Lp. Nazwa polska Status ochrony* Uwagi Brehm Charadrius dubius Scopoli Sieweczka rzeczna C LC** Ciconia ciconia Bocian biały C Ciconia nigra Bocian czarny C Natura 2000 LC** Natura 2000 LC** Coccothraustes coccothraustes Grubodziób C L. Corvus corax L Corvus corone cornix L Cuculus canorus Dendrocopos major Dendrocopos minor Kukułka Dzięcioł duży Dzięciołek Cz C C C C C C Dryocopus martinus Dzięcioł czarny C Emberiza calandra L. Potrzeszcz Emberiza citrinella Trznadel Emberiza hortulana L. Emberiza schoeniclus L. Erithacus rubecula L. Falco tinnunculus L. Ficedula hypoleuca Pallas Trznadel ortolan Potrzos Rudzik Pustułka Sójka C C C C C C C C C C C Grus grus Żuraw C Hippolais icterina Vieillot Jynx torquilla L. Zaganiacz Krętogłów Dzierzba gąsiorek Dzierzba srokosz Mewa śmieszka Świerszczak Słowik rdzawy C C C C C C Motacilla alba L. Motacilla flava L. Pliszka siwa Pliszka żółta Muscicapa striata Muchołówka szara Oenanthe oenanthe L. Białorzytka Oriolus oriolus Parus ater Parus caeruleus Parus major Parus palustris Passer domesticus Passer montanus Wilga Sikora sosnówka Sikora modra Sikora bogatka Sikora uboga Wróbel domowy Mazurek C C C C C C C C C C C Corvus monedula L Coturnix coturnix L. Fringilla coelebs Gallinago gallinago L. Gallinula chloropus L. Garrulus glandarius Lanius collurio L. Lanius excubitor Larus ridibundus L. Locustella naevia L. Luscinia megarhynchos C.L. Kruk Wrona siwa Kawka Przepiórka Muchołówka żałobna Zięba Bekas, kszyk Kokoszka wodna Brehm 69 C LC** LC** LC** Natura 2000 LC** LC** LC** LC** LC** LC** LC** LC** LC** Natura 2000 LC** LC** LC** LC** LC** LC** LC** LC** LC** LC** LC** LC** Phoenicurus ochruros Gmelin Trzmielojad Kopciuszek Phylloscopus collybita Pierwiosnek Status Uwagi ochrony* C LC** C LC** LC** C Świstunka C LC** Phylloscopus trochilus L. Pica pica Piecuszek LC** Sroka C Cz Picus canus Gmelin Dzięcioł zielonosiwy C Podiceps cristatus Podiceps grisegena Poecile montana Conrad Perkoz dwuczuby Prekoz rdzawoszyi Nazwa łacińska Lp. Pernis apivorus Vieillot Phylloscopus sibilatrix Bechstein Prunella modularis L. Pyrrhula pyrrhula Rallus aquaticus L. Regulus regulus L. Remiz pendulinus L. Saxicola rubetra L. Saxicola torquat L. Serinus serinus L. Sitta europaea L. Sterna hirundo L. Streptopelia decaocto Friv. Streptopelia turtur L. Sturnus vulgaris Sylvia atricapilla L. Sylvia borin Sylvia communis Sylvia curruca L. Tringa tetanus L. Troglodytes troglodyte L. Turdus merula Turdus philomelos Turdus pilaris L. Turdus viscivorus L. Upupa epops Vanellus vanellus L. VIII MAMMALIA Eptesicus serotinus Schreber Erinaceus europaeus Lutra lutra Mustela erminea Mustela nivalis Nazwa polska C C Sikora czarnogłowa C Pokrzywnica C Gil C Wodnik C Mysikrólik C Remiz C Pokląskwa C Kląskawa C Kulczyk C Kowalik C Rybitwa zwyczajna C Sierpówka, synogarlica turecka C Turkawka C Szpak C Pokrzewka czarnołbista C Pokrzewka ogrodowa C Cierniówka C Piegża C Krwawodziób C Strzyżyk C Kos C Drozd śpiewak C Drozd kwiczoł C Drozd paszkot C Dudek C Czajka C SSAKI Natura 2000 LC** LC** LC** LC** LC** LC** LC** LC** LC** LC** LC** LC** LC** LC** LC** LC** LC** LC** LC** LC** LC** Mroczek późny Jeż europejski Wydra-z wyjątkiem występującej na terenie stawów rybnych uznanych za obręby hodowlane Gronostaj Łasica 70 C Natura 2000 Cz C C Lp. Nazwa łacińska Nazwa polska Myotis brandtii Myotis daubentonii Nocek wąsatek Brandta Nocek rudy Myotis myotis Nocek duży Myotis mystacinus Myotis nattereri Plecotus auritus Nocek wąsatek Nocek Natterera Nocek brunatny Rhinolophus hipposideros Bech. Podkowiec mały Status Uwagi ochrony* C LC** C LC** Natura 2000 C LC** C LC** C LC** C LC** Natura 2000 C LC** C C LC** C LC** Cz Wiewiórka pospolita Ryjówka aksamitna Ryjówka malutka Kret z wyjątkiem występującego na terenie ogrodów, upraw ogrodniczych, szkółek, lotnisk, ziemnych konstrukcji hydrotechnicznych oraz obiektów sportowych. * - Ustawa o ochronie przyrody (D.U.04.92.880), C – ochrona ścisła, Cz – ochrona częściowa Natura 2000 - gatunek chroniony ujęty w Załączniku II Dyrektywy Siedliskowej ** - „Czerwona lista zwierząt zagrożonych i ginących w Polsce” (Głowaciński 2002) w Polsce VU narażony na wyginięcie NT gatunek pospolity, ale uznany za bliski zagrożenia LC zagrożone wyginięciem, niższego ryzyka, najmniejszej troski Międzynarodowa Unia Ochrony Przyrody i Jej Zasobów (ang. IUCN), gatunek bliski zagrożenia – LR/nt (Hilton-Taylor 2000). Sciurus vulgaris Sorex araneus L. Sorex minutus L. Talpa europaea 7.2.1. Ochrona ostoi, miejsca rozrodu lub regularnego przebywania Zgodnie z Ustawą o ochronie przyrody (D.U.Nr 92, poz.880), na podstawie Rozporządzenia Ministra Środowiska z dnia 28 września 2004r. (D.U.Nr 220, poz. 2237) w Nadleśnictwie zostały wytyczone strefy ochrony ostoi bociana czarnego Ciconia nigra L.: strefa ochrony całorocznej 4,33 ha i strefa ochrony okresowej (okresowy termin ochrony 15.03 – 31.08) - 9,21 ha. 71 C. Pozaustawowe formy ochrony przyrody Do obiektów zasługujących na ochronę, a których ochrona nie jest regulowana odpowiednimi ustawami, zaliczono przede wszystkim te, które zostały zinwentaryzowane w toku nadzwyczajnej waloryzacji przyrodniczej i będą przez administrację leśną traktowane specjalnie. Należą do nich m.in. lasy o charakterze zbliżonym do naturalnego, lasy o nadzwyczajnym bogactwie florystycznym, lasy podmokłe i na siedliskach wilgotnych, drzewostany rodzimego pochodzenia, powstałe z odnowienia naturalnego, drzewostany nasienne, uprawy pochodne, bagna, torfowiska, wrzosowiska, drzewostany wykazujące odporność na działanie czynników stresowych, ciekawe fragmenty przyrody nieożywionej, miejsca o charakterze historycznym, kępy, grupy i pojedyncze drzewa zasługujące na ochronę, a nie objęte ochroną pomnikową, tereny źródliskowe i inne zasługujące na ochronę. 1. Obszary cenne przyrodniczo 1.1. Lasy stanowiące cenne fragmenty rodzimej przyrody Do obszarów cennych należą kompleksy leśne lub ich części, w których zachowały się w pełnej zdolności produkcyjnej najżyźniejsze siedliska. Część z nich, została zaliczona do gospodarstwa specjalnego – rezerwaty, lasy na siedliskach łęgowych i bagiennych oraz stanowisko powierzchniowe pióropusznkia strusiego Matteucia struthiopteris (L.) Tod. Ogółem powierzchnia obszarów cennych wynosi 114,50 ha. Inne cenne zbiorowiska leśne to siedliska przyrodnicze proponowane do włączenia do rezerwatu „Góra Chełm”. Są to drzewostany bukowe z domieszką sosny. 1.2. Drzewostany naturalnego pochodzenia W Nadleśnictwie nie przeprowadzono systematycznej oceny pod względem pochodzenia drzewostanów. W toku inwentaryzacji urządzeniowej podawano jedynie główne pochodzenie drzewostanów – naturalne lub z sadzenia. W rzeczywistości większość drzewostanów pochodzi prawdopodobnie z sadzenia. 2. Siedliska przyrodnicze wymienione w Dyrektywie Rady w sprawie ochrony siedlisk naturalnych oraz dzikiej fauny i flory Natura 2000 Załącznik I W latach 2006 i 2007 w Lasach Państwowych wykonana została powszechna inwentaryzacja siedlisk przyrodniczych oraz dzikiej fauny i flory Natura 2000, obejmująca wybrane elementy przyrodnicze opisane w ramach dyrektyw: ptasiej i siedliskowej. Podstawą wykonania tych prac były: Zarządzenie nr 31 Dyrektora Generalnego Lasów Państwowych z dnia 19 lipca 2006 r. w sprawie ustalenia systemu okresowej powszechnej inwentaryzacji gatunków roślin, zwierząt, innych organizmów i siedlisk przyrodniczych, mających znaczenie wskaźnikowe przy ocenie stanu lasów oraz prognozowaniu zmian w ekosystemach leśnych. 72 Decyzja DGLP nr 61 z 25 lipca 2006 roku w sprawie przeprowadzenia w roku 2006-2007 powszechnej inwentaryzacji siedlisk przyrodniczych oraz dzikiej fauny i flory, a także w sprawie uzupełnienia inwentaryzacji bociana czarnego, orła bielika, orlika krzykliwego, puchacza, żurawia i cietrzewia Decyzja DGLP nr 63 z 7 sierpnia 2006 wprowadzającą jednolity tekst Decyzji 61. Decyzja DGLP nr 5 z 30 stycznia 2007 r. w sprawie metodyki inwentaryzacji siedlisk i roślin. Decyzja DGLP nr 23 z 26 marca 2007 r. w sprawie metodyki inwentaryzacji zwierząt. W pierwszym etapie zebrano dane literaturowe i przeprowadzono analizy na bazie danych SILP, przy pomocy specjalnie opracowanych kwerend, pozwalające na wstępne wytypowanie wydzieleń, w których potencjalnie mogą występować siedliska przyrodnicze wymienione w załączniku do Dyrektywy Siedliskowej. W drugim etapie wykonano weryfikację terenową uzyskanych danych. Zinwentaryzowano 14 siedlisk przyrodniczych ważnych dla Wspólnoty, z których część (oznaczone symbolem *) ma znaczenie priorytetowe. Dla tych siedlisk dopuszcza się modyfikacje w składzie gatunkowym odnowień, przyjętych na I Komisji Techniczno-Gospodarczej Nadleśnictwa, w celu utrzymania zgodnego z siedliskiem składu gatunkowego. Zasady gospodarowania należy uzgodnić z właściwym dla regionu Regionalnym Dyrektorem Ochrony Środowiska. Użytkowanie gospodarcze i ochronę należy prowadzić w oparciu o dostępne materiały tematyczne tworzone na potrzeby planów ochrony obszaru Natura 2000 (zwłaszcza tych położonych w zasięgu Nadleśnictwa, które te siedliska posiadają), wskazania gospodarcze zawarte w opisach taksacyjnych oraz wiedzę i doświadczenie Służby leśnej Nadleśnictwa. Powierzchnia pododdziałów, w których zinwentaryzowano siedliska przyrodnicze Natura 2000 wynosi 1108,02 ha. Szczegółowa lokalizacja siedlisk przyrodniczych zamieszczona została w opisach taksacyjnych Nadleśnictwa. Tabela. Siedliska przyrodnicze Natura 2000 (powierzchnia całych wydzieleń). Rodzaj siedliska przyrodniczego Typ (1.Nazwa siedliska zgodna z Dyrektywą siedliskową Załącznik I Nr 2.Nazwa siedliska zgodna z nazwą podaną w Rozporządzeniu siedliska Ministra Środowiska o ochronie siedlisk przyrodniczych A B C 3.Nazwa siedliska używana przez nadleśnictwo) 1 2 3 3150 Naturalne jeziora eutroficzne z roślinnością typu Magnopotamion lub Hydrocharition Starorzecza i naturalne eutroficzne zbiorniki wodne ze zbiorowiskami z Nympheion, Potamion 3150–1 Jeziora eutroficzne 6410 Łąki z Molinia na kredzie, torfie i glinie (Molinion caeruleae) Zmiennowilgotne łąki trzęślicowe (Molinion) 73 4 Pow. [ha] 5 6 0,30 0,30 1,25 14,96 16,21 Rodzaj siedliska przyrodniczego (1.Nazwa siedliska zgodna z Dyrektywą siedliskową Załącznik I Nr 2.Nazwa siedliska zgodna z nazwą podaną w Rozporządzeniu siedliska Ministra Środowiska o ochronie siedlisk przyrodniczych 3.Nazwa siedliska używana przez nadleśnictwo) 1 6510 7140 9110 2 Nizinne łąki kośne (Alopecurus pratensis, Sanguisorba officinalis) Niżowe i górskie świeże łąki użytkowane ekstensywnie (Arrhenatherion elatioris) Torfowiska przejściowe i trzęsawiska Torfowiska przejściowe i trzęsawiska (przeważnie z roślinnością z Scheuchzerio-Caricetea nigrae) 9130-1 B C 3 4 5 6 125,76 9,97 135,73 7,93 3,35 11,28 1,50 27,68 82,07 111,25 Las bukowy Asperulo-Fagetum Żyzne buczyny niżowe (Galio odorati-Fagetum) 3,50 50,74 54,16 108,40 9150 Środkowoeuropejskie lasy bukowe na podłożu wapiennym z Cephalanthero-Fagion Ciepłolubne buczyny storczykowe (Cephalanthero-Fagenion) 9170 Lasy grądowe Galio-Carpinetum 9170-1 Grąd środkowoeuropejski (Galio-Carpinetum) typowy 9190 A Pow. [ha] Las bukowy Luzulo-Fagetum 9110-1 Kwaśne buczyny niżowe 9130 Typ 7,41 34,72 6,74 48,87 25,18 139,60 290,59 455,37 Stare acydofilne lasy dębowe z Quercus robur na piaszczystych równinach Kwaśne dąbrowy Śródlądowe kwaśne dąbrowy 43,13 32,50 75,63 * Las bagienny *Bory i lasy bagienne *91D0-2 *Sosnowy bór bagienny *Sosnowe bory bagienne typowe *91D0 *Bory bagienne na płytkich torfach i murszach 74 2,78 1,78 4,56 2.58 1,78 4,36 0,20 0,20 Rodzaj siedliska przyrodniczego (1.Nazwa siedliska zgodna z Dyrektywą siedliskową Załącznik I Nr 2.Nazwa siedliska zgodna z nazwą podaną w Rozporządzeniu siedliska Ministra Środowiska o ochronie siedlisk przyrodniczych 3.Nazwa siedliska używana przez nadleśnictwo) 1 2 Typ A B C Pow. [ha] 3 4 5 6 * Lasy aluwialne z Alnus glutinosa oraz Fraxinus excelsior (Alno-Padion, Alnion incanae, Salicion albae) *91E0 *Łęgi wierzbowe, topolowe, olszowe i jesionowe (Salicetum albae, Populetum albae, Alnenion glutinoso-incanae, olsy źródliskowe) *Łęgi olszowe, olszowo-jesionowe, jesionowe 91F0 Nadbrzeżne lasy mieszane (łęgi) z Quercus robur, Ulmus laevis, oraz Ulmus minor, Fraxinus excelsior lub Fraxinus angustifolia, nad dużymi rzekami (Ulmenion minoris) Łęgowe lasy dębowo-wiązowo-jesionowe (Ficario-Ulmetum) 45,56 88,09 133,65 7,17 7,17 3. Lasy na siedliskach wilgotnych Siedliska wilgotne reprezentowane są przez lasy i bory wilgotne, łęg i olsy oraz las mieszany bagienny i bór bagienny. Dodatkowo dla siedlisk wyróżnione zostały warianty uwilgotnienia: wilgotne (1) i silnie wilgotny (2), które wpisane zostały w opisie taksacyjnym wydzieleń. Siedliska wilgotne zajmują powierzchnię 6079,75 ha (46,60%) i zostały zestawione w tabeli. 75 Tabela. Udział siedlisk wilgotnych. Obręby Siedliskowe Typ Lasu 1 Bw Bb BMw BMb LMw LMb Lw Ol OlJ LŁ BMwyżw LMwyżw Lwyżw OlJwyż Razem Ogółem Gołonóg Nadleśnictwo Siewierz Łysa Góra Powierzchnia leśna zalesiona i niezalesiona Pow. [ha] 2 326,72 25,95 496,61 34,14 297,52 61,98 5,61 1,8 1250,33 4229,42 Udział [%] 3 7,73 0,61 11,73 0,81 7,04 1,47 0,13 0,04 29,56 100,00 Pow. [ha] 4 Udział [%] 5 63,03 2,68 2651,55 18,77 1160,89 29,87 414,29 103,12 31,95 0,71 0,03 30,14 0,21 13,16 0,34 4,7 1,17 0,36 0 0,11 3,19 0,7 0,01 54,83 100,00 9,27 281,25 61,96 0,79 4829,42 8819,20 Tabela. Zestawienie siedlisk według wilgotności obręb Gołonóg obręb Łysa Góra Siedliskowy Typ Pow. Udział Pow. Udział [ha] [%] [ha] [%] Lasu 1 Świeże Wilgotne Łęgowe Bagienne Razem 2 2979,09 1120,85 1,80 127,68 4229,42 3 70,45 26,49 0,04 3,02 100,00 4 5 3989,78 4642,24 45,17 52,71 187,18 8819,20 2,12 100,00 Pow. [ha] 6 63,03 2,68 2978,27 44,72 1657,5 64,01 711,81 165,1 37,56 1,8 9,27 281,25 61,96 0,79 6079,75 13048,62 Udział [%] 7 0,48 0,02 22,82 0,34 12,7 0,49 5,46 1,27 0,29 0,01 0,07 2,16 0,47 0,01 46,60 100,00 Nadleśnictwo Pow. [ha] Udział [%] 6 7 6968,87 5763,09 1,80 314,86 13048,62 53,40 44,18 0,01 2,41 100,00 4. Ochrona miejsc rozrodu i przebywania gatunków chronionych 4.1. Ochrona kolonii mrowisk Mrówki odgrywają dużą rolę w kształtowaniu struktury środowiska przyrodniczego, mają ogromny wpływ na liczebność innych owadów w lasach, są istotnym elementem utrzymania równowagi biocenotycznej środowisk leśnych. Ze względu na znaczenie mrówek w ekosystemach leśnych wszystkie gatunki z podrodzaju Formica w Polsce objęte są ochroną prawną. Na terenie Nadleśnictwa stwierdzono występowanie mrówek kopcowych Formica rufa mrówka rudnica. Najczęściej stosowaną metodą ochrony mrowisk jest ich grodzenie drewnianymi żerdziami. 76 Mrowiska chronione są przede wszystkim tam, gdzie są narażone na mechaniczne uszkodzenia, np. przy drogach oraz szlakach turystycznych a także przez dziki. Z danych przedstawionych przez Nadleśnictwo wynika iż na gruntach LP znajduje się 426 mrowisk. Poniżej w tabeli zestawiono ich ilość w poszczególnych leśnictwach. Tabela. Zestawienie ilości mrowisk w leśnictwach. Obręb Ilość Obręb Leśnictwo [szt] Leśnictwo 1 2 Obręb Gołonóg Mitręga Łazy Poręba Kuźnica Winowno Mierzęcice Rudniki Lgota Koziegłówki Razem nadleśnictwo 41 23 5 5 41 69 40 26 21 426 3 Obręb Łysa Góra Trzebyczka Ząbkowice Grodziec Maczki Łosień Ilość [szt] 4 7 63 5 50 30 5. Nasiennictwo i selekcja drzew leśnych Drzewostany Nadleśnictwa nie wyróżniają się dużą różnorodnością gatunkową i jakościową. W celu zachowania najlepszych ekotypów drzew leśnych wytypowano 13 gospodarczych drzewostanów nasiennych. W rozdziale tym przedstawiono też inne zagadnienia dotyczące selekcji indywidualnej i populacyjnej: rejestrowane uprawy pochodne oraz plantacyjne uprawy nasienne. Przy Nadleśnictwie Siewierz znajduje się Stacja Oceny Nasion (SON), obsługująca RDLP w Katowicach. Nadleśnictwo posiada Gospodarstwo szkółkarskie w obrębie Gołonóg w oddziale 154d,g,h,l na powierzchni 6,75 ha. Szczegółowy wykaz dotyczący nasiennictwa selekcyjnego i genetyki załączono w „Opisaniu ogólnym” Planu Urządzenia Lasu Nadleśnictwa Siewierz. 5.1. Regionalizacja nasienna Nadleśnictwo przestrzega wymogów regionalizacji nasiennej, zawartej w Ustawie o Leśnym Materiale Rozmnożeniowym (D.U.05.64.565) i Zarządzeniu Nr 7A z 7.04.2006r. Dyrektora Generalnego LP w sprawie ochrony leśnych zasobów genowych. Zgodnie z „Rozporządzeniem Ministra Środowiska z dnia 25 października 2006 (D.U.06.201.1481) w sprawie wykazu obszarów i mapy regionów pochodzenia leśnego materiału podstawowego” Nadleśnictwo Siewierz zaliczone zostało do dwu regionów nasiennych: region 554 - gminy: Bobrowniki i Ożarowice, region 655 - gminy: Będzin, Mierzęcice, Psary, Siewierz, Myszków, Koziegłowy, Poręba, Zawiercie, Łazy, Ogrodzieniec, Włodowice, Dąbrowa Górnicza, Sosnowiec. 77 5.2. Gospodarcze drzewostany nasienne Gospodarcze drzewostany nasienne - 13 wydzieleń - zajmują łączną powierzchnię 97,15 ha, przy czym w obrębie Gołonóg (7 wydz.) powierzchnię 60,56 ha, w obrębie Łysa Góra(6 wydz.) powierzchnię 36,59 ha. Utworzono je dla zasadniczych gatunków lasotwórczych występujących w Nadleśnictwie: drzewostany sosnowe –powierzchnia 4,77 ha – 1 wydz., drzewostany bukowe –powierzchnia 13,53 ha – 2 wydz., drzewostany modrzewiowe - powierzchnia 38,36 ha - 4 wydz., drzewostany dębowe - powierzchnia 22,61 ha - 2 wydz., drzewostany brzozowe – powierzchnia 10,33ha - 2 wydz., drzewostany olchowe – powierzchnia 7,55 ha - 2 wydz. Wymienione drzewostany korzystnie wyróżniają się na tle innych drzewostanów tego samego gatunku i wieku na tym samym siedlisku. W gospodarczych drzewostanach nasiennych użytkowanie dostosowane jest do lat nasiennych lub ograniczone do cięć selekcyjnych poprawiających właściwości genowe tych drzewostanów (selekcja negatywna). W ten sposób odnowienie naturalne oraz pozyskiwane nasiona uzyskują cechy będące wynikiem krzyżowania się tylko drzew najlepszych. 5.3. Rejestrowane uprawy pochodne Uprawy pochodne założone zostały ze sprawdzonego materiału sadzeniowego pochodzącego z wyłączonych drzewostanów nasiennych. Mają one duże znaczenie w hodowli selekcyjnej jak i w badaniach naukowych. W Nadleśnictwie założonych zostało 4 rejestrowane uprawy pochodne na łącznej powierzchni 9,21 ha. Są to uprawy: 2 wydz. daglezji zielonej (jedlicy) – na powierzchni 5,21 ha, 1 wydz. brzozy – na powierzchni 2,94 ha, 1 wydz. sosny czarnej – na powierzchni 1,06 ha. 5.4. Plantacyjne uprawy nasienne, plantacje nasienne W Nadleśnictwie w obrębie Łysa Góra założona została plantacyjna uprawa nasienna sosny czarnej w oddziale 313 b na powierzchni 2,94 ha. Również w obrębie Łysa Góra założona została plantacja nasienna daglezji zielonej w oddziale 257d na powierzchni 6,10 ha. 6. Bagna, moczary, torfowiska, wrzosowiska wyłączone z zabiegów gospodarczych, lub zasługujące na specjalną ochronę Siedlisk wilgotnych jest znacznie więcej niż podaje Operat glebowo-siedliskowy ponieważ inwentaryzacja glebowo – siedliskowa na ogół nie wydziela powierzchni mniejszych od 1 ha. W rzeczywistości „na gruncie” istnieją wśród siedlisk świeżych liczne obniżenia i miejsca wysięku wody lub jej wysokiego poziomu, o powierzchni od jednego do kilkudziesięciu arów, które zostały opisane w wydzieleniach. Pospolite niegdyś w dolinach rzek torfowiska niskie uległy silnemu przeobrażeniu w wyniku odwodnienia i przekształcenia w użytki rolne. Pozostały nieliczne w dolinach 78 nieuregulowanych rzek: Przemszy z jej dopływami Mitręgą, Trzebyczką, Smudzówką, Żelisławickim i Jordanem oraz Brynicy z dopływem Trzonia. Bagna na gruntach Nadleśnictwa chronione są poprzez objęcie ochroną prawną jako użytki ekologiczne „Olszynka” i „Bagna w Antoniowie” „Bór Pohulanka” i „Torfowisko Bory”. 7. Rzadko występujące rośliny, zwierzęta i zbiorowiska roślinne Brak jest szczegółowej inwentaryzacji występowania gatunków rzadkich tj. takich których siedliska występują w Nadleśnictwie w rozproszeniu, na niewielkich powierzchniach lub na skraju zasięgu. Siedliskami takimi są np. siedliska łęgowe i bagienne o niewielkim zasięgu i niestety w różnym stopniu przekształcone. Poniżej przedstawiono listę roślin i zwierząt (nie objętych ochroną prawną) występujących nielicznie na gruntach Nadleśnictwa: grzyby: sromotnik bezwstydny Phallus impudicus L. rośliny: żywiec dziewięciolistny Dentaria enneaphyllos L. (związany z piętrem górskiego regla dolnego), modrzewnica zwyczajna Andromeda polifolia L. (torfowiska wysokie, mszary w obrębie torfowisk przejściowych, bory bagienne) 8. Cenne obiekty przyrody nieożywionej Jura Krakowsko-Częstochowska zbudowana jest głównie z twardego wapienia powstałego z zeskalenia osadów dennych oceanu pokrywającego niegdyś obszar dzisiejszej Jury. Charakterystycznym elementem krajobrazu są wapienne skały zwane ostańcami porozrzucane wśród pól jak też otoczone krzewami i lasem. Ukryte w lasach ostańce to np. Góra Chełm, Ruskie Góry. Na Jurze jest wiele jaskiń które są schronieniem dla wielu zwierząt. Od wschodu i północnego wschodu zapadlisko górnośląskie otacza krakowska gałąź waryscydów. Jest to zerodowany, przykryty pokrywą skał mezozoicznych i kenozoicznych monokliny śląsko-krakowskiej, łuk górski przebiegający z południowego wschodu ku zachodowi. Zbudowany jest z kilku pochylonych (głównie ku północnemu wschodowi) asymetrycznych fałdów. Fałdy te – antykliny i synkliny – zbudowane są ze skał staro- i młodopaleozoicznych, niekiedy zmetamorfizowanych i zmineralizowanych. W niektórych miejscach między Zawierciem i Siewierzem, skały budujące te fałdy – np. antyklinę Brudzowic (zwaną także antykliną Siewierza) wynurzają się na powierzchnię spod utworów monokliny śląsko-krakowskiej. Wychodnie na obszarze antykliny Brudzowic są najatrakcyjniejsze i należą do najcenniejszych z punktu widzenia geologii obszarów województwa śląskiego. Dodatkowo w obrębie wychodni w Nowej Wiosce, Podleśnej i koło Siewierza istnieją czynne, duże kamieniołomy z bardzo bogatym inwentarzem cennych elementów budowy geologicznej. Można tu prześledzić kontakt dwóch pięter strukturalnych paleozoicznego i mezozoicznego, (podkreślony krasem), przejawy synsedymentacyjnej i późniejszej tektoniki oraz przejawy mineralizacji i wietrzenia. W ciągnącym się od Tarnowskich Gór po Siewierz progu (we wschodniej części progu środkowotriasowego) wyróżniono obszar z wieloma walorami przyrodniczymi litosfery Próg ten zbudowany jest z różnych rodzajów skał. Tutaj rozleglejsze są wychodnie wapieni i dolomitów retu oraz wapieni i margli warstw gogolińskich i innych. Z wartości, jakie związane są z tymi skałami, można wymienić różnorodność litologiczną, mineralogiczną i faunistyczną oraz specyficzne cechy litologiczne. 79 Interesujące sukcesje warstw, zbudowanych z dolomitu kruszconośnego często zaznaczają się wyraźniej w morfologii terenu. Częsty jest w nich kras, zwłaszcza w strefach objętych nieciągłościami tektonicznymi. Jakkolwiek powstałe na tych terenach kopalnie kruszywa przyczyniają się do degradacji środowiska i zaburzenia krajobrazu, to na wyrobiskach można obserwować budowę geologiczną terenu. 80 D. Walory przyrodniczo-leśne 1. Bogactwo gatunkowe drzewostanów W Nadleśnictwie dominują drzewostany jedno i dwugatunkowe – 57,3 %, są to drzewostany lite sosnowe i sosnowe z domieszką buka lub dęba, brzeziny oraz olsy. Tabela. Zestawienie powierzchni i miąższości drzewostanów wg grup wiekowych i bogactwa gatunkowego. Obręb Nadleśnictwo 1 Liczba gatunków w wydzieleniu 2 Powierzchnia / miąższość [ha/m3] Wiek Ogółem <=40 41-80 lat >80 lat 3 4 5 6 Ogółem [%] 7 Obręb jednogatunkowe 98,39 11105 532,58 135560 317,17 78440 948,14 225105 22,8 27,7 Gołonóg dwugatunkowe 159,96 19215 543,92 129560 211,78 53605 915,66 202380 22,0 24,9 trzygatunkowe 332,97 29565 339,82 82840 158,14 43235 830,93 155640 19,9 19,2 cztero- i więcej gatunkowe 901,76 86940 506,66 122660 63,49 19685 1471,91 229285 35,3 28,2 Obręb jednogatunkowe 350,47 72580 1828,83 553985 1218,39 359590 3397,69 986155 38,7 45,3 Łysa Góra dwugatunkowe 476,57 75545 1093,57 314985 579,60 172925 2149,74 563455 24,5 25,9 trzygatunkowe 686,23 89630 635,86 184565 223,58 60345 1545,67 334540 17,6 15,4 cztero- i więcej gatunkowe 1000,09 99200 468,77 129245 221,85 65835 1690,71 294280 19,2 13,5 Nadleśnictwo jednogatunkowe 448,86 83685 2361,41 689545 1535,56 438030 4345,83 1211260 33,5 40,5 Siewierz dwugatunkowe 636,53 94760 1637,49 444545 791,38 226530 3065,40 765835 23,7 25,6 trzygatunkowe 1019,20 119195 975,68 267405 381,72 103580 2376,60 490180 18,4 16,4 cztero- i więcej gatunkowe 1901,85 186140 975,43 251905 285,34 85520 3162,62 523565 24,4 17,5 81 Udział drzewostanów jedno i więcej gatunkowych w powierzchni Nadleśnictwa 100% 80% 4 i >gatunkowe 60% 3 -gatunkowe 2 -gatunkowe 40% 1-gatunkowe 20% 0% Obręb Gołonóg Obręb Łysa Góra Nadleśnictw o Ryc. Udział drzewostanów jedno i więcej gatunkowych w powierzchni leśnej zalesionej Nadleśnictwa 2. Budowa pionowa drzewostanów Budowa pionowa drzewostanów wynika z ich składu gatunkowego. Gatunkiem panującym w Nadleśnictwie jest sosna zwyczajna. Sposób jej zagospodarowania rębniami zupełnymi powoduje wykształcenie się drzewostanów jednopiętrowych i jednowiekowych. Gatunki drzew które w wyniku zagospodarowania mogą też tworzyć drzewostany jednopiętrowe to np: buk, dąb, olcha, brzoza. Drzewostany jednopiętrowe stanowią ponad 96 %. Drzewostany dwupiętrowe to najczęściej przebudowywane sośniny na siedliskach lasowych gdzie drugie piętro tworzy buk lub dąb. Tabela. Zestawienie powierzchni i miąższości drzewostanów wg budowy pionowej i grup wiekowych Powierzchnia / miąższość [ha/m2] Obręb Nadleśnictwo 1 Obręb Gołonóg Budowa pionowa drzewostanów 2 drzewostan jednopiętrowy Wiek Ogółem <=40 41-80 lat >80 lat 3 4 5 1487,61 146090 1820,10 454905 drzewostan dwupiętrowy klasa odnowienia 5,47 735 82 102,88 15715 6 Ogółem [%] 7 646,81 177605 3954,52 778600 95,0 95,8 9,03 1645 9,03 1645 0,2 0,2 76,85 12505 185,20 28955 4,4 3,6 Powierzchnia / miąższość [ha/m2] Obręb Nadleśnictwo Budowa pionowa drzewostanów Wiek Ogółem <=40 41-80 lat >80 lat 17,89 3210 17,89 3210 0,4 0,4 3971,32 1168215 2052,68 616130 8537,36 2121300 97,2 97,4 drzewostan dwupiętrowy 22,97 9035 21,88 8275 44,85 17310 0,5 0,8 klasa odnowienia 31,19 5280 165,83 33345 197,02 38625 2,2 1,8 1,55 250 3,03 945 4,58 1195 0,1 0,1 5791,42 1623120 2699,49 793735 12491,88 2899900 96,4 97,0 22,97 9035 30,91 9920 53,88 18955 0,4 0,6 134,07 20995 242,68 45850 382,22 67580 3,0 2,3 1,55 250 20,92 4155 22,47 4405 0,2 0,1 klasa do odnowienia Obręb Łysa Góra Ogółem [%] drzewostan jednopiętrowy 2513,36 336955 klasa do odnowienia Nadleśnictwo drzewostan jednopiętrowy Siewierz drzewostan dwupiętrowy 4000,97 483045 5,47 735 klasa odnowienia klasa do odnowienia Struktura pionowa drzewostanów 100% 80% KDO 60% KO dw upiętrow e 40% jednopiętrow e 20% 0% Obręb Gołonóg Obręb Łysa Góra Ryc. Struktura pionowa drzewostanów Nadleśnictwa. 83 Nadleśnictwo 3. Zgodność składu gatunkowego drzewostanów z gospodarczym typem drzewostanu Ocenę zgodności składu gatunkowego drzewostanów z gospodarczym typem drzewostanu wykonano zgodnie z § 40 “Instrukcji Urządzania Lasu” w dwu grupach drzewostanów: upraw i młodników do 10 lat oraz pozostałych drzewostanów. Kierując się szczegółowymi kryteriami dla grupy, wyróżniono 3 stopnie zgodności tj. stopień 1zgodny, stopień 2- częściowo zgodny i stopień 3- niezgodny. 3.1. Zgodność składu gatunkowego upraw i młodników Ocenę zgodności upraw i młodników wykonano w stosunku do przyjętych składów docelowych ustalonych w poprzedniej rewizji urządzania lasu. Tabela. Ocena stopnia zgodności upraw i młodników do 10 lat. Obręb Obręb Stopień zgodności Gołonóg Łysa Góra składu gatunkowego z Pow. Udział Pow. Udział siedliskiem [ha] [%] [ha] [%] 3 4 5 Nadleśnictwo Pow. [ha] Udział [%] 6 7 1 2 Zgodne z siedliskiem Częściowo zgodne z siedliskiem Niezgodne z siedliskiem Razem 35,12 49,6 226,89 76,2 262,01 71,2 34,91 49,4 70,45 23,7 105,36 28,6 0,71 70,74 1,0 100,0 0,19 297,53 0,1 100,0 0,90 368,27 0,2 100,0 Uprawy i młodniki o składzie gatunkowym zgodnym z siedliskowym typem lasu stanowią 71,2 % ogółu zinwentaryzowanych upraw, przy czym w obrębie Gołonóg stanowią one 49,6 %, a w obrębie Łysa Góra 76,2 %. Do zgodnych zakwalifikowano głównie uprawy i młodniki sosnowe z domieszkami na siedlisku Bśw, BMśw, LMśw. Skład gatunkowy częściowo zgodny ma w skali całego nadleśnictwa 28,61 % upraw i młodników, przy czym w obrębie Gołonóg stanowią one 49,35%, a w Łysej Górze 23,68%. Do upraw i młodników częściowo zgodnych zaliczono takie, w których nie występują określone w gospodarczym typie drzewostanu gatunki domieszkowe oraz drzewostany złożone z cennych domieszek, gdzie jednak gatunkiem panującym nie jest gatunek docelowy gospodarczego typu drzewostanu. Do tej grupy zaliczono także młodniki o bardzo zróżnicowanym składzie gatunkowym, gdzie domieszek jest więcej niż wynika to z GTD. Skład gatunkowy niezgodny ma w skali całego Nadleśnictwa 0,2 % upraw i młodników. W obrębie Gołonóg jest to wydzielenie 142c (So 5l. na siedlisku olsu) i 168Ah (Os 10l. na siedlisku LMśw), a w Łysej Górze wydzielenie 307a - 0,19 ha, Brz 10l. na siedlisku LMw. 84 [%] Zgodność składu gatunkowego upraw i młodników z GTD 100 80 60 niezgodne cz.zgodne 40 zgodne 20 0 Obręb Gołonóg Obręb Łysa Góra Nadleśnictwo Ryc. Stopień zgodności upraw i młodników do 10 lat. 3.2. Zgodność składu gatunkowego drzewostanów wszystkich klas wieku z gospodarczym typem drzewostanu Ocenę zgodności drzewostanów wykonano w stosunku do przyjętych składów docelowych ustalonych w obecnej rewizji urządzania lasu. Tabela. Zestawienie oceny zgodności składów gatunkowych drzewostanów. Obręb Obręb Nadleśnictwo Stopień zgodności składu Gołonóg Łysa Góra gatunkowego z siedliskiem Pow. Udział Pow. Udział Pow. Udzia 1 Zgodne z siedliskiem Częściowo zgodne z siedliskiem Niezgodne z siedliskiem Razem [ha] [%] [ha] [%] [ha] ł [%] 2 3 4 5 6 7 684,47 16,4 4157,65 47,3 4842,12 37,4 2811,89 67,5 4284,92 48,9 7096,81 54,8 670,28 4166,64 16,1 100,0 341,24 8783,81 3,8 100,0 1011,52 7,8 12950,45 100,0 Skład gatunkowy zgodny z przewidzianym dla danego siedliska, gospodarczym typem drzewostanu posiada 37,4 % drzewostanów, przy czym w obrębie Łysa Góra (47,3 %) stanowią one o blisko 30 % więcej niż w obrębie Gołonóg (16,4 %). Są to głównie drzewostany sosnowe z domieszkami na siedlisku Bśw, BMśw, BMw i LMśw, bukowe i dębowe na siedliskach wyżynnych i lasowych oraz olchowe na siedlisku olsu. Drzewostany częściowo zgodne z siedliskiem (54,8 %) to głównie drzewostany o zawyżonym udziale sosny na siedliskach lasowych, lite sośniny na siedliskach lasów mieszanych, silnie zróżnicowane gatunkowo drzewostany na wszystkich siedliskach. Drzewostany niezgodne (7,8 %) to głównie lite sośniny na siedliskach lasowych, 85 drzewostany brzozowe na wszystkich siedliskach oraz drzewostany olchowe na lasach i lasach mieszanych. Zgodność składu gatunkowego drzewostanów z GTD 100% 80% niezgodne cz.zgodne 60% zgodne 40% 20% 0% Obręb Gołonóg Obręb Łysa Góra Nadleśnictwo Ryc. Stopnie zgodności wszystkich drzewostanów. 4. Zgodność składów gatunkowych drzewostanów w siedliskowych typach lasu Poniżej zestawiono szczegółowo powierzchnię drzewostanów w stopniach zgodności składu gatunkowego drzewostanu w siedliskowych typach lasu z przewidzianym gospodarczym typem drzewostanu dla tego STL. Wyróżniona w tym zestawieniu „niezgodność negatywna” związana jest z brakiem w drzewostanie gatunków przewidzianych w GTD i zastąpienie ich najczęściej sosną czasem świerkiem. Niezgodność negatywna została stwierdzona na powierzchni 134,01 ha tj. 1,0 % drzewostanów. Tabela. Zestawienie oceny zgodności składów gatunkowych drzewostanów w typach siedliskowych lasu i przyjętymi GTD. Siedliskowy Gospodarczy Obręb Typ typ Nadleśnictwo Lasu drzewostanu 1 Obręb Gołonóg 2 3 Drzewostany o składzie gatunkowym częściowo zgodnym zgodnym niezg. obojętnie niezg. negatywnie [ha] [%] [ha] [%] [ha] [%] [ha] [%] 4 5 6 7 8 9 10 11 76,53 14,2 BŚW SO 364,29 67,6 97,97 BMŚW BK-SO 105,53 15,8 437,11 65,5 118,56 17,8 6,62 1,0 BMW DB-SO 24,15 7,5 261,52 80,9 36,43 11,3 1,22 0,4 BMB BRZ-SO 12,80 74,2 4,46 25,8 LMŚW MD-BK-SO 11,58 2,2 416,40 79,2 94,86 18,0 2,92 0,6 LMW DB-SO 24,51 5,0 378,75 77,1 84,86 17,3 3,10 0,6 86 18,2 Obręb Nadleśnictwo Siedliskowy Gospodarczy Typ typ Lasu drzewostanu 1 2 3 Drzewostany o składzie gatunkowym częściowo zgodnym zgodnym niezg. obojętnie niezg. negatywnie [ha] [%] [ha] [%] [ha] [%] [ha] [%] 4 5 6 7 8 9 10 11 c.d. LMB BRZ-OL 17,30 51,7 16,15 48,3 Obręb LŚW MD-BK 34,54 8,2 300,36 71,3 80,27 19,1 5,85 1,4 Gołonóg LW DB 65,78 22,4 194,34 66,1 30,17 10,3 3,57 1,2 OL OL 20,30 52,7 15,07 39,1 2,50 6,5 0,66 1,7 OLJ DB-JS-OL 5,61 100,0 LŁ JS-DB 1,80 100,0 BMWYŻŚW SO-BK 11,06 66,2 5,65 33,8 LMWYŻŚW BK-JD 0,76 100,0 99,78 82,7 16,18 13,4 1,04 0,9 BK-JD 550,98 84,7 81,59 12,5 17,70 2,7 JD-BK 19,77 100,0 67,5 627,60 15,1 42,68 1,0 12,57 0,7 3,29 0,2 42,22 1,6 0,88 SO-MD-BK LWYŻŚW Razem Obręb Łysa Góra 3,69 3,1 684,47 16,4 2811,89 BŚW SO 856,25 93,5 BW SO 63,03 100,0 BB SO BMŚW BK-SO BMW BK-SO DB-SO 59,43 6,5 2,68 100,0 553,82 32,7 17,58 100,0 57,1 1085,35 41,2 2,81 31,5 6,10 68,5 1125,71 1503,59 66,4 BMB BRZ-SO LMŚW MD-BK-SO 131,55 28,4 326,57 70,5 4,94 1,1 LMW DB-SO 238,04 20,6 848,25 73,3 68,43 5,9 3,03 0,3 LMB BRZ-OL 1,62 5,9 26,01 94,1 LŚW MD-BK 8,02 2,9 174,40 63,2 58,35 21,1 35,39 12,8 LW DB 93,98 22,8 234,57 56,8 51,49 12,5 33,01 8,0 OL OL 41,39 41,1 50,29 49,9 7,41 7,4 1,70 1,7 OLJ DB-JS-OL 1,79 5,6 27,60 86,4 2,56 8,0 BMWYŻŚW SO-BK 2,87 2,6 107,70 97,4 BMWYŻW BK-SO 1,18 13,1 7,86 86,9 LMWYŻŚW SO-MD-BK 30,97 13,0 207,52 87,0 LMWYŻW SO-BK-DB 28,17 10,0 250,51 89,1 0,78 0,3 1,79 0,6 LWYŻŚW BK-JD 23,38 8,5 247,62 89,7 3,72 1,3 1,29 0,5 LWYŻW BK-DB 3,30 5,3 50,27 81,1 8,39 13,5 OLJWYŻ OL-DB-JS 0,79 100,0 87 Obręb Nadleśnictwo Siedliskowy Gospodarczy Typ typ Lasu drzewostanu 1 2 3 Razem Nadleśnictwo BŚW Siewierz BW Drzewostany o składzie gatunkowym częściowo zgodnym zgodnym [%] [ha] [%] [ha] [%] [ha] [%] 4 5 6 7 8 9 10 11 47,3 4284,92 48,8 249,91 2,8 SO 1220,54 83,9 157,40 10,8 76,53 5,3 SO 63,03 100,0 2,68 100,0 41,9 131,13 BB SO BMŚW BK-SO BMW BK-SO niezg. negatywnie [ha] 4157,65 DB-SO 1231,24 52,1 990,93 17,58 100,0 51,7 1346,87 45,6 15,61 59,6 10,56 40,4 742,97 75,1 1527,74 91,33 1,0 5,5 9,91 0,4 78,65 2,7 2,10 0,1 99,80 10,1 2,92 0,3 9,3 6,13 0,4 BMB BRZ-SO LMŚW MD-BK-SO 143,13 14,5 LMW DB-SO 262,55 15,9 1227,00 74,4 153,29 LMB BRZ-OL 18,92 31,0 42,16 69,0 LŚW MD-BK 42,56 6,1 474,76 68,1 138,62 19,9 41,24 5,9 LW DB 159,76 22,6 428,91 60,7 81,66 11,6 36,58 5,2 OL OL 61,69 44,3 65,36 46,9 9,91 7,1 2,36 1,7 OLJ DB-JS-OL 1,79 4,8 33,21 88,4 2,56 6,8 LŁ JS-DB 1,80 100,0 BMWYŻŚW SO-BK 2,87 2,3 118,76 93,3 BMWYŻW BK-SO 1,18 13,1 7,86 86,9 LMWYŻŚW BK-JD 0,76 100,0 5,65 4,4 SO-MD-BK 34,66 9,6 307,30 85,6 16,18 4,5 1,04 0,3 LMWYŻW SO-BK-DB 28,17 10,0 250,51 89,1 0,78 0,3 1,79 0,6 LWYŻŚW BK-JD 23,38 2,5 798,60 86,2 85,31 9,2 18,99 2,1 19,77 100,0 50,27 81,1 8,39 13,5 0,79 100,0 6,8 134,01 1,0 JD-BK Razem niezg. obojętnie LWYŻW BK-DB OLJWYŻ OL-DB-JS 3,30 4842,12 88 5,3 37,4 7096,81 54,8 877,51 Zgodność składu gatunkowego drzewostanów w typach siedliskowych lasu 100% 80% 60% niezgodne negatywne niezgodne obojetne cz.zgodne 40% zgodne 20% 0% YŻ W LJ O W YŻ L W ŚW YŻ LW ŻW Y W W LM ŻŚ Y W LM ŻW Y W W BM ŻŚ Y W BM LJ L LŁ O O LW W LŚ B LM W LM ŚW LM B BM W BM ŚW BM BB BW W BŚ Ryc. Zgodność składu gatunkowego drzewostanów w typach siedliskowych lasu. 5. Prezentacja stanu zasobów drzewostanów 5.1. Charakterystyka drzewostanów głównych gatunków drzew panujących Obszar Nadleśnictwa znajduje się w zasięgu naturalnym większości gatunków lasotwórczych. Najliczniej reprezentowana jest sosna zwyczajna. Drzewostany z jej udziałem zajmują blisko 66 % powierzchni. Poniżej przedstawiono charakterystykę drzewostanów mających udział powyżej 3,5 % w powierzchni leśnej Nadleśnictwa. Tabela. Charakterystyka drzewostanów. Obr. Gołonóg Udział Obr. Łysa Góra Nadleśnictwo So Bk Db Brz So Bk Db Brz So Bk Db Brz 2 3 4 5 6 7 8 9 10 11 12 13 78,39 1,95 5,35 7,77 65,93 3,78 7,68 12,38 Udział masowy [%] 45,68 7,82 9,33 21,84 82,07 1,67 5,52 6,22 72,15 3,34 6,56 10,47 1 Udział powierzchniowy [%] Przeciętna zasobność [m3/ha] Spodziewany przyrost bieżący roczny [m3/ha] 39,99 7,58 12,54 21,99 220 199 143 191 8175 2280 3610 3830 259 211 255 198 251 203 196 194 44145 1055 2565 3550 52320 3335 6175 7380 89 5.2. Cechy taksacyjne drzewostanów 5.2.1. Cechy taksacyjne drzewostanów w ramach grup funkcji lasu Najstarsze drzewostany znajdują się w rezerwacie Cisy w Hucie Starej. Przeciętny wiek drzewostanów w Nadleśnictwie wynosi 60 lat. Udział gatunków liściastych wynosi blisko 34 %. Tabela. Porównanie wybranych cech taksacyjnych drzewostanów w ramach grup funkcji lasu. Obiekt, nazwa: rezerwatu, obrębu, nadleśnictwa Grupa funkcji Przeciętny wiek [lat} Przeciętny zapas [m3/ha] Średni przyrost [m3/ha] Udział gatunków liściastych [%] Udział gatunków iglastych [%] 1 2 3 4 5 6 7 150 57 57 61 61 60 60 544 195 195 248 248 231 231 Cisy w Hucie Starej Obręb Gołonóg Obręb Łysa Góra Nadleśnictwo Siewierz rezerwat lasy ochronne ogółem obręb lasy ochronne ogółem obręb lasy ochronne ogółem nadl. 9 6 6 6 6 6 6 100,0 50,3 50,3 25,7 25,7 33,6 33,7 0,0 49,7 49,7 74,3 74,3 66,4 66,3 5.2.2. Cechy taksacyjne drzewostanów ogółem Tabela. Zestawienie cech taksacyjnych drzewostanów. Jednostka Średni wiek [lat] Przeciętny zapas [m3/ha] 1 2 3 Obręb Gołonóg Obręb Łysa Góra Nadleśnictwo Siewierz 57 61 60 4 195 248 231 90 Przeciętny Udział % przyrost siedlisk [m3/ha] borowych 5 6 6 6 Udział % gatunków iglastych 6 37,5 62,1 54,2 49,8 74,2 66,3 5.3. Przeciętne bonitacje gatunków panujących W Nadleśnictwie 36,3 % drzewostanów sosny zwyczajnej osiąga IA i I bonitację, co świadczy o dużej żyzności siedlisk. Pozostałe gatunki również osiągają wysoką I lub II bonitację. Tabela. Zestawienie przeciętnych bonitacji drzew gatunków panujących. So Soc Sow Md Św Jd Dg Bk Db Bonitacja Powierzchnia - ha 1 IA I II III IV V ha % Bonitacja 1 IA I II III IV V ha % 2 3 1629,00 8,17 3070,88 32,37 2627,02 0,84 1097,47 120,09 9,15 8553,61 41,38 66,07 0,32 4 5 6 7 8 9 10 Db c Kl 11 12 4,26 225,48 21,88 19,94 11,31 370,42 487,12 142,90 1,05 80,63 46,07 97,39 451,20 57,85 0,70 8,99 4,36 11,62 59,21 33,70 4,26 315,10 72,31 19,94 11,31 479,43 997,53 234,45 1,75 0,03 2,43 0,56 0,15 0,09 3,70 7,70 1,81 0,01 Jw Js Gb 13 14 15 4,65 64,16 6,4 17,87 7,11 Brz Ol Ak Powierzchnia - ha 16 17 935,13 20,78 574,11 167,1 87,14 192,79 18,44 38,04 4,65 70,56 24,98 1614,82 418,71 0,04 0,54 0,19 12,47 3,23 91 18 Tp Os Lp 19 20 21 Razem % 22 23 1637,17 12,64 24,55 13,71 14,75 2,05 5467,39 42,22 14,82 0,36 14,15 4156,51 32,1 1,27 1503,66 11,61 176,57 1,36 9,15 0,07 40,64 14,07 28,9 2,05 12950,45 100 0,31 0,11 0,22 0,02 100 100 Klasy bonitacji gatunków panujących 100% 80% V 60% IV III II 40% I IA 20% Lp O gó łe m O s Tp Ak O l z Br G b Js Jw c b D D b Bk g D Jd Św M d So 0% Ryc. Udział klas bonitacji według grup gatunków panujących. 5.4. Przeciętne wymiary drzew gatunków panujących Tabela. Zestawienie przeciętnych wymiarów drzew gatunków panujących Gołonóg Łysa Góra Gatunek Pierśnica Wysokość Pierśnica Wysokość 1 So Soc Sow Md Św Jd Bk Db Dbc Kl Jw. Js Gb Brz Ol Ak Tp Os Lp [cm] 2 [m] 3 25,9 19,7 19,3 16,0 23,6 25,6 20,9 20,7 24,1 18,8 15,4 18,0 14,7 19,3 23,9 24,9 21,6 24,6 33,3 18,3 15,0 19,9 16,3 15,5 20,0 13,0 19,4 20,1 20,8 18,3 19,5 22,3 17,8 15,1 [cm] 6 [m] 7 26,4 11,0 28,0 22,8 25,1 15,5 30,9 32,2 17,3 15,0 20,2 7,7 23,0 18,2 20,3 15,9 23,2 23,8 16,9 14,0 17,2 15,0 24,5 22,9 15,8 17,0 20,9 19,4 32,0 38,0 24,1 31,0 92 5.5. Przeciętne wieki drzew gatunków panujących Tabela. Zestawienie przeciętnego wieku drzew gatunków panujących. Przeciętny wiek [lat] Gatunek Gołonóg Łysa Góra 1 2 So Soc Sow Md Św Jd Dg Bk Db Dbc Kl Jw. Js Gb Brz Ol Ak Tp Os Lp 3 68,2 35,4 40,4 65 54,4 41,5 37,0 48,9 22,8 37,7 63,8 57,4 45,6 45,0 44,8 34,7 30,0 63,6 19,2 60,0 24,9 54,2 46,0 10,9 48,7 70,1 34,3 35,0 31,1 60,0 53,9 46,8 40 56,3 5.6. Sposób odnowienia drzewostanów W Nadleśnictwie podstawowym sposobem odnawiania drzewostanów jest sadzenie. W ten sposób odnawiane jest ponad 86 % powierzchni leśnej. Materiał sadzeniowy produkowany jest we własnej szkółce lub sprowadzany z innych nadleśnictw zgodnie z obowiązującą w Lasach Państwowych rejonizacją. Tabela. Zestawienie powierzchni drzewostanów Nadleśnictwa wg sposobu odnowienia. Powierzchnia zal. bez rezerwatów [ha]/ miąższość [m3] Struktura Obręb Wiek drzewostanów, Ogółem nadleśnictwo Ogółem drzewostany [%] <=40 lat 41-80 lat > 80 lat 1 Obręb Gołonóg 2 z panującym gat. obcym z samosiewu z sadzenia brak informacji 3 186,75 22509 119,48 17801 1349,30 131845 24,30 2319 93 4 67,72 14169 333,18 75462 1577,39 392379 12,41 2976 5 0,00 0 50,35 14708 693,17 177861 7,06 2400 6 254,47 36679 503,01 107970 3619,86 702086 43,77 7695 7 6,1 4,5 12,1 13,2 86,9 85,9 1,1 0,9 Struktura Obręb drzewostanów, nadleśnictwo drzewostany 1 Obręb Łysa Góra 2 z panującym gat. obcym z samosiewu z sadzenia brak informacji Nadleśnictwo z panującym gat. obcym Siewierz z samosiewu z sadzenia brak informacji Powierzchnia zal. bez rezerwatów [ha]/ miąższość [m3] Wiek Ogółem Ogółem [%] <=40 lat 41-80 lat > 80 lat 3 25,82 1594 25,75 1992 1585,93 206091 901,68 135797 4 10,37 2839 51,82 9608 2654,14 742323 1321,07 430885 5 0,00 0 5,84 1230 1496,91 415008 740,67 242491 6 36,19 4433 83,41 12830 5736,98 1363421 2963,42 809173 212,57 24103 145,23 19794 2935,23 337936 925,98 138116 78,09 17009 385,00 85069 4231,53 1134702 1333,48 433861 0,00 0 56,19 15938 2190,08 592869 747,73 244891 290,66 41112 586,42 120801 9356,84 2065507 3007,19 816868 7 0,4 0,2 0,9 0,6 65,3 62,4 33,7 37,0 2,2 1,4 4,5 4,0 72,3 68,8 23,2 27,2 W tabeli ujęto również drzewostany w których podano kilka sposobów odnowienia, stąd suma powierzchni jest większa od powierzchni zalesionej Nadleśnictwa. Sposoby odnawiania drzewostanów 100% 90% 80% 70% 60% brak informacji 50% z sadzenia z samosiew u 40% z panuj.gat.obcym 30% 20% 10% 0% Obręb Gołonóg Obręb Łysa Góra Ryc. Sposoby odnawiania drzewostanów. 94 Nadleśnictwo E. Zagrożenia i formy degradacji ekosystemów leśnych 1. Borowacenie Borowacenie (pinetyzacja) określona została w zależności od udziału sosny w górnej warstwie drzew, zgodnie ze wzorem 22 „Instrukcji sporządzania programu ochrony przyrody w nadleśnictwie z 1996r”. Brak i średnie borowacenie wykazuje blisko 66,5 % drzewostanów. Tabela. Stopień borowacenia w obrębach i Nadleśnictwie. Powierzchnia [ha] Obręb, Stopień Wiek nadleśnictwo borowacenia Ogółem <=40 lat 41-80 lat > 80 lat 1 2 Obręb Gołonóg brak słabe średnie mocne Obręb brak Łysa Góra słabe średnie mocne Nadleśnictwo brak słabe średnie mocne 3 1310,52 125,95 48,42 8,19 1746,33 613,70 119,10 34,23 3056,85 739,65 167,52 42,42 4 1280,34 356,06 202,66 83,92 1494,08 1905,34 426,90 200,71 2774,42 2261,40 629,56 284,63 5 268,99 244,91 99,18 137,50 608,76 1237,14 297,55 99,97 877,75 1482,05 396,73 237,47 Ogółem [%] 6 2859,85 726,92 350,26 229,61 3849,17 3756,18 843,55 334,91 6709,02 4483,10 1193,81 564,52 7 68,7 17,4 8,4 5,5 43,8 42,8 9,6 3,8 51,8 34,6 9,2 4,4 Borowacenie siedlisk 100% 80% 60% mocne średnie słabe 40% brak 20% 0% Obręb Gołonóg Obręb Łysa Góra Ryc. Stopień borowacenia siedlisk leśnych. 95 Nadleśnictwo 2. Monotypizacja drzewostanów i neofityzacja Ujednolicenie gatunkowe i wiekowe nie występuje w drzewostanach Nadleśnictwa. Nadleśnictwo nie posiada powierzchni powyżej 100 ha z drzewostanami w tym samym wieku i jednolitych gatunkowo (Instrukcja sporządzania POP 1996r). Gatunki obcego pochodzenia mają niewielki udział w składzie gatunkowym drzewostanów. Jako gatunek panujący tworzą drzewostany: sosna banksa, sosna czarna, sosna wejmutka, daglezja zielona, dąb czerwony i robinia akacjowa. Udział tych drzewostanów jest znikomy, łącznie zajmują powierzchnię 430,89 ha. Tabela. Zestawienie powierzchni drzewostanów z panującym gatunkiem obcego pochodzenia. Powierzchnia [ha] Obręb, Wiek Neofity Ogółem nadleśnictwo Ogółem [%] <=40 lat 41-80 lat > 80 lat 1 Obręb Gołonóg 2 So.b So.c So.w Db.c Ak Obręb So.b Łysa Góra So.c So.w Dg Db.c Ak Nadleśnictwo So.b So.c So.w Dg Db.c Ak 3 1,92 30,08 0,88 197,89 11,40 28,49 0,62 8,12 25,86 0,72 1,92 58,57 1,50 8,12 223,75 12,12 4 0,98 12,75 62,92 23,41 1,67 5 4,30 0,75 0,36 8,92 8,85 2,65 12,75 8,92 71,77 23,41 96 4,66 0,75 6 7,20 42,83 0,88 260,81 35,56 2,03 28,49 9,54 8,12 34,71 0,72 9,23 71,32 10,42 8,12 295,52 36,28 7 0,17 1,03 0,02 6,26 0,85 0,02 0,32 0,11 0,09 0,40 0,01 0,07 0,55 0,08 0,06 2,28 0,28 Neofity [ha] 500 450 Ak 400 Db.c 350 Dg 300 So.w 250 So.c 200 So.b 150 100 50 0 Obręb Gołonóg Obręb Łysa Góra Nadleśnictwo Ryc. Drzewostany z panującym gatunkiem obcego pochodzenia. 3. Stan zdrowotny i sanitarny lasu Zasięg Nadleśnictwa Siewierz obejmuje północną część Górnośląskiego Okręgu Przemysłowego (GOP), związanego z kopalnictwem węgla kamiennego oraz eksploatacją i przeróbką rud żelaza, cynku i ołowiu. Eksploatacja złóż kopalin i ich przetwarzanie powoduje, że środowisko przyrodnicze na tym obszarze podlega różnym rodzajom silnej antropopresji: imisjom przemysłowym, szkodom powstałym w wyniku eksploatacji kopalin, zabudowie (ograniczaniu powierzchni) terenów zielonych pod drogi, osiedla i zabudowania przemysłowe. Zgodnie z §10 IUL aktualizacji stref uszkodzeń przemysłowych nie przeprowadzono. W obecnym planie strefy zagrożeń przemysłowych przyjęto za III rewizją (na podstawie założonej w 1993 roku sieci powierzchni próbnych). Całość lasów Nadleśnictwa zaliczono do II strefy uszkodzeń przemysłowych. Imisje przemysłowe do niedawna najważniejszy czynnik stresowy, nieco stracił w ostatnim okresie na znaczeniu, a na obecny stan zdrowotny i sanitarny lasu coraz częściej istotny wpływ mają czynniki klimatyczne, takie jak susze, powodzie i huragany. Przeprowadzona, w toku prac urządzeniowych w 2008r., ocena stanu zdrowotnego pozwala stwierdzić, że stan zdrowotny lasów Nadleśnictwa jest dobry. Świadczy o tym dość niski – 9% udział masy usuniętego posuszu w całkowitej masie pozyskanego surowca drzewnego w ubiegłym okresie gospodarczym. Stan sanitarny drzewostanów Nadleśnictwa utrzymywany jest na dobrym poziomie dzięki intensywnym działaniom służby leśnej usuwającej w odpowiednim czasie posusz, wywroty i złomy oraz porządkowaniu na bieżąco powierzchni po cięciach. 97 4. Zagrożenia abiotyczne i antropogeniczne 4.1. Zagrożenia abiotyczne Według danych Nadleśnictwa Siewierz szkody spowodowane przez czynniki abiotyczne w ubiegłym okresie gospodarczym występowały corocznie. Największe szkody w drzewostanach spowodowane przez silne wiatry miały miejsce w latach 2004 i 2007. Szkody nie miały charakteru wielkopowierzchniowego. Wiatr wywalał pojedyncze drzewa i grupy drzew, nadrywał systemy korzeniowe drzew. Przymrozki późne które wystąpiły na przełomie lat 2006/2007, spowodowały wymarznięcie na uprawach gatunków liściastych takich jak buk, dąb, dąb czerwony. Powierzchnię strat oszacowano wtedy na 140 ha. Okresy niedoboru wody (długotrwałe susze) były istotnym czynnikiem prowadzącym do osłabienia drzew. Najsilniejsze zachwianie zdrowotności wykazały: jesion na którym wystąpiły typowe objawy dla zespołu chorobowego określanego jako „zamieranie jesiona” i dąb na którym następuje zamieranie pędów. Szkody powstałe w wyniku oddziaływania innych czynników abiotycznych na terenie Nadleśnictwa to: lokalne podtopienia, zgorzel słoneczna, przemarzanie pędów, okiść. 4.2. Zagrożenia antropogeniczne Położenie lasów Nadleśnictwa w pobliżu Górnośląskiego Okręgu Przemysłowego (GOP) i Zagłębia powoduje, że lasy bezpośrednio narażone są na negatywne skutki działalności przemysłu (jak np. emisje przemysłowe, zakłócenie stosunków wodnych, wylesienia i inne). Uprzemysłowienie obszaru związane jest też z rozwojem infrastruktury drogowej i przemysłowej, budową osiedli mieszkalnych często kosztem terenów leśnych. Skutkiem dużego zagęszczenia ludności w ośrodkach miejskich jest penetracja obszarów leśnych przez mieszkańców pragnących odpoczynku w naturalnym środowisku, w ciszy, w otoczeniu leśnym. W lasach Nadleśnictwa nie prowadzi się badań dotyczących ilości i jakości przyjmowanych zanieczyszczeń, zmian w poziomie wód gruntowych i innych. Monitoring biologiczny oparty jest na podstawie objawów bez szczegółowego określenia źródła uszkodzeń. 4.2.1. Imisje przemysłowe Imisje przemysłowe, są czynnikiem predyspozycyjnym, inicjującym i współuczestniczącym w procesach chorobowych drzew. Osłabiają odporność biologiczną drzew i trwałość całych ekosystemów leśnych. Pomimo, coraz szerszego stosowania skuteczniejszych urządzeń redukujących emisje szkodliwych substancji, ilości emitowanych zanieczyszczeń są nadal duże i często przekraczają dopuszczalne normy. Jednak, ten najważniejszy do niedawna czynnik stresowy, nieco stracił w ostatnim okresie na znaczeniu. 4.2.2. Emisja niska Emisja niska stanowi główne uciążliwe źródło emisji zanieczyszczeń. Pochodzi ona głównie z procesów spalania paliw dla pokrycia potrzeb cieplnych w lokalnych 98 kotłowniach o niskich emitorach i niedużej wydajności cieplnej oraz w indywidualnych budynkach mieszkalnych. Podstawowym paliwem dla źródeł emisji niskiej jest węgiel kamienny. Na emisję niską ma również wpływ emisja z transportu drogowego tzw. komunikacyjna. W zasięgu Nadleśnictwa nie występują natomiast źródła emisji niezorganizowanej z obiektów powierzchniowych, takich jak: hałdy, wysypiska śmieci i oczyszczalnie. 4.2.3. Szkody powstałe w wyniku eksploatacji górniczej W zasięgu terytorialnym Nadleśnictwa prowadzona jest eksploatacja kopalin: węgla kamiennego, piasku, dolomitów. Wydobywanie węgla prowadzi Kopalnia Węgla Kamiennego „Kazimierz-Juliusz”, piasku Kopalnia Piasku “Kuźnica Warężyńska”, „Szeligowiec”, „Okradzionów”, dolomitu Górnicze Zakłady Dolomitowe Kopalnia „Siewierz”, Przedsiębiorstwo wielobranżowe Promag Kopalnia Dolomitu „Podleśna” oraz KOSD Kopalnia „Nowa Wioska”. W negatywnym wpływie górnictwa wyróżniają się przekształcenia: geomechaniczne, hydrologiczne i przyrodnicze. W wyniku działalności kopalń powstają odkrywki - obszary nieużytków pogórniczych, zapadliska, tereny zajęte przez zakłady górnicze, hałdy i zwałowiska oraz zbiorniki odpadów. Następuje osuszanie i zawadnianie terenu górotworu, negatywne zmiany w przyrodniczym użytkowaniu terenu - zabagnienie, osiadanie gruntu oraz uciążliwe podtopienia, zanieczyszczenie gleb, zagrożenia i uciążliwości dla ludności oraz pogorszenie walorów estetycznych krajobrazu. Szkody spowodowane przez górnictwo węgla kamiennego występują w leśnictwie Maczki w obrębie Gołonóg, w postaci zapadlisk, zabagnień, osiadania gruntu oraz uciążliwych podtopień terenu. Były powodem przedwczesnego wyrębu drzewostanów. Lokalizacja szkód została zapisana w bazie Taksator i opisach taksacyjnych w informacjach różnych (jeśli szkoda była „widoczna”) oraz zobrazowana na „Mapie walorów przyrodniczych i kulturowych”. Pozyskanie piasku podobnie jak dolomitu wiąże się z powstaniem dużych powierzchni, wyrobisk. Kopalnie te, oprócz przeobrażenia powierzchni terenu, wpływają znacząco na wody podziemne, których drenaż powoduje przesuszanie gruntów w zasięgu lejów depresji wytworzonych przez system odwadniania zakładów górniczych. W przypadku kopalni dolomitu „Ząbkowice” może dojść jeszcze do wylesień, pod przyszłe wyrobisko. Na gruntach Nadleśnictwa wydobyciem piasku budowlanego z wydm zajmują się Kopalnia Piasku „Szeligowiec” która pozyskuje w poddziałach 247 d i 248 f obrębu Łysa Góra, oraz Kopalnia Piasku „Okradzionów” która znajduje się w poddziale 54 f obrębu Gołonóg. Kopalnie te zajmują niewielką powierzchnię w związku z tym ich wpływ na sąsiadujące drzewostany nie wydaje się być duży jak w przypadku kopalni na dużej powierzchni. Oddziaływanie eksploatacji górniczej na środowisko jest przedmiotem badań naukowych, a wyniki tychże są publikowane w czasopismach specjalistycznych i popularno naukowych. 4.2.4. Inne zagrożenia W zasięgu terytorialnym Nadleśnictwa nie występują źródła emisji niezorganizowanej z obiektów powierzchniowych, takich jak: hałdy, wysypiska śmieci i oczyszczalnie. 99 Chów wielkoprzemysłowy tuczników, zlokalizowany w pobliżu oddziału 371 w obrębie Łysa Góra, znacząco wpłynął na stan powietrza i pogorszył jakość życia pobliskich mieszkańców. Uciążliwy odór roznosi się po okolicy. Na gruntach Nadleśnictwa w oddz. 371b znajduje się składowisko obornika z pobliskiej stacji hodowli zwierząt. Nie jest rozpoznany zasięg oddziaływania składowiska tj. stężenie siarkowodoru w powietrzu, przenikanie gnojowicy i inne uciążliwości. Rozwój turystyki motorowej wiąże się z hałasem który uważany jest za jeden z czynników zanieczyszczających środowisko i stanowi dużą uciążliwość dla człowieka. Stwarza też zagrożenie w środowisku leśnym. Poruszanie się pojazdów po terenach leśnych powodować może m.in. niepokojenie i płoszenie zwierząt, uszkadzanie drzew, zanieczyszczenie powietrza, gleby, wód i inne. Sąsiedztwo portu lotniczego w Pyrzowicach, planowany rozwój i zwiększenie ruchu powoduje zwiększenie hałasu w jego sąsiedztwie. Kompleksy leśne położone w granicach miast niekiedy pełnią funkcję parków miejskich. Główne szkody powodowane przez ludzi odwiedzających las to zaśmiecanie, wydeptywanie upraw i młodników, niszczenie stanowisk chronionych roślin, płoszenie zwierząt czy też stwarzanie zagrożenia zaprószenia ognia. Notowane jest też niszczenie infrastruktury turystycznej. Budowa dróg o dużym natężeniu ruchu powoduje fragmentaryzację kompleksów leśnych. Przez Nadleśnictwo przebiega jedna z najważniejszych dróg w kraju (S1) łącząca aglomerację śląską z Warszawą. Przywrócenie terenów po poligonowych, które przejęło Nadleśnictwo, do produkcji leśnej wymaga zerwania betonowych pozostałości infrastruktury wojskowej. Nie jest wiadome jaki wpływ na glebę mają pozostałości po wyciekach paliwa, olejów itp. 5. Zagrożenia biotyczne Zagrożenia od szkodliwych owadów i grzybów szczegółowo zostały omówione w Opisaniu ogólnym w rozdziale Wytyczne w zakresie ochrony lasu. Poniżej wymieniono je w formie skrótowej. Największe spektrum chorób grzybowych odnotowano na szkółkach. Najczęściej występowały: zgorzel siewek, mączniak prawdziwy dębu oraz osutka sosny i modrzewia. W uprawach i młodnikach notowano rdzę kory wejmutki, opieńkową zgniliznę korzeni i hubę korzeni. Dwie ostatnie choroby większe szkody powodowały w starszych drzewostanach, powodując deprecjację drewna i osłabienie drzew na działanie wiatru. W leśnictwie Trzebyczka przez ostatnie 5 lat obserwuje się zamieranie pojedynczych sztuk buka. Zakład Ochrony Lasu w Opolu jako przyczynę choroby rozpoznał zespół patogenów grzybowych wśród których w dużym nasileniu występuje Nectria ditissima. Dotychczas choroba ta pojawiła się na 70 ha, obserwuje się zatrzymanie wzrostu drzew i obumieranie pojedynczych sztuk. Szkodniki owadzie notowane to: szkodniki systemów korzeniowych: pędraki chrabąszczy, szkodniki upraw i młodników: szeliniak sosnowiec, krobik modrzewiowiec i zwójki sosnowe, hurmak olchowiec szkodniki pierwotne i nękające w drzewostanach starszych: osnuja gwiaździsta, brudnica mniszka, borecznik sosnowy, strzygonia choinówka, zawodnice sosnowe, szkodniki wtórne: kornik drukarz i gatunki towarzyszące rytownik pospolity, czterooczak świerkowiec i in. 100 6. Forma stanu siedliska Szczegółowe omówienie stanu siedlisk przedstawione jest w operacie siedliskowym. Generalnie w Nadleśnictwie siedliska leśne należą do zdegradowanych 94,4 %. Nadleśnictwo wg przeprowadzonej w 1993r oceny szkód należy do II strefy – średnich uszkodzeń. Tabela. Zestawienie powierzchni i miąższości wg grup typów siedliskowych, stanu siedliska i grup wiekowych. Obręb nadleśnictwo Grupa siedlisk 1 2 Obręb Gołonóg bory Forma stanu siedliska 3 zdegradowany bory zdegradowane mieszane lasy zdegradowane mieszane i olsy lasy naturalne i OlJ, Lł zdegradowane ogółem naturalne zdegradowane Obręb Łysa Góra bory zdegradowane bory mieszane naturalne zbliżone do naturalnego zdegradowane lasy naturalne mieszane i olsy zbliżone do naturalnego zniekształcone <=40 lat 4 170,31 14815 410,76 43095 402,90 39430 10,53 845 498,58 48640 10,53 845 1482,55 145980 368,52 61440 65,79 8595 40,10 5965 1102,48 150585 26,51 2865 46,21 5575 11,98 910 przekształcone zdegradowane lasy i OlJ, Lł 543,90 70490 17,17 2055 5,03 130 2,92 175 282,75 28170 naturalny zbliżone do naturalnego zniekształcone zdegradowane 101 Powierzchnia/ miąższość Wiek Ogółem Ogółem [%] 41-80lat > 80 lat 5 6 7 9 290,56 77,92 538,79 12,9 63470 20520 98805 12,2 358,71 255,64 1025,11 24,6 86360 63985 193440 23,8 625,90 181,61 1210,41 29,1 155060 50440 244930 30,1 4,87 15,40 0,4 830 1675 0,2 642,94 235,41 1376,93 33,0 164900 60020 273560 33,7 4,87 15,40 0,4 830 1675 0,2 1918,11 750,58 4151,24 99,6 469790 194965 810735 99,8 404,35 208,52 981,39 11,2 115125 58675 235240 10,8 167,48 50,02 283,29 3,2 49105 14955 72655 3,3 69,34 7,53 116,97 1,3 19455 2225 27645 1,3 1872,88 1097,91 4073,27 46,4 550935 328810 1030330 47,3 18,98 5,72 51,21 0,6 4390 1505 8760 0,4 62,79 59,96 168,96 1,9 15040 14240 34855 1,6 15,39 4,57 31,94 0,4 4220 1080 6210 0,3 4,57 4,57 0,1 1215 1215 0,1 914,26 554,13 2012,29 22,9 274190 160955 505635 23,2 2,34 19,51 0,2 630 2685 0,1 26,57 31,60 0,4 6740 6870 0,3 2,79 0,89 6,60 0,1 820 255 1250 0,1 465,29 254,17 1002,21 11,4 140915 75995 245080 11,3 Obręb nadleśnictwo 1 c.d. Obręb Łysa Góra Grupa siedlisk 2 ogółem Forma stanu siedliska 3 naturalny zbliżone do naturalnego zniekształcone <=40 lat 4 109,47 13515 91,34 11670 14,90 1085 przekształcone zdegradowane Nadleśnictwo Siewierz bory zdegradowane bory mieszane naturalne 2297,65 310685 538,83 76255 65,79 8595 40,10 5965 1513,24 193680 26,51 2865 46,21 5575 11,98 910 zbliżony do naturalnego zdegradowane lasy naturalne mieszane i olsy zbliżony do naturalnego zniekształcone przekształcone zdegradowane lasy i OlJ, Lł 946,80 109920 27,70 2900 5,03 130 2,92 175 781,33 76810 120,00 14360 91,34 11670 14,90 1085 naturalne zbliżone do naturalnego zniekształcone ogółem zdegradowane naturalne zbliżone do naturalnego zniekształcone przekształcone zdegradowane 3780,20 456665 102 Powierzchnia/ miąższość Wiek Ogółem Ogółem [%] 41-80lat > 80 lat 5 6 7 9 188,80 55,74 354,01 4,0 54125 16460 84100 3,9 158,70 67,49 317,53 3,6 41235 16465 69370 3,2 18,18 5,46 38,54 0,4 5040 1335 7460 0,3 4,57 4,57 0,1 1215 1215 0,1 3656,78 2114,73 8069,16 91,9 1081165 624435 2016285 92,6 694,91 286,44 1520,18 11,7 178595 79195 334045 11,2 167,48 50,02 283,29 2,2 49105 14955 72655 2,4 69,34 7,53 116,97 0,9 19455 2225 27645 0,9 2231,59 1353,55 5098,38 39,4 637295 392795 1223770 40,9 18,98 5,72 51,21 0,4 4390 1505 8760 0,3 62,79 59,96 168,96 1,3 15040 14240 34855 1,2 15,39 4,57 31,94 0,2 4220 1080 6210 0,2 4,57 4,57 0,0 1215 1215 0,0 1540,16 735,74 3222,70 24,9 429250 211395 750565 25,1 7,21 34,91 0,3 1460 4360 0,1 26,57 31,60 0,2 6740 6870 0,2 2,79 0,89 6,60 0,1 820 255 1250 0,0 1108,23 489,58 2379,14 18,4 305815 136015 518640 17,3 193,67 55,74 369,41 2,9 54955 16460 85775 2,9 158,70 67,49 317,53 2,5 41235 16465 69370 2,3 18,18 5,46 38,54 0,3 5040 1335 7460 0,2 4,57 4,57 0,0 1215 1215 0,0 5574,89 2865,31 12220,40 94,4 1550955 819400 2827020 94,5 Stan siedlisk [tys.ha] 14 12 zdegradow any przekształcony 10 zniekształcony zbliżony do naturalnego 8 naturalny 6 4 2 0 Obręb Gołonóg Obręb Łysa Góra Nadleśnictwo Ryc. Stan siedlisk leśnych w obrębach i łącznie w Nadleśnictwie. Stan siedlisk w STL [tys. ha] 6 zdegradow any 5 przekształcony zniekształcony zbliżony do naturalnego 4 naturalny 3 2 1 0 bory bory mieszane lasy mieszane lasy Ryc. Udział siedliskowych typów lasu i stanu siedlisk leśnych w Nadleśnictwie. 103 F. Wytyczne do organizacji gospodarstwa leśnego, regulacji użytkowania oraz wykonywania prac leśnych Ogólne zasady prowadzenia gospodarki leśnej określa „Polityka leśna państwa” przyjęta przez Radę Ministrów z 22.IV. 1997 roku. Zakłada ona prowadzenie zrównoważonej wielofunkcyjnej gospodarki leśnej tzn. działalności zmierzającej do ukształtowania struktury lasów i ich wykorzystania w sposób i tempie zapewniającym trwałe zachowanie ich bogactwa biologicznego, wysokiej produkcyjności oraz potencjału retencyjnego i żywotności. W związku z tym opracowany został program „Polskiej Polityki Kompleksowej Ochrony zasobów Leśnych” a także opracowano kryteria i indykatory trwałego i zrównoważonego rozwoju lasów dostosowane do specyfiki polskiego leśnictwa. Polityka ta obejmuje trzy główne komponenty: technologiczny, edukacyjny i badawczy. Zasady gospodarowania na siedliskach przyrodniczych SOO z Dyrektywy siedliskowej, należy uzgodnić z właściwym dla regionu Regionalnym Dyrektorem Ochrony Środowiska. Użytkowanie gospodarcze i ochronę należy prowadzić w oparciu o dostępne materiały tematyczne tworzone na potrzeby planów ochrony obszaru Natura 2000 (zwłaszcza tych położonych w zasięgu Nadleśnictwa, które te siedliska posiadają), wskazania gospodarcze zawarte w opisach taksacyjnych oraz wiedzę i doświadczenie Służby leśnej Nadleśnictwa. Komponent technologiczny: obejmuje działania na rzecz ochrony różnorodności biologicznej (ochrony przyrody) oraz promocji bezpieczniejszych niż dotąd technik prac leśnych. Działania te maja na celu umożliwienie kierowania gospodarką leśną w pełnej zgodności z postulatami ochrony przyrody. Cel ten będzie osiągany przez: zachowanie ekosystemów leśnych w stanie zbliżonym do naturalnego, restytucje obecnie zniekształconych i zdegradowanych ekosystemów leśnych, ochronę różnorodności biocenoz leśnych, wzmaganie korzystnego wpływu lasów na środowisko przyrodnicze harmonizowanie społecznego i gospodarczego rozwoju kraju z racjonalną ochroną i wykorzystaniem zasobów leśnych. Komponent edukacyjny: uznaje się za priorytetowy, a to z uwagi na potrzebę przygotowania służb leśnych LP i Parków Narodowych do podjęcia nowych zadań i przyrodniczego doskonalenia zadań już wykonanych. W jego ramach planuje się: Utworzenie „Centrów Edukacji Przyrodniczo - Leśnej”, Opracowanie programów edukacyjnych dla służb inżynieryjnych leśnictwa, w zakresie parków narodowych, administracji państwowej, szkolnictwa, dotyczących: prosozologicznego modelu gospodarki leśnej, ochrony różnorodności i złożoności biologicznej w lasach, systemów informacji przestrzennej (GIS) i teledetekcji w ochronie i planowaniu przestrzeni leśnej, dla potrzeb kształcenia dyplomowego w zakresie „ochrony zasobów leśnych”, dla poziomu „poniżej” inżynierskiego w zakresie ogólnoekologicznym i ze szczególnym uwzględnieniem ochrony przyrody w lasach. 104 Działalność wydawnicza w zakresie ochrony przyrody w lasach obejmującą zestawy podręczników, materiałów szkoleniowych, czasopism popularnonaukowych przeznaczonej dla młodzieży szkolnej i innych odbiorców. Wytyczne w tym zakresie w minimalnym stopniu dotyczą pojedynczych nadleśnictw, a spoczywają głównie na uczelniach leśnych, stowarzyszeniach naukowych, organizacjach ekologicznych, parkach narodowych czy leśnych kompleksach promocyjnych. Program badawczy: miałby za zadanie wspieranie programu bezpiecznych środowiskowo technologii i tworzenia podstaw prosozologicznego modelu gospodarki leśnej w warunkach niepewności i zmian w środowisku globalnym. Podstawowe wytyczne i zasady dotyczące gospodarowania w lasach można ująć w następujących punktach: zachowanie całej naturalnej zmienności przyrody leśnej i funkcjonowania ekosystemów leśnych w stanie zbliżonym do naturalnego z uwzględnieniem kierunków ewolucji w przyrodzie; odtworzenie zbiorowisk zdegradowanych i zniekształconych metodami hodowli i ochrony lasu przy wykorzystaniu, w miarę możliwości, sukcesji naturalnej; utrzymanie i wzmocnienie produkcyjnych funkcji lasów (użytkowanie główne i uboczne); ochrona i zachowanie różnorodności biologicznej oraz bogactwa genetycznego zbiorowisk dziko żyjących roślin, zwierząt i mikroorganizmów; utrzymanie i wzmożenie funkcji ochronnych w zagospodarowaniu lasów (zwłaszcza ochrony gleby i wody); utrzymanie zdrowotności i witalności ekosystemów leśnych. W celu pełnego wykorzystania zdolności produkcyjnych siedlisk oraz w dążeniu do zwiększenia bogactwa gatunkowego i urozmaicenia struktury drzewostanów zastosowano jednostki regulacji użytkowania rębnego, czyli gospodarstwa zgodnie z instrukcją urządzania lasu. Powierzchnia leśna wg gospodarstw w Nadleśnictwie Siewierz przedstawia się następująco: Gospodarstwo Powierzchnia [ha] Udział [%] 1 2 3 Gospodarstwo specjalne (S) Gospodarstwo lasów ochronnych (O) Gospodarstwo przebudowy w lasach ochronnych (R) Ogółem Nadleśnictwo Do gospodarstwa specjalnego zaliczono: rezerwaty, lasy stanowiące cenne fragmenty rodzimej przyrody, lasy na siedliskach łęgowych i bagiennych. 105 114,50 12813,03 22,92 12950,45 0,9 98,9 0,2 100,0 W gospodarstwie specjalnym, ochronnym i przebudowy etat wynika z potrzeb hodowlanych stwierdzonych na gruncie przez taksatorów i uzgodnionych z terenową służbą leśną. Pełna i wszechstronna charakterystyka użytkowania rębnego w poszczególnych gospodarstwach oraz inne elementy wchodzące w skład gospodarowania, zostały omówione w Opisaniu ogólnym Planu Urządzenia Lasu. Proekologiczne zasady gospodarowania zawarte zostały w „Wytycznych w sprawie doskonalenia gospodarki leśnej na podstawach ekologicznych” (Zarządzenie nr 11A Dyrektora Generalnego LP z dnia 11 maja 1999 r.). W zakresie szkółkarstwa zaleca się między innymi : zakładanie czasowych małych szkółek śródleśnych i szkółek podokapowych rewitalizacja mikoryz w szkółkach używanych dłużej niż 10 lat ograniczenie herbicydów i innych środków chemicznych w pielęgnacji szkółek na korzyść zabiegów mechanicznych i metody termicznej (parowanie gleby) eliminację stosowania chemicznych środków owadobójczych zmniejszenie kwater produkcyjnych w szkółkach zespolonych przez wprowadzenie zadrzewień ochronnych w formie pasów Przy odnawianiu lasu zaleca się: preferowanie odnowienia naturalnego, o ile skład gatunkowy drzewostanów macierzystych odpowiada składowi docelowemu i ma odpowiednią jakość hodowlaną, a stan gleby i runa pozwala na odnowienie naturalne, preferowanie punktowego i płytkiego przygotowania gleby. Przy pielęgnacji i ochronie drzewostanów zaleca się: stosowanie cięć selekcyjnych o charakterze grupowym (popieranie biogrup). zaniechanie cięć schematycznych. w przypadku zagrożenia chorobami grzybowymi (huba korzeni, opieńkowa zgnilizna korzeni) stosowanie podczas zabiegów postępowania hodowlano profilaktycznego, a w uzasadnionych przypadkach stosowanie preparatów biologicznych z grzybami konkurencyjnymi . ograniczenie stosowania insektycydów tylko do drzewostanów narażonych na zamieranie lub istotne szkody gospodarcze powodowane przez owady. Przy użytkowaniu lasu zaleca się : Stosowanie technologii przyjaznych dla środowiska; dostosowanie metod wyróbki i zrywki do lokalnych warunków tak by zminimalizować powstające szkody zarówno dotyczące gleby jak i pozostających na powierzchni drzew (stosowanie zrywki konnej jako najmniej szkodliwej dla środowiska). dostosowanie okresów pozyskania drewna do terminów najmniejszego zagrożenia od owadów, grzybów, wiatrów itp.. oraz możliwości wykorzystania przez zwierzynę cienkiej kory na drzewach leżących. unikać metod oznakowania drzew polegających na ich ranieniu (z wyjątkiem drzew przeznaczonych do usunięcia). wprowadzenie do powszechnego stosowania w piłach spalinowych i środkach technicznych bioolei w celu uniknięcia skażenia gleby. 106 planowanie prac z zakresu użytkowania tak by nie kolidowały one z ekologicznymi uwarunkowaniami środowiskowymi takimi jak: stanowiska roślin chronionych i rzadkich, miejsca lęgowe i bytowe chronionych zwierząt. Stanowiska archeologiczne należy chronić ograniczając wykonywane na czynności do niezbędnego minimum bez użycia ciężkiego sprzętu. W przypadku cięć wymuszonych względami sanitarnymi należy projektować szlaki zrywkowe omijające te miejsca. 107 G. Plan działań z zakresu ochrony przyrody 1. Kształtowanie stosunków wodnych Podstawową funkcją w ramach wodochronności jest retencyjność zapewniająca rezerwy wody w okresach jej niedoboru oraz zatrzymująca nadwyżki w okresach jej nadmiaru i zagrożenia powodziowego. Woda zatrzymywana jest głównie w glebie, ale duże znaczenie ma również zatrzymywanie opadów w koronach drzew oraz wyczesywanie” mgły. W ramach poprawienia retencyjności należy zwrócić uwagę na następujące zadania: Podniesienie retencyjności gleb leśnych poprzez przebudowę drzewostanów zmierzające do dostosowania składu gatunkowego drzewostanów do siedlisk i przeciwdziałania degradacji gleby. W możliwie jak najkrótszym czasie odnawianie wylesień spowodowanych oddziaływaniem szkodliwych czynników biotycznych i abiotycznych. Także powierzchni pozrębowych. Współdziałanie z administracją terenową, by w ramach planów zagospodarowania przestrzennego gmin przywrócić las w wylesionych zlewniach potoków i strefach wododziałowych np. poprzez dostarczanie sadzonek dla odbiorców indywidualnych. Współdziałanie z zarządcami przedsiębiorstw prowadzącymi eksploatację kopalin w celu eliminacji lub złagodzenia szkód powstałych w wyniku ich wydobycia. Nieco innym zagadnieniem łączącym się również z podniesieniem retencyjności terenów leśnych są melioracje wodne związane dotychczas jednostronnie tylko z odwodnieniem gruntów. Celem melioracji winno być polepszenie warunków wilgotnościowych gleby, przy czym nie należy osuszać bagien, młak i torfowisk. Zabiegi należy dostosować ściśle do lokalnych warunków. W miarę możliwości należy stosować zabudowę biologiczną (wprowadzać gatunki fitomelioracyjne). Na rowach melioracyjnych powinien działać sprawny system zastawek. Do zagadnień kształtowania stosunków wodnych można wliczyć również ochronę śródleśnych bagien, mszarów, torfowisk, źródlisk, młak itp. wraz z ich florą i fauną w formie użytków ekologicznych. W Nadleśnictwie jak i w gminach zastosowana została ta formy ochrony obszarowej. Inną z form działań miejscowych mających na celu gromadzenie i zatrzymywanie zasobów wodnych jest mała retencja. Zabiegi małej retencji mają służyć przede wszystkim zapobieganiu ujemnym skutkom okresowych anomalii pogodowych, a także zapewniają miejsce bytowania, rozmnażania i zimowania wielu gatunkom płazów. Stanowią również ważny element siedliska dla ptaków i ssaków leśnych. Gromadzenie i zatrzymywanie wody można uzyskać poprzez stosowanie zabiegów techniczno-budowlanych i gospodarczych. Dla dłuższego zatrzymania wody w obniżeniach terenu i zwiększenia jej objętości można pogłębić istniejące oczka wodne. Dogodną lokalizacją dla małych zbiorników retencyjnych są doliny małych cieków, które po uprzednim wybudowaniu progów i przetamowań w kaskadowym układzie zabudowy magazynują zasoby wodne i spowalniają jej przepływ. Dla drzewostanów stworzone są w ten sposób dogodniejsze warunki mikroklimatyczne. Nadleśnictwo bierze udział w programie Generalnej DLP „Zwiększanie możliwości retencyjnych oraz przeciwdziałanie powodzi w ekosystemach leśnych na terenach nizinnych”. Wybudowany został zbiornik małej retencji w leśnictwie Lgota w oddziale 277d. 108 Plan zagospodarowania przestrzennego gmin przy przeznaczaniu terenów pod zabudowę powinien przewidywać doprowadzenie tam infrastruktury komunalnej (wodociągi i kanalizacja). Udzielanie ewentualnych zezwoleń powinno być uwarunkowane zobligowaniem właściciela do utylizacji ścieków (stosowanie biopreparatów do podczyszczania szamb, wybudowanie przydomowej oczyszczalni ścieków). Konieczny jest udział Nadleśnictwa w opiniowaniu planu zagospodarowania przestrzennego gmin a szczególnie tych gmin na których prowadzona jest eksploatacja kopalin. Również rekultywacja terenów pokopalnianych winna być prowadzona pod kątem przywrócenia wody tam gdzie stosunki wodne uległy zakłóceniu. 2. Kształtowanie granicy rolno – leśnej Zagadnieniem związanym z kształtowaniem granicy polno-leśnej jest przestrzenne zagospodarowanie terenów w pobliżu lasów. Dotyczy to zarówno eksploatacji złóż kopalin przy granicy z lasem a także lokalizacji budownictwa mieszkaniowego i zagrodowego na terenach enklaw wśród kompleksów leśnych lub wzdłuż granicy z lasami. Powstanie dużych odkrytych uprzemysłowionych obszarów w bezpośrednim sąsiedztwie lasów jest czynnikiem stresowym dla przemieszczających się zwierząt. Budynki mieszkalne i zagrody gospodarskie mogą powodować zubożenie bogactwa fauny i flory w strefie ekotonowej. Następuje zakłócenie spokoju, wydeptywanie brzegów lasu, pojawienie się szkodników w postaci wałęsających się psów i kotów. Nieprzemyślane decyzje lokalizacyjne powodują problemy związane z doprowadzeniem mediów do domów lub na plac budowy, kłopoty ze zbudowaniem nowej drogi dojazdowej, odprowadzeniem ścieków, wywozem śmieci i nieczystości oraz grodzeniem osiedli i zakładów. Dlatego też urzędy gmin wydające decyzje o warunkach zabudowy i zagospodarowania terenu przyszłemu inwestorowi winny zabezpieczyć powstanie strefy buforowej przy granicy z lasem, wymagać właściwego zlokalizowania budynku na działce (budynek oddalony od ściany lasu o co najmniej dwie wysokości drzewostanu), przebiegu wszystkich sieci medialnych, lokalizacji miejsc gromadzenia śmieci i odprowadzania ścieków. Przyszły inwestor powinien wskazać wszystkie te lokalizacje poparte odpowiednią dokumentacją z zakładu energetycznego, gazowniczego, nadleśnictwa, zarządu dróg itp. Przy pracach związanych ze sporządzaniem i aktualizacją planów, przestrzennego zagospodarowania urzędy gmin winny zasięgać opinii przedstawicieli nadleśnictwa w sprawach wyznaczania terenów pod budownictwo mieszkaniowe, rekreacyjne, infrastrukturę techniczną itp. W studiach tych proponuje się m.in. zwiększenie lesistości gmin poprzez przeznaczenie nowych obszarów pod zalesienia oraz zmniejszenie stopnia rozproszenia i rozdrobnienia lasów, a tym samym tworzenie korytarzy ekologicznych. Jest to bezpośrednio związane z kształtowaniem granicy polno-leśnej. Należy również zauważyć, że w ostatnim czasie rozpowszechnia się tendencja do zalesiania gruntów rolnych wśród osób prywatnych. Wiąże się to z brakiem opłacalności produkcji rolnej na małych działkach i dopłatami z funduszy unijnych. 109 3. Kształtowanie strefy ekotonowej Ekoton to pas przejściowy na styku dwóch biocenoz, odznaczający się często większym bogactwem flory i fauny niż sąsiadujące ze sobą ekosystemy. Szczególnie bogate są szerokie ekotony będące miejscem bytowania gatunków charakterystycznych dla obu sąsiadujących biocenoz oraz tzw. gatunków stykowych. Ekoton spełnia wiele funkcji, głównie biologicznych i ochronnych. Biologiczna funkcja ekotonu związana jest z występowaniem większej grupy zwierząt kręgowych i bezkręgowców, większym bogactwem zespołów roślinnych. Ochronna funkcja ekotonu polega na ograniczaniu ujemnego wpływu środowisk terenów otwartych na środowisko leśne, min. chroni przed hałasem, stanowi barierę dla huraganowych wiatrów, pożarów, łagodzi ekstremalne zmiany temperatur, spełnia rolę filtra dla różnego rodzaju imisji przemysłowych aerozoli i gazów wnikających do wnętrza lasu. Strefy ekotonowe działają korzystnie na estetykę monotonnych kompleksów leśnych. Zgodnie z ekologicznymi zasadami gospodarki leśnej zaleca się tworzenie na obrzeżach lasu pasa ochronnego o szerokości 20 - 30 m, złożonego z roślinności zielnej, krzewów, niskich drzew i luźnego piętra górnego jako strefy ekotonowej. Należy planować i zakładać strefy ekotonowe zewnętrzne i wewnętrzne. Szczególnie ważne są wewnętrzne strefy ekotonowe dla dużych jednogatunkowych drzewostanów iglastych narażonych na szkodliwe działanie wiatru oraz strefy ekotonowe wzdłuż arterii komunikacyjnych, wyrobisk kopalnianych a także w lasach przeznaczonych do masowej rekreacji. Przy zakładaniu tych stref należy stosować gatunki drzew i krzewów liściastych zgodnych z siedliskowym i gospodarczym typem drzewostanu, stosować rozluźnioną więźbę sadzenia i bardziej intensywne zabiegi pielęgnacyjne prowadzące do powstania pełnej warstwowej struktury drzewostanu. Należy dążyć aby zewnętrzne obrzeża lasu oraz lasy wzdłuż gruntów nieleśnych wewnątrz kompleksu leśnego były maksymalnie wypełnione przez roślinność zielną, krzewy i drzewa w układzie pionowym i poziomym. W tym celu należy: wykorzystywać istniejące odnowienia naturalne różnych gatunków drzew i krzewów, sadzić możliwie wiele gatunków drzew i krzewów rodzimego pochodzenia właściwych dla danego siedliska, stosować przede wszystkim drzewa i krzewy światłożądne odporne na podkrzesywanie i zgryzanie oraz działanie wiatru i mrozu. Gatunki te powinny wyróżniać się dużymi walorami estetycznymi i pokarmowymi (rośliny miododajne) oraz dawać dobre schronienie dla zwierząt, stosować dla krzewów zmieszanie grupowe (5-10 sadzonek jednego gatunku w jednej grupie), stosować luźniejszą więźbę sadzenia, wykonywać częstsze i silniejsze cięcia pielęgnacyjne w celu wykształcenia drzew z silnym ugałęzionym pniem i silnym systemem korzeniowym, Przy sposobie zagospodarowania lasu opartym na rębniach częściowych (a taki przeważa w Nadleśnictwie) strefa ekotonowa kształtowana jest automatycznie. Należy jedynie w trakcie zabiegów pielęgnacyjnych i hodowlanych na obrzeżach lasu stosować silniejsze cięcia umożliwiające wnikanie światła do wnętrza lasu i tworzenie opisanego wyżej pasa. W trakcie cięć należy popierać zwłaszcza drzewa silnie ukorzenione i ugałęzione, mimo ich złej jakości technicznej. Konieczność sztucznego zakładania tej 110 strefy występuje tam, gdzie z przyczyn sanitarnych doszło do zrębów zupełnych na dużych powierzchniach oraz w przypadku „podchodzenia” wyrobisk pod ścianę lasu. 4. Ochrona bioróżnorodności Różnorodność na wszelkich poziomach, bogactwo genetyczne, zgodność z warunkami siedliskowymi czy rodzime pochodzenie drzew są czynnikami wzmacniającymi trwałość lasu. Ochrona bioróżnorodności, gdzie ona występuje i przywracanie jej w miejscach gdzie została zachwiana należy do podstawowych działań współczesnego leśnictwa. Ochrona różnorodności biologicznej jest realizowana w oparciu o obowiązujące w Lasach Państwowych zarządzenia i instrukcje. Do najważniejszych z nich należą dwa zarządzenia Dyrektora Generalnego Lasów Państwowych: nr 30 z 1994 r. (w sprawie Leśnych Kompleksów Promocyjnych) oraz nr 11a z 1999 r. Ochrona różnorodności biologicznej powinna przebiegać na wszystkich poziomach. Na poziomie krajobrazu należy dążyć do zachowania naturalnych form krajobrazu jakimi są: różne typy lasu (bory, lasy liściaste, olsy i łęgi), śródleśne łąki, bagna, torfowiska, wrzosowiska itp. oraz twory przyrody nieożywionej (wychodnie skalne, jaskinie). Poprzez kształtowanie strefy ekotonowej należy dążyć do harmonizowania przejść pomiędzy różnymi biotopami (formami krajobrazu). Obowiązujące przepisy prawne zobowiązują przedsiębiorcę górniczego do wykonania rekultywacji gruntów rolnych i leśnych oraz do przywrócenia stanu pierwotnego. Procedury rekultywacji regulują odpowiednie przepisy w tym głównie Prawo geologiczne i górnicze oraz Ustawa o gruntach leśnych i rolnych. Na poziomie ekosystemu należy jak najszerzej chronić i wykorzystywać w hodowli lasu zmienność mikrosiedlisk. Mikrosiedliska zajmujące nieraz bardzo małe powierzchnie należy wykorzystywać do wprowadzenia cennych gatunków domieszkowych. Chronić należy małe ekosystemy wilgotne jak młaki, źródliska, bagienka, torfowiska, mszary będące środowiskiem występowania rzadkiej flory i fauny. Należy również różnicować biocenozy poprzez tworzenie miejsc rozwoju (remiz) pożytecznej fauny i wprowadzać dla niej pożądane gatunki drzew i krzewów. Różnicowanie drzewostanów zgodne z warunkami naturalnymi polega na utrzymaniu odpowiedniej struktury gatunkowej, wiekowej, warstwowej i przestrzennej. Zapewnieniu takiej różnorodności drzewostanów ma służyć odpowiednio prowadzona gospodarka leśna, a szczególnie rębnie złożone dostosowane do siedliska i drzewostanu w taki sposób by stworzyć najlepsze warunki dla odnowienia i rozwoju lasu. Wykonywane cięcia należy dostosować do konkretnych warunków lokalnych. Przy cięciu uprzątającym wskazane jest pozostawienie w formie biogrup fragmentów drzewostanów (ok. 5%) o najlepszej żywotności (odpornych na wiatr, zgorzel słoneczną itp.) Wzbogaceniu różnorodności drzewostanów ma również służyć pozostawienie niektórych starych drzew do ich fizjologicznej starości, a nawet biologicznej śmierci oraz pozostawienie wybranych drzew martwych (szczególnie dziuplastych), jako siedziby licznych organizmów decydujących o bogactwie i procesach samoregulacji w przyrodzie. Służby leśne poprzez uczestnictwo w pracach gmin winny dopilnować spraw kompensowania szkód powstałych w wyniku działalności gospodarczej w obszarze działania Nadleśnictwa, m.in. kopalnictwa, przemysłowego chowu zwierząt, składowisk na gruntach nadleśnictwa i sąsiedztwie oraz innych działających przedsiębiorstw. 111 Na poziomie gatunkowym ochrona różnorodności może dotyczyć warstwy drzew, krzewów czy runa. W przypadku drzew chodzi głównie o wzbogacenie składu gatunkowego drzewostanów. Cenne domieszki (np. fitomelioracyjne) korzystnie wpływają na trwałość lasów, ale przy ich wprowadzaniu należy się kierować wymaganiami siedliskowymi i klimatycznymi poszczególnych gatunków (wykorzystanie mikrosiedlisk). W przypadku rzadkich czy chronionych gatunków krzewów czy roślin runa należy zabiegi hodowlane w drzewostanie podporządkować ochronie tych stanowisk . W zróżnicowanym środowisku leśnym występuje również większa różnorodność gatunków zwierząt. Między innymi bardzo wiele gatunków jest związanych z martwą i butwiejącą tkanką drzew, stąd korzystne jest pozostawianie pewnej ilości martwych drzew w lesie do ich mineralizacji. Na poziomie genetycznym należy dążyć do zachowania możliwie jak najszerszej puli genowej, co sprzyja zwiększeniu odporności na zmieniające się warunki stresogenne, poprzez rozszerzenie bazy genowej biorącej udział w selekcji naturalnej. Wskazane jest zatem na możliwie jak największych obszarach zachowywanie różnorodności genowej. Można to osiągnąć przez maksymalne wykorzystanie odnowienia naturalnego pochodzącego od jak największej liczby osobników. Prowadzona w lasach gospodarka selekcyjna dążąca do wyodrębnienia najcenniejszych ekotypów gatunków drzew leśnych również wpływa na zachowanie zasobów genowych. W związku z tym, że selekcję prowadzi się w kierunku populacyjnym, a nie osobniczym nie zachodzi obawa zawężenia puli genowej. Ponadto, postuluje się aby gminy udostępniały nadleśnictwom wyniki przeprowadzanych waloryzacji przyrodniczych. 112 5. Rozwój rekreacji i turystyki W bieżącym okresie gospodarczym prace w zakresie zagospodarowania turystycznego należy skoncentrować na: Ograniczaniu uciążliwości dla środowiska leśnego już istniejących obiektów i urządzeń turystycznych. Do działań tych zaliczyć można: sprawne gromadzenie i wywóz śmieci, likwidacja dzikich wysypisk śmieci. Należy w tym zakresie współpracować z gminami, które podobne postulaty przedstawiają w „Studiach zagospodarowania przestrzennego”. Podnoszeniu standardu obsługi ruchu turystycznego poprzez: - budowę wiat i schronów przeciwdeszczowych na długich odcinkach szlaków,wyznaczanie miejsc do palenia ognia, oraz w miarę możliwości zapewnienie opału (odpłatnie), - wyznaczenie nowych (jeśli istnieje potrzeba) ścieżek przyrodniczych (dydaktycznych), - ustawienie tablic informacyjnych, oraz poprowadzenie ścieżek do ciekawych tworów przyrody, kapliczek, źródeł wody itp. - wyznaczenie tras dla narciarstwa biegowego i turystycznego, ścieżkami o długim zaleganiu pokrywy śnieżnej i nie wykorzystywanymi do zrywki oraz transportu drewna, - zapobieganie naturalnej sukcesji punktów widokowych przy szlakach turystycznych, - wzrastająca popularność jazdy konnej powinna sprzyjać rozważeniu możliwości wyznaczenia szlaków do jazdy konnej na terenie nadleśnictwa, - wydawanie informatorów o atrakcjach czekających na turystów w lasach nadleśnictwa, - zapewnienie miejscom o szczególnie dużej koncentracji turystów obsługi gastronomicznej. Uregulowania wymaga problem sportów motorowych - postulowane jest zdecydowane egzekwowanie zakazu ruchu pojazdów mechanicznych na terenach leśnych. Główna część ruchu turystycznego koncentruje się obecnie w okolicach miast takich jak Częstochowa, Siewierz, Zawiercie, Będzin. Należy zatem przygotowywać infrastrukturę turystyczną na odpowiednim poziomie zaspokajającym rosnący ruch turystyczny, aby rozwój różnych form turystyki przebiegał w sposób kontrolowany nie stwarzając licznych zagrożeń dla ekosystemów leśnych, unikatowych nieraz wartości przyrodniczych i prowadzonych zabiegów gospodarczych. W związku z tym korzystne byłoby, aby rozwój turystyki przebiegał przy współpracy Nadleśnictwa z lokalnymi władzami samorządowymi. Nadleśnictwo musi mieć możliwość opiniowania przedsięwzięć z tego zakresu mających miejsce w pobliżu lasów ALP a bezwzględnie gdy przebiegają przez jego teren. Grunty zrekultywowane poddawane są różnym formom zagospodarowania – najczęściej w kierunku leśnym, rolniczym, rekreacyjnym lub komunalnym. W zasięgu terytorialnym Nadleśnictwa położone są sztuczne zbiorniki wodne. Wyrobiska w postaci ogromnego wykopu, powstałe po wyeksploatowaniu złoża zostały przystosowane do celów rekreacyjnych. 113 6. Edukacja ekologiczna Wyniki badań naukowych mówią o dużej zależności między stanem świadomości ekologicznej społeczeństwa, a stanem środowiska. Wynika z nich także, że różne działania przyjazne środowisku są podejmowane przez ludzi tym chętniej, im wyższa jest ich świadomość przyrodnicza. Sposobem na osiągnięcie pożądanego stanu świadomości społecznej jest realizacja planowych programów edukacji ekologicznej, obejmująca wszystkie grupy społeczne, wykorzystująca wszystkie struktury edukacyjne, formalne i nieformalne. Zadanie edukacji leśnej społeczeństwa definiują i przybliżają dwa dokumenty: „Polityka Leśna Państwa” (1997) oraz Kierunki rozwoju edukacji leśnej społeczeństwa w Lasach Państwowych” (2003). Edukacyjna działalność Nadleśnictwa może przybierać różne formy np.: założenie własnej strony internetowej, publikacje naukowe i popularnonaukowe w czasopismach leśnych i przyrodniczych, publikacje w prasie lokalnej, udział w audycjach radiowych i telewizyjnych (zwłaszcza w programach lokalnych) wydawanie folderów, informatorów itp. o tematyce ekologicznej organizowanie spotkań w klubach, szkołach, w plenerze z wykorzystaniem ścieżek edukacyjnych itp. Nadleśnictwo posiada „Program edukacji leśnej społeczeństwa w Nadleśnictwie Siewierz na lata 2009 – 2018”. Podstawą opracowania było Zarządzenie nr 57 DGLP z dnia 9 maja 2003r. Program określa zakres i zadania edukacji realizowane na poziomie Nadleśnictwa. Program charakteryzuje specyfikę prowadzonej działalności edukacyjnej i jest „do wglądu” w siedzibie Nadleśnictwa. Opracowała: mgr inż. Aleksandra Jasińska-M`Bodj 114 Mapa do Programu Ochrony Przyrody Zgodnie z obowiązującą instrukcją, wykonana została mapa sytuacyjnoprzeglądowa walorów przyrodniczo – kulturowych, na bazie mapy funkcji lasu w skali 1 : 50 000. Zawartość mapy 1. Prawne formy ochrony przyrody rezerwaty przyrody parki krajobrazowe ostoje Natura 2000 obszary chronionego krajobrazu pomniki przyrody użytki ekologiczne stanowiska roślin i zwierząt chronionych lasy ochronne 2. Obiekty projektowane do objęcia ochroną prawną. 3. Obiekty o nadzwyczajnych walorach przyrodniczych i kulturowych lasy o charakterze zbliżonym do naturalnego lasy o szczególnym bogactwie przyrodniczym miejsca występowania rzadkich gatunków roślin i zwierząt tereny źródliskowe miejsca kultu religijnego miejsca historyczne zabytki kultury materialnej obiekty pamięci narodowej miejsca widokowe inne obiekty zasługujące na ochronę 4. Obiekty edukacyjne ścieżki przyrodnicze i edukacyjne 115 116 Literatura Aleksandrowicz Z. (red.). Alexandrowicz B.W. Amann G. BULiGL O/Kraków Ochrona przyrody i krajobrazu Karpat Polskich PWN, Warszawa , Kraków 1989. Typologiczna analiza lasu. PWRiL, Warszawa 1972. Rośliny runa. Multico Oficyna Wydawniczo Warszawa 1997. Plan Urządzenia Lasu Nadleśnictwa Siewierz na lata 2009-2018, BULiGL O/Kraków. Fonder W. Wstępne zalecenia do przebudowy drzewostanów położonych w strefie ekotonowej wzdłuż autostrad. Postępy techniki w leśnictwie. Wydawnictwo Świat. Warszawa 1997 . Głowaciński Z. (red.) Czerwona lista zwierząt ginących i zagrożonych w Polsce. PAN Kraków1992. Głowaciński Z. (red.) Polska czerwona księga zwierząt. PWRiL Waeszawa1992. Grzywacz A. i inni Problemy realizacji proekologicznego modelu leśnictwa metodami aktywnej gospodarki leśnej. Materiały kursu zorganizowanego dla pracowników LP na zlecenie Biura Grantu Global Enviromental Facility. Wydawnictwo SGGW. Rogów - Warszawa 1995. IBL Warszawa Rejestr bazy nasiennej w Polsca. Warszawa 1996 Instytut Geologiczny Mapa Geologiczna Polski (Mapa podstaw 1: 50 000 ark. Kraków). Warszawa 1979. Janusiewicz A. Baza gastronomiczna w Polsce w obiektach noclegowych turystyki, Instytut Turystyki, W-wa 2004 M. Wrzalik Dokąd na weekend, [w:] Dziennik Zachodni, 28 kwietnia 2005. Majewski J. Agroturystyka to też biznes, wyd. fundacja Wspomagania Wsi, W-wa 2004. Mańka K. Fitopatologia leśna. PWRiL. Warszawa 1992 Marek A. Jak uchronić granice polno-leśne przed zabudowaniem. Matuszkiewicz W. Przewodnik do oznaczania zbiorowisk roślinnych Polski. PWN, Warszawa 1982. Min. Gosp. Rozporządzenie Ministra Gospodarki z 13 czerwca 2001, Dz. U., nr 62, poz. 633 Mirek Z i inni Vascular plants of Poland a checklist. Polish Academy of Sciences. Kraków 1995. MOŚZNiL Polityka Leśna Państwa. Wydawnictwo Świat. Warszawa 1997 . Pancer-Kotejowa E i Rośliny Naczyniowe runa leśnego A.R. w Krakowie 1996. inni Piotrowski J. P., Kultura bogactwem turystyki wiejskiej, wyd. Fundacja Wspomagania Idziak W. Wsi, W-wa 2004 Praca zbior. Strategia rozwoju turystyki w województwie śląskim na lata 2004-2013 (dalej: Strategia…),praca zbiorowa, wyd. Zarząd Województwa Śląskiego, Katowice 2004 BULiGL/Kraków Operat Glebowo-Siedliskowy Nadleśnictwa Siewierz wg stanu 1.01.2005r. Radziejowski J. (red.) Obszary chronione w Polsce. Instytut Ochrony Środowiska. Warszaw 1996. Rykowski K. Elementy strategii ochrony bioróżnorodności w lasach. Różni autorzy Prezentacje, publikacje dostępne w internecie. 117 Sarul J. Polityka ochrony przyrody w Polsce - stan obecny i perspektywy. MOŚZNiL Ustroń -Warszawa 1996. Smoleński M. Zagospodarowanie obrzeży lasu - kształtowanie strefy ekotonowej. Postępy techniki w leśnictwie. Wydawnictwo Świat Warszawa 1997. Sobczak R. (red.) Problematyka zagospodarowania lasów o specjalnym przeznaczeniu. Postępy techniki w leśnictwie 64. Wydawnictwo Świat. Warszawa 1997. Sokołowski J. Ptaki Polski. Wydawnictwo szkolne i pedagogiczne. Warszawa 1988. Szafer W. ( red. ) Rośliny polskie. PWN, Warszawa 1986. Szafer W. ( red. ) Szata roślinna Polski. PWN. Warszawa 1982. Trampler T. ( red. ). Siedliskowe podstawy hodowli lasu. PWRiL. Warszawa 1990. Trampler T., Kliczkowska A., Dmyterko E., Sierpińska A. Regionalizacja przyrodniczo- leśna, na podstawach ekologiczno-fizjograficznych. PWRiL, Warszawa 1990. Tyszka J. Zaopatrzenie lasu w wodę przy wykorzystaniu małej retencji. Postępy techniki w leśnictwie. Wydawnictwo Świat. Warszawa 1997. Wawrzoniak J. (red.) Zanieczyszczenia powietrza w lasach. Sprawozdania z monitoringu technicznego. IBL. Warszawa 1989 - 1995. Zarząd Zespołu Jurajskich Parków Krajobrazowych w Krakowie. Praca zbiorowa. Natura i kultura w krajobrazie Jury. Pradzieje i Średniowiecze. Kraków 1995. Zarzycki K., Kazimierczakowa R. (red.) Polska Czerwona Księga Roślin. Paprotniki i rośliny kwiatowe. Polska Akademia Nauk. Kraków 1993. Zawadzka D., J.Ochrona strefowa zagrożonych gatunków zwierząt. Wydawnictwo Zawadzki Świat Warszawa 1997. Zielony R. (red.) Instrukcja sporządzania programu ochrony przyrody w nadleśnictwie. Warszawa 1996. Zielony R., Bellon S, Rozwałka Z., Smykała J. Referaty na temat: „Polska polityka zrównoważonego rozwoju lasów”. Sękocin 1995. 118 Dokumentacja fotograficzna Zbiornik wodny w leśnictwie Lgota. Ścieżka dydaktyczno-przyrodnicza w leśnictwie Maczki. 119 Ścieżka dydaktyczno-przyrodnicza w leśnictwie Mitręga. Rezerwat „Góra Chełm”. 120 Rezerwat „Góra Chełm”. Lilia złotogłów Lilium martagon L. 121 122 Kronika 123 124 125 126 127 128 129 130
