Recenzja 2 - Wydział Przyrodniczy UPH w Siedlcach

Prof. dr hab. Bogumiła Pilarczyk
Katedra Biotechnologii Rozrodu Zwierząt
i Higieny Środowiska
Wydział Biotechnologii i Hodowli Zwierząt
ZUT w Szczecinie
Recenzja
rozprawy doktorskiej mgr Michaliny Zowczak pt. „Analiza jakości i ocena walorów
prozdrowotnych mięsa sarny i jelenia pozyskanych w stanie dzikim w porównaniu
do kulinarnego mięsa wołowego” wykonanej w Katedrze Hodowli Bydła i Oceny
Mleka Uniwersytetu Przyrodniczo-Humanistycznego w Siedlcach pod kierunkiem Pani
dr hab. Grażyny Niedziałek, prof. nadzw.
Ocena formalna:
Przedstawiona do recenzji rozprawa zawiera 72 strony maszynopisu i składa się
z następujących części: strona tytułowa, wykaz słów kluczowych w języku polskim i
angielskim, spis treści, wstęp zakończony postawionym celem pracy, przegląd
piśmiennictwa, materiał i metody badawcze, wyniki oraz dyskusja, wnioski,
bibliografia, streszczenie w j. polskim i j. angielskim. Rozdziały te tworzą zamkniętą,
logiczną całość.
Oceniana praca zawiera wszystkie elementy zwyczajowo przyjęte dla rozprawy
doktorskiej: ma charakter naukowo-badawczy, napisana jest poprawnym językiem
polskim z zastosowaniem słownictwa naukowego i formalnie odpowiada wymogom
zawartym w Ustawie z dnia 14 marca 2003 r. o stopniach naukowych i tytule
naukowym (Dz. U. Nr 65, poz. 595) wraz ze zmianami, które wprowadziła Ustawa z
dnia 27 lipca 2005 r. Prawo o szkolnictwie wyższym (Dz. U. Nr 164, poz.1365, z późn.
zm.).
Ocena merytoryczna:
Doktorantka w pracy zajęła się analizą jakości oraz oceną walorów
prozdrowotnych mięsa sarny oraz jelenia. Podjęta tematyka jest jak najbardziej
aktualna. Konsumenci w Unii Europejskiej coraz więcej uwagi poświęcają żywności o
walorach prozdrowotnych. Zwierzęta wolno żyjące dzięki pełnej integracji ze
środowiskiem są dobrym wskaźnikiem zawartości pierwiastków w środowisku.
Badania nad zawartością pierwiastków w mięśniach oraz oceną profilu kwasów
tłuszczowych w tłuszczu ogólnym zarówno w Polsce, jak również na świecie
koncentrowały się głównie na zwierzętach gospodarskich. Wiedza dotycząca ich
występowania u łownych zwierząt na terenie Europy, w tym również w Polsce, jest
ciągle niewystarczająca. Tego typu badania pogłębiają naszą wiedzę o rozmieszczeniu i
dostępności dla zwierząt dziko żyjących istotnych dla ich zdrowia mikroelementów
(Fe). Wskazują nam również na istnienie zagrożenia powodowanego przez toksyczne
metale pochodzenia antropogenicznego (Pb i Cd), które stwarzają potencjalne
niebezpieczeństwo dla zdrowia człowieka, wynikające ze spożywania nadmiernie
zanieczyszczonych
metalami
produktów
pochodzenia
zwierzęcego.
W
Unii
Europejskiej Polska uznawana jest za kraj, który w największym stopniu zanieczyszcza
środowisko Pb i Cd. Zagadnienia podjęte w pracy mają znaczenie poznawcze, jak i
również aplikacyjne. W tym kontekście podjęte przez Panią mgr Michalinę Zowczak
badania są jak najbardziej uzasadnione, aktualne i potrzebne.
Moim zdaniem tytuł pracy nie jest w pełni adekwatny do treści zawartych w
dysertacji. Nie koresponduje z przeprowadzonymi przez Doktorantkę badaniami.
Bardziej trafny byłby tytuł „Ocena profilu kwasów tłuszczowych
oraz zawartość
wybranych pierwiastków (Fe, Pb, Cd) w mięsie wolno żyjących przeżuwaczy (sarna,
jeleń)”. Mam następujące pytanie dotyczące tej części:
- dlaczego w kontekście tytułu pracy, Doktorantka zdecydowała się na oznaczanie
zawartości kadmu i ołowiu, a nie pierwiastków, które są niezbędne dla organizmu (np.
selenu, miedzi, cynku).
Rozdział „Wstęp” Doktorantka zakończyła ogólnie sformułowanym celem
pracy, który został osiągnięty poprzez realizacje czterech etapów badań. Za nietrafne
uważam sformułowanie podpunktu czwartego cyt. „ ocenę zawartości metali ciężkich w
tym kadmu i ołowiu”. Doktorantka w swojej pracy oznaczyła tylko stężenie kadmu i
ołowiu, żadnych innych metali ciężkich nie oznaczała.
Rozdział „Przegląd piśmiennictwa” został podzielony na podrozdziały, co w
sposób zasadniczy ułatwia czytelnikowi śledzenie omawianych zagadnień. W tym
rozdziale Doktorantka scharakteryzowała popyt i podaż na dziczyznę; pozyskiwanie,
obróbkę i obrót dziczyzną w Polsce; przeprowadziła charakterystykę surowca; opisała
rolę prozdrowotnych składników pokarmowych (kwasów tłuszczowych) w diecie
człowieka i ich obecność w mięsie oraz bezpieczeństwo żywności w kontekście
zawartość metali ciężkich.
Przegląd piśmiennictwa został oparty w większości o publikacje polskojęzyczne.
Z zasady w pracy doktorskiej nie powinno się cytować prac przeglądowych, popularnonaukowych (np. Gospodarka Mięsna, Dostawcy dla Przemysłu Mięsnego, Biuletyn
informacyjny ARR, Rynek Spożywczy, Las Polski itp.) i podręczników, ale prace
oryginalne, w których informacja pojawiła się po raz pierwszy. Przegląd piśmiennictwa
należy przeprowadzić w oparciu o najnowsze piśmiennictwo z tego zakresu, które jest
najpewniejszym źródłem informacji. W tej części pracy Autorka przedstawiła stan
wiedzy związanej z realizowanym tematem w oparciu o skromną bibliografię naukową.
Na przykład podrozdział „Bezpieczeństwo żywności, a zawartość metali ciężkich”
oparto wyłącznie o publikacje polskich autorów.
Rozdział „Materiał i metody” zawiera informacje dotyczące materiału
badawczego oraz wykonanych analiz. Dla realizacji założonych celów badawczych mgr
Michalina Zowczak zastosowała dobrze dobrane metody badawcze, które gwarantują
wiarygodność uzyskanych wyników.
Autorka w rozdziale „Przegląd piśmiennictwa” zwróciła szczególną uwagę na
fakt, że cechy mięsa zwierząt łownych ulegają zmianom najczęściej pod wpływem
spożywanego pokarmu, a dotyczą one głównie profilu kwasów tłuszczowych.
Ilościowy skład kwasów tłuszczowych w tłuszczu ogólnym ulega zmianom pod
wpływem różnych czynników, do których należy m.in. żywienie zwierząt, warunki
klimatyczne, stan zdrowia i wiek zwierząt. Z wymienionych czynników najistotniejszy
wpływ ma żywienie. Dlatego w rozdziale „Materiał i metody” powinny znaleźć się
informacje o pokarmie jaki jest spożywany przez sarnę i jelenia w szczycie kondycji
(przed zimą). Brakuje również informacji o wieku zwierząt, a ma to istotne znaczenie
przy określaniu stężenia kadmu i ołowiu (kumulacja wraz z wiekiem). Brakuje również
krótkiej charakterystyki badanych gatunków (np. preferencje pokarmowe i areał
bytowania sarny i jelenia, miejsce pozyskania zwierząt ze względu na stopień
uprzemysłowienia).
Mam następujące pytania dotyczące tego rozdziału:
 jaki certyfikowany materiał odniesienia badano?
 na jakiej podstawie określono miejsce pozyskania zwierząt-województwa
(migracja)?
 jaki był rozkład wyników badanych cech?
 czy próbki mięsa wołowego (cytowane piśmiennictwo) porównywane z
wynikami uzyskanymi od sarny i jelenia pochodziły z chowu ekstensywnego
(jakie żywienie, pora roku)? Można oczekiwać, że zmiana żywienia wpłynie także
na modyfikację profilu kwasów tłuszczowych w tłuszczu ogólnym.
Rozdział „Wyniki i dyskusja” został podzielony na cztery podrozdziały. Moim
zdaniem rozdział „Wyniki i dyskusja” przy zachowanym obecnym podziale na
podrozdziały, powinien zostać przeredagowany. Wyniki badań zawsze opisujemy w
oparciu o przeprowadzoną analizę statystyczną, dlatego niezrozumiały jest dla mnie
podrozdział „Analiza statystyczna otrzymanych wyników”. Omawianie metali
toksycznych (Pb i Cd) oraz mikroelementu (Fe) należałoby poprzedzić podaniem
informacji ogólnych, ważnych z punktu widzenia człowieka. Należało przeprowadzić
charakterystykę stopnia zanieczyszczenia środowiska wybranych regionów Polski
(opracowywania w ramach Państwowego Monitoringu Środowiska).
Doktorantka uzyskane dane zamieściła w tabelach i zobrazowała na rycinach.
Dyskusja powinna zawierać omówienie własnych wyników, z ewentualnym
wyjaśnieniem istotnych zależności oraz zawierać porównanie wyników badań własnych
na tle badań już opublikowanych przez innych autorów. Ten rozdział pracy uważam za
najsłabszy. Pani mgr Michalina Zowczak w tej części pracy nie skomentowała pewnych
zależności w zestawieniu z wynikami dostępnymi w piśmiennictwie, ograniczyła się
tylko do zacytowania wartości liczbowych. Zabrakło tutaj choćby krótkiej dyskusji i
uzasadnienia (cyt. „Płeć u saren miała istotny wpływ jedynie w przypadku koncentracji
białka oraz ołowiu w tkance mięśniowej badanych zwierząt. Zależności tych nie
wykazano w przypadku mięsa jelenia (tab. 22, 23)”. Doktorantka natomiast omawia
wyniki uzyskane przez innych autorów. W dyskusji przyszłych publikacji kierowanych
do druku, należałoby dopracować precyzyjność języka.
Za niecelowe uważam porównanie profilu kwasów tłuszczowych przeżuwaczy
ze zwierzętami monogastrycznymi (dzik, świnia) rys. 8 (w powiązaniu do założonego
celu badań). Za nietrafne uważam porównanie masy ciała samców z samicami bez
uwzględnienia wieku zwierząt (tych informacji brak jest w rozdziale „Materiał i
metody”). Może się okazać, że różnice masy ciała wynikają z wieku zwierząt, a nie
płci.
Rozdział „Wnioski”, moim zdaniem, powinien nosić nazwę „Stwierdzenia i
wnioski”. W tym rozdziale podaje się wnioski wysnute z uzyskanych wyników oraz
ich dyskusji przeprowadzonej na tle dostępnego piśmiennictwa. Uważam, że w pracy
brakuje wniosku ogólnego, który korespondowałby z całością rozprawy. Natomiast
wniosek 5 nie wynika z pracy (cyt. Mięso saren i jeleni, jako przedstawicieli grupy mięs
czerwonych charakteryzuje się bardzo wysoką koncentracją łatwo przyswajalnego
żelaza…”). Ilość przyswojonego żelaza jest wypadkową jego zawartości w pokarmie,
biodostępności (efektywność wchłaniania żelaza hemowego jest 6–7 razy większa w
porównaniu z żelazem niehemowym) i wydolności absorpcyjnej enterocytów
(Carpenter i Mahoney 1992).
Piśmiennictwo
Na piśmiennictwo składa się 119 pozycji, z czego 25,21% stanowią prace
anglojęzyczne, a pozostałe publikacje są napisane w języku polskim. W dostępnym
światowym piśmiennictwie są opracowania, które powinny zostać uwzględnione w
pracy. Doktorantka w pracy zacytowała publikacje, które są zbędne, ponieważ nie
wnoszą nowych informacji do poruszanej tematyki (np. Stec 1986, Jastrzębski i in.
1960, Jurczak 2005).
Ocena redakcyjna i językowa
W kilku miejscach manuskryptu znalazły się błędy językowe np. tab. 9 jest
„średnio” powinna być średnia; tab. 11 i 12 jest ” N (szt.)” ?. W tabeli 12 w kolumnie
„masa tuszy” brak jest jednostki. W pracy nie występują wszystkie cytowania, które są
w spisie np. Jastrzębski i in. 1960. Cytowane przez Doktorantkę wyniki badań innych
autorów są nieprecyzyjne, nie wiadomo czy omawiane wyniki były podawane w suchej
czy mokrej masie (np. Kędziora [2005] – str. 46; Florek i inni [2007] – str. 46;
Srebočan i in. [2011] –str. 47; Jarzyńska i Falandysz [2011] –str. 47). W części
będącej dyskusją, we wszelkich porównaniach, dane powinny być podane w
przeliczeniu na mokrą masę (m.m.) lub suchą masę (s.m.). Najlepiej byłoby w takiej
formie, w jakiej Doktorantka prezentuje własne wyniki.
Podsumowanie:
Oceniana dysertacja doktorska jest wartościowa pod względem naukowopoznawczym. Autorka wykazała się orientacją w analizowanych zagadnieniach,
umiejętnością opracowania uzyskanych wyników mimo pewnych dostrzeżonych w
manuskrypcie uchybień. Zostały więc spełnione wymogi Ustawy z dnia 14 marca 2003
r. o stopniach naukowych i tytule naukowym (Dz. U. Nr 65, poz. niedociągnięć 595),
wraz ze zmianami wprowadzonymi Ustawą – Prawo o szkolnictwie wyższym z dnia 27
lipca 2005 r. (Dz. U. Nr 164, poz. 1365, z późn. zm.). Wnoszę więc do Wysokiej Rady
Wydziału Przyrodniczego Uniwersytetu Przyrodniczo-Humanistycznego w Siedlcach o
dopuszczenie Pani mgr Michaliny Zowczak do dalszych etapów przewodu
doktorskiego.
Szczecin, dnia 29.03.2016 r.