instrukcja obsługi ucznia

Anna Brzosko
INSTRUKCJA OBSŁUGI UCZNIA
Gdy młody człowiek trafia do szkoły jest dla nauczycieli wielką zagadką. Nie wiadomo,
jakim będzie uczniem, do czego będzie miał predyspozycje, co będzie go interesowad a jakie
zadania będą sprawiad mu trudności. Tego wszystkiego powinniśmy dowiedzied się o nim w
trakcie procesu edukacji. Wytrawni i doświadczeni nauczyciele mają swoje indywidualne
sposoby na poznanie nowych uczniów. Dzięki zebranym informacjom potrafią dotrzed do
młodych ludzi, potrafią przekazad im najbardziej skomplikowane informacje, nauczyd
najtrudniejszych przedmiotów. Można by powiedzied, że nauczyciele ci posiadają instrukcję
obsługi ucznia. Wiedzą jakie informacje o uczniu są im niezbędne i wiedzą jak te informacje
efektywnie wykorzystad.
A co mają zrobid ci nauczyciele, którzy nie mają wielu lat doświadczenia, bądź
którzy maja trudności w rozpoznawaniu uczniów? Niniejszy artykuł poświęcony będzie
temu, jak rozpoznad sposób myślenia, uczenia się, działania i odczuwania każdego ucznia.
KAŻDY MA MÓZG – i co z tego wynika?
O tym, że każdy z naszych uczniów posiada mózg – wiemy i istnieją na to fakty
naukowe (chod wiele razy słyszałam, jak o moich szkolnych kolegach mówiono „Ty
bezmózgowcu!”). O tym, że mózgi te mają dwie półkule połączone ciałem modzelowatym –
wiemy również i to również jest fakt naukowy. Ale czy wiemy, co te półkule tak na prawdę
robią i za co są odpowiedzialne?
Na tak postawione pytanie odpowiedzi dostarczają nam badania przeprowadzone
przez Rogera Sperrego. Ten amerykaoski neuropsycholog i neurobiolog w 1981 roku
uhonorowany został Nagrodą Nobla w dziedzinie medycyny za odkrycie czynnościowej
specjalizacji półkul mózgowych. Okazuje się, że ta niepowtarzalna architektura, jaką jest
około 100 miliardów komórek nerwowych tworzących mózg jest silnie zróżnicowana. Półkule
mózgowe, lewa i prawa, wykazują asymetrię zarówno dotyczącą szczegółów anatomicznych,
jak i funkcjonalną.
Lewa półkula bardzo często nazywana jest półkulą racjonalną lub logiczną - pozwala
dostrzegad szczegóły, w niej odbywa się większośd procesów językowej i linearnej analizy. Jej
domeną jest czytanie, pisanie, rachowanie oraz przeliczanie, a procesy myślowe
przebiegające w lewej półkuli są uporządkowane i chronologiczne. Dostarczana informacja
jest przetwarzana logicznie kawałek, po kawałku, w trybie liniowym. Lewa półkula ma
charakter analityczny i wypełnia swoje funkcje stopniowo i racjonalnie, analizuje szczegóły i
rozumie abstrakcję. Jej zadaniem jest przetwarzanie otrzymywanych bodźców do postaci
logicznych lub fonetycznych odpowiedników rzeczywistości oraz komunikowanie się ze
światem zewnętrznym, w oparciu o tego rodzaju logiczną analizę. Co więcej, lewa półkula
zawiaduje większością układów i systemów stworzonych przez człowieka.
To właśnie dzięki lewej półkuli rozpoznajemy elementy języka (alfabet, słowa,
składnię, literowanie). Dzięki niej również potrafimy radzid sobie z liczbami, opanowujemy
technikę w sporcie, muzyce, sztuce, potrafimy planowad, konstruowad, mamy poczucie czasu
i umiemy kontrolowad uczucia.
1
Natomiast prawa półkula jest intuicyjnym obszarem mózgu - tu działa wyobraźnia, a
pojmowanie ma charakter holistyczny. Tu mieści się wrażliwośd plastyczna i muzyczna, tutaj
również przebiegają szlaki ludzkiej wiary, religii, rytuałów i wszelkiego rodzaju mistycyzmu, a
także powstają uczucia. Prawa półkula nadzoruje wyobraźnię przestrzenną, wrażliwośd
artystyczną oraz kreatywne myślenie. Prawa strona mózgu dokonuje syntezy, przetwarza
napływające informacje w sposób całościowy i zintegrowany, czyli holistyczny (wszystkie
jednocześnie), nie dokonując ich logicznego rozbioru. To ona kontroluje podświadome myśli
oraz wewnętrzną świadomośd. Po tej stronie mózgu drobne elementy większej całości są
skrupulatnie zbierane, dopasowywane do siebie, przy okazji dając zaczyn nowym pojęciom i
ideom.
Dzięki pracy prawej półkuli możemy rozpoznawad język przez obrazy, uczucia i dialekt
językowy, rozpoznajemy kształty i formy geometryczne i przestrzenne, potrafimy wyrażad
uczucia, jesteśmy ukierunkowani na ludzi i na teraz, a nasz sposób porozumiewania się
bogaty jest w elementy komunikacji niewerbalnej.
I tu dochodzimy do rzeczy najważniejszej z punktu widzenia sposobów uczenia się. W
procesie rozwoju człowieka dochodzi do wyraźnej specjalizacji mózgu i tak możemy byd
posiadaczami mózgu z dominacją prawej półkuli, mózgu z dominacją lewej półkuli bądź
mózgu bez dominacji. Ta właśnie specjalizacja jest szczególnie ważna w szkole, gdzie młodzi
ludzie poznają rzeczy nowe i gdzie czasami znajdują się w sytuacjach stresowych. Okazuje się
bowiem, że ludzki mózg działa zgodnie z preferowaną dominacją właśnie w sytuacjach
nowych i sytuacjach stresowych!
Oznacza to, że dla jednych uczniów łatwiejsze będzie poznanie zasad gramatyki,
nauczenie się mnożenia ułamków i zapamiętanie wzorów chemicznych, a dla innych
najłatwiejszą rzeczą pod słoocem będzie napisanie opowiadania, czy ekspresyjna deklamacja
wiersza.
WZROKOWCY, SŁUCHOWCY I KINESTETYCY – różne sposoby różne zdolności…
Kolejnym elementem, o którym należy wspomnied przy okazji identyfikowania
sposobów myślenia, uczenia się, działania i odczuwania uczniów jest dominujący kanał
percepcji. Ważny jest bowiem sposób, w jaki odbierane i rozpoznawane są informacje z
otoczenia i którym z dostępnych kanałów docierają one do mózgu, gdzie są odpowiednio
interpretowane. Spośród pięciu zmysłów zewnętrznych, odpowiadających za badanie
środowiska – wzroku, słuchu, dotyku, smaku, węchu oraz trzech zmysłów wewnętrznych –
równowagi, kinestezji (fizjologiczne odczuwanie ruchu i pozycji ciała), propriocepcji (głębokie
odczuwanie mięśniowo-nerwowe), ludzki organizm wybiera sobie zazwyczaj jeden, ulubiony.
Ze względu na dominujący kanał percepcji wyróżnia się trzy typy ludzi: wzrokowców,
słuchowców i kinestetyków. Każdy z nich preferuje inny styl komunikacji różniący się
dynamiką mówienia, zakresem używanych słów, sposobem nawiązywania relacji i technikami
utrzymania uwagi u rozmówcy. W sposób znaczący, dominujący kanał percepcji wpływa też
na sposób uczenia się…
Wzrokowcy - postrzegają i uczą się patrząc, obserwując pokaz, sytuacje,
demonstrację, korzystają z pomocy wizualnych, lubią czytad opisy, koncentrują się
intensywnie, przerywają czytanie, żeby zapatrzed się w przestrzeo, uczą się pisad
ortograficznie patrząc na słowa i ich układy, zapamiętują robiąc notatki, rysując, patrząc na
informacje, elementy otoczenia; pamiętają twarze, ubranie, wygląd, zapominają imiona, ich
pismo jest czytelne o prawidłowych kształtach liter i odstępach;
2
Słuchowcy - postrzegają i uczą się przez aktywne przysłuchiwanie się – czytając,
myśląc na głos, słuchając innych i zwykle dużo dyskutując, często prowadzą wewnętrzny
dialog, czasem poruszając ustami, lubią czytad dialogi, sztuki teatralne, rozmowy, czytają na
głos, unikają długich opisów, nie zauważają ilustracji, czasem poruszają ustami i czytają “po
cichu”, uczą się pisad ortograficznie przez wymawianie poszczególnych głosek, zapamiętują
przez głośne powtarzanie materiału, dyskusje, dobrze zapamiętują dialogi, muzykę dźwięk,
imiona, zapominają twarze; często maja kłopoty z nauka pisania, wykazują tendencje do
słabego dociskania pióra, lubią powtarzad głośno to, co napisali;
Kinestetycy - postrzegają i uczą się przez aktywnośd ruchową, bezpośrednie
zaangażowanie, doświadczenia, lubią czytad utwory o wartkiej akcji, dynamiczne i bardzo
emocjonują się treścią, uczą się pisad ortograficznie przez napisanie słowa, żeby wyczud jak
ono się pisze, maja zwykle problemy z ortografią, zapamiętują to, co wykonali, dotknęli
rękami, doświadczyli lub mocno odczuli, a nie zobaczyli lub usłyszeli, wygląd pisma na
początku jest dośd porządny, w miarę zmniejszania pisma jest ono coraz trudniejsze do
odczytania.
Różnice pomiędzy wzrokowcami, słuchowcami i kinestetykami oznaczają, że każdy z
nich potrzebuje innych warunków do tego, aby zebrad informacje, przetworzyd je i
zapamiętad. Wśród słów, obrazów i ruchów i gestów które wykorzystuje nauczyciel podczas
prowadzenia lekcji, każde z dzieci zwróci uwagę na co innego. Dla jednych ważna będzie
sama opowieśd, dla innych to, co zostało pokazane, a dla innych… to co mogli sami
przedwiczyd. Dlatego też praca nauczyciela w klasie jest tak trudna. Aby dotrzed do
wszystkich uczniów… przekaz musi byd zróżnicowany i musi zawierad elementy każdego z
trzech sposobów komunikacji.
Trudne słowo… LATERALIZACJA
Na zakooczenie należ wspomnied o… lateralizacji lub inaczej czynnościowej asymetrii
ciała ludzkiego. Pojęcie to jest używane dla określenia każdej z form większej sprawności
narządów położonych po jednej stronie ciała. Najbardziej znanym przejawem lateralizacji
jest lewo- i praworęcznośd. Chod przejawia się również w większej sprawności któregoś z
oczu, uszu oraz którejś nogi.
Wiedza taka w szkole może pomóc w organizacji życia. Wyobraźmy sobie ucznia,
który ma dominujące prawe ucho i prawe oko, a w klasie siedzi w ławce najbardziej po
prawej stronie. Oznacza to, że aby dobrze usłyszed i zobaczyd, co dzieje się w trakcie lekcji
uczeo taki będzie się kręcił i odwracał w kierunku nauczyciela i tablicy. O wiele łatwiej byłoby
mu, gdyby siedział po lewej stronie klasy…
W tym miejscu należy powrócid do funkcji ludzkiego mózgu związanej właśnie z
lateralizacją. O tym, że jedna z półkul mózgowych jest dominującą – już wiemy i jest to
również przejaw lateralizacji. Należy również pamiętad o tym, że półkule mózgowe
współpracują z resztą ciała na przemian. Oznacza to, że prawa półkula mózgu odpowiada za
lewą częśd ciała – lewe oko, lewe ucho, lewe rękę i lewe nogę. Natomiast lewa półkula
odpowiada za stronę prawą. W związku z tym, kiedy nasz młody człowiek będzie znajdował
się w sytuacji nowej, bądź pod wpływem stresu, ze względu na lateralizację może chwilowo
utracid możliwośd korzystania z niektórych narządów…
Celem niniejszego artykułu było zwrócenie uwagi na sprawy, które mają kluczowe
znaczenie podczas pracy z uczniami. Podstawowa wiedza o człowieku może w znaczący
sposób wpłynąd nie tylko na proces uczenia się i nauczania ale i na nas samych. Pisałam ten
3
artykuł z punktu widzenia nauczyciela, który chce poznad ucznia. A teraz zachęcam i
Paostwa, szanowne Grono Pedagogiczne, abyście sprawdzili własne dominacje. Gdyż Wasz
sposób uczenia i przekazywania wiedzy jest nierozerwalnie związany z Waszą dominującą
półkulą mózgową, tym czy jesteście wzrokowcami, słuchowcami czy kinestetykami i które
oko, ucho ręka i noga jest u Was dominująca. Podświadomie preferujecie Paostwo uczniów,
którzy w dominacjach podobni są do Was i macie trudności w dotarciu do pozostałych
uczniów. Na szczęście, sposób Paostwa pracy można udoskonalid. Moje doświadczenia
pokazują, że szkoły, które zdecydowały się na przeprowadzenie diagnozy grona
pedagogicznego oraz uczniów i zastosowały w praktyce jej wyniki osiągnęły nową jakośd
uczenia się i nauczania. Ale to już temat na kolejny artykuł…
Bibliografia:
Gut R. – Cechy osobowe dyrektora szkoły a styl zarządzania, Wydawnictwo CODN, Warszawa
2009.
Gut R., Piegowska M., Wójcik B. – Zarządzanie sobą, Wydawnictw Difin, Warszawa 2008.
Hannaford C. – Profil dominujący, Międzynarodowy Instytut NeuroKinezjologii Rozwoju
Ruchowego i Integracji Odruchów, Warszawa 2003.
Hannaford C. – Zmyślne ruchy które doskonalą umysł, Oficyna Wydawnicza Medyk Sp. z o.o.,
Warszawa 1998.
4