Wykład 4 – pozostałe działania antykryzysowe w Polsce Synteza

Wykład 4 – pozostałe działania antykryzysowe w Polsce
Synteza działań antykryzysowych w Polsce
W działaniach rządu widoczne były dwa główne cele. Po pierwsze, była to kwestia możliwie
szybkiego przyjęcia wspólnej waluty jako sposobu ochrony przed skutkami kryzysu walutowego. Po drugie,
było to uporanie się z problemem narastającego deficytu budżetowego. Tymczasem kwestia przyjęcia
wspólnej waluty oddalała się choćby dlatego, że Polska nie była w stanie w kolejnych latach spełnić
wszystkich kryteriów traktatowych stawianych przez Unię Europejską. Już w styczniu 2009 r. nie spełniała
kryterium inflacyjnego, nie rozpoczęto także prac nad odpowiednimi zmianami prawnymi (w tym
konstytucyjnych).
W kwietniu 2009 r. Komisja Europejska poinformowała, że Polska nie spełnia kryterium fiskalnego
(w 2008 r. deficyt sektora finansów publicznych wyniósł 3,9% PKB, a więc przekroczył próg 3% wymagany
przez UE). Nie spełniała także innych kryteriów stawianych krajom akcesyjnym. Deklaracja rządu o chęci
szybkiego wprowadzenia europejskiej waluty mogła mieć znaczenie dla zewnętrznych inwestorów
i spekulantów walutowych. Jednocześnie chęć ograniczania deficytu budżetowego (jako wymóg formalny
akcesji do strefy euro) oraz stabilizacji kursu złotego utrudniały możliwości fiskalnego pobudzania
koniunktury.
W opinii ekspertów Międzynarodowego Funduszu Walutowego bardziej korzystne dla polskiej
gospodarki w okresie spowolnienia gospodarczego było korzystanie z możliwości płynnego kursu
walutowego i opóźnienie przyjęcia wspólnej waluty. Posiadanie własnej waluty okazało się bowiem jedną
z najważniejszych barier chroniących Polskę przed skutkami kryzysu światowego, gdyż dzięki spadkowi
kursu złotówki było możliwe poprawienie konkurencyjności polskiego eksportu.
Głównym mechanizmem ratowania budżetu były w 2009 r. kreatywne sposoby księgowania.
Przykładem jest przesuwanie niektórych wydatków poza rachunek budżetu państwa, np. do Krajowego
Funduszu Drogowego. Wprawdzie zmniejsza to deficyt budżetowy, ale nie ma znaczenia dla zadłużenia
całego sektora publicznego, który jest podstawowym wskaźnikiem oceny stanu finansów publicznych dla
Komisji Europejskiej i zagranicznych inwestorów. Niektóre wydatki inwestycyjne pochodzące z budżetu
zostały zastąpione przez emisję obligacji, jak w przypadku specjalnych obligacji infrastrukturalnych
Krajowego Funduszu Drogowego. Jest to faktycznie forma zadłużenia publicznego, choć bez udziału
budżetu państwa. Kolejnym sposobem finansowania deficytu były fundusze unijne, które wsparły doraźne
wydatki budżetowe.
Wśród innych działań antykryzysowych rządu należy wymienić przyjęty pod koniec 2008 r. „Plan
Stabilności i Rozwoju". Wykorzystywał on wcześniejsze propozycje reform, w tym niebędące odpowiedzią
na kryzys. Przykładem są propozycje obniżenia składki rentowej, wprowadzenie ulgi podatkowej na
wychowanie dzieci, dwustopniowej skali podatku dochodowego od osób fizycznych (od 2009 r.) oraz zmiany
podatku VAT. Wspomniane zmiany oszacowano na około 35 mld zł, co stanowiło 1/3 całego planu
antykryzysowego rządu. Wśród propozycji inwestycyjnych największe znaczenie miały gwarancje dla sektora
finansowego (wzrost do 40 mld zł) oraz kredyty, gwarancje i poręczenia dla małych i średnich
przedsiębiorstw (dalej: MSP) – do 20 mld zł. Fundusze dla przedsiębiorstw przesunięto do Banku
Gospodarstwa Krajowego w wyniku likwidacji dwóch wcześniej istniejących państwowych funduszy
poręczeniowych.
1
Rząd przyjął także rozwiązania umożliwiające rozliczanie kosztów prac badawczo-rozwojowych
w chwili ich poniesienia lub poprzez odpisy amortyzacyjne w trakcie trwania inwestycji. Wcześniej rozliczenie
takie było możliwe po zakończeniu prac badawczych. Ponadto zwiększono ulgę inwestycyjną dla MSP
w postaci jednorazowych odpisów amortyzacyjnych (np. na zakup maszyn i urządzeń, wyposażenia itd.) z 50
do 100.000 euro. Podobne rozwiązania przyjęto dla firm rozpoczynających działalność w latach 2008–2010.
Ponadto plan rządu przewidywał wprowadzenie działań osłabiających skutki kryzysu w sektorze finansowym.
Zawierał m.in. pakiet gwarancji dla banków wcześniej przygotowywany przez Narodowy Bank Polski. Objął
również wcześniej zgłoszoną inicjatywę powołania Komitetu Stabilności Finansowej. Na początku 2009 r.
Sejm przyjął projekt ustawy o udzielaniu przez Skarb Państwa wsparcia instytucjom finansowym, której
celem jest zapewnienie ministrowi finansów możliwości wsparcia instytucji mających problemy z płynnością.
Pewnym uzupełnieniem dla planu antykryzysowego rządu był pakiet działań zaproponowany przez
organizacje społeczne skupione w Komisji Trójstronnej. Jego najważniejsza część weszła w życie w sierpniu
2009 r. na podstawie ustawy o łagodzeniu skutków kryzysu ekonomicznego.
Podsumowując, można uznać, że działania antykryzysowe polskiego rządu miały bardziej charakter
doraźny niż systemowy, ukierunkowany przede wszystkim na niwelowanie skutków w systemie finansowym
i budżecie państwa. Poza przewidzianymi wcześniej wydatkami inwestycyjnymi z funduszy europejskich oraz
istniejącymi gwarancjami dla przedsiębiorstw nie wprowadzono nowych programów inwestycyjnych, które
miałyby stymulować koniunkturę gospodarczą w wybranych, strategicznych obszarach rozwoju.
Warto jednak zauważyć, że w 2009 r. rząd przyjął raport „Polska 2030". Przedstawia on
szczegółową diagnozę sytuacji społecznej i gospodarczej Polski. Pokazuje szereg deficytów polskiej
modernizacji w ostatnich dwudziestu latach. Ich przejawem są m.in. niski poziom zaawansowania
technologicznego polskiej gospodarki, zacofanie nauki i edukacji, niewystarczające tempo inwestycji
infrastrukturalnych oraz zwiększający się poziom zróżnicowań społecznych i przestrzennych. Autorzy
dokumentu przedstawiają ważne rekomendacje w zakresie wielu długofalowych polityk publicznych. Dotyczą
one szeroko zakrojonych wyzwań rozwojowych. Bez wątpienia dokument „Polska 2030" mógł stać się nie
tylko początkiem dla zasadniczych reform, ale również okazją dla korzystnego wyjścia ze spowolnienia
gospodarczego. Jednak, aby stał się takim instrumentem, byłoby potrzebne zaproponowanie konkretnych
instrumentów wykonawczych.
Sposoby pokonania kryzysu
Prawdziwym wyzwaniem w 2009 r. było nie tylko to, aby pokonać doraźnie występujące problemy
gospodarczego spowolnienia, ale wykorzystać okres kryzysu do strukturalnej przebudowy kraju.
Podstawowe znaczenie miało więc obranie właściwej polityki, która będzie skierowana na działania
w perspektywie strategicznej, a nie jedynie doraźnej. Ponadto celem powinno być pobudzanie zmian
strukturalnych w realnej gospodarce, a nie jedynie ograniczanie skutków kryzysu w sektorze finansowym.
Biorąc pod uwagę, że jednym z głównych celów polityki gospodarczej rządu była szybka integracja ze strefą
euro, należy zauważyć, że głównym źródłem problemów tej strefy na przełomie lat 2009 i 2010 były różnice
strukturalne między poszczególnymi gospodarkami członków unii walutowej. Tym większego znaczenia
nabiera więc poprawa konkurencyjności polskiej gospodarki i wprowadzenie odpowiednich reform finansów
publicznych przed przyjęciem wspólnej waluty.
2
Z tego punktu widzenia dużą wagę mają trzy sfery oddziaływania:
1) inwestycje badawczo-rozwojowe oraz pobudzenie innowacyjności przedsiębiorstw;
2) rozwój infrastruktury służącej innowacji i konkurencyjności przedsiębiorstw;
3) poprawa funkcjonowania administracji w celu zwiększenia jej wydajności i podwyższenia jakości usług
publicznych.
Polska jest największym beneficjentem funduszy unijnych w historii Zjednoczonej Europy.
W perspektywie finansowej 2007-2013 wchłoniemy ponad 85 mld euro z czego 67 mld będą stanowiły środki
wspólnotowe. Jest to niezwykłe wyzwanie, któremu muszą sprostać nie tylko beneficjenci, ale również
wszystkie podmioty zaangażowane w ułatwianie dostępu do finansowania inwestycji z funduszy
europejskich. Wydaje się, iż faktycznie dotacje z UE mogą stać się kołem napędowym do wyjścia z kryzysu
finansowego.
Zgodność działań podejmowanych na szczeblu PO KL z działaniami na poziomie Rządu RP
Plan stabilności i rozwoju – wzmocnienie gospodarki Polski wobec światowego kryzysu finansowego
W odpowiedzi na istniejącą sytuację gospodarczą, Rząd RP przygotował Plan stabilności
i rozwoju, którego celem jest wzmocnienie polskiej gospodarki wobec światowego kryzysu finansowego. Na
realizację działań antykryzysowych przeznaczono kwotę 91,3 mld zł. Realizacja zadań przewidzianych
w Planie skupia się na:
1. Zapewnieniu stabilności finansów publicznych (gwarancje dla depozytów bankowych, gwarancje dla
kredytów międzybankowych, funkcjonowanie Komitetu Stabilności Finansowej, „pakiet zaufania”
NBP);
2. Działania na rzecz wzrostu gospodarczego (zwiększenie popytu konsumpcyjnego, zwiększenie
popytu inwestycyjnego);
3. Realizacji Planu antykryzysowego (zawierającego m.in. następujące elementy: zwiększenie
dostępności kredytów dla przedsiębiorców, wsparcie dla instytucji rynku finansowego, wzmocnienie
systemu gwarancji i poręczeń dla MŚP, przyśpieszenie inwestycji współfinansowanych ze środków
UE, wprowadzenie ulgi inwestycyjnej dla nowo zakładanych firm, znoszenie barier dla inwestycji
w infrastrukturę teleinformacyjną, umożliwienie zaliczania do kosztów podatkowych wydatków na
prace badawcze, wspieranie inwestycji w odnawialne źródła energii, utworzenie Rezerwy
Solidarności Społecznej)
W kontekście wsparcia w ramach funduszy strukturalnych oraz działań przewidzianych w rządowym
Planie
stabilności
i
rozwoju
szczególnie
istotne
jest
przyśpieszenie
realizacji
przedsięwzięć
współfinansowanych z funduszy strukturalnych.
Podkreślenia wymaga fakt, iż spośród programów operacyjnych realizowanych w perspektywie
finansowej 2007-2013, najbardziej zaawansowanym w postępie realizacji jest Program Operacyjny
Kapitał Ludzki. Celem Instytucji Zarządzającej jest dalszy wzrost tempa wydatkowania środków. Instytucja
Zarządzająca wprowadza dalsze usprawnienia, celem poprawy efektywności realizacji Programu. Ponadto,
3
w kontekście obecnej sytuacji gospodarczej oraz mając na uwadze kierunek polityki Rządu, Instytucja
Zarządzająca dąży do wprowadzenia w systemie realizacji Programu rozwiązań umożliwiających szybkie
reagowanie w przeciwdziałaniu skutkom kryzysu w ramach wsparcia z EFS.
Horyzontalne działania podejmowane na szczeblu MRR
Minister Rozwoju Regionalnego we współpracy z innymi resortami wdraża kompleksowy program
przyśpieszania realizacji programów współfinansowanych przez UE, na który składa się m.in.:
- Rozszerzenie katalogu beneficjentów mogących korzystać z zaliczek na poczet realizacji projektów w celu
umożliwienia przedsiębiorcom szerszego dostępu do środków UE (nowelizacja Rozporządzenia MRR z dnia
7 września 2007 r. w sprawie wydatków związanych z realizacją programów operacyjnych);
- Zapewnienie szerszego wykorzystania zaliczek przez samorządy terytorialne, co ograniczy konieczność
refinansowana projektów z innych źródeł;
- Wprowadzenie zmian w procedurze przyznawania rezerwy celowej budżetu państwa (część 83)
i przekazywania dotacji rozwojowej przeznaczonych na finansowanie projektów i programów operacyjnych
współfinansowanych ze środków UE celem zwiększenia szybkości przekazywania środków i powiązania
przekazywania kolejnych transz od szybkości certyfikacji otrzymanych wcześniej kwot;
- Wprowadzenie elementów konkurencji pomiędzy programami operacyjnymi – najszybciej realizowane
programy mogą liczyć na dodatkowe środki w 2011 r. pochodzące z liczącej ponad 1,3 mld euro tzw. rezerwy
wykonania;
- Wprowadzenie nowych standardów w zakresie sposobu i szybkości realizacji poszczególnych procesów
(ocena wniosków, podpisywanie umów, rozliczanie, certyfikacja);
- Wprowadzenie zmian organizacyjnych celem usprawnienia procesu wydatkowania środków;
- Zwiększenia efektywności działania systemu poprzez lepsze powiązanie wykorzystania środków pomocy
technicznej z celami przypisanymi poszczególnym instytucjom;
- Zastosowanie na szeroką skalę zasady przekazywania i rozliczania w ramach realizowanych projektów
w pierwszej kolejności środków będących wkładem UE, następnie dopiero dopełnianych wkładem
krajowym, co z kolei pozwoli w pierwszym rzędzie wykorzystywać środki unijne i zminimalizuje (podobnie jak
wprowadzenie zaliczek) konieczność pożyczania bądź wykorzystywania własnych środków na początku fazy
realizacji projektów;
- W przypadku tzw. projektów dużych (o wartości powyżej 25 mln euro – projekty środowiskowe oraz 50
mln euro – projekty infrastrukturalne) wprowadzenie zasady (uzgodnionej z KE) rozliczania i certyfikacji do
KE wydatków poniesionych w pierwszych fazach realizacji projektu, jeszcze przed zatwierdzeniem tego
projektu przez KE.
Powstał międzyresortowy zespół do spraw wykorzystania funduszy strukturalnych i Funduszu
Spójności Unii Europejskiej – jego zadaniem jest koordynacja prac upraszczających procedury. Zespół
zajmuje się badaniem wszystkich przypadków nadmiernej komplikacji procedur. Następnym celem prac
zespołu jest formułowanie sugestii zmian wytycznych Ministerstwa Rozwoju Regionalnego lub instrukcji
4
wykonawczych poszczególnych instytucji wdrażających. Przedsięwzięcie to nosi nazwę „Proste fundusze”.
Najważniejszą dla każdego przedsiębiorcy wiadomością jest, także to, że w bezpośredni sposób może
uczestniczyć w programie, jeśli jest beneficjentem programów pomocowych - stworzona została skrzynka
mailowa, na którą beneficjenci mogą przesyłać własne propozycje usprawnień i komentarzy.
Zmiany legislacyjne upraszczające procedury
Część tych uproszczeń oparta jest na działaniach legislacyjnych - 11 października 2008 r. weszła
w życie nowelizacja ustawy Prawo zamówień publicznych. Wprowadza ona szereg zmian, które wynikają
z uwag zgłaszanych przez środowiska praktyków udzielających lub ubiegających się o uzyskanie
zamówienia publicznego.
Po pierwsze rozszerzono możliwość poprawiania omyłek przez oferentów. Do tej pory nawet błąd nie
mający znaczenia dla treści oferty oznaczał wyeliminowanie jej z przetargu. Po drugie, wprowadzono
nieograniczoną możliwość zlecania realizacji zamówień podwykonawcom. Po trzecie, rewolucyjną zmianą
jest dopuszczenie do ubiegania się o zamówienie przedsiębiorców, którzy na moment składania oferty nie
dysponują odpowiednim potencjałem technicznym.
Zmiany te oznaczają zwiększenie dostępu przedsiębiorców do zamówień publicznych, w które
zaangażowane są pieniądze unijne. Dodatkowo powodują wzrost konkurencji w ubieganiu się o zamówienia.
Oznacza to de facto, że realizacja projektów będzie mogła odbywać się niższym kosztem i dodatkowo
ułatwią i przyśpieszą realizację inwestycji.
Niezwykle istotne z punktu widzenia wykorzystania środków unijnych było również dostosowanie
polskiego prawa w zakresie ocen oddziaływania na środowisko do dyrektyw wspólnotowych. Dotychczasowy
brak zgodności z polityką wspólnotową na tym polu skutkował wstrzymaniem wielu rund aplikacyjnych
w regionach. Utrudniona była również realizacja już rozpoczętych inwestycji, wdrażanych z udziałem
dofinansowania przyznanego w poprzedniej perspektywie finansowej.
Znowelizowana ustawa o udostępnianiu informacji o środowisku i jego ochronie, udziale
społeczeństwa w ochronie środowiska oraz ocenach oddziaływania na środowisko weszła w życie
15 listopada 2008 r. Nowe przepisy eliminują szereg utrudnień w realizacji inwestycji, skracając o połowę
czas trwania procedur środowiskowych w procesie inwestycyjnym. Znowelizowane przepisy pozwalają
dodatkowo na realizację projektów zgodną z przepisami unijnymi.
Kamieniem milowym do usprawnienia systemu dystrybucji środków europejskich była nowelizacja
ustawy o zmianie niektórych ustaw w związku z wdrażaniem funduszy strukturalnych i Funduszu Spójności.
Weszła w życie 20 grudnia 2008 r.
Dotacja rozwojowa – zaliczki dla przedsiębiorców
Poza wewnętrznymi działaniami administracji obliczonymi na usprawnianie wdrażania funduszy na
poziomie krajowym równoległe prowadzone są rozmowy w tym zakresie na forum unijnym.
Dotychczas udało się wypracować kilka działań antykryzysowych zmierzających do lepszej absorpcji
środków unijnych. Jedną z najważniejszych propozycji KE jest rozszerzenie skali zaliczek dla beneficjentów
projektów (realizowanych w ramach pomocy publicznej) nawet do 100% wartości dofinansowania. Jest to
niezwykle ważne udogodnienie dla przedsiębiorców starających się o dotacje - oznacza to bowiem szybszy
5
dostęp do zasobów finansowych przeznaczonych m.in. na wspieranie przedsiębiorczości. Istnieje też
propozycja wprowadzenia możliwości rozliczania kosztów ogólnych w programach współfinansowanych
z EFRR
i
EFS,
co
powinno
przyczynić
się
do
szybszego
wydatkowania
środków
unijnych.
Kolejnym ułatwieniem na drodze do usprawnienia systemu przydzielania i wykorzystywania środków
unijnych jest nowelizacja rozporządzenia Ministra Rozwoju Regionalnego zmieniającego rozporządzenie
w sprawie wydatków związanych z realizacją programów operacyjnych. Nowe rozporządzenie weszło
w życie 12 lutego 2009 r. Umożliwia ono udzielane zaliczek beneficjentom, co z kolei ułatwi szybsze
wydawanie unijnych pieniędzy. Komisja Europejska daje nam do dyspozycji środki na udzielanie zaliczek.
System zaliczek został wpisany w rządowy program walki z kryzysem gospodarczym - Plan Stabilności i
Rozwoju. Nie we wszystkich działaniach jeszcze system zaliczkowania wszedł w życie. Pierwsze zaliczki są
przyznawane w ramach Programu Operacyjnego Innowacyjna Gospodarka. Zaliczki są oczywiście
przyznawane na wniosek Beneficjenta. Wniosek o płatność zaliczkową można złożyć najwcześniej po
podpisaniu
umowy
o
dofinansowanie
oraz
wniesieniu
prawidłowego
zabezpieczenia
umowy.
I tak, przy dotacjach o wartości do 10 mln zł jedynym wymaganym zabezpieczeniem ze strony
beneficjentów będzie weksel in blanco. To istotna i bardzo ważna zmiana, wprowadzona 20 lipca 2009 r.
nowelizacją rozporządzenia Ministerstwa Rozwoju Regionalnego, której wdrożenie ma ułatwić wykorzystanie
funduszy z programów operacyjnych. Dotychczas bowiem pułap dotacji dla których jedynym wymaganym
zabezpieczeniem mógł być weksel In blanco, wynosił 4 mln zł.
Obecnie w przypadku dotacji wyższych niż 10 mln zł inwestorzy będą musieli przedstawić
dodatkowe tzw. twarde zabezpieczenie, jakim może być np. poręczenie bankowe. I tu również MRR
wprowadził innowację - obecnie wystarczy, że poręczenie bankowe zabezpieczy jedynie kwotę zaliczki, a nie
całej dotacji jak miało to miejsce jeszcze do niedawna.
Co
niezwyczajne
na
zaliczki
mogą
liczyć
nawet
Beneficjenci,
którzy podpisali
umowy
o dofinansowanie w 2008 r., kiedy to system zaliczkowy jeszcze nie funkcjonował. Możliwość taką
wprowadziła wspomniana już nowelizacja rozporządzenia Ministra Rozwoju Regionalnego z dnia 10 lutego
2009 r., zmieniająca rozporządzenie w sprawie wydatków związanych z realizacją programów operacyjnych
(Dz.U.2009 Nr 23 poz. 140). Według nowego prawa podstawą do wypłaty zaliczek jest zmiana w trybie
aneksu postanowień umowy o dofinansowanie. Aneks wprowadza ponadto zmianę systemu zabezpieczenia
prawidłowej realizacji umowy - beneficjent musi wystąpić pisemnie do Regionalnej Instytucji Finansującej
z wnioskiem o zmianę postanowień umowy w celu otrzymania zaliczki.
Zmiana zasad odwołań
11 sierpnia 2009 r. zmieniły się zasady odwoływania się od wyników konkursów o środki
z programów operacyjnych. Obowiązują one dla wszystkich konkursów ogłaszanych od 20 grudnia 2008 r.
Najważniejszą wprowadzoną zmianą jest rozszerzenie listy uprawnionych do wnoszenia odwołania. Do tej
pory procedurę odwoławczą mógł wszcząć jedynie przedsiębiorca, którego wniosek w postępowaniu
konkursowym został odrzucony. W chwili obecnej z prawa do odwołania mogą korzystać również
przedsiębiorcy, których projekt przeszedł pozytywnie całą ocenę, ale nie uzyskał dofinansowania ze względu
6
na wyczerpanie środków w danej edycji konkursowej. Inną kategorią beneficjentów uprawnionych do
odwołania są również ci przedsiębiorcy, których wniosek został umieszczony na tzw. liście rezerwowej.
Zmieniły się również zasady rozpatrywania projektów po pozytywnej ocenie odwołania. Wcześniej taki
projekt w całości podlegał ponownej weryfikacji. Obecnie ponownie analizowane są jedynie te elementy
oceny pierwotnej projektu, które były przedmiotem odwołania.
Zmiany dotyczące procedury odwoławczej idą jeszcze dalej. Obecnie dają potencjalnym
beneficjentom możliwość podważania wyników oceny ich wniosków, włącznie z odwołaniami do sądu
administracyjnego. Ma to wzmocnić przejrzystość i obiektywizm procesu wyboru projektów.
Nowe przepisy jednoznacznie określają też zakaz wprowadzania jakichkolwiek zmian w zasadach
konkursów w trakcie ich trwania, które szkodziłyby uczestniczącym w nich potencjalnym beneficjentom.
Najbardziej rewolucyjną zmianę wprowadzono chyba jednak w zakresie stosowania zasad pomocy
publicznej. A mianowicie dopuszczono możliwość rozpoczęcia realizacji projektu już po złożeniu
wniosku o dofinansowanie do właściwej instytucji. Jeszcze do niedawna prace związane z wdrażaniem
inwestycji mogły rozpocząć się dopiero po uzyskaniu przez przedsiębiorcę potwierdzenia o uzyskaniu
wsparcia lub po uzyskaniu z IW informacji o kwalifikowaniu się projektu - co do zasady - do działania, do
którego aplikował.
Ministerstwo zapowiedziało również dodatkowe fundusze dla najlepszych programów operacyjnych.
Oznacza to, że najszybciej i najefektywniej realizowane programy mogą liczyć w 2011 r. na dodatkowe,
rezerwowe środki w kwocie ponad 1,3 mld euro. Budżet ten zostanie przeznaczony przede wszystkim na
działania silnie prorozwojowe, zwiększające potencjał gospodarczy kraju.
Wspieranie pozyskania kredytu
W celu realizacji naprawy trudnej sytuacji, w jakiej znalazł się sektor bankowy, Sejm uchwalił
2 kwietnia 2009 r. nowelizację ustawy o poręczeniach i gwarancjach udzielanych przez Skarb
Państwa oraz niektóre osoby prawne, ustawy o Banku Gospodarstwa Krajowego oraz niektórych
innych ustaw. Zgodnie z nowelizacją, zlikwidowany został Fundusz Poręczeń Unijnych oraz Krajowy
Fundusz Poręczeń Kredytowych. Zostały one zastąpione poręczeniami i gwarancjami udzielanymi przez
Bank Gospodarstwa Krajowego (BGK) we własnym imieniu i na własny rachunek.
Dodatkowo rozszerzona została lista zobowiązań, które mogą zostać objęte poręczeniami BGK. Do
niedawna jeszcze można było uzyskać jedynie poręczenie na spłatę kredytów i pożyczek oraz zobowiązań
wynikających z tytułu obligacji. Nowelizacja umożliwia natomiast uzyskanie poręczeń na zobowiązania
dotyczące należytego wykonania umowy oraz wniesienia wadium. BGK podpisał umowy z osiemnastoma
bankami
komercyjnymi,
uruchamiając
rządowy
program
„Wspieranie
przedsiębiorczości
z
wykorzystaniem poręczeń i gwarancji Banku Gospodarstwa Krajowego”.
Poręczenie BGK jest formą zabezpieczenia spłaty kredytu w przypadku gdy przedsiębiorca nie
posiada wystarczającego własnego zabezpieczenia. Poręczeniem można objąć maksymalnie do 80% kwoty
kredytu w wysokości od 100 tys. złotych do 10 mln euro. Podstawowym zabezpieczeniem poręczenia spłaty
7
kredytu jest weksel własny in blanco z klauzulą „bez protestu". BGK może wystąpić o dodatkowe
zabezpieczenie, jeśli ryzyko wypłaty zobowiązania jest wysokie.
Realizacja PO KL w kontekście działań antykryzysowych
Zwiększenie kontraktacji w 2009 r.
W okresie gorszej sytuacji ekonomicznej kraju jak i poszczególnych regionów, skutki spowolnienia
najbardziej widoczne są w obszarze przedsiębiorczości i zatrudnienia. Gorsza sytuacja ekonomiczna
przedsiębiorstw często wymusza koncentrację na działaniach związanych z utrzymaniem się danego
podmiotu na rynku, kosztem wydatków na rozwój kwalifikacji pracowników firmy. W takiej sytuacji
szczególnie ważne jest prowadzenie działań służących zwiększaniu popytu na rozwój zasobów
ludzkich na rynku pracy. Stworzenie możliwości ułatwionego dostępu do dodatkowych środków na rozwój
zasobów ludzkich, w okresie gorszej koniunktury gospodarczej stwarza przedsiębiorstwom możliwość
inwestowania w rozwój kompetencji pracowników, mimo gorszej sytuacji ekonomicznej. Ma to duże
znaczenie w dłuższej perspektywie, ponieważ dostęp do dodatkowych zasobów pozwala zapewnić
odpowiednio wykwalifikowaną kadrę w przedsiębiorstwie zarówno w okresie stagnacji jak i w okresie
poprawiającej się sytuacji gospodarczej.
W związku z tym Instytucja Zarządzająca dąży do zwiększenia liczby realizowanych projektów
w ramach POKL, a tym samym znaczącego wzrostu poziomu kontraktacji, w szczególności w tych
obszarach, w których wsparcie bezpośrednio przyczynia się do utrzymania się na rynku pracy lub do
szybkiego powrotu do aktywności zawodowej. Kierunek działania, umożliwiający elastyczne zwiększenie
zaangażowania środków EFS w danym roku, stanowi odpowiedź na podwyższone zapotrzebowanie na
wsparcie,
dla
osób
i
instytucji
bezpośrednio
dotkniętych
negatywnymi
skutkami
spowolnienia
gospodarczego.
Z uwagi na fakt, iż działania realizowane w obszarach adaptacyjności i zatrudnienia mają szczególne
znaczenie w okresie spowolnienia gospodarczego, uzasadnione jest zapewnienie zwiększenia kontraktacji
w tych obszarach.
W ramach POKL możliwe jest również sfinansowanie wysoko specjalistycznych szkoleń dla osób
pozostających bez zatrudnienia które utraciły pracę z przyczyn dotyczących zakładu pracy. Tego typu
wsparcie może być adresowane głównie do osób posiadających wysokie lub unikatowe kwalifikacje
zawodowe, na które nie ma aktualnie zapotrzebowania na rynku pracy. Celem takiego wsparcia będzie
pomoc osobom wysoko wykwalifikowanym w efektywnym przekwalifikowaniu i znalezieniu nowego
zatrudnienia w innej branży lub sektorze odpowiedniego do poziomu kompetencji danej osoby. Poza
zapewnieniem możliwie szybkiej interwencji skierowanej do osób pracujących w sektorach zagrożonych,
możliwe jest podejmowanie szeregu działań skierowanych do osób, które pozostają bez zatrudnienia, w tym
osób, które utraciły pracę z przyczyn pogarszającej się sytuacji gospodarczej. Będą temu służyły przede
wszystkim działania wspierające Aktywną Politykę Rynku Pracy oraz samozatrudnienie w ramach
Priorytetu VI.
8
Planowane zmiany i usprawnienia w zakresie realizacji POKL w kontekście spowolnienia
gospodarczego
W przypadku realnego zagrożenia wystąpienia zwolnień w upadających przedsiębiorstwach
działania skierowane do zwalnianych pracowników są skuteczne, jeżeli zostaną podjęte możliwie
najkrótszym czasie. Szczególnie istotne jest umożliwienie udzielania pomocy (np. w formie szkoleń
przekwalifikowujących)
jeszcze
w
okresie wypowiedzenia
lub
niezwłocznie
po
zwolnieniu
pracownika, tak by skrócić do minimum okres pozostawania bez pracy. Jednocześnie należy
zaznaczyć,
że
wsparcie
udzielone
przedsiębiorstwom przechodzącym
procesy restrukturyzacyjne
i modernizacyjne nie zwalnia ich z obowiązku stosowania ogólnych reguł i przepisów dotyczących pomocy
publicznej - dotyczy to w szczególności pomocy na szkolenie pracowników, pomocy na świadczenie usług
doradczych dla małych i średnich przedsiębiorstw, a także pomocy na subsydiowanie zatrudnienia.
Przedsiębiorca ma w szczególności obowiązek wnoszenia wkładu prywatnego do projektu
w wysokości określonej w przepisach o pomocy publicznej, jak również obowiązek zwrotu pomocy
przyznanej niezgodnie z przeznaczeniem. Niemniej jednak należy podkreślić, że obowiązek wnoszenia
wkładu prywatnego przez przedsiębiorców w ramach pomocy na szkolenia, wynikający z przepisów
o pomocy publicznej, nie oznacza każdorazowo obowiązku wnoszenia wkładu w postaci gotówki.
Przedsiębiorca może wnosić wkład prywatny również w postaci wynagrodzeń pracowników oddelegowanych
do udziału w szkoleniu (ekwiwalent dotacji finansowej), co stanowi alternatywę dla wykorzystania budżetu
szkoleniowego przedsiębiorstwa. Inwestowanie w szkolenia pracowników nie musi oznaczać zatem
obowiązku ponoszenia dodatkowych obciążeń finansowych przez przedsiębiorcę z tytułu udzielonej
pomocy publicznej.
W zależności od potrzeb występujących w danym obszarze lub regionie, poszczególne Instytucje
Pośredniczące, będą mogły odpowiednio dobrać mechanizmy proponowane przez IZ PO KL w celu
udzielania wsparcia służącego łagodzeniu niepożądanych skutków spowolnienia gospodarczego.
9