wody powierzchniowe - Wojewódzki Inspektorat Ochrony

69
WODY
POWIERZCHNIOWE
1.Presje
i komunalnych wymagających oczyszczania odprowadzonych do wód lub do ziemi zmniejszyła się
z 439,4 hm3 w roku 2000 do 369,8 hm3 w roku 2009,
a od 2003 roku nie przekroczyła 370 hm3. W analizowanym okresie obserwowano wzrost udziału ścieków przemysłowych w ogólnej emisji z 53% w roku
2000 do 59% w roku 2009 oraz spadek komunalnych
odpowiednio z 47 do 41% (wykres 2).
Charakterystyczny dla województwa śląskiego był
ponad 30% udział zasolonych wód dołowych w ściekach wymagających oczyszczania, które poprzez
oczyszczanie tylko mechanicznie z zawiesiny węglowej wpływały niekorzystnie na strukturę oczyszcele produkcyjne
nawodnienia w rolnictwie i leśnictwie
eksploatacja sieci wodociągowej
700
600
500
400
300
200
100
0
2000
2001
2002
2003
2004 2005
rok
2006
2007
2008
Wykres 1. Pobór wody na potrzeby gospodarki narodowej i ludności
w latach 2000-2009 w województwie śląskim (źródło: GUS)
2009
WODY POWIERZCHNIOWE
800
hm3/rok
Do istotnych problemów gospodarki wodnej
związanych z działalnością człowieka na terenie województwa śląskiego zaliczono zagadnienia ilościowe i jakościowe. Ilościowe związane były z rozdysponowaniem wód powierzchniowych i podziemnych.
Problemy jakościowe to odprowadzanie nieoczyszczonych i niedostatecznie oczyszczonych ścieków
komunalnych i przemysłowych, niedostateczna sanitacja obszarów wiejskich i rekreacyjnych, zanieczyszczenia pochodzące ze źródeł rolniczych, ze stawów
rybnych, ze składowisk odpadów, z wód opadowych.
W latach 2000-2009 pobór wody na potrzeby gospodarki narodowej i ludności zmniejszył się z 668,8
hm3 w roku 2000 do 477,3 hm3 w roku 2009 to jest
o około 29%. Największe zmiany wystąpiły w sektorze produkcji i eksploatacji sieci wodociągowej (wykres 1). Głównym źródłem zaopatrzenia były w dalszym ciągu wody powierzchniowe, których udział
w sektorach produkcyjnym i w gospodarce komunalnej był analogiczny jak w roku poprzednim i wynosił
odpowiednio 50% i 64% (podziemnych odpowiednio
20% i 36%). Pozostała ilość wody na cele produkcyjne
(ok. 30%) pozyskiwana była z odwadniania zakładów
górniczych i obiektów budowlanych.
W 2009 roku województwo śląskie odprowadziło
do wód lub do ziemi najwięcej w kraju ścieków przemysłowych i komunalnych wymagających oczyszczania. Ich udział w emisji krajowej wynosił 17%.
W latach 2000-2009 ilość ścieków przemysłowych
70
mechaniczne
500,0
500
450,0
450
400,0
400
350,0
350
300,0
250,0
250
200
150,0
150
100,0
100
50,0
50
0,0
0
2001
2002
2003
2004 2005
rok
2006
2007
biologiczne
2008
ścieki nieoczyszczane
300
200,0
2000
chemiczne
z podw. usuw. biogenów
komunalne
hm3/rok
hm3/rok
przemysłowe
2009
2000
2001
2002
2003
2004 2005
rok
2006
2007
2008
2009
Wykres 2. Ścieki przemysłowe i komunalne wymagające oczyszczania
odprowadzane do wód lub do ziemi w latach 2000-2009 w województwie śląskim (źródło: GUS)
Wykres 3. Oczyszczanie ścieków przemysłowych i komunalnych odprowadzanych do wód lub do ziemi w latach 2000-2009 w województwie śląskim (źródło: GUS)
czania ścieków. W 2009 roku udział ścieków oczyszczanych mechanicznie wynosił 46%, chemicznie 6%,
biologicznie 9%, z podwyższonym usuwaniem biogenów 39%. W latach 2000-2009 obserwowano 15
procentowy wzrost udziału ścieków oczyszczanych
w oczyszczalniach biologicznych z podwyższonym
usuwaniem biogenów. Około 14% ścieków z terenu
województwa odprowadzanych było bez oczyszczania (wykres 3).
W 2009 roku w województwie śląskim odprowadzono do wód powierzchniowych 219,8 hm3 ścieków
przemysłowych wymagających oczyszczania, w tym
20% nieoczyszczonych. Struktura odprowadzanych
ścieków przemysłowych wg Polskiej Klasyfikacji Działalności (PKD) przedstawiała się następująco: 70%
ścieków odprowadziło górnictwo (w tym 94% górnictwo węgla kamiennego), 9% przetwórstwo przemysłowe (w tym 61% produkcja metali, 8% koksownictwo, 8% produkcja papieru i wyrobów z papieru,
6% produkcja artykułów spożywczych, 5% produkcja
chemikaliów i wyrobów chemicznych), 8% energetyka, 5% dostawa wody i 8% pozostałe sekcje.
Istotną presją na środowisko wodne województwa, szczególnie jego środkową część, jest odprowadzanie wód dołowych przez górnictwo węgla
kamiennego. W 2009 roku sektor ten odprowadził
do wód powierzchniowych 143,5 hm3 ścieków wymagających oczyszczania (o 4 hm3 więcej niż w roku
2008). W 2009 roku górnictwo węgla kamiennego
odprowadziło 118,5 hm3 wód zasolonych (o stężeniu sumy chlorków i siarczanów powyżej 1800 mg/l),
obciążonych ładunkiem około 1,5 mln Mg chlorków
i siarczanów. Ilość odprowadzanych wód zasolonych
przez górnictwo węgla kamiennego od 2006 roku
utrzymywała się na podobnym poziomie (116-118
hm3), ładunek chlorków i siarczanów w tym okresie
wahał się w granicach 1,3 do 1,5 mln Mg (wykres 4).
Ścieki przemysłowe oczyszczane były w 94
oczyszczalniach mechanicznych, 32 chemicznych,
67 biologicznych oraz 1 z podwyższonym usuwaniem
biogenów. Z ogólnej ilości 176,1 hm3 oczyszczanych
ścieków przemysłowych, 84% oczyszczanych było
mechanicznie (głównie wody dołowe z górnictwa
węgla kamiennego), 11% chemicznie i 5% biologicznie. Ze ściekami przemysłowymi wprowadzono do
wód powierzchniowych województwa: 0,4 tys. Mg
BZT5, 1,9 tys. Mg ChZT-Cr, 2,3 tys. Mg zawiesiny, 1,6
mln Mg chlorków i siarczanów oraz około 23 Mg metali ciężkich.
W 2009 roku województwo śląskie odprowadziło
do wód powierzchniowych 150 hm3 ścieków komunalnych, w tym 96% oczyszczonych. Eksploatowano 8 oczyszczalni mechanicznych, 132 biologiczne,
85 z podwyższonym usuwaniem biogenów. Około
96% ścieków odprowadzonych siecią kanalizacyjną
oczyszczono biologicznie, w tym 81% na oczyszczalniach z podwyższonym usuwaniem biogenów.
W latach 2002-2009 odsetek ludności korzystającej
z oczyszczalni ścieków w odniesieniu do ogólnej liczby ludności w województwie wzrósł z 64,5 do 70,5%,
[hm3]
[mln Mg]
140
2
120
1,5
100
80
1
60
40
0,5
20
0
0
2000
2001
2002
2003
2004 2005
[rok]
2006
2007
2008
2009
wody zasolone odprowadzone do wód powierzchniowych
ładunek sumy Cl i SO4 odprowadzonych do wód powierzchniowych
Wykres 4. Ilości wód zasolonych i ładunek chlorków (Cl) i siarczanów (SO4)
odprowadzanych do wód powierzchniowych w latach 2000-2009
(źródło: GUS)
71
a w 2009 roku wynosił w miastach 82%, a na wsiach
28%.
Z terenu województwa śląskiego w 2009 roku odprowadzono siecią kanalizacyjną 6,2 hm3 ścieków
nieczyszczonych z terenu miast, w tym 80% odprowadziły miasta: Katowice i Mysłowice.
O jakości wód powierzchniowych w województwie tak jak w latach ubiegłych decydowały wszystkie wyżej wymienione źródła, które przyczyniły się
do wzrostu: deficytu tlenowego, zawartości związków organicznych i biogennych, zasolenia oraz zanieczyszczeń przemysłowych i bakteriologicznych.
2.Stan
Obowiązek badania i oceny jakości wód powierzchniowych w ramach PMŚ wynika z art. 155a ust. 2 ustawy z dnia 18 lipca 2001 r. Prawo wodne (tekst jednolity Dz. U. z 2005 r. Nr 239, poz. 2019 z późn. zm.). Celem
wykonywanych badań jest pozyskanie informacji
o stanie wód powierzchniowych dla potrzeb planowania w gospodarowaniu wodami oraz oceny celów
środowiskowych.
W roku 2009 badania prowadzono w 216 punktach
pomiarowych zlokalizowanych na 159 jednolitych
częściach wód powierzchniowych (jcwp). Monitoringiem operacyjnym na wodach zagrożonych objęto
150 punktów, w 98 punktach badano jakość wód będących środowiskiem życia ryb w warunkach naturalnych, w 42 punktach prowadzono badania pod kątem jakości wód wykorzystywanych do zaopatrzenia
ludności w wodę przeznaczoną do spożycia. Jakość
wody w 4 punktach badano w zakresie wód wykorzystywanych do celów rekreacyjnych. W 2 punktach
prowadzono monitoring badawczy.
Badania punktów granicznych z Republiką Czeską prowadzono zgodnie z Zasadami Współpracy
dotyczącymi ochrony jakości wód wybranych granicznych cieków wodnych oraz planem pracy grupy
roboczej do spraw ochrony wód granicznych przed
zanieczyszczeniem na 2009 rok.
2.1.Ocena stanu/potencjału ekologicznego
Wstępną ocenę stanu/potencjału ekologicznego
i stanu chemicznego wód w punktach pomiarowych
wykonano w oparciu o rozporządzenie Ministra Środowiska z dnia 20 sierpnia 2008 r. w sprawie sposobu
klasyfikacji stanu jednolitych części wód powierzchniowych (Dz.U. Nr 162, poz. 1008). Ocenę zrobiono
w punktach badanych w zakresie monitoringu operacyjnego. Pojęcie stanu ekologicznego odnosi się
do jcwp naturalnych, pojęcie potencjału ekologicznego do jcwp sztucznych lub silnie zmienionych.
Zakres badań obejmował wskaźniki przedstawione
w tabeli 1. Pozostałe oceny wód tj. pod kątem bytowania ryb oraz zaopatrzenia ludności w wodę do
spożycia wykonano w oparciu o standardy zapisane
w odpowiednich rozporządzeniach wykonawczych
do ustawy Prawo wodne.
Tabela 1. Wskaźniki jakości wody badane w punktach monitoringu operacyjnego w 2009 roku
Wskaźniki jakości wody grupa/nazwa:
Elementy biologiczne
biologiczne
fitoplankton, fitobentos, makrofity, makrobezkręgowce bentosowe
charakteryzujące stan fizyczny
temperatura wody, zawiesina ogólna
charakteryzujące warunki tlenowe
tlen rozpuszczony, BZT5, ChZT-Mn, ogólny węgiel organiczny
charakteryzujących zasolenie
przewodność, substancje rozpuszczone, siarczany, chlorki, wapń, magnez, twardość
ogólna
charakteryzujących zakwaszenie
odczyn pH
charakteryzujące warunki biogenne
azot amonowy, azot Kjeldahla, azot azotanowy, azot ogólny, fosfor ogólny
substancje szczególnie szkodliwe dla środowiska wodnego
specyficzne zanieczyszczenia syntetyczne i niesyntetyczne
arsen, bar, bor, chrom ogólny, chrom (VI), cynk, miedź, fenole lotne, węglowodory
ropopochodne, glin, cyjanki wolne
oraz w wytypowanych punktach pomiarowych cyjanki związane, tal, fluorki
Chemiczne wskaźniki jakości wody badane w wytypowanych punktach pomiarowych
wskaźniki chemiczne charakteryzujące występowanie substancji szczególnie
szkodliwych dla środowiska wodnego, substancje priorytetowe
kadm, chlorfenwinfos, heksachlorobenzen (HCB), heksachlorocykloheksan (HCH),
ołów, rtęć, benzo(a)piren, benzo(b)fluoranten, benzo(k)fluoranten,
benzo(g,h,i)perylen, indeno(1,2,3-cd)piren
wskaźniki innych substancji zanieczyszczających (wg KOM 2006/0129(COD))
aldryna, dieldryna, endryna, izodryna, DDT całkowity, trichloroetylen, tetrachloroetylen
WODY POWIERZCHNIOWE
Elementy fizykochemiczne wspierające element biologiczny, w tym:
72
klasyfikacja elementów biologicznych
klasyfikacja elementów fizykochemicznych
7
3
27
38
69
31
109
I klasa
2
14
II klasa
III klasa
IV klasa
V klasa
brak danych
klasyfikacja substancji szczególnie szkodliwych
I klasa
II klasa
poniżej stanu dobrego
klasyfikacja stanu/potencjału ekologicznego
13
25
69
52
125
stan dobry i powyżej dobrego
poniżej stanu dobrego
2
dobry
umiarkowany
14
słaby
zły
brak danych
Wykres 5. Wstępna klasyfikacja elementów biologicznych, fizykochemicznych, substancji szczególnie szkodliwych oraz stanu/potencjału ekologicznego wód
w punktach pomiarowych badanych w 2009 roku
Ocena stanu/potencjału ekologicznego wód obejmowała klasyfikację elementów biologicznych, fizykochemicznych i substancji szczególnie szkodliwych
dla środowiska wodnego z grupy zanieczyszczeń
syntetycznych i niesyntetycznych w 150 punktach
pomiarowych. Ocenę wykonano dla 81 punktów
pomiarowych, dla których możliwa była klasyfikacja
wskaźnika biologicznego. Jako stan chemiczny oceniono wybrane substancje szczególnie szkodliwe
dla środowiska wodnego z grupy priorytetowych
oraz tzw. innych substancji zanieczyszczających, tam
gdzie były one badane (tabela 1). Wybrane wskaźniki chemiczne oceniono w 40 punktach monitoringu
operacyjnego oraz 10 punktach monitoringu operacyjnego celowego. Wstępną klasyfikację stanu/potencjału ekologicznego oraz jej elementów przedstawiono na wykresie 5.
W 2009 roku podstawą oceny biologicznej był fitobentos oraz makrofity i chlorofil. Klasyfikacja elementów biologicznych wykazała stan bardzo dobry
(I klasa) w 7 punktach pomiarowych, dobry (II klasa)
w 27, umiarkowany (III klasa) w 31, słaby (IV klasa) w 14
i zły (V klasa) w 2. Klasyfikacja 69 punktów nie była
możliwa z powodu braku oceny wskaźnika biologicznego (wykonawca zewnętrzny). Klasyfikacja elementów fizykochemicznych, wspierających element
biologiczny obejmowała wskaźniki charakteryzujące
stan fizyczny, warunki tlenowe i zanieczyszczenia organiczne, zasolenie, zakwaszenie oraz warunki biogenne. Wskaźniki fizykochemiczne sklasyfikowano
następująco: I klasa, stan bardzo dobry – 3 punkty
pomiarowe, II klasa, stan dobry - 38 punktów, poniżej stanu dobrego – 109 punktów. Na klasyfikację
fizykochemiczną największy wpływ miały związki
z grupy tlenowej i biogennej, a w części środkowej
województwa także z grupy zasolenia (mapa 1).
Stan dobry i powyżej dobrego substancji z grupy
zanieczyszczeń syntetycznych i niesyntetycznych
stwierdzono w 125 punktach pomiarowych. W 25 badanych punktach stężenia tych substancji przekroczyły wartości graniczne dla stanu dobrego i były to
wskaźniki: fenole lotne, glin, tal, cyjanki wolne i związane, fluorki, miedź, bor i indeks olejowy. Występowanie substancji szczególnie szkodliwych z grupy
zanieczyszczeń syntetycznych i niesyntetycznych
w stężeniach przekraczających wartości graniczne
dobrego i wyższego niż dobry stanu ekologicznego
wód powierzchniowych w punktach pomiarowych
badanych w 2009 roku przedstawiono w tabeli 2. Na
podstawie oceny ww. elementów wykonano wstępną klasyfikację stanu/potencjału ekologicznego, która wykazała stan dobry w 13 punktach, umiarkowany
73
ystra
a
c ic
ka
ńsk
i
Zg
o
ek
Rak ó
w
br
d
Kanał Maty l
Ty
ski
a
ica
I klasa
Dok
a wa
II klasa
a
Dankó
wk
ic a
Łę
ka
ka
P
a
a d ecz ka
k
Nic
nic
z
a
ulin
ynka
an
ka
nka
Ża
b
tereny miejskie
lica
lka
Pew el Wie
Pew
n ia
Leś nian ka
Jusz
cz
usz
cza
wka
a
s tr
By
Ko
py d
ł
o
ica
Ży
n
Le ś
l ic
n
a
Cz
Wi
el
ewk
a
K
Pon
iki
zbiorniki zporowe
jednolite części
wód powierzchniowych
Ł
r zyżów
ka
ot
I
Wę g
ierk
a
pi e n ica
B
Wa
Knajk a
oc
ha
ęk i
a
ic
ec
en
Br
dn ic
20
Kilometry
poniżej stanu dobrego
M
Biał a
n
łow
i
wan
Zl e
Baje r
ka
ski
ac
ow
k
Z b yt
klasyfikacja wskaźników
fizykochemicznych
p
So
© WIOŚ KATOWICE, 2010
Mapa 1. Klasyfikacja wskaźników fizykochemicznych badanych w punktach pomiarowych monitoringu operacyjnego wód powierzchniowych w 2009 roku
WODY POWIERZCHNIOWE
Po
tok
a
Koz
i Br
ód
ka
i cz
Gz
el
owski
ki
iec
K o rze n
Sztoła
nka
ń
Rów Kos
zt
l e c z na
ła w
Go
ia
M
Biała
eli
Imi
yr
dW
sp o
ływ
na
Jam Dop w S
Ró
Dzi
eln
a
li n
Bo
a
Gr
ab
r ia
Bo
a
mn
ia
jśc
10
go
Po
Zbiornik Łąka
Bo b rówk a ł a
Pu ń
c ówka
5
M
it r
ęga
Tr z
eb y zka
c
ka
Szeligowie
c
Łę
Raw
ica
Pl
oń I
B eł k
0
ka
Psarka
Ja w o
Wi
elo
nk a
k
a
Po
to k
ę śni c a
Łęg
Pa g o
Koz
ł
ówk
a
jka
ik
r
iec
Łę goń II
Krza nówka
aw
ia ł
Wil
cza
rn
ia
zow
k
Ło
do Białki
ka
ys
Jar
m
Byto
r zn
ka
Ostropka
niaw
Bie
r
Czar
k awa Śl
Dopły awka od
łówka
ch
Ko
i
n
w z la
Kn u
Cienka
su
r ów
Ł ęk
ki d
ni ca
ou
Pr
Wier
o
zbnik
Potok Ciec
howicki
pie
ia
ty n
ró w
Piła
ej
Such
ka
Zw le c za
B
ka
Kr z
iowice
Szar
le
Rd
za w
W
od
a
Ż eb
ła do
o zb. Pławn
ic a
pa
Prz yko
Rów
K2
w
nó
do
Or
a
ró d
d
oto k
iw icki
Kanał G Pl
o le
śn
C is e
a
Leśn ic Kamieniczka
Dębinica
Bielawa
P
ecki
B
ka
elin
Kuc
n o pk
Ko
Rów Kokocki
Tosz
ka
Go
rze
la n
ka
k
$
s
Zi
mn
a
a
dź
b. Jezior
Wi
er
MLynó
w
Pan kó w
wu do
Z
P ij
B ia
bsk a
Gó
r ni
c in
Ko
za
ica
o
ła O
zc
ka Kuc
o
B i es
J
em
iel
n
do wpły
a
an
ar a
ski
P otok J e ż ow
a
ic zk
Bzin
a
n
i
ol
Sm
L ublinic a
i e rcicy
ko
k
od W
za
ks
P i sk
rta
Widzówka
ka
Wa
ar
Gr ab
74
Widzówka
ka
ystra
a
c ic
B ia
ia ł
ka
Szeligowie
c
Po
tok
a
Gz
el
ńsk
i
Zg
o
on
ka
ka
Koz
i Br
ód
ek
Rak ó
w
br
a
Dankó
wk
zbiorniki zporowe
jednolite części
wód powierzchniowych
a
a
a
ulin
wka
tereny miejskie
usz
cza
lica
lka
Pew el Wie
Pew
ynka
an
ka
K
s tr
By
k
Nic
nic
z
ka
P
nka
Leś nian ka
Jusz
cz
Ża
b
Ł
r zyżów
ka
p
So
ot
ica
o
l ic
n
Le ś
Cz
ewk
a
Łę
ka
n
Ko
py d
ł
Wi
el
n ia
Wę g
ierk
a
I
Baje r
ka
pi e n ica
B
oc
ha
ęk i
Wa
Pon
iki
ec
Knajk a
M
ic a
a d ecz ka
umiarkowany
słaby
ac
Biał a
a
ni c
i
wan
Zl e
ła
a
Bo b rówk a
Pu ń
c ówka
łow
Ży
ka
i cz
Dzi
eln
ń
ia
da
Kanał Maty l
ki
iec
Gr
ab
dobry
owski
zły
en
Br
20
Kilometry
ica
ski
dn ic
5 10
stan/potencjał ekologiczny
stan/potencvjał
ekologiczny
Zbiornik Łąka
ow
k
0
Dok
a wa
Sztoła
nka
Z b yt
B eł k
Rów Kos
zt
ła w
Go
oń I
Biała
eli
Imi
Łęg
K o rze n
r ia
Bo
a
li n
Bo
M
Po l e c zna
to k
Ty
ski
a
Pl
ę śni c a
a
yr
dW
sp o
ływ
na
Jam Dop w S
Ró
mn
ia
jśc
Łę goń II
Krza nówka
go
Po
Wi
el
k
Łę
Raw
M
it r
ęga
Tr z
eb y zka
c
Pa g o
Koz
ł
ówk
a
jka
ica
k
Ło
do Białki
r
iec
m
ik
r zn
Ja w o
zow
Byto
a
ka
Ostropka
niaw
Bie
r
Czar
k awa Śl
Dopły awka od
chłówka
Ko
i
n
w z la
Kn u
Cienka
su
r ów
Ł ęk
ki d
ni ca
ou
Pr
Wier
o
zbnik
Potok Ciec
howicki
pie
ia
ty n
ka
ys
Jar
Szar
le
ka
$
B
ka
Kr z
Piła
ej
Such
ic a
pa
Prz yko
Rów
K2
w
nó
do
Or
k do zb. Pławniowice
Rd
za w
Zw le c za
ró w
ła do
Poto
W
od
a
Ż eb
ró d
Dębinica
Bielawa
iw icki
Kanał G Pl
o le
śn
C is e
a
Psarka
Rów Kokocki
ecki
Tosz
Zi
mn
a
Leśn ic Kamieniczka
Wil
cza
rn
ia
dź
B
a
ica
o
n o pk
Ko
s
ka
elin
Kuc
a
J
em
iel
n
b. Jezior
ka
Go
rze
la n
ka
k
wu do
Z
Wi
er
MLynó
w
za
Pan kó w
do wpły
aw
a
Gó
r ni
c in
Ko
ski
P otok J e ż ow
a
ic zk
Bzin
na
i
l
o
Sm
L ublinic a
ła O
zc
ka Kuc
o
B i es
bsk a
a
i e rcicy
ko
nk
od W
za
ks
ra
P i sk a
rta
P ij
Wa
r
ka
a
Gr ab
© WIOŚ KATOWICE, 2010
Mapa 2. Wstępna klasyfikacja stanu/potencjału ekologicznego wód w punktach pomiarowych badanych w 2009 roku
75
Tabela 2. Występowanie substancji szczególnie szkodliwych z grupy zanieczyszczeń syntetycznych i niesyntetycznych w stężeniach przekraczających wartości
graniczne dobrego i wyższego niż dobry stanu ekologicznego wód powierzchniowych w 2009 roku
Biała (dopływ Małej Wisły)
Brynica
Biała Przemsza
Nazwa
wskaźnika
glin
Punkty pomiarowe, w których wystąpiły przekroczenia wartości granicznej dobrego
i wyższego niż dobry stanu ekologicznego wód badanego wskaźnika
Kromparek ujście do Białej
fenole lotne
Rów Michałkowicki ujście do Brynicy, Potok Leśny ujście do Rawy
fenole lotne
Potok Kozi Bród m. Szczakowa Wieś
fluorki
Rakówka ujście do Potoku Bobrek, Potok Bobrek ujście do Białej Przemszy
Bolina ujście do Przemszy, Wąwolnica ujście do Przemszy
Potok Goławiecki (dopływ Małej Wisły)
fenole lotne
cyjanki wolne
i związane
bor
Olza
cyjanki wolne
Szotkówka ujście do Olzy
Ruda
fenole lotne
Ruda powyżej zbiornika Rybnik
Bierawka
fenole lotne
Bierawka powyżej Dębieńska
fenole lotne
Kłodnica poniżej ujścia Jamny, Czarniawka ujście do Kłodnicy
Przemsza
Kłodnica
Mała Panew
miedź
Potok Goławiecki ujście do Małej Wisły
Promna ujście do Kłodnicy, Potok Leśny ujście do Kanału Gliwickiego
tal
Graniczna Woda m. Hanusek, Stoła m. Brynek i ujście do Małej Panwi, Mała Panew m. Krupski Młyn
glin
Mała Panew m. Miotek, Kanar ujście do Stoły, Dębnica ujście do Stoły
indeks olejowy
Warta
Wąwolnica ujście do Przemszy
glin
Stoła m.Brynek
Gorzelanka m. Częstochowa
w 52, słaby w 14 i zły w 2 (mapa 2). Na ocenę stanu
ekologicznego miały wpływ wskaźniki biologiczne
oraz fizykochemiczne (wykres 5). Szczegółowy wykaz ocen w punktach pomiarowych zamieszczono
na stronie internetowej Inspektoratu: www.katowice.
pios.gov.pl. Ocena stanu/potencjału ekologicznego
w 2009 roku wykazała wody dobrej jakości w Korzenicy w zlewni Pszczynki, Pagorze (dopływ Przemszy),
Centurii w zlewni Białej Przemszy, Pilicy w Szczekocinach, Potokach z Kamienia i Przegędzy w zlewni
Rudy, Babieniczce i Potoku Dubielskim w zlewni Małej Panwi, Konopce i Stradomce w zlewni Warty, Warcie w Wąsoszu oraz w Liswarcie poniżej Łomnicy i jej
dopływie Białej Okszy. Zły stan/potencjał ekologiczny wystąpił w Rudzie poniżej zbiornika oraz w Stole
m. Brynek w zlewni Małej Panwi (mapa 2).
2.2.Ocena stanu chemicznego na podstawie
badanych wskaźników
W 2009 roku wybrane wskaźniki chemiczne badano w 40 punktach monitoringu operacyjnego oraz
w 10 punktach monitoringu operacyjnego celowego.
Zakres obejmował wskaźniki wymienione w tabeli 1.
Badane wskaźniki chemiczne nie przekroczyły wartości granicznych dla dobrego stanu chemicznego
w 17 punktach pomiarowych. W 2009 roku wartości
graniczne ustalone dla dobrego stanu chemicznego
wód powierzchniowych przekroczyły wskaźniki: rtęć,
wielopierścieniowe węglowodory aromatyczne (benzo(g,h,i)perylen, indeno(1,2,3-cd)piren), kadm, ołów
i z grupy pestycydów HCH i chlorfenwinfos. Poniżej
Fot. 1. Pilica – Łąkietka
omówiono występowanie ww. wskaźników chemicznych w wodach powierzchniowych województwa.
2.2.1. Monitoring substancji szczególnie
szkodliwych (priorytetowych) w wodach
powierzchniowych w latach 2007-2009
Ołów, kadm w zlewni Białej Przemszy
Przekroczenia wartości granicznej dobrego stanu chemicznego wód powierzchniowych ustalonej
dla kadmu na poziomie 1,5 µg Cd/l, a dla ołowiu
7,2 µg Pb/l obserwowano w Białej km 0,8 (ujście
do Białej Przemszy) oraz w Białej Przemszy km 10,4
w Maczkach (poniżej ujścia Białej) i km 0,8 w ujściu
do Przemszy. Występowanie tych metali wiązało się
WODY POWIERZCHNIOWE
Nazwa zlewni
76
Fot. 2. Biała przed ujściem do Białej Przemszy
Fot. 3. Wąwolnica w Jaworznie, przed ujściem do Przemszy
z oddziaływaniem zakładów przemysłowych zlokalizowanych w województwie małopolskim.
W latach 2007-2009 stężenia kadmu w Białej wahały się w przedziale 0,23-3,8 µg Cd/l. Wartość maksymalna wystąpiła w 2008 roku. W Białej Przemszy
w Maczkach stężenia kadmu wynosiły 0,23-2,4 µg
Cd/l, a w jej ujściu do Przemszy 0,23-1,6 µg Cd/l. Maksymalne stężenia wystąpiły w 2007 roku. W Białej
Przemszy, ujście do Przemszy w latach 2008-2009,
a w Białej Przemszy w Maczkach w 2009 roku stężenia kadmu nie przekroczyły wartości granicznej dobrego stanu chemicznego.
Analizowane stężenia ołowiu we wszystkich omawianych punktach przekraczały 7,2 µg Pb/l, tj. wartość
graniczną dobrego stanu chemicznego. W Białej ołów
występował w przedziale 2,7-123 µg Pb/l, w Białej Przemszy w Maczkach od 5 do 98 µg Pb/l, w Białej Przemszy w ujściu do Przemszy od 1 do 70 µg Pb/l. Wszystkie wartości maksymalne wystąpiły w 2009 roku.
Obserwowane stężenia chlorfenwinfosu w wodach
Wąwolnicy w latach 2007-2009 wynosiły 0,87-15,96
µg/l i przekraczały wartość graniczną dobrego stanu
chemicznego wód powierzchniowych ustaloną na
poziomie 0,3 µg/l. Najwyższa wartość, podobnie jak
w przypadku HCH wystąpiła w 2008 roku. W wodach
Przemszy w Jeleniu stężenia chlorfenwinfosu w tych
latach nie przekroczyły progu oznaczania wynoszącego 0,25 µg/l.
HCH i chlorfenwinfos w zlewni Przemszy
Występowanie tych substancji w wodach Wąwolnicy (km 0,3 ujście do Przemszy) i Przemszy km 13,0
w Jeleniu (poniżej ujścia Wąwolnicy) związane było
z oddziaływaniem Centralnego Składowiska Odpadów „Rudna Góra” Zakładów Chemicznych „Organika Azot” SA w Jaworznie.
Stężenia HCH w analizowanym okresie, w wodach
Wąwolnicy przekraczały wartość graniczną dobrego
stanu chemicznego wód powierzchniowych ustaloną
na poziomie 0,04 µg/l i wahały się w zakresie od
0,06 do 216 µg/l. W wodach Przemszy w Jeleniu
wartości stężeń HCH były dużo niższe od <0,01 do
0,279 µg/l i o złym stanie chemicznym w tym punkcie
decydowały okresowe przekroczenia wartości
granicznej dobrego stanu chemicznego. Maksymalne
wartości stężeń HCH wystąpiły w Wąwolnicy w roku
2008, a w Przemszy w Jeleniu w roku 2007.
Trichloroetylen i tetrachloroetylen w zlewni
Kłodnicy i Małej Panwi
Występowanie trichloroetylenu i tetrachloroetylenu obserwowano w punktach pomiarowych zlokalizowanych na Dramie: km 9,5 m. Zawada, km 3,1
wpływ do zbiornika Dzierżono Małe, km 0,1 wypływ
ze zbiornika Dzierżono Małe w zlewni Kłodnicy oraz
w Stole km 9,0 m. Brynek, km 0,3 ujście do Małej Panwi
i w Małej Panwi km 78,3 poniżej ujścia Stoły w Krupskim Młynie – zlewnia Małej Panwi. Badania ww. substancji w wodach powierzchniowych prowadzone
były w związku z ich występowaniem (w wysokich
stężeniach) w wodach podziemnych w tym rejonie.
Źródło pochodzenia tych związków nie jest znane.
Wartość graniczna dobrego stanu chemicznego
wód powierzchniowych ustalona dla trichloroetylenu oraz tetrachloroetylenu wynosi 10 μg/l. W latach
2007-2009 w omawianych punktach pomiarowych
nie wystąpiły przekroczenia wartości granicznych dobrego stanu chemicznego w zakresie trichloroetylenu
oraz tetrachloroetylenu. W punktach pomiarowych
Dramy stężenia trichloroetylenu w analizowanym
okresie wahały się od <0,05 do 4,3 μg/l, w punktach
pomiarowych zlokalizowanych na Stole i Małej Panwi od <0,05 do 0,45 μg/l. Stężenia tetrachloroetylenu
w punktach pomiarowych Dramy wynosiły od <0,01
do 2,4 μg/l, w punktach pomiarowych Stoły i Małej
Panwi od <0,01 do 4,4 μg/l.
77
Rtęć i wielopierścieniowe węglowodory aromatyczne (WWA)
W przypadku rtęci i wielopierścieniowych węglowodorów aromatycznych (benzo(g,h,i)perylen, indeno(1,2,3-cd)piren) nie można jednoznacznie określić
źródła ich pochodzenia w badanych wodach powierzchniowych.
Przekroczenia wartości dopuszczalnych dobrego stanu chemicznego wód wynoszące dla rtęci
0,07 μg Hg/l w 2009 roku wystąpiły w Czarnej Wisełce, Małej Wiśle poniżej zbiornika w Wiśle Czarnem
i w Nowym Bieruniu, w Sole powyżej Rycerki i w ujściu
do zbiornika Tresna, w Odrze w Chałupkach i w Krzyżanowicach oraz Olzie most Wisła-Istebna, powyżej Piotrówki i w ujściu do Odry. O ocenie stanu chemicznego
rtęci decydował przeważnie 1 wynik (z 12 w roku), który przekraczał ustaloną wartość graniczną.
Wartość graniczną dla dobrego stanu chemicznego
dla sumy benzo(g,h,i)perylenu i indeno(1,2,3-cd)piranu ustalono na poziomie 0,002 μg/l. Przekroczenia
wartości dopuszczalnych w przypadku omawianych
WWA w 2009 roku wystąpiły w Brynicy powyżej
zbiornika Kozłowa Góra, Przemszy powyżej zbiornika
Przeczyce, Krztyni, Białce Lelowskiej, Potoku Ligockim, Stole w ujściu do Małej Panwi, w Małej Panwi
w Krupskim Młynie, w Warcie powyżej zbiornika Poraj i w miejscowości Mstów, w Stradomie, w Wiercicy
m.Chmielarze, w Kocince i Liswarcie m.Kule.
Badania rtęci i wielopierścieniowych węglowodorów aromatycznych będą kontynuowane w następ-
Fot. 4. Graniczna Woda
nym cyklu pomiarowym w celu potwierdzenia ich
występowania w środowisku wodnym.
2.3.Ocena rzek badanych pod kątem wymagań
jakim powinny odpowiadać wody
śródlądowe będące środowiskiem życia ryb
w warunkach naturalnych
Monitoring wód pod kątem wymagań jakim powinny odpowiadać wody śródlądowe będące środowiskiem życia ryb w warunkach naturalnych prowadzony był w 98 punktach pomiarowych, w tym
60 w zlewni Wisły, 1 w zlewni Dunaju i 37 w zlewni
Odry. Ocenę wykonano za pomocą programu JAWO.
Oceną objęto także punkt monitoringu badawczego
zlokalizowany na Kanale Lodowym (dopływ Warty).
Warunki rozporządzenia Ministra Środowiska z dnia
4 października 2002 roku w sprawie wymagań, jakim
powinny odpowiadać wody śródlądowe będące środowiskiem życia ryb w warunkach naturalnych dla
bytowania ryb karpiowatych w 2009 roku spełniało
10 punktów w tym 6 w zlewni Małej Wisły: Biała Wisełka, Czarna Wisełka, Malinka, Jawornik, Leśnica i Brennica powyżej Brennej oraz 4 w zlewni Soły: Bystra
i Leśniaka w ujściach do Soły, a także Potok Rycerski
i Rycerka. W 30 punktach pomiarowych w zlewni Wisły (w tym 22 w zlewni Soły) i w 6 punktach w zlewni Odry warunki rozporządzenia przekraczały tylko
azotyny (mapa 3). W pozostałych punktach wskaźnikami najczęściej przekraczającymi warunki rozporządzenia, poza ww. azotynami, były: fosfor ogólny,
azot amonowy, BZT5, tlen rozpuszczony i zawiesina.
W ocenie nie uwzględniono wskaźnika całkowity
chlor pozostały, ponieważ granica oznaczalności stosowanej metody badawczej nie gwarantowała dokładności zgodnej z ww. rozporządzeniem.
WODY POWIERZCHNIOWE
Kadm w zlewni Małej Panwi
Kadm wprowadzany był do zlewni Małej Panwi
wraz z wodami Granicznej Wody, co związane było
z oddziaływaniem na środowisko Huty Cynku „Miasteczko Śląskie”. Występowanie kadmu obserwowano w punktach pomiarowych: Graniczna Woda km
0,2 (przed ujściem do Stoły), w Stole km 9 (m. Brynek)
i km 0,3 (ujście do Małej Panwi) oraz w Małej Panwi
km 78,3 (m. Krupski Młyn, poniżej ujścia Stoły).
W latach 2007-2009 obserwowane stężenia kadmu
przekraczały wartość graniczną dobrego stanu chemicznego wód powierzchniowych ustaloną na poziomie 1,5 μg Cd/l. W analizowanym okresie stężenia
kadmu w Granicznej Wodzie wahały się od 14 do 3600
μg Cd/l. W kolejnych punktach pomiarowych wartości stężeń były niższe i wynosiły: w Stole w Brynku 1,3
do 1300 μg Cd/l, w Stole, w ujściu do Małej Panwi 1,3
– 160 μg Cd/l, a w Małej Panwi km 78,3 wahały się od
0,1 do 23 μg Cd/l. Za wyjątkiem Stoły km 0,3, wszystkie wartości maksymalne wystąpiły w 2007 roku.
78
2.4.Ocena rzek badanych pod kątem wymagań,
jakim powinny odpowiadać wody
powierzchniowe wykorzystywane do
zaopatrzenia ludności w wodę przeznaczoną
do spożycia
Monitoringiem jednolitych części wód powierzchniowych wykorzystywanych do zaopatrzenia ludności w wodę przeznaczoną do spożycia objęto w 2009
roku 42 punkty pomiarowe, w tym 39 w zlewni Wisły,
1 w zlewni Dunaju i 2 w zlewni Odry. Zgodnie z oceną przeprowadzoną za pomocą programu JAWO
w oparciu o rozporządzenie Ministra Środowiska
z dnia 27 listopada 2002 roku w sprawie wymagań,
jakim powinny odpowiadać wody powierzchniowe
wykorzystywane do zaopatrzenia ludności w wodę
przeznaczoną do spożycia (Dz.U. Nr 204, poz. 1728),
w 8 punktach wody zaklasyfikowano do kategorii jakości wody A2, w 19 do kategorii A3, w 15 punktach
jakość wody nie odpowiadała kategoriom jakości
wód (mapa 4). Wskaźnikami dyskwalifikującymi jakość wody były przede wszystkim zanieczyszczenia
bakteriologiczne.
2.5.Ocena rzek badanych pod kątem wymagań,
jakim powinny odpowiadać wody
w kąpieliskach
W 2009 roku 4 punkty pomiarowe objęto monitoringiem pod kątem wymagań, jakim powinna odpowiadać woda w kąpieliskach. Punkty zlokalizowano
w jednolitych częściach wód powierzchniowych:
Przemsza od zbiornika Przeczyce do ujścia Białej
Przemszy, Jaworznik, Pogoria, Wilczarnia, na których
znajdują się kąpieliska. Badane wskaźniki jakości
wody porównano do wartości dopuszczalnych określonych w rozporządzeniu Ministra Zdrowia z dnia
16 października 2002 r. w sprawie wymagań, jakim
powinna odpowiadać woda w kąpieliskach (Dz.U. Nr
183, poz.1530). Z grupy wskaźników bakteriologicznych oceną objęto bakterie grupy coli, w tym typu
kałowego. Wskaźnikami przekraczającym warunki
ww. rozporządzenia we wszystkich punktach były
bakterie z grupy coli, za wyjątkiem punktu pomiarowego Przemsza poniżej zbiornika Przeczyce, gdzie
wystąpiły także bakterie z grupy coli typu kałowego.
2.6.Ocena jakości wód granicznych z Republiką
Czeską
W roku 2009 zgodnie z dwustronnymi ustaleniami, polskie i czeskie służby ochrony środowiska prowadziły na terenie województwa śląskiego wspólną
kontrolę jakości wód następujących rzek granicznych:
• Olzy w punktach pomiarowych: Ropice, powyżej Stonawki, powyżej Piotrówki i w przekroju ujściowym,
• Odry w Chałupkach.
Ponadto oceniono również przekrój ujściowy Szotkówki (km 0,1). Były to badania jednostronne, wykonane przez służby polskie. Badaniami w przekroju
ujściowym Szotkówki objęto 15 wskaźników jakości
wody.
W roku 2009 na wniosek strony czeskiej uruchomiono monitoring badawczy w przekroju Piotrówka w Marklowicach w km 12,0. Badaniami objęto
15 wskaźników (temperatura wody, odczyn, tlen
rozpuszczony, substancje rozpuszczone, zawiesina
ogólna, chlorki, siarczany, azot amonowy, azot azotanowy, azot azotynowy, azot ogólny, fosfor ogólny,
ChZT-Mn, ChZT-Cr, BZT5).
Ze strony polskiej badania wód granicznych wykonywało Laboratorium Wojewódzkiego Inspektoratu Ochrony Środowiska w Katowicach, Delegatura
w Bielsku-Białej.
Oceny jakości wód granicznych dokonano zgodnie z ustaloną metodyką, która przewidywała sześciostopniową klasyfikację:
I klasa – wody bardzo czyste,
II klasa – wody czyste,
III klasa – wody mało zanieczyszczone,
IV klasa – wody zanieczyszczone,
V klasa – wody silnie zanieczyszczone,
VI klasa – wody bardzo silnie zanieczyszczone.
Przy ocenie zawiesiny brane były pod uwagę przepływy zmierzone w dniach badań, które dostarczył
Instytut Meteorologii i Gospodarki Wodnej – Oddział
w Krakowie Górnośląskie Centrum HydrologicznoMeteorologiczne.
W 2009 roku w kontrolowanych przekrojach rzek
granicznych województwa oceniono od 10 do 29
wskaźników jakości wody. Ogółem oceniono 70 wartości miarodajnych badanych wskaźników. W klasach
od I do III znalazło się ok. 91% badanych wskaźników,
w klasie IV i V pozostało po 7% wskaźników, w klasie
VI 2% (tabela 3). Do klasy IV (wody zanieczyszczone)
zaklasyfikowano azot azotynowy i żelazo ogólne
w Odrze w Chałupkach. W klasie V (wody silnie zanieczyszczone) znalazły się chlorki w przekrojach: Olza
ujście i Olza powyżej Piotrówki oraz substancje rozpuszczone w przekroju Olza ujście. Do klasy VI (wody
bardzo silnie zanieczyszczone) zaliczono substancje
rozpuszczone w Olzie powyżej Piotrówki.
W roku 2009 w porównaniu do roku 2008 obserwowano poprawę jakości wód w ocenianych
przekrojach granicznych. Przybyło wskaźników zakwalifikowanych do klasy I i III, zmniejszyła się ilość
wskaźników w klasie II, IV, V i VI. Poprawa jakości badanych wskaźników wystąpiła w przekrojach zlokalizowanych na Odrze w Chałupkach oraz w Olzie ujściu
i Olzie Ropice.
79
XX
Y
Y Y
X
Y
X
X
Y
Y
X
Y
X
Y
Y X
X
ia
z a rn
Wilc
a
Y
X
na
W
od
a
Ml
Wa
Ru
d aw
pi e
ka
n ic
a
rk a
Ba
je
Rak
i
tereny miejskie
X
Y
Y
ieX
w ka
Y
X
Y
X
Y
X
Y
X
Y Łękawka
X
Y
X
YLX
X
YicaY
X
Y
Żyl X
Y
X
YPewlica
Y
X
YX
X
eś
Y
X
Y
X
ni
Leśnian kaX
Y
cX
Y
X
Y
a
Y X
Yło
X
YX
X
Y
YX
Y
X
d
y
YKX
X
Ż
Y
X
Y
X
Yrzyżó
p
abX
Y
o
Y
X
Y
X
K
Y
X
Y nicza
X
Y
X
Y wka
X
n
So
Y
X
ka
Y ła d X
X
YX
Y
oR
yc
Y
X
eY
© WIOŚ KATOWICE, 2010
ki
YrX
X
Y
X
Y
X
Y
Y X
X
ka
aw
sz
St
ry
a
nie spełnia wymogów rozporządzenia
jednolite części
wód powierzchniowych
k
Łę
Y
X
nie spełnia wymogów rozporządzenia
tylko w zakresie azotynów
zbiorniki zporowe
a
ch
Kn a
jk
Y
X
spełnia wymogi rozporządzenia
Po n
ik
s
By
t ra
Kilometry
20
ka
X
Y
Y
X
Y
X
o
ac
i
Biała
sk
d
M
ow
Bła dnica
10
a
a wa
wka
Dan kó
ńI
5
ó wk
Ko rz
e nica
Sztoła
X Kozi Bró
Y
ln ica
Wąw o
ec
Y
XX
Y
a X
Y
YicY
X
YX
YX
X
Y Iłown X
Y
X
Zb
ytk
Y
X
Bo
br ó
w
0
na
ek
br
Bo
Centuria
n ik
li
Bo
zn
Po
a
tok
Ty
sk
i
Dok
ę go
a Ł
Be łk
a
Mapa 3. Ocena rzek i zbiorników zaporowych pod kątem spełniania wymagań, jakim powinny odpowiadać wody śródlądowe będące środowiskiem życia ryb
w warunkach naturalnych w 2009 roku
WODY POWIERZCHNIOWE
zb
n ik
n ic
Krzanówka
ier
X
Y
Y
YGzela X
X
Y
X
ęś
Pl
X
Y
ia
Y
ab X
rX
Y
G
Y
X
Y
X
W
Raw
Y
X
Bia
ła
Sopotnian
ka
ni c
z
iel
Dz
Łę go ń II
ck
Łopień
ie
zu m
Ro
to k
i Po
Ostropka
Łę ka
wa
Kochłówka
Cienka
Po go ria
ka
el in
ki
Im i
ie c
ła w
Go
X
Y
Y
X
m
Mitręga
Pago r
rk a
ka
Łę knica
to
By
ó
Y
X
X
Y
Y
X
Y
X
Y
X
X
Y
a
S
mn
Ja romn a Rów
P
Cisek
pa
ko
zł
Ko
za
Bia łka
Krz
Wę
g ie
zy
Pr
ka
Sz
a rl
e jk
a
ka
Jawo rz
Kanał Gliwicki
le c
ka
Pn ió wka
XY
YwY
X
XX
Ywka
Rd
za
Zw
X
Y
YX
iX
Y
o Bia łk
tyn ia d
Piła
Y
X
m
Żeb ró w
X
Y
YX
X
Y
YX
Y
X
Dębin ica
Zi
X
Y
Y
X
ka
Y
X
Le śnic
Psarka
ol
Sm Lu bli nica
Rów
K oko
cki
Y
X
Y
X
O
rd
on
ów
zka
Y
X
a
ic
Bzin
nka
X
Y
pkaY
Ko no X
Potok Jeżowski
in a
X
Y
Y
X
a
Y
X
e la
ra
Byst
Wiercic
Go
rz
a
ka
k
el in
Ku c
Górn ianka
Pa nkó
w
Y
X
k
jaw
Pi
cza
a ra
z
Bie s
k
Pis
Prądu
Ło mnica bez
Y
X
a
sz
Ok
ła
Bia
a
k
c in
Ko
Y
X
$
a
Widzówka
rk
ba
ra
G
80
Potok Jeżowski
e la
in
ka
nka
pka
Ko no
Zi
ia
z a rn
Wilc
a
Psarka
Le śnic
$
m
O
rd
on
ów
ka
zka
W
od
a
ia
Krztyn
łki
do Bia
zb
n ik
e la
Dok
Ba
je
a
n ik
Centuria
jednolite części
wód powierzchniowych
tereny miejskie
aw
ka
Po n
ik
s
By
20
Kilometry
poza A3
sz
a
Kn a
jk
10
#
*
i
5
ic a
A3
zbiorniki zporowe
k
Łę
0
ka
wn
Ił o
A2
#
*
#
*
iew
#
*
#
*
#
*
#
*ka Łękawka
#
*
#
* #
*#
*
#
*
*
#
*
#
* Żylica#
*ewlica
Le
#
* #
*#
śn
#
*
P
#
*
Leśnian ka
*
ic#
#
*
#
*
a
#
*o
#
*
#
*#
*
#
*
dł *
Ża
py #
#
Kr zy
*
#
*
o
b
żów
#
#
* nicz
K
*
#
*
ka
an
ka
#
* Soła d
oR
yc
#
*
er
*ki
#
*#
© WIOŚ KATOWICE, 2010
Bła dnica
Bo
br ó
w
#
*
#
*
#
*
a
ch
#
*
kategorie jakości wody
o
ac
#
*i
ln ica
Wąw o
Sztoła
iB
r ód
a wa
Biała
sk
Ko
z
M
ow
Ko rz
e nica
ek
br
Bo
wka
Dan kó
Zb
ytk
I
Be łk
l
Bo
in a
Ml
ec
zn
Po
a
tok
Ty
sk
i
rk a
a
a
St
ry
ier
Raw
t ra
Sopotnian
ka
W
za
Bia
ła
ó wk
Ostropka
Łę ka
wa
Kochłówka
Cienka
Po go ria
#
*
Rak
m
rk a
to
By
Jawo rz
ka
Wę
g ie
ka
Dz
w
ń
ę go
a Ł
bi
ra
G
łó
n ic
Krzanówka
Gz
ęś
Pl
k
oto
Łopień
zu
Ro
mi
iP
e ck
z
Ko
Mitręga
Pago r
ka
el in
ki
Im i
ie c
ła w
Go
Łę go ń II
ie l
ni c
z
Cisek
a
a
S
mn
Ja romn a Rów
P
Łę knica
wk
#
*
Sz
a rl
e jk
a
ka
Wa
Ru
d aw
pi e
ka
n ic
a
Pr
zy
pa
ko
le c
ka
Pn ió wka
Rd
za
Kanał Gliwicki
Zw
Żeb ró w
Dębin ica
na
Piła
na
o li
Sm Lu bli nica
Rów
K oko
cki
ra
Byst
a
ic
Bzin
c
Ko
Bia łka
Go
rz
za
k
el in
Ku c
ka
ks
aO
a
ł
Bia
k
jaw
Pi
cza
Górn ianka
a ra
z
Bie s
k
Pis
Pa nkó
w
Prądu
Ło mnica bez
a
Widzówka
rk
ba
ra
G
Mapa 4. Ocena rzek pod kątem wymagań jakim powinny odpowiadać wody powierzchniowe wykorzystywane do zaopatrzenia ludności w wodę przeznaczoną
do spożycia w 2009 roku
81
PLRW60001411453
Olza od Ropiczanki do granicy
PLRW6000011459
Olza od granicy do Piotrówki
PLRW6000911499
Olza odcinek graniczny od
Piotrówki do ujścia
PLRW6000191139
Odra od granicy państwa w
Chałupkach do Olzy
Rzeka, km,
nazwa punktu,
kod punktu
Olza, km 39,9
Ropice
PL02S1301_1126
Olza, km 21,5
powyżej Stonawki
PL02S1301_1129
Olza, km 16,8
powyżej Piotrówki
PL02S1301_1130
Olza, km 0,5
ujście do Odry
PL02S1301_1134
Odra, km 20,0
Chałupki
PL02S1301_1123
I
II
III
IV
V
VI
poprawa
pogorszenie
11
5
6
-
_
-
-
4
-
10
4
6
-
-
-
-
-
-
10
4
4
-
-
1
1
-
-
10
3
4
1
-
2
-
4
-
29
11
7
9
2
4
1
W przekroju Szotkówka ujście do Olzy nieznacznie
poprawiła się jakość wskaźników charakterystycznych dla zanieczyszczeń przemysłowych (chlorki z IV
na III). W przypadku wskaźników organicznych i biogenów obserwowano nieznaczne zmiany (OWO z III
na II, ChZT-Mn z II na III ).
W przypadku przekroju Piotrówka Marklowice na
14 ocenianych wskaźników osiem zaklasyfikowano
do klasy I lub II, cztery do klasy III, dwa do klasy IV
(azot azotynowy, azot azotanowy). W badanym przekroju nie można jednoznacznie określić źródła pochodzenia związków azotu.
2.7.Ocena jakości wód zbiorników zaporowych
Zmiany
w stosunku
do roku 2008
Ilość wskaźników w klasach czystości
W roku 2009 badania prowadzone były na wybranych zbiornikach zaporowych w sieci monitoringu
operacyjnego oraz operacyjnego celowego pod kątem bytowania ryb i zaopatrzenia ludności w wodę
do spożycia. Monitoring zbiorników zaporowych
realizowany był zgodnie z programem PMŚ dla województwa śląskiego na lata 2007-2009. Badaniami
objęto zbiorniki: Goczałkowice, Łąka, Przeczyce, Kozłowa Góra, Tresna, Międzybrodzie, Czaniec w zlewni Wisły oraz Rybnik, Dzierżono Małe, Pławniowice
i Poraj w zlewni Odry. Próby wody pobrano w 24
wyznaczonych punktach kontrolno-pomiarowych
z głębokości 1 m pod powierzchnią wody (w punktach płytkich z warstwy środkowej), 3 razy w roku.
Prace prowadzono w okresach: wiosennym – w II i III
dekadzie kwietnia oraz I dekadzie maja, letnim – w III
dekadzie lipca oraz I i II dekadzie sierpnia, jesiennym
– w III dekadzie września oraz I października.
Ocenę potencjału wód w zbiornikach wykonano
na podstawie monitoringu operacyjnego zgodnie
z „Wytycznymi metodycznymi do przeprowadzenia
monitoringu i oceny potencjału ekologicznego zbiorników zaporowych w Polsce, wersja 2010”, IMGW
Wrocław oraz w oparciu o rozporządzenie Ministra
Środowiska z dnia 20 sierpnia 2008 roku w sprawie
sposobu klasyfikacji stanu jednolitych części wód
powierzchniowych (Dz.U. nr 162, poz. 1008 ). Wyniki przedstawiono w tabeli 4. W 2009 roku potencjał
ekologiczny wód w zbiornikach sklasyfikowano następująco:
• maksymalny lub dobry – Tresna, Międzybrodzie,
Pławniowice
• umiarkowany – Goczałkowice, Czaniec, Rybnik,
Dzierżno Małe
• słaby – Poraj, Kozłowa Góra, Przeczyce,
• zły – Łąka.
Najlepsza jakość wód wystąpiła w zbiorniku Tresna,
Międzybrodzie i Pławniowice, najgorsza w zbiorniku
Łąka. O ocenie zadecydowały wskaźniki biologiczne.
Za wyjątkiem zbiorników: Tresna, Międzybrodzie,
Czaniec i Poraj stan fizykochemiczny badanych zbiorników oceniono poniżej dobrego. Warunki graniczne
dobrego stanu wód przekroczone były głównie dla
odczynu pH.
Badane zbiorniki zaporowe oceniono również
pod kątem bytowania ryb w warunkach naturalnych
zgodnie z rozporządzeniem Ministra Środowiska
z dnia 4 października 2002 r. w sprawie wymagań, jakim powinny odpowiadać wody śródlądowe będące
środowiskiem życia ryb w warunkach naturalnych
(Dz.U. Nr 176, poz.1455). W 2009 roku wody badanych
zbiorników zaporowych nie spełniały wymagań
określonych w rozporządzeniu dla wód będących
środowiskiem życia ryb łososiowatych i karpiowa-
WODY POWIERZCHNIOWE
Kod,
nazwa jednolitej części wód
powierzchniowych
Ilość ocenianych
wskaźników
Tabela 3. Wyniki klasyfikacji wskaźników w granicznych przekrojach pomiarowych w 2009 roku
82
Fot. 5. Zbiornik Międzybrodzie od strony góry Żar
Fot. 6. Zbiornik Czaniec zapora czołowa
tych w warunkach naturalnych. Ocenę poszczególnych punktów przedstawiono w tabeli 5 i na mapie 3.
W zbiornikach najczęściej występowały przekroczenia dopuszczalnych stężeń wskaźników: azotyny, niejonowy amoniak, BZT5, odczyn pH. W pojedynczych
przypadkach warunki dopuszczalne przekraczały:
zawiesina ogólna, tlen rozpuszczony, temperatura
wody i azot amonowy. W zbiorniku Tresna o nieprzydatności wód do bytowania ryb w warunkach naturalnych zadecydował tylko jeden wskaźnik tj. azotyny. Najbardziej niekorzystne warunki dla życia ryb
wystąpiły w zbiornikach: Łąka, Dzierżno Małe i Przeczyce. W trakcie prowadzonych badań nie stwierdzo-
no w badanych zbiornikach obecności śniętych ryb.
Zbiorniki: Goczałkowice, Czaniec, Kozłowa Góra,
które wykorzystywane były do zaopatrywania ludności w wodę oceniono pod kątem przydatności
wody do celów pitnych (rozporządzenie Ministra
Środowiska z dnia 27 listopada 2002 r. w sprawie
wymagań, jakim powinny odpowiadać wody powierzchniowe wykorzystywane do zaopatrzenia
ludności w wodę przeznaczoną do picia, Dz. U. Nr
204, poz.1728). Na podstawie prowadzonych badań
zbiornik Goczałkowice zaklasyfikowano do kategorii
A2, a wody zbiornika Czaniec do kategorii A3. Wody
zbiornika Kozłowa Góra nie odpowiadały żadnej
Tabela 4. Wstępna ocena potencjału ekologicznego wód zbiorników zaporowych w 2009 roku1)
Lp.
1
Zbiornik Goczałkowice/
PLRW20000214739
2
3
Kaskada Soły/
PLRW2000021329553
4
5
6
7
8
9
10
11
Oceniany
zbiornik
Ocena elementów
biologicznych
Ocena wskaźników
fizykochemicznych
Potencjał ekologiczny
Goczałkowice
umiarkowany
II
umiarkowany
Tresna
bardzo dobry
II
dobry
dobry
II
dobry
umiarkowany
II
umiarkowany
Kozłowa Góra
słaby
poniżej stanu
dobrego
słaby
Poraj
słaby
II
słaby
Łąka
zły
poniżej stanu
dobrego
zły
słaby
II
słaby
Nazwa JCWP / Kod JCWP
Międzybrodzie
Czaniec
Zbiornik Kozłowa Góra/ PLRW20000212639
Zbiornik Pora/
PLRW60000181159
Zbiornik Łąka/
PLRW200002116559
Zbiornik Przeczyce/
PLRW20000212399
Drama w obrębie zbiornika Dzierżno Małe do ujścia/
PLRW6000011669
Toszecki Potok w obrębie zbiornika Pławniowice/
PLRW6000011689
Ruda w obrębie zbiornika Rybnik/
PLRW600001156539
Przeczyce
Dzierżno Małe
umiarkowany
Pławniowice
bardzo dobry
Rybnik
umiarkowany
poniżej stanu
dobrego
poniżej stanu
dobrego
II
umiarkowany
dobry
umiarkowany
JCWP – jednolita część wód powierzchniowych
1) na podstawie „Wytycznych metodycznych do przeprowadzenia monitoringu i oceny potencjału ekologicznego zbiorników zaporowych w Polsce,
wersja 2010”, IMGW Wrocław oraz rozporządzenia Ministra Środowiska z dnia 20 sierpnia 2008 r. w sprawie sposobu klasyfikacji stanu jednolitych
części wód powierzchniowych (Dz.U. Nr 162, poz. 1008)
83
Tabela 5. Ocena wód zbiorników zaporowych pod kątem bytowania ryb w warunkach naturalnych i wykorzystania do zaopatrzenia ludności w wodę przeznaczona do spożycia w 2009 roku
Ocena wód pod kątem
bytowania ryb
Nazwa zbiornika
Nazwa punktu pomiarowo-kontrolnego
G1 w rejonie zapory czołowej
Goczałkowice
G2 w rejonie ujścia rzeki Wisły
Czaniec
Międzybrodzie
Tresna
Kozłowa Góra
Poraj
Łąka
Przeczyce
Dzierżono Małe
Pławniowice
Rybnik
badane wskaźniki/
ilość przekroczeń
kategoria
jakości
wody
N
12/1
A2
N
12/3
-
ocena
w punkcie
G3 w rejonie ujścia Bajerki do zbiornika
N
12/3
-
C1 w rejonie ujścia rzeki Soły do zbiornika
N
12/1
-
C2 w rejonie zapory czołowej
N
12/2
A3
M1 w rejonie mostu w Czernichowie
N
12/1
-
M2 w rejonie zapory czołowej
N
12/2
-
T1 w rejonie ujścia rzeki Soły w Żywcu
N
12/1
-
T2 w rejonie Wilczego Jaru
N
12/1
-
T3 w rejonie zapory
N
12/1
-
KG1 w rejonie ujścia rzeki Brynicy
N
12/3
-
KG2 w rejonie zapory czołowej
N
12/3
poza A3
P1 w rejonie ujścia Warty
N
12/3
-
P2 w rejonie zapory czołowej
N
12/3
-
Ł1 w rejonie ujścia Pszczynki
N
12/5
-
Ł2 w rejonie zapory czołowej
N
12/4
-
PR1 w rejonie ujścia Przemszy
N
12/2
-
PR2 w rejonie zapory czołowej
N
12/5
-
DM1 w rejonie ujścia Dramy
N
12/4
-
DM2 w rejonie zapory czołowej
N
12/4
-
PŁ1 w rejonie ujścia Potoku Toszeckiego
N
12/2
-
PŁ2 w rejonie zapory czołowej
N
12/3
-
R1 w rejonie ujścia Rudy
N
12/2
-
R2 w rejonie zapory czołowej
N
12/1
-
wskaźniki
nieodpowiadające
kategoriom
CHZT-Cr, OWO
nie spełnia wymagań dla życia ryb w warunkach naturalnych
z trzech kategorii określonych ww. rozporządzeniem.
Przekroczone zostały wartości graniczne określone
dla kategorii A3 wskaźników: ChZT-Cr i OWO. Stężenia pozostałych badanych wskaźników odpowiadały
kategoriom od A1 do A3 (tabela 5).
2.8.Eutrofizacja wód powierzchniowych za lata
2007-2009
Ustawa Prawo wodne (Dz. U. z 2005 r. nr 239, poz.
2019 z późn. zm.) w art. 9 definiuje eutrofizację jako
„wzbogacanie wody biogenami, w szczególności
związkami azotu lub fosforu, powodującymi przyspieszony wzrost glonów oraz wyższych form życia
roślinnego, w wyniku którego następują niepożądane zakłócenia biologicznych stosunków w środowisku
wodnym oraz pogorszenie jakości tych wód”. Wojewódzki inspektor ochrony środowiska, na podstawie
art. 47 ust. 6 ww. ustawy Prawo wodne, dokonuje co 4
lata oceny stopnia eutrofizacji śródlądowych wód po-
wierzchniowych, morskich wód wewnętrznych i wód
przybrzeżnych. Ocenę eutrofizacji za lata 2007-2009
dla rzek i zbiorników zaporowych wykonano zgodnie z wytycznymi Głównego Inspektoratu Ochrony
Środowiska, na podstawie rozporządzenia Ministra
Środowiska z dnia 20 sierpnia 2008 roku w sprawie
sposobu klasyfikacji stanu jednolitych części wód
powierzchniowych. Wyniki oceny przedstawiono na
mapie 5.
Eutrofizacja rzek
Oceną eutrofizacji objęto 200 punktów pomiarowych badanych w latach 2007-2009. Podstawą oceny
rzek były wskaźniki biologiczne: fitobentos i chlorofil
oraz fizykochemiczne: BZT5, OWO, azot amonowy,
azot Kjeldahla, azot azotanowy, azot ogólny, fosfor
ogólny i fosforany. Do wód eutroficznych zaliczono
wody, które zgodnie z przeprowadzoną oceną przekraczały w analizowanym zakresie warunki określone
WODY POWIERZCHNIOWE
N
Ocena wód po kątem
zaopatrzenia ludności
ka
84
Szeligowie
c
a
Dankó
wk
Wę g
ierk
a
!
!
(
ka
ród
ka
P
ia ł
k
zbiorniki zporowe
jednolite części
wód powierzchniowych
tereny miejskie
usz
cza
ka
l ic
( ica
!
(!
l
lka
Pew el Wie
!!
(
Leśnian ka(
Pew
!
(
!
(
Jusz
!
(!
(
czy
a
!
(Żabni
c
a
!
(
nk
a
r zyżów
ka
p
So
Cz
ot
a de cz ka
za
nka
K
Zg
o
Baje r
ka
B
aŁ
n ia
nka
Po
tok
ńsk
i
a
Gz
el
Knajk a
I
Ży
a
zk
ln i
c
Dzie
ń
ia
Gr
ab
o
!
(
!
(!
!
((
!
(
s tr
By
Ko
py d
ł
!
(
ica
20
Kilometry
Koz i
B
Koz
ł
Łę
n
Le ś
10
!
(
Wi
!
(el
ew(
ka
Łę
ka
w
n
5
Pon
iki
!
(!
(
en
a
!
(
oc
h
ęki
!
(
ic a
!
(
!
(
!
(
!
(
!
(
0
Biał a
pie ni ca
ec
!
(
!
(
M
!
(
!
(
!
(
!
(
!
(
!
(
!
(
!
(
!
(
i
wan
Zl e
ła
TAK
TAK
!
(
!
a (
(
ic ! !
!
( łown (
Br
o
!
( P b rów ka
!
( uń c ówka
!
(
dn i c
B
!
(
!
(
NIE
!
(
NIE
!
(
!
!
( (
(
!
(!
!
(
!
(
!
(
!
(
ocena eutrofizacji
zbiorników zaporowych
ac
sk i
da
ki
iec
ow
!
(
!
(
(
!
( !
Wa
!
(
ica
!
(
(
!
(!
!
(
!
(
!
(
!
(
!
(!
(
ocena eutrofizacji rzek
w punktach pomiarowych
owski
nka
Zb y t
(
!!
(
!
(!
(
S ztoła
!
(
!
(
eli
Imi
K o rze n
Dok
a wa
!
Zbiornik
( Łąka
k
!
(
!
(
!
( !
(
B
! iała
(
K!
anał Mat yl
(
ła w
Go
!
( Ł ęgoń I
!
(
B e łk
yr
dW
sp o
ływ
na
Jam Dop w S
Ró
!
(
Rów Kos
zt
le c zn a
Po
to k (
!
Ty
ski
!
(
Bo
!!
!
(
( i na (
!
(
l
!
(!
Bo
(
!
(
ę ga
!
(
Ra w
a
a
Krz a nówka
!
(
!
(
r ia
go
P!
(o
br
ek
Rak ó
w
ówk
a
!
(
M
M
it r
!
(
Wi
el
!
(
on
ka
Ja w o
k
!
(
!
(
!
(
!
( Tr ze
P ag o (
! b y c z ka
ik
rzn
!
(
jka
mn
ci a
ica j ś
!
(
e
!
(
!
( !
(
B iałk i
r
iec
Pl
ę śni c a
ia d o
t yn
Krz
!
(
!
(
ka
zow
Łę goń II
!
(
!
(
!
(
!
(
ró w
ys
Jar
!
!
(
B
!
(
O
(
!
(!
(!
!
( !
(
ka
!
(
!
(!
(
Szar
le
!
(
!
(
Wi
a
Psarka
!
(!
(
k do zb. Pławniowice
Poto
!
(
!
(
pie
ów
Piła
j
Suche
k
Ło
Zw le c z a
Ż eb
!
(Dę
binica
!
(!
!
(
( (
! Bielawa
!
(
!
(!
(!
(
!
(
Widzówka
Bi a
Wil
cza
rn
ia
!
(
(
c
!
(!
iwi ki
(
(
! !
(
Rd
Kanał G Pl
a
!
(
za w
ole
m
śn ic
k
Byto
a
a
!
(
pa
k
o
z
y
r
!
P
!
((
ka
Ostropka
Bie
niaw
!
( Czar chłówka
k awa Ś l
Dopły ra wka od
Ko
in
!
(
w z la
K nu!
ka
(ró
Cien
su
(
wki
Łę k
!
(!
do u
nica
(!
(
!
(
( P ro !
Wier
!
(!
!
(
zbnik
Potok Ciec
!
(
howicki !
(
Rów
K2
W
od
a
!
(
!
( rdon
Leś n ic Kamieniczka
L ublinica!
(
ła d o
C is e
!
(
a
a !
(
nop k
a
r ód
ecki
Tosz
ka
elin
Kuc
Ko
Zi
mn
a
!
(
r c ic
!
(
!
(
!
(
!
(
Rów Kokocki
ź
!
(!
(
a
ink
a
od
a
a
rn i
Gó
ystra
ka Kuc
o
MLynó
w
Ko c
a
o
Sm
J
em
iel
ni
ca
!
(
za
Pa nkó w
k
ski
P otok J e żow
c zk
$
ka
B
!
(
i
Bzin
a
lin
(
aO
ł!
zc
B i es
!
(
s łó w
ymy
zW
ływ
Dop
!
(!
(
!
(
k
an
ra
!
(
!
(
bsk a
!
(
za
ks
P i sk a
ar
P ij a
wk
G r ab
!
(
k
Nic
!
(
!
(
a
ulin
© WIOŚ KATOWICE, 2010
Mapa 5. Ocena eutrofizacji rzek i zbiorników zaporowych w punktach pomiarowych badanych w latach 2007-2009
85
Eutrofizacja zbiorników zaporowych
Ocenę eutrofizacji wykonano dla 11 zbiorników zaporowych. Podstawą oceny zbiorników zaporowych
były wskaźniki biologiczne: fitoplankton oraz fizykochemiczne: BZT5, azot azotanowy, azot ogólny i fosfor ogólny. Do wód eutroficznych zaliczono wody
zbiorników zaporowych, które zgodnie z przeprowadzoną oceną przekraczały w analizowanym zakresie
warunki określone dla dobrego lub powyżej dobrego potencjału ekologicznego. Wody zaliczone do eutroficznych wystąpiły w 7 zbiornikach: Goczałkowice,
Poraj, Kozłowa Góra, Dzierżono Małe, Przeczyce,
Rybnik i Łąka. O ocenie zadecydował głównie fitoplankton (w każdym przypadku) oraz BZT5 i azot
azotanowy. Wykonano także analizę występowania
eutrofizacji w poszczególnych typach zbiorników
zaporowych. Zbiorniki zaporowe podzielono na 3
typy: reolimniczne, przejściowe i limniczne, które
występują na terenie województwa śląskiego. Wody
eutroficzne wystąpiły w 6 na 8 badanych zbiornikach
typu limnicznego oraz w 1 na 2 badane zbiorniku
typu przejściowego. Jedynym badanym zbiornikiem
typu reolimnicznego był zbiornik Czaniec, w którym
nie wystąpiły wody eutroficzne.
2.9.Analiza stężeń wskaźników pomiaru ciągłego
Odry, w przekroju pomiarowym ChałupkiBohumin, realizowanego przy pomocy
Automatycznej Stacji Badania Jakości Wody
Odry, w latach 2000-2009 wraz z określeniem
trendów zmian
Józef Huć, Barbara Malkowska, Ośrodek Badań i Kontroli Środowiska
w Katowicach Sp. z o.o.
W końcu lat siedemdziesiątych rozpoczęto ciągły
monitoring jakości wody w rejonie przygranicznym
na Odrze. Wykonywane w ten sposób badania i obserwacje stanowiły uzupełnienie analiz wody w tej
rzece, realizowanych w ramach monitoringu wód
powierzchniowych (po stronie polskiej) oraz Povodi Odry (po stronie czeskiej). Pozwalały one z jednej
strony na określenie dobowych zmian wartości wybranych wskaźników jakości wody, z drugiej zaś na
obserwację stanu wód w tym cieku oraz powiadamianie odpowiednich służb o zaistniałych przypadkach
„nadzwyczajnych zagrożeń środowiska”, takich jak:
film olejowy, śnięcie ryb, deficyt tlenowy, nadmierne
zasolenie wód. Ciągły pomiar jakości wód w rejonie
przygranicznym realizowany był do końca 2009 roku,
w przekroju pomiarowo-kontrolnym: Odra Chałupki-Bohumin. Wyniki uzyskiwane w Chałupkach charakteryzowały jakość wody w zakresie: temperatury,
odczynu, tlenu rozpuszczonego, potencjału oksydacyjno-redukcyjnego, przewodności elektrolitycznej
właściwej w przekroju granicznym.
Stacja początkowo stanowiła własność Urzędu
Wojewódzkiego w Katowicach. Eksploatowana była
przez Instytut Ochrony Środowiska O/Wrocław. Od
1993 roku przekazana została w użytkowanie Ośrodkowi Badań i Kontroli Środowiska w Katowicach. Do
1997 roku stacja wyposażona była w monitor „Aquamer” typu AQ 52, 53 i 55, jednak na skutek lipcowej
powodzi sprzęt pomiarowy stacji uległ zniszczeniu,
odcięte zostało także zasilanie w energię elektrolityczną i inne media. Rekonstrukcji stacji dokonano
w 1998 roku, zmieniając również jej wyposażenie.
W latach 1998-2006 monitoring jakości wód realizowany był na stacji przy pomocy urządzenia firmy
„Hydrolab”, zainstalowanego bezpośrednio w toni
rzecznej, natomiast w roku 2007 przeprowadzona
została modernizacja systemu pomiarowego, w konsekwencji czego do końca 2009 roku, automatyczne
pomiary realizowane były przy pomocy systemu pomiarowego niemieckiej firmy Umwelt - und Ingenier-
WODY POWIERZCHNIOWE
dla dobrego stanu ekologicznego. Wody eutroficzne
wystąpiły w 141 (tj. 71%) badanych punktach pomiarowo-kontrolnych. Oceniono także 146 jednolitych części wód powierzchniowych zamykających
się na terenie województwa, z których 116 było eutroficznych (78%). Wartości graniczne określone dla
dobrego stanu wód najczęściej przekraczały wskaźniki: fosforany, azot Kjeldahla, fosfor ogólny, BZT5
oraz fitobentos. Wody zaliczone do eutroficznych
w dorzeczu Wisły wystąpiły w zlewni Iłownicy, Białej,
Pszczynki (za wyjątkiem Korzenicy), Gostyni, Brynicy
poniżej zbiornika Kozłowa Góra, Przemszy (za wyjątkiem punktów poniżej zbiornika i powyżej ujęcia
w Będzinie), z Białą Przemszą (za wyjątkiem Centurii),
Pilicy (za wyjątkiem Białki). W dorzeczu Odry wody
eutroficzne wystąpiły w Odrze oraz w zlewni Olzy,
Psiny, Rudy (za wyjątkiem Potoku z Kamienia), Bierawki, Kłodnicy, Małej Panwi (za wyjątkiem odcinka
od Ligockiego Potoku do Stoły, Dubielskiego Potoku i Leśnicy), Warty (za wyjątkiem Kucelinki i Kanału
Lodowego). Do eutroficznych zaliczono także wody
Czadeczki w dorzeczu Dunaju. Wody eutroficzne nie
wystąpiły w zlewni Soły (za wyjątkiem jej odcinka do
Rycerki) i Małej Wisły powyżej ujścia Bładnicy.
Rzeki województwa charakteryzuje duże zróżnicowanie typów abiotycznych. Na 27 typów abiotycznych wód, które wydzielono na terenie kraju, w województwie śląskim oceniono 17. Analiza występowania
eutrofizacji w poszczególnych typach abiotycznych
wykazała, że procesy eutroficzne w niewielkim stopniu (około 40% ocenianych ppk lub jcwp) występowały w potokach górskich o typach nr 12 i 14 (tj. potokach fliszowych i małych rzekach fliszowych).
86
technik GmbH Drezna – sondy MSM-9. Wykonywane
pomiary pozwalały na bieżącą ocenę zmian podstawowych wskaźników jakości wody oraz umożliwiały
podejmowanie działań w przypadku występowania
„nadzwyczajnych zagrożeń środowiska”.
Sprawozdania z monitoringu automatycznego
przekazywane były jako sprawozdania miesięczne
i roczne do Wojewódzkiego Inspektoratu Ochrony
Środowiska w Katowicach i stanowiły uzupełnienie
monitoringu wód powierzchniowych realizowanego
w województwie śląskim.
Zakres badań realizowanych na Stacji Automatycznej
Zainstalowane na stacji urządzenia pomiarowe pozwalały na ciągły pomiar następujących wskaźników:
temperatury wody, odczynu wody, tlenu rozpuszczonego, potencjału oksydacyjno-redukcyjnego, przewodności elektrolitycznej właściwej oraz mętności
oznaczanej w latach 2001-2003. Na stacji w Chałupkach codziennie dokonywano również odczytu poziomu wody w rzece.
Fot. 7. Stacja w Chałupkach
ringu wykonana została w oparciu o średnie dobowe
i średnioroczne wartości zanieczyszczeń i poziomu
zwierciadła wody w rzece. W tabelach 6-9 zestawiono natomiast średnie roczne, minimalne i maksymalne wartości analizowanych wskaźników.
Omówienie wyników badań zrealizowanych
w latach 2001-2009
Ze względu na małą reprezentatywność danych
z pomiarów realizowanych w roku 2000 (częste awarie sondy pomiarowej) analizę stężeń wskaźników
pomiaru ciągłego dla stacji w Chałupkach przeprowadzono dla lat 2001-2009. Porównano wskaźniki,
które były objęte badaniami w całym okresie tzn.
temperatura wody, odczyn, tlen rozpuszczony, przewodność elektrolityczna właściwa.
Prezentacja graficzna (wykresy) wyników monito-
Przewodnictwo właściwe
Pomiar przewodnictwa właściwego wody charakteryzuje ogólną zawartość elektrolitów w wodzie
(kwasów, zasad i soli ulegających dysocjacji). Zmiany
przewodności elektrolitycznej właściwej, obserwowane w latach 2001-2009 w wodach Odry w punkcie
granicznym, przedstawione zostały na wykresach 6,
7. Na wykresie 6 przedstawiono zależność średniej
rocznej wartości przewodności elektrolitycznej właściwej w stosunku do wahań poziomu zwierciadła
linia trendu zmian
przewodności właściwej
na przestrzeni lat 2001-2009
0,900
0,800
250
200
0,700
150
0,500
0,400
100
0,300
0,200
50
0,100
0,000
0
2001
2002
2003
2004
2005
2006
2007
2008
2009
stan wód rzeki Odry cm
przewodność mS/cm
0,600
Okres obserwacji
stan wód rzeki cm
Przewodność właściwa mS/cm
Wielom. (Przewodność właściwa mS/cm)
Wielom. (stan wód rzeki cm)
Wykres 6. Zmiany średniej rocznej przewodności wód w stosunku do wahań ich poziomu zwierciadła w przekroju pomiarowo-kontrolnym Odra w Chałupkach
w latach 2001-2009
87
Przewodność µS/cm
2000
1800
1600
1400
1200
1000
800
600
400
0
2001-02-14
2001-04-11
2001-06-09
2001-08-11
2001-11-18
2002-01-28
2002-03-26
2002-06-03
2002-07-27
2002-09-20
2002-11-12
2003-01-03
2003-03-01
2003-04-21
2003-06-11
2003-08-02
2003-09-27
2003-11-21
2004-01-19
2004-03-26
2004-06-15
2004-08-06
2004-09-29
2004-11-25
2005-01-19
2005-06-22
2005-08-16
2005-09-28
2005-11-18
2006-01-09
2006-03-01
2006-05-09
2006-07-03
2006-08-31
2006-11-14
2007-01-30
2007-04-10
2007-06-06
2007-07-31
2007-09-25
2007-11-15
2008-01-08
13-03-2008
19-05-2008
11-07-2008
01-09-2008
05-11-2008
26-12-2008
2009-02-15
2009-04-07
2009-05-28
2009-07-20
2009-09-09
2009-10-31
2009-12-23
200
Średnia dobowa przewodność [µmS/cm]
Maksymalna dobowa przewodność [µmS/cm]
Przewodność wody II klasy jakości (dobra)
Minimalna dobowa przewodność [µmS/cm]
Przewodność wody I klasy jakości (bardzo dobra)
Liniowy (średnia dobowa przewodność [µmS/cm])
Wykres 7. Dobowe wartości przewodności elektrolitycznej właściwej w µS/cm w latach 2001-2009. Przekrój pomiarowo-kontrolny: Odra w Chałupkach
wg zał. 1 do rozporządzenia Ministra Środowiska z dnia 20 sierpnia
2008 roku, w sprawie sposobu klasyfikacji stanu jednolitych części wód
powierzchniowych (Dz.U. z 2008 r. Nr 162, poz. 1008).
wartości przewodnictwa wód Odry w przekroju pomiarowo-kontrolnym Chałupki-Bohumin, były konsekwencją zrzutu wód słonych do rzeki (wód z odwadniania kopalń znajdujących się po stronie czeskiej).
Od 2005 roku dobowe wskazanie przewodności elektrolitycznej właściwej nie przekroczyło 1500 µS/cm tj.
wartości granicznej dobrego stanu wód (wykres 7).
W latach 2008-2009 średnioroczna wartość przewodności elektrolitycznej właściwej Odry, w punkcie granicznym nie przekraczała 600 µS/cm.
Stacja dostarczała również informacji o stanach
wód Odry w punkcie granicznym. W czasie funkcjonowania stacji okresy podwyższonego stanu wód
Tabela 6. Wyniki pomiarów przewodności elektrolitycznej właściwej wód
Odry w punkcie granicznym
Przewodność elektrolityczna właściwa [μS/cm]
Okres pomiarowy
Średnia
Min w roku
Max w roku
2001
501
240
1612
2002
541
222
1655
2003
681
295
1539
2004
787
257
1901
2005
704
249
1359
2006
726
278
1212
2007
680
309
1355
2008
593
270
999
2009
559
180
1192
WODY POWIERZCHNIOWE
wody w Odrze. Na wykresie 7 przedstawiono średnie
dobowe, minimalne dobowe oraz maksymalne dobowe wartości przewodności.
W tabeli 6 przedstawiono wyniki badań średniorocznych wartości przewodności elektrolitycznej
właściwej, uzyskiwane w punkcie granicznym, w latach 2001-2009.
Podczas dziewięcioletnich obserwacji poziom
średniorocznych wartości przewodności elektrolitycznej właściwej wahał się w punkcie granicznym,
w wodach Odry, w zakresie 501-787 μS/cm tj. nie przekraczającym jakości wód I klasy. Maksymalne wartości tego parametru obserwowane były w 2004 roku.
Na fakt ten niewątpliwy wpływ miały zrzuty wód
słonych do Odry, po stronie czeskiej oraz niekorzystne warunki hydrologiczne wówczas panujące (niskie
stany wód). Na podstawie analizy wyników określono, iż jakość wód Odry na przestrzeni lat 2006-2009,
w zakresie przewodności, uległa wyraźnej poprawie.
Pomiar ciągły pozwalał na dokładne ustalenie dnia
a nawet godziny, w której nastąpił przyrost analizowanego wskaźnika.
W latach 2001-2004 notowane były wysokie dobowe wskazania tego wskaźnika, przekraczające nawet
1500 μS/cm. Okresowo występujące podwyższone
Średniodobowa temperatura wody [°C]
20 09 -1 2-03
20 09 -0 9-25
20 09 -0 7-18
20 09 -0 5-08
20 09-0 2-03
26 -1 1-20 08
10-0 9-20 08
02-0 7-20 08
2 00 7-11 -3 0
11-04 -200 8
2 00 7-09 -2 2
2 00 7-07 -0 9
2 007 -04-1 9
2 006 -06-0 4
2 006 -02-01
20 05-1 1-24
20 05-0 9-15
20 05-07 -07
-5
200 5-04 -22
0,000
200 5-01 -3 0
0
200 4-11 -1 1
20,000
2 00 4-08 -2 8
5
2 00 4-06 -1 9
40,000
2 00 3-09-2 3
10
2 003 -07-0 7
60,000
2 003 -04-2 8
15
2 003 -0 2-10
80,000
20 02 -1 1-23
20
20 02 -0 9-14
100,000
20 02 -0 7-15
25
20 01-1 2-05
120,000
20 01-0 7-16
30
20 01-05 -02
140,000
2 00 1-02 -1 4
Średniodobowy stopień nasycenia tlenem [%]
88
Okres obserwacji
Średnia dobowa temperatura wody [°C]
Średniodobowy stopień nasycenia tlenem %
Wykres 8. Zależność stopnia nasycenia tlenem od temperatury wody w rzece w przekroju pomiarowo-kontrolnym Odra w Chałupkach w latach 2001-2009
(>300 cm), odnotowane zostały: w lipcu 2001 roku,
w marcu w 2004 roku, w marcu i sierpniu 2005 roku,
na przełomie marca i kwietnia 2006 roku, we wrześniu 2007 roku, w maju 2008 oraz w marcu i kwietniu
2009 roku.
Stopień nasycenia tlenem
Tlen rozpuszczony jest to jeden z ważniejszych
wskaźników jakości wód naturalnych. Ma on podstawowe znaczenie dla wszelkich procesów chemicznych i biochemicznych zachodzących w wodach
w tym również procesu ich samooczyszczenia się. Zawartość tlenu rozpuszczonego podaje się w mg O2/l
lub w procentach nasycenia wody tlenem. W określonych warunkach temperatury pod ciśnieniem atmosferycznym może rozpuścić się w wodzie określona
ilość miligramów tlenu w litrze. Ilość ta daje nasycenie
pełne, czyli 100%. W wodach powierzchniowych czystych procent nasycenia wody tlenem wynosi 100%.
Duży deficyt tlenowy jest szkodliwy dla środowiska
wodnego. Przy zawartości tlenu poniżej 30% nasycenia lub poniżej 2-3 mg O2/l następuje śnięcie ryb
i zaburzenia rozwoju wielu innych organizmów wodnych. Na podstawie prowadzonych badań określono,
iż stopień nasycenia tlenem wyraźnie malał w miesiącach letnich. Wzrost temperatury wody w rzece, a co
za tym idzie nasilające się procesy rozkładu zanieczyszczeń skutkowały zwykle spadkiem zawartości
tlenu w wodach Odry (wykres 8).
W tabeli 7 przedstawiono wyniki badań stopnia
nasycenia tlenem, uzyskiwane w punkcie granicznym, w latach 2001-2009, natomiast w tabeli 8 temperatury wody w rzece.
Podczas prowadzenia badań w latach 2001-2009
zanotowano średnioroczne wartości tlenu rozpuszczonego na poziomie około 60% (co odpowiadało 56 mg O2/l). Najniższa średnioroczna wartość wskaźnika stwierdzona została w 2003 roku i wynosiła 44,9%
Tabela 7. Wyniki pomiarów stopnia nasycenia tlenem wód Odry w punkcie
granicznym
Tabela 8. Wyniki pomiarów temperatury wód Odry w punkcie granicznym
Temperatura [°C]
Stopień nasycenia tlenem [%]
okres
pomiarowy
2001
Średnia
Min w roku
Max w roku
63,0
18,7
138
Okres
pomiarowy
2001
2002
Średnia
Min w roku
Max w roku
10,7
-1,2
21,4
10,8
0,18
24,1
2002
53,8
12,3
86,7
2003
44,9
14,4
96,5
2003
11,3
2,7
23,9
2004
11,6
1,3
23,2
2004
57,5
18,7
96,2
2005
69,4
18,8
94,4
2005
10,5
0,8
25,4
11,2
1,6
24,8
12,3
0,6
26,6
2006
65,9
27,6
93,4
2006
2007
66,2
18,7
162
2007
2008
61,4
18,8
154
2008
11,4
1,0
27,7
2009
60,2
14,5
146
2009
11,8
1,2
21,8
180
89
160
s topien nas yc e nia tlenem %
140
120
100
80
60
40
0
2001-02- 14
2001-04-07
2001-05-29
2001-07-19
2001-11-16
2002-01-24
2002-06-27
2002-08-17
2002-10-05
2002-11-23
2003-01-16
2003-03-12
2003-04-28
2003-06-14
2003-08-05
2003-09-26
2004-05-31
2004-07-18
2004-09-03
2004-10-25
2004-12-20
2005-02-21
2005-04-09
2005-05-26
2005-07-19
2005-09-05
2005-10-22
2005-12-09
2006-01-25
2006-03-13
2006-06-22
2007-04-13
2007-06-05
2007-07-31
2007-09-21
2007-11-07
2008-01-02
13-04-2008
12-06-20 08
30-07-2008
15-09- 2008
09-11-2008
26-12- 2008
2009-03-07
2009-04-24
2009-06-10
2009-07-29
2009-09-14
2009-10-31
2009-12-17
20
Średni dobowy stopień nasycenia tlenem %
Minimalny dobowy stopień nasycenia tlenem %
Maksymalny dobowy stopień nasycenia tlenem %
Średni stopień nasycenia wód Odry tlenem [%] obserwowany w latach 2001-2009
Minimalny stopień nasycenia wód Odry tlenem obserwowany
w latach 2001-2009
Linia trendu średniodobowych wartości tlenu rozpuszczonego
w rzece w latach 2001-2009
Wykres 9. Średni dobowy stopień nasycenia tlenem [%] w latach 2001-2009. Przekrój pomiarowo-kontrolny: Odra w Chałupkach
Odczyn
Wskazania roczne odczynu na stacji Chałupkach
w latach 2001-2009 mieściły się w granicach od 5,6
do 9,7. W tabeli 9 przedstawiono wyniki badań odczynu, uzyskiwane w punkcie granicznym, w latach
2001-2009.
Na wykresie 10 przedstawiono dobowe zmiany
odczynu w przekroju pomiarowo-kontrolnym Odra
w Chałupkach.
Analizowane wartości minimalne i maksymalne
odczynu na stacji Chałupkach w latach 2001-2006
utrzymywały się w przedziale od 6 do 9 tj. wartości
granicznych ustalonych dla dobrego stanu wód. W latach 2007-2009 obserwowano zmiany odczynu wód
w przedziale od 5,6 do 9,7, okresowo przekraczające
ww. wartości graniczne dla dobrego stanu wód.
Podsumowanie
Pomiary ciągłe realizowane prze pomocy Automatycznej Stacji Badania Jakości Wody Odry pozwoliły
na sformułowanie następujących wniosków:
1. W latach 2001-2009 średnia przewodność
elektrolityczna właściwa Odry w przekroju
kontrolnym Chałupki-Bohumin, wahała się w zakresie
0,501-0,786 mS/cm, tak wiec nie przekraczała wartości
dopuszczalnej dla wód I klasy czystości. Maksymalne
wartości przewodności (1,9 mS/cm) notowane
były w 2004 roku. Na przestrzeni lat 2008-2009
średnioroczna wartość przewodności ustabilizowała
Tabela 9. Wyniki pomiarów odczynu wód Odry w punkcie granicznym
Odczyn pH
Okres pomiarowy
Min w roku
Max w roku
2001
6,0
7,9
2002
6,2
8,7
2003
6,0
8,5
2004
6,0
8,5
2005
6,4
9,0
2006
6,6
8,8
2007
6,4
9,5
2008
6,0
9,2
2009
5,6
9,7
WODY POWIERZCHNIOWE
(ok. 4-5 mg O2/l). W 2005 roku średnioroczny stopień
nasycenia tlenem wód Odry osiągnął wartość najwyższą w okresie 9-cio letnich obserwacji i wynosił
69,4% (ok. 7-8 mg O2/l).
Dobowe zmiany zawartości tlenu w rzece przedstawione zostały na wykresie 9. Analiza średnich dobowych wartości wskazuje, iż najniższe zawartości
tlenu rozpuszczonego w Odrze w punkcie granicznym przypadają na lata 2002-2004. W tym okresie
notowano również podwyższony poziom przewodności elektrolitycznej właściwej w rzece. Pomiary ciągłe realizowane prze pomocy Automatycznej Stacji
Badania Jakości Wody Odry potwierdziły, iż na rozpuszczalność tlenu w rzece niekorzystnie wpływają
podwyższone ładunki soli.
90
11
10
Odczyn pH
9
8
7
6
Minimalny dobowy odczyn
Maksymalny dobowy odczyn
Odczyn wody I klasy jakości (bardzo dobra)
Odczyn wody II klasy jakości (dobra)
2009-12-31
2009-09-30
2009-06-30
2009-03-31
2008-12-31
2008-09-30
2008-06-30
2008-03-31
2007-12-31
2007-09-30
2007-06-30
2007-03-31
2006-12-31
2006-09-30
2006-06-30
2006-03-31
2005-12-31
2005-09-30
2005-06-30
2005-03-31
2004-12-31
2004-09-30
2004-06-30
2004-03-31
2003-12-31
2003-09-30
2003-06-30
2003-03-31
2002-12-31
2002-09-30
2002-06-30
2002-03-31
2001-12-31
2001-09-30
2001-06-30
2001-03-31
2000-12-31
5
Odczyn wody I klasy jakości (bardzo dobra)
Wykres 10. Wahania odczynu w latach 2001-2009. Przekrój pomiarowo-kontrolny: Odra w Chałupkach
się na poziomie 0,6 mS/cm.
2. Zapis pomiarów (tlenu rozpuszczonego) uzyskiwanych przy pomocy Stacji pozwolił, na określenie
jakości rzeki pod względem zawartości w niej zanieczyszczeń organicznych,
• w latach 2001-2009 średnioroczny poziom tlenu
rozpuszczonego w Odrze na granicy, kształtował
się na poziomie 60% (ok.6-7 mgO2/l),
• pomiary potwierdziły, iż na rozpuszczalność tlenu w rzece niekorzystnie wpływają podwyższo-
ne ładunki soli, oraz wzrost temperatury wód.
3. Odczyn Odry w punkcie granicznym wahał się
w szerokim zakresie pH 5,6-9,7. W latach 2001-2006
uzyskiwane pomiary pH mieściły się w granicach
norm obowiązujących dla wód I i II klasy czystości.
Analiza wartości odczynu wód Odry w punkcie granicznym, w okresie dziewięcioletnich obserwacji,
wykazała wzrost tego wskaźnika w latach 2007-2009.
W tym też okresie odnotowano największe wahania
wskazań odczynu wód.
3.Reakcja
Uporządkowanie gospodarki wodno-ściekowej
jest jednym z najważniejszych działań w zakresie
ochrony środowiska, prowadzącym do poprawy jakości wód powierzchniowych w województwie śląskim. W świetle zapisów Traktatu Akcesyjnego do
Unii Europejskiej, Polska zobowiązała się do realizacji
wymagań nałożonych dyrektywą Rady 91/271/EWG
dot. oczyszczania ścieków komunalnych. Obowiązki
i podstawowe cele zostały ujęte w Krajowym Programie Oczyszczania Ścieków Komunalnych (KPOŚK)
opracowanym w 2003 roku. Program ten zawiera wykaz aglomeracji wraz z wykazem niezbędnych przedsięwzięć z zakresu oczyszczania ścieków, które należy zrealizować w aglomeracjach do końca 2015 roku.
Założenia programu to budowa, rozbudowa i moder-
Fot. 8. Oczyszczalnia ścieków w Raciborzu
91
nizacja oczyszczalni ścieków komunalnych oraz budowa systemów kanalizacji w aglomeracjach.
W ramach realizowanego KPOŚK w 2009 roku
w województwie śląskim zakończono kolejne inwestycje. Były to między innymi nowe gminne oczyszczalnie ścieków: w Kuźni Raciborskiej i Kłobucku oraz
rozbudowa i modernizacja istniejących oczyszczalni
ścieków: „Ruptawa” w Jastrzębiu Zdroju, „Orzegów”
w Rudzie Śląskiej oraz w Raciborzu. Ponadto zostały
wybudowane nowe ciągi kanalizacji sanitarnej w Katowicach, Mysłowicach, Jastrzębiu Zdroju, Częstochowie, Rybniku, Rudzie Śląskiej, Miedźnej, Kamienicy Polskiej, Brennej, Pawłowicach.
Modernizacja oczyszczalni ścieków na przykładzie
Oczyszczalni Ścieków w Raciborzu.
Przedsięwzięcie obejmowało część ściekową,
osadową oraz przeróbkę biogazu. Powstały nowe
obiekty: budynek skratek, separatorów piasku, mechanicznego zagęszczania i zamknięta komora fer-
mentacyjna. Doposażono istniejące, dotychczas nieużywane obiekty: trzecią komorę piaskownika, drugi
osadnik wstępny, trzecią komorę osadu czynnego,
trzeci osadnik wtórny, drugi zagęszczacz grawitacyjny wstępny i wtórny. Uruchomiono nowe urządzenia:
separator piasku, dwa zagęszczacze mechaniczne,
prasę do odwadniania osadu wraz z układem higienizacji, agregat kogeneracyjny. Wymieniono urządzenia na eksploatowanych do tej pory obiektach:
w pompowni (kraty, pompy), w komorach piaskownika (pompy), w osadniku wstępnym (zgarniacze),
w dwóch komorach osadu czynnego (ruszty napowietrzające, mieszadła, układ cyrkulacji wewnętrznej), w stacji dmuchaw (dmuchawy), w pompowni
osadu wstępnego (pompy), w pompowni osadu recyrkulowanego (pompy), w odsiarczalni (odsiarczalniki). Zagęszczacze grawitacyjne zostały przykryte,
a powietrze odlotowe skierowano na biofiltry. Powstał nowy system wizualizacji i sterowania.
4.Charakterystyka warunków hydrologicznych na terenie
województwa śląskiego w 2009 roku
Niniejsza charakterystyka wykonana została
w oparciu o dane pochodzące z sieci obserwacyjnopomiarowej Państwowej Służby Hydrologiczno-Meteorologicznej IMGW. Posłużyły do tego ulokowane
na głównych rzekach województwa śląskiego wybrane stacje wodowskazowe.
Przebieg sytuacji hydrologicznej związany jest
przede wszystkim z rozkładem opadów atmosferycznych w ciągu roku (natężenia, rozkładu w czasie
i przestrzeni oraz ich charakteru), i co za tym idzie,
zasilania rzek oraz temperatur powietrza związanych
przykładowo z wielkością parowania terenowego, co
warunkuje ubytek wody w zlewni.
Jeżeli porównamy wartości odpływu rocznego
w zlewni Wisły i Odry z wartościami wieloletnimi,
można wyciągnąć wniosek, że rok 2009 można zaliczyć do zasobnych w wodę. Odpływ roczny stanowił
100-125% średnich wartości wieloletnich (125% tych
wartości zostało osiągnięte na wodowskazie Nowy
Bieruń na Wiśle).
W porównaniu do 2008 roku, rok 2009 był mniej
wyrównany – na większości wodowskazów ujętych
w niniejszym opracowaniu przebieg hydrogramów
jest dynamiczny zamiast niemal stałej tendencji (jak
w przypadku roku 2008), jedynie za wyjątkiem stacji
Mstów na Odrze. Największym źródłem zasilania zasobów rzecznych w 2009 roku był topniejący śnieg.
Największe przepływy były notowane na wodowska-
zie Racibórz Miedonia (rzeka Odra) i pięciokrotnie
przekroczyły wartość średnich wysokich przepływów z wielolecia (SWQ) co bardzo wyraźnie widać na
hydrogramie, ponadto rzadko zdarzało się by przepływy na tej rzece spadały poniżej wartości średniej
z wielolecia (SSQ).
Najspokojniejszy przebieg roczny obserwowano
na wodowskazie Mstów (rzeka Warta), jedynie kilkukrotnie nieznacznie przekroczył wartość średnią
przepływu z wielolecia (SSQ).
W przypadku wszystkich omawianych wodowskazów, największe wzrosty odpływu rzecznego obserwowano na początku wiosny (marzec oraz kwiecień)
i to te wzrosty powodowały wzrost średniej wartości
tego odpływu ponad wartości średnie z wielolecia.
Były one spowodowane wiosennymi roztopami oraz
spływem wód roztopowych. Przykładowo, wodowskaz Nowy Bieruń w miesiącu marcu miał o 200%
większy średni miesięczny przepływ niż średnia wartość przepływu z wielolecia dla tego wodowskazu
w marcu. Bardzo podobne wartości obserwowano
na wodowskazie Racibórz Miedonia (rzeka Odra).
W lecie natomiast, wartości przepływów w województwie śląskim były zbliżone do wartości średnich
z wielolecia, lub niewiele mniejsze. Należy tutaj zwrócić uwagę na duży niedobór zasilania rzecznego na
wodowskazie Skoczów (rzeka Wisła), w miesiącach od
maja do września (szczególnie w maju). W mniejszym
WODY POWIERZCHNIOWE
Wawrzyniec Kruszewski, Paulina Obrochta, Halina Płonka – Instytut Meteorologii i Gospodarki Wodnej Oddział w Krakowie,
Biuro Prognoz Hydrologicznych
92
stopniu niedobór w tych miesiącach obserwowano
również na wodowskazach Nowy Bieruń (na Wiśle,
poniżej Skoczowa) oraz Żywiec (rzeka Soła). W wyniku tego niedoboru na wodowskazie Nowy Bieruń,
w ww. miesiącach przepływy układały się poniżej
średniego niskiego przepływu z wielolecia (SNQ).
Wspomniane słabe zasilanie dorzecza w wodę były
wywołane deficytem opadów w lecie.
Niedostateczne zasilanie dorzecza w wodę, we
wrześniu i początkowo w październiku zaowocowało przepływami na granicy średniego niskiego stanu
z wielolecia (SNQ), jednakże w porównaniu do 2008
rzeka Wisła - stacja wodowskazowa Skoczów
1000,00
100,00
Q [m3/s]
10,00
1,00
0,10
2009-11-01
2009-11-01
2009-12-01
2009-11-01
2009-12-01
2009-12-01
2009-10-01
SWQ
2009-10-01
2009-09-01
2009-08-01
2009-07-01
SSQ
2009-10-01
SNQ
2009-06-01
2009-05-01
2009-04-01
2009-03-01
2009-02-01
0,00
2009-01-01
0,01
Q
rzeka Wisła - stacja wodowskazowa Nowy Bieruń
1000,00
Q [m3/s]
100,00
10,00
SNQ
SSQ
2009-09-01
2009-08-01
2009-07-01
2009-06-01
2009-05-01
2009-04-01
2009-03-01
2009-01-01
0,10
2009-02-01
1,00
SWQ
Q
rzeka Soła - stacja wodowskazowa Żywiec
1000,00
Q [m3/s]
100,00
10,00
SNQ
SSQ
SWQ
2009-09-01
2009-08-01
2009-07-01
2009-06-01
2009-05-01
2009-04-01
2009-03-01
2009-01-01
0,10
2009-02-01
1,00
Q
SNQ – średni niski przepływ z wielolecia, SSQ – średni roczny przepływ z wielolecia, SWQ – średni wysoki przepływ z wielolecia, Q – przepływ
Wykres 11. Hydrogramy przepływów w 2009 roku dla wybranych stacji wodowskazowych położonych w dorzeczu Wisły
93
roku, okres niżówek trwał dużo krócej. Już w połowie października znaczne opady deszczu przyniosły
znaczne powiększenie odpływu rzecznego, który jedynie poza rzeką Wartą przekroczył średni przepływ
z wielolecia (SSQ) dla wodowskazów w zlewni Wisły
i Soły. Przepływy wodowskazów na Odrze, jak zostało
wspomniane powyżej, nie spadały znacznie poniżej
średniego przepływu z wielolecia (SSQ), w tej części
dorzecza Odry nie było problemów z zasilaniem.
Koniec listopada i grudzień ponownie okazały się
mało obfitymi w opady miesiącami, wobec czego odpływ rzeczny na koniec roku spadł na Wiśle oraz na
rzeka Olza - stacja wodowskazowa Cieszyn
1000,00
Q [m3/s]
100,00
10,00
2009-10-01
2009-11-01
2009-12-01
2009-11-01
2009-12-01
2009-11-01
2009-12-01
SWQ
2009-10-01
2009-09-01
2009-08-01
2009-07-01
SSQ
2009-10-01
SNQ
2009-06-01
2009-05-01
2009-04-01
2009-03-01
2009-01-01
0,10
2009-02-01
1,00
Q
rzeka Odra - stacja wodowskazowa Racibórz Miedonia
1000,00
Q [m3/s]
100,00
10,00
SNQ
SSQ
2009-09-01
2009-08-01
2009-07-01
2009-06-01
2009-05-01
2009-04-01
2009-03-01
2009-01-01
0,10
2009-02-01
1,00
SWQ
Q
rzeka Warta - stacja wodowskazowa Mstów
Q [m3/s]
100,00
10,00
SNQ
SSQ
SWQ
2009-09-01
2009-08-01
2009-07-01
2009-06-01
2009-05-01
2009-04-01
2009-03-01
2009-01-01
0,10
2009-02-01
1,00
Q
SNQ – średni niski przepływ z wielolecia, SSQ – średni roczny przepływ z wielolecia, SWQ – średni wysoki przepływ z wielolecia, Q – przepływ
Wykres 12. Hydrogramy przepływów w 2009 roku dla wybranych stacji wodowskazowych położonych w dorzeczu Odry
WODY POWIERZCHNIOWE
1000,00
94
Sole w pobliże średnich niskich przepływów w porównaniu do wielolecia (SNQ).
Na wykresach 11, 12 przedstawiono hydrogramy
przepływów na wybranych wodowskazach położo-
nych nad głównymi rzekami województwa śląskiego.
Na wykresie 13 dodatkowo przedstawione jest porównanie przepływów z roku 2009 do średnich wartości z wielolecia.
rzeka Wisła - stacja wodowskazowa Skoczów
rzeka Olza - stacja wodowskazowa Cieszyn
35
20
18
30
25
przepływ [m3/s]
przepływ [m3/s]
16
14
12
10
8
6
20
15
10
4
5
2
0
I
II
III
IV
V
VI
VII
VIII
IX
X
XI
0
XII
I
II
III
IV
V
miesiące
VII
VIII
IX
X
średnie miesięczne przepływy w 2009 r.
średnie miesięczne przepływy w 2009 r.
średnie miesięczne przepływy z wielolecia
średnie miesięczne przepływy z wielolecia
rzeka Wisła - stacja wodowskazowa Nowy Bieruń
XI
XII
rzeka Odra - stacja wodowskazowa Racibórz Miedonia
70
250
60
200
przepływ [m3/s]
przepływ [m3/s]
VI
miesiące
50
40
30
150
100
20
50
10
0
I
II
III
IV
V
VI
VII
VIII
IX
X
XI
0
XII
I
II
III
IV
V
miesiące
VII
VIII
IX
X
średnie miesięczne przepływy w 2009 r.
średnie miesięczne przepływy w 2009 r.
średnie miesięczne przepływy z wielolecia
średnie miesięczne przepływy z wielolecia
rzeka Soła - stacja wodowskazowa Żywiec
XI
XII
XI
XII
rzeka Warta - stacja wodowskazowa Mstów
45
16
40
14
przepływ [m3/s]
35
przepływ [m3/s]
VI
miesiące
30
25
20
15
12
10
8
6
4
10
5
2
0
0
I
II
III
IV
V
VI
VII
VIII
IX
X
miesiące
XI
XII
I
II
III
IV
V
VI
VII
VIII
IX
X
miesiące
średnie miesięczne przepływy w 2009 r.
średnie miesięczne przepływy w 2009 r.
średnie miesięczne przepływy z wielolecia
średnie miesięczne przepływy z wielolecia
Wykres 13. Porównanie przepływów z roku 2009 do średnich wartości z wielolecia dla wybranych wodowskazów położonych nad głównymi rzekami województwa śląskiego