Ćwiczenia z Metafizyki 8

ĆwiczeniazMetafizyki8
Contra Gentiles Liber 2 Caput 54
Quod non est idem componi ex substantia et esse, et materia et forma
Suma przeciwko poganom księga 2 rozdział 54
Że nie jest tym samym złożenie z substancji i istnienia, i materii i formy
Non est autem eiusdem rationis compositio ex materia et forma, et ex substantia et
esse: quamvis utraque sit ex potentia et actu.
1. Primo quidem, quia materia non est ipsa substantia rei, nam sequeretur omnes
formas esse accidentia, sicut antiqui naturales opinabantur: sed materia est pars
substantiae.
2. Secundo autem quia ipsum esse non est proprius actus materiae, sed substantiae
totius. Eius enim actus est esse de quo possumus dicere quod sit. Esse autem non
dicitur de materia, sed de toto. Unde materia non potest dici quod est, sed ipsa
substantia est id quod est.
3. Tertio, quia nec forma est ipsum esse, sed se habent secundum ordinem: comparatur
enim forma ad ipsum esse sicut lux ad lucere, vel albedo ad album esse.
Nie jest bowiem taka sama racja złożenia z materii i formy i z substancji i istnienia,
chociaż obydwa są złożeniami z możności i aktu.
1. Po pierwsze bowiem dlatego, że materia nie jest sama substancją rzeczy, ponieważ
jeżeli by tak było wszystkie formy byłyby przypadłościami – jak utrzymywali
starożytni filozofowie przyrody – lecz materia jest częścią substancji.
2. Po drugie bowiem dlatego, że akt istnienia nie jest aktem odpowiadającym materii,
lecz całej substancji. Istnienie bowiem jest tego aktem, o czym możemy powiedzieć:
co jest. Istnienia zatem nie orzeka się o materii, lecz o całej (substancji). Stąd o materii
nie można powiedzieć: to co jest, lecz sama substancja jest tym to jest.
3. Po trzecie dlatego, że ani forma nie jest aktem istnienia, lecz ma się do niego według
pewnego porządku. Porównuje się bowiem formę do aktu istnienia jak światło do
świecenia, lub biel do bycia białym.
4. Następnie bowiem do samej tylko formy porównuje się istnienie jak do aktu. Przez
to bowiem w rzeczach złożonych z materii i formy, formę nazywa się zasadą
substancjalną, ponieważ jest dopełnieniem substancji, której to aktem jest akt istnienia.
Tak jak przeźroczystość jest dla powietrza zasadą świecenia, ponieważ czyni go
właściwym podmiotem światła.
5. Stąd w rzeczach złożonych z materii i formy ani samej materii ani formy nie można
nazwać tym co jest, ani także aktu istnienia. Formę zaś można nazwać tym, dzięki
czemu jest według tego, że jest zasadą substancjalną. Tylko więc cała substancja jest
tym co jest, i akt istnienia jest tym dzięki czemu substancję nazywamy bytem.
6. W substancjach bowiem intelektualnych, które nie są złożone z materii i formy (jak
zostało wykazane) lecz w nich sama forma jest samoistniejącą substancją, forma jest
tym co jest, samo zaś istnienie jest aktem i tym dzięki czemu jest.
7. I z tego powodu jest w nich jedno tylko złożenie z aktu i możności, które
mianowicie jest złożeniem z substancji i istnienia, przez niektórych nazywane:
[złożeniem] z czego jest i istnienia, lub z czego jest i dzięki czemu jest.
8. Zaś w substancjach złożonych z materii i formy jest podwójne złożenie z aktu i
możności: mianowicie pierwsze z samej substancji, która składa się materii i formy;
drugie prawdziwie z samej substancji już złożonej i istnienia, które zatem można
nazwać, z czego jest i istnienia, albo z czego jest i dzięki czemu jest.
9. Tak więc widać, że złożenie z aktu i możności jest czymś więcej niż złożenie z
formy i materii. Stąd materia i forma dzielą substancje naturalne; możność zaś i akt
dzielą byt w ogóle. I z tego powodu jakiekolwiek rzeczy wynikają z możności i aktu
rozważanych w ten sposób, są wspólne stworzonym substancjom materialnym i
niematerialnym, tak jak przyjmować i być przyjmowanym, udoskonalać i być
udoskonalonym. Jakiekolwiek naprawdę rzeczy są właściwe materii i formie
rozważanych w ten sposób, tak jak powstawać i rozkładać się i inne tego rodzaju, te są
właściwe substancjom materialnym i w żaden sposób nie zachodzą w stworzonych
substancjach niematerialnych.
4. Deinde quia ad ipsam etiam formam comparatur ipsum esse ut actus. Per hoc enim
in compositis ex materia et forma dicitur forma esse principium essendi, quia est
complementum substantiae, cuius actus est ipsum esse: sicut diaphanum est aeri
principium lucendi quia facit eum proprium subiectum luminis
5. Unde in compositis ex materia et forma nec materia nec forma potest dici ipsum
quod est, nec etiam ipsum esse. Forma tamen potest dici quo est, secundum quod est
essendi principium; ipsa autem tota substantia est ipsum quod est; et ipsum esse est
quo substantia denominatur ens.
6. In substantiis autem intellectualibus, quae non sunt ex materia et forma compositae,
ut ostensum est, sed in eis ipsa forma est substantia subsistens, forma est quod est,
ipsum autem esse est actus et quo est.
7. Et propter hoc in eis est unica tantum compositio actus et potentiae, quae scilicet est
ex substantia et esse, quae a quibusdam dicitur ex quod est et esse; vel ex quod est et
quo est.
8. In substantiis autem compositis ex materia et forma est duplex compositio actus et
potentiae: prima quidem ipsius substantiae, quae componitur ex materia et forma;
secunda vero ex ipsa substantia iam composita et esse, quae etiam potest dici ex quod
est et esse; vel ex quod est et quo est.
9. Sic igitur patet quod compositio actus et potentiae est in plus quam compositio
formae et materiae. Unde materia et forma dividunt substantiam naturalem: potentia
autem et actus dividunt ens commune. Et propter hoc quaecumque quidem
consequuntur potentiam et actum inquantum huiusmodi, sunt communia substantiis
materialibus et immaterialibus creatis: sicut recipere et recipi, perficere et perfici.
Quaecumque vero sunt propria materiae et formae inquantum huiusmodi, sicut generari
et corrumpi et alia huiusmodi, haec sunt propria substantiarum materialium, et nullo
modo conveniunt substantiis immaterialibus creatis.
Contra Gentiles Liber 2 Caput 54
Quod non est idem componi ex substantia et esse, et materia et forma
Non est autem eiusdem rationis compositio ex materia et forma, et ex substantia et
esse: quamvis utraque sit ex potentia et actu.
1. Primo quidem, quia materia non est ipsa substantia rei, nam sequeretur omnes
formas esse accidentia, sicut antiqui naturales opinabantur: sed materia est pars
substantiae.
2. Secundo autem quia ipsum esse non est proprius actus materiae, sed substantiae
totius. Eius enim actus est esse de quo possumus dicere quod sit. Esse autem non
dicitur de materia, sed de toto. Unde materia non potest dici quod est, sed ipsa
substantia est id quod est.
3. Tertio, quia nec forma est ipsum esse, sed se habent secundum ordinem: comparatur
enim forma ad ipsum esse sicut lux ad lucere, vel albedo ad album esse.
4. Deinde quia ad ipsam etiam formam comparatur ipsum esse ut actus. Per hoc enim
in compositis ex materia et forma dicitur forma esse principium essendi, quia est
complementum substantiae, cuius actus est ipsum esse: sicut diaphanum est aeri
principium lucendi quia facit eum proprium subiectum luminis
5. Unde in compositis ex materia et forma nec materia nec forma potest dici ipsum
quod est, nec etiam ipsum esse. Forma tamen potest dici quo est, secundum quod est
essendi principium; ipsa autem tota substantia est ipsum quod est; et ipsum esse est
quo substantia denominatur ens.
6. In substantiis autem intellectualibus, quae non sunt ex materia et forma compositae,
ut ostensum est, sed in eis ipsa forma est substantia subsistens, forma est quod est,
ipsum autem esse est actus et quo est.
7. Et propter hoc in eis est unica tantum compositio actus et potentiae, quae scilicet est
ex substantia et esse, quae a quibusdam dicitur ex quod est et esse; vel ex quod est et
quo est.
8. In substantiis autem compositis ex materia et forma est duplex compositio actus et
potentiae: prima quidem ipsius substantiae, quae componitur ex materia et forma;
secunda vero ex ipsa substantia iam composita et esse, quae etiam potest dici ex quod
est et esse; vel ex quod est et quo est.
9. Sic igitur patet quod compositio actus et potentiae est in plus quam compositio
formae et materiae. Unde materia et forma dividunt substantiam naturalem: potentia
autem et actus dividunt ens commune. Et propter hoc quaecumque quidem
consequuntur potentiam et actum inquantum huiusmodi, sunt communia substantiis
materialibus et immaterialibus creatis: sicut recipere et recipi, perficere et perfici.
Quaecumque vero sunt propria materiae et formae inquantum huiusmodi, sicut generari
et corrumpi et alia huiusmodi, haec sunt propria substantiarum materialium, et nullo
modo conveniunt substantiis immaterialibus creatis.
Suma przeciwko poganom księga 2 rozdział 54 (wyd. Kraków 1930)
Że być złożonym z substancji i bytu a materii i formy nie jest tem samem.
Złożenie z materii i formy nie jest tej samej natury, co złożenie z substancji i bytu;
chociaż oba pochodzą ze złożenia możności i czynu.
1. Po pierwsze mianowicie dlatego, że materja nie jest samą substancją rzeczy, gdyż
wynikałoby stąd, że wszystkie formy są przypadłościami, jak mniemali starożytni
filozofowie przyrody; lecz materia jest częścią substancji.
2. Po drugie zaś dlatego, że sam byt nie jest czynem właściwym materii, lecz
substancji całości. Czyn bowiem jest właściwością tego, o którym możemy
powiedzieć, że istnieje. Bytu zaś nie orzeka się o materii, lecz o całości. Stąd nie
można powiedzieć o materii, że istnieje, lecz sama substancja jest tem, co istnieje.
3. Po trzecie dlatego, że ani forma nie jest samym bytem, lecz stoją one do siebie w
pewnym stosunku; przyrównuje się bowiem formę do samego bytu jak światło do
świecenia lub białość do tego co jest białym.
4. Następnie także dlatego, że sam byt przyrównuje się jako czyn do samej formy.
Przez to bowiem mówi się, że w rzeczach złożonych z materji i formy, forma jest
początkiem bytu, że jest dopełnieniem substancji, której czynem jest sam byt; tak jak
przeźroczystość jest początkiem jasności dla powietrza, gdyż czyni je właściwym
przedmiotem światła.
5. Stąd w rzeczach złożonych z materji i formy, ani materji ani formy, ani nawet
samego bytu nie można nazwać tem, co istnieje. Formę jednak można nazwać tem,
przez co istnieje, odnośnie do tego, że jest początkiem bytowania. Sama zaś cała
substancja jest tem, co istnieje, a istnienie jest tem przez co substancję nazywa się
bytem.
6. W substancjach zaś rozumnych, które nie są złożone z materji i formy, jak to
wykazano, lecz w nich forma bytuje substancjalnie, forma jest tem, co istnieje, byt zaś
jest czynem i tem, przez co istnieje.
7. I z tego powodu jest w nich jedno tylko złożenie z czynu i możności, które
mianowicie jest złożeniem z substancji i bytu; niektórzy je nazywają złożeniem z tego,
co istnieje i z bytu, lub z tego, co istnieje i przez co istnieje.
8. W substancjach zaś złożonych z materji i formy jest dwojakie złożenie z czynu i
możności; pierwsze mianowicie z samej substancji, która składa się z materji i formy;
drugie zaś ze substancji już złożonej i z bytu; i to także można nazwać złożeniem z
tego, co istnieje, i bytu, lub z tego, co istnieje i przez co istnieje.
9. Tak więc widać, że złożenie z czynu i możności rozciąga się na więcej rzeczy niż
złożenie z formy i materji. Stąd materja i forma dzielą substancję naturalną, możność
zaś i czyn dzielą wspólny byt. I z tego powodu wszystko, co wynika z możności i
czynu jako takich, jest wspólne stworzonym substancjom materialnym i
niematerialnym, jak przyjmować i być przyjmowanym, udoskonalać i być
udoskonalanym. To zaś, co jest właściwe materji i formi jako takim, jak na przykład
powstawać i rozkładać się i tem podobne, jest właściwością substancyj materialnych, i
w żaden sposób nie odpowiada niematerialnym substancjom stworzonym.