Elektroniczny transfer wiedzy – repozytoria wiedzy: problemy

Elektroniczny transfer wiedzy – repozytoria wiedzy: problemy technologiczne,
organizacyjne i prawne –
XI edycja konferencji z cyklu „Archiwizacja i digitalizacja”
XI edycja konferencji Centrum Promocji Informatyki z cyklu „Archiwizacja i
digitalizacja” odbyła się 29 czerwca w Warszawie. Obrady poświęcono zagadnieniu
wirtualnych repozytoriów wiedzy, w szczególności związanym z nimi problemom
technologicznym, organizacyjnym i prawnym. Konferencję poprowadził dr Henryk
Hollender z Biblioteki Głównej Politechniki Warszawskiej.
Ciekawym elementem konferencji była godzinna sesja dyskusyjna, podczas
której uczestnicy podsumowali poruszone problemy oraz sformułowali postulaty,
propozycje i sugestie dotyczące wdrażania nowych praktyk i zmian w istniejącym już
prawie.
Dr Henryk Hollender, moderator dyskusji, zarysował w części wstępnej kilka
kluczowych zagadnień, które pojawiły się w wystąpieniach prelegentów i pytaniach
ze strony słuchaczy. Pierwszym poruszonym problemem była potrzeba zdefiniowania
możliwości, jakie stwarza czytelnikowi dostęp do bibliotek cyfrowych oraz
repozytoriów dokumentów i prac naukowych. Co zrobić, aby tysiące dokumentów
ulegających digitalizacji nie trafiały jedynie do wąskiego grona specjalistów i
hobbystów? Jak upowszechniać biblioteki internetowe i jak motywować odbiorców do
korzystania z tego typu rozwiązań?
Kolejną kwestią był zakres, jaki powinny obejmować repozytoria wiedzy oraz polityka
zarządzania ich zasobami. Istnieje podział, który oddziela zbiory historyczne od
bieżącej, bardzo zróżnicowanej twórczości naukowej. Rodzi się pytanie, czy ów
podział jest zasadny. Czy należy go zachować, czy może warto gromadzić wszystkie
te dokumenty przy jednoczesnym ich integrowaniu.
Za niezwykle ważny uznano problem interoperacyjności bibliotek internetowych, a
także stworzenie możliwości linkowania zasobów repozytoriów działających na
różnych zasadach (jak na przykład dLibry działającej przy wykorzystaniu
wyszukiwania rozproszonego, Biblioteki Wirtualnej Nauki przechodzącej w domenę
DIR, Polskiej Biblioteki Internetowej i wielu innych inicjatyw publikacyjnych w
internecie). Pojawia się również potrzeba współpracy z systemami
międzynarodowymi zarówno na poziomie ich komplementarności i
interoperacyjności, jak i na płaszczyźnie językowej.
Kolejnym punktem jest kwestia integralności z innym systemami (zwłaszcza
uczelnianymi i administracyjnymi). Pojawia się pytanie, jak uczelnie ustosunkują się
do dorobku naukowego swoich pracowników – czy zechcą wypożyczać je innym
placówkom, czy też zdecydują się zarządzać nimi jedynie w obiegu wewnętrznym.
Jak uzmysłowić uczelniom i naukowcom potrzebę rozpowszechniania twórczości
naukowej i dostosowania jej do standardów międzynarodowych?
I w końcu problem ochrony własności intelektualnej - co wolno, a czego nie wolno
publikować, co należy postrzegać jako łamanie przepisów w sferze prawa do
własności intelektualnej?. Z uwagi na łatwość ingerencji w treść dokumentów, brak
gwarancji trwałości materiałów i w konsekwencji zwiększoną odpowiedzialność
administratorów zarządzających zasobami tematem palącym jest kwestia dościślenia
prawa .
W odpowiedzi na poruszone zagadnienia uczestnicy konferencji za kluczową uznali
potrzebę standaryzacji wymogów wobec działań bibliotek cyfrowych. Krystyna
Kocznorowska z warszawskiej Biblioteki Uniwersyteckiej wspomniała o projekcie
stworzenia, w ramach konsorcjum polskich bibliotek cyfrowych, specjalnych grup
roboczych, których rolą jest wypracowanie na gruncie polskim jednego
standardowego modelu, dzięki któremu wszystkie kolekcje cyfrowe w Polsce będą
działały w jednolity sposób. Ujednolicenie zasad funkcjonowania objąć musi wymogi
techniczne, metody zarządzania materiałami, a nawet sposób pracy w pracowniach
digitalizacji.
W reakcji na tę wypowiedź dr Hollender wyraził obawę, że istnieje ryzyko braku
rezultatów takich działań. Można np. wskazać na liczne obszary działań związanych
ze współkatalogowaniem, które mimo wysiłków bibliotek należących do narodowego
uniwersalnego katalogu NUKAT nie doczekały się stosownych ujednoliceń. Jego
zdaniem bez powszechnego zinstytucjonalizowania metod wprowadzania danych i
ich zarządzania biblioteki będą dalej podążać utartymi szlakami, co oznacza
kontynuację chaosu wynikającego z wielości stosowanych rozwiązań. Powstaje więc
pytanie: w jaki sposób wymusić instytucjonalizację tych wymogów.
W tej sprawie głos zabrała Teresa Szymorowska, dyrektor Książnicy
Kopernikańskiej, która poinformowała, że pierwsze decyzje w tym kierunku już
zapadły. Przy Ministerstwie Kultury i Dziedzictwa Narodowego powstał bowiem
zespół ds. digitalizacji, w ramach którego rozpoczęły pracę konkretne grupy robocze
(m.in. grupy ds. strategii technicznych, standaryzacji czy wymiany informacji). Pod
ich kierownictwem do września br. wyznaczone zostaną strategie digitalizacji
materiałów nie tylko w obrębie bibliotek cyfrowych, ale również zbiorów muzealnych
czy archiwalnych. Jednym z zadań zespołu jest zbadanie liczebności oraz
infrastruktury pracowni digitalizacji funkcjonujących w kraju, w celu uporządkowania
ich funkcjonowania oraz zainicjowania współpracy z uczelniami i konsorcjum polskich
bibliotek cyfrowych. Podstawowym założeniem jest, by zainteresowane instytucje nie
otrzymywały dofinansowania z Ministerstwa Kultury, jeśli nie będą spełniały
wymogów wyznaczonych na drodze pracy zespołu, a następnie wdrożonych na
szczeblu rządowym.
Głos w dyskusji zabrała również Elżbieta Skubała z Biblioteki Głównej Politechniki
Łódzkiej, zaniepokojona sytuacją bibliotek uczelnianych i repozytoriów. Instytucje te,
starając się o środki pochodzące np. z Ministerstwa Finansów, mogłyby nie zostać
objęte omawianymi wymogami. Teresa Szymorowska oraz jeden z członków
zespołu, Dariusz Paradowski z Biblioteki Narodowej, zapewnili, że starania inicjatywy
zmierzają ku wyznaczenia wymogów obejmujących wszystkie resorty.
Uczestnicy konferencji zgłosili postulatywnie następujące tematy i problemy, jako
propozycje do kolejnej edycji konferencji:
rozwiązania praktyczne oraz studiów przypadków
rozwiązywanie problemów prawnych związanych z repozytorium – od etapu
tworzenia do funkcjonowania
umocowania prawne procesów digitalizacji i archiwizacji
zapotrzebowania użytkowników na zasoby cyfrowe oraz wykorzystanie w
bibliotekach cyfrowych repozytoriów i czasopism elektronicznych
Obrady XI edycji konferencji w cyklu „Archiwizacja i digitalizacja” zakończono
sugestią konieczności niezwykle wyważonych i skoordynowanych działań.
Oprac. Agata Fiech, Dział Public Relations CPI