Piotr M. Stępień

Zestawienie
elementów
zabytkowych
jako
ANALIZA
ZAGROŻEŃ
W PLANACH
ZARZĄDZANIA
narzędzieKULTUROWYMI
waloryzacji zabytku
DOBRAMI
w
procesie klasyfikacji
i kategoryzacji
ŚWIATOWEGO
DZIEDZICTWA
Anna
Fortuna-Marek
Piotr M.
Stępień
Od dłuższego
czasu
dyskutowananajest
potrzeba
klasyfikacji
zabytków jako narzę1.
Zagrożenia
oddziałujące
dobro
WHkategoryzacji
w systemie iochrony
zabytków
dzi w metodyce
ochrony
dziedzictwa
historycznego
(lub
szerzej
kulturowego),
stąd
konferencja.
i ich znaczenie w kontekście zarządzania miejscami światowegoobecna
dziedzictwa
Z naszej codziennej pracy wiemy doskonale, że zabytki są różnorodne, coraz bardziej różnorodne wraz
Zagadnienie zagrożeń jest częścią składową systemu ochrony i systemu zarządzania dziedzictwem.
z poszerzaniem się pola ochrony, mają indywidualne cechy – tak jak ludzie.
Problem zagrożeń dla zabytków i szerzej dziedzictwa oraz zapobiegania tym zagrożeniom – jako
Czy mają różną wartość?
zagadnienie ważne w systemie ochrony – wielokrotnie pojawia się w polskim ustawodawstwie, jest
Choć formalnie
obowiązuje
zasada
– intuicyjnie
odczuwamy,
że tak,
też istotnym
elementemnadal
metodyki
ochrony
dóbr„równocenności”
światowego dziedzictwa
zalecanym
przez Komitet
że ich wartość
jest różna.Charakterystyka
Utrata jednej kamienicy
miejskimskładnikiem
nie degraduje
całkowicie
tego
Światowego
Dziedzictwa.
zagrożeń w
jestzespole
nieodłącznym
procesów
monitozespołu,
1 tym bardziej nie jest szczególnie dotkliwa w skali dziedzictwa narodowego czy światowego.
rowania oraz planów zarządzania sporządzanych dla miejsc WH.
Utrata takich zabytków jak Wawel czy Łazienki byłaby bardzo dotkliwa, dlatego tyle wysiłku włożono
Każde dobro niezależnie od jego typu narażone jest na szereg różnorodnych czynników
w uratowanie i jednego
i drugiego
zespołu
zabytkowego zaliczonego
do „najcenniejszych”.
Ale podobnie
zagrażających
jego stanowi
(czynniki
antropogeniczne
i naturalne).
By skutecznie chronić
jakieś
jak
w
odniesieniu
do
ludzi,
do
społeczeństwa
–
w
odniesieniu
do
zabytków
trzeba
być
bardzo
dobro i efektywnie nim zarządzać konieczne jest ustalenie czynników, które mogą muostrożnym
zagrażać
w ogłaszaniuobecnie
„różnocenności”
jako zasady.
W społeczeństwie
akceptujemy
pewnych
osób,
(czynników
występujących
i potencjalnych),
monitorowanie
tych przywileje
zagrożeń oraz
określenie
pełniących
ważne funkcje,
natomiast wszystkim
nie akceptujemy
deprecjacji
innych.
Dlatego wDlatego
pełni podzielam
działań
i środków
zapobiegających
zidentyfi
kowanym
zagrożeniom.
też niepogląd
przedstawiony
na
obecnej
konferencji
przez
Pana
Profesora
Szmygina
–
klasyfikacja
zabytków
zbędnym elementem każdego planu zarządzania dla miejsca Światowego Dziedzictwa powinna
być
nie możekacja,
polegać
na deprecjonowaniu
pewnychjak
grup
zabytków, bądź
możeprzynajmniej
i powinna polegać
na objęciu
identyfi
monitorowanie
oraz wskazanie
eliminować
minimalizować
szczególną ochroną, niejako uprzywilejowaniu, zabytków szczególnie cennych. Utrata całej kategozagrożenia.
rii zabytków
spowodowana
zaliczeniem wktóre
klasyfikacji
do na
„mało
cennych”,
„mało substancji,
wartościowych”
Poznanie
przyczyn i mechanizmów,
wpływają
niszczenie
zabytkowej
na de-–
zuboży
dziedzictwo
podobnie,
czy
niemal
podobnie
jak
utrata
któregoś
z
najcenniejszych
zabytków.
gradację wartości przestrzennych, zanikanie wartości niematerialnych, jak również na nieprawidłowe
Uważam za
uprawnione
na równi zchronić
poczuciem
potrzeby nowych narzędzi
funkcjonowanie
systemu
ochronystwierdzenie,
pozwala lepiejżei skuteczniej
dziedzictwo.
w metodyce
ochrony
zabytków,
potrzeby
metody
na
uporządkowanie,
na
ogarnięcie
tej iróżnorodności
Charakterystyka zagrożeń i ich monitorowanie ma duże znaczenie w ochronie
zarządzaniu,
zabytków
– w naszym
środowisku
silnewszystkim
są obawynaprzed
negatywnymi
skutkami
jakie może
przynieść
gdyż działania
te nastawione
są przede
ochronę
prewencyjną,
zapobiegawczą.
Identyfi
kaźle
pojęta
i
źle
przeprowadzona
kategoryzacja
i
klasyfikacja,
właśnie
taka
deprecjonująca.
Czarny
scenacja potencjalnych zagrożeń i odpowiedzialne reagowanie na nie pozwala uniknąć rzeczywistego ryzyka
riusz
może być
następujący: wydane zostaje zarządzenie, rozporządzenie lub inny akt prawny o kategoi zapobiegać
niszczeniu.
ryzacji i klasyfikacji, no to szybko, pomiędzy natłokiem codziennych spraw, wniosków o pozwolenia,
nadzorów
autorskich
do światowego
uzgodnienia, dziedzictwa
zgłoszeń, narad
i konsultacji
– wrzucamy teczki zabytków do
Zagrożenia
dóbr
a polskie
prawodawstwo
jakichś tam „szufladek”, bo trzeba zrealizować zarządzenie. Przynajmniej część naszego środowiska
W ramach istniejącego systemu ochrony zabytków w Polsce problemy związane z pojawiającymi
tego właśnie – obawia się.
się zagrożeniami obiektów, zespołów czy obszarów zabytkowych rozwiązywane są przede wszystkim poDlatego stawiam
– stawiam
podo ochronie
dyskusję zabytków
– tezę (organizatorzy
o jasne
tez):
przez egzekwowanie
zapisów
Ustawy
i opiece nad prosili
zabytkami
wrazformułowanie
z wykonawczymi
kategoryzacja i klasyfikacja zabytków są potrzebne, ale spełnią pożyteczną rolę tylko
wówczas, zagrożeń
gdy będą
końcowym
etapem miejsc
rozpoznawania
wartości /w:/
zasobu
zabytków,
a nie
1
O monitoringu
m.in.
Z. Mirek, Monitoring
światowego dziedzictwa,
Wyjątkowa
Uniwersalna
początkowym.
Wartość, a monitoring dóbr światowego dziedzictwa, red. B. Szmygin, Warszawa 2011, s. 49
118
54
AnnaM.Fortuna-Marek
Piotr
Stępień
2
rozporządzeniami
do tejże ustawy
. oczywistej,
Obok niej pewne
znaczenie
dla zagadnień
dotyczących zagrożeń
I tutaj przypomnienie
sprawy
ale oczywiste
sprawy
trzeba przypominać:
mają też
regulacje
prawne
zawarte
w
Ustawie
z
dnia
27
marca
2003
r.
o
planowaniu
i zagospodarowaniu
dobre rozpoznanie wartości całego zasobu można uzyskać tylko dysponując
dobrym rozpoprzestrzennym
oraz
w
Ustawie
z
7
lipca
1994
roku
o
prawie
budowlanym.
znaniem wartości każdego ze składników zasobu, czyli poszczególnych zabytków.
Ustawy te, a zwłaszcza Ustawa o ochronie zabytków dają też teoretycznie narzędzia nie tylko do
Kolejna
jest następująca:
reagowania
na teza
zagrożenie,
które już wystąpiło (aktualne), lecz również do zapobiegania niekorzystnym
W
pierwszej
kolejności
należy
możliwie
precyzyjnie
zdefiniować
i opisać wartości
zjawiskom czy działaniom
wobec
obiektów,
zespołów
czy obszarów
zabytkowych
objętych zabytku,
ochroną
uzasadniając
w
ten
sposób
dlaczego
go
chronimy
i
co
w
nim
chronimy,
a
dopierow wrównym
dalszej
prawną czyli do zapobiegania zagrożeniom potencjalnym. Co istotne przepisy te dotyczą
można ostrożnie
próbować
oceniać
wartości w
jakiejś skali idóbr
porównywać
stopniuperspektywie
wszystkich obiektów
objętych ochroną
prawną
bez te
specjalnego
wyodrębnienia
najcenniej-je
szych w
jakimi
są miejsca
światowego
Kwestie
przeciwdziałania
zagrożeniom
wobec
chroobrębie
kategorii
czy całegodziedzictwa.
zasobu, tworząc
klasyfikację
– lub grupować
obiekty
tworząc
nionych
obiektów i obszarów zabytkowych zdefiniowane są ustawowo m.in. poprzez określenie działań
kategoryzację.
zabronionych oraz wyszczególnienie działań, które wymagają pozwolenia Wojewódzkiego Konserwatora
Bez naprawdę dobrego, wnikliwego i obszernego opisu wartości zabytku wszelkie „skalowanie”
Zabytków.
tych wartości
i grupowanie,
kategoryzowanie
– może
być niewśród
tylkosześciu
bezużyteczne,
ale nawet
szkodliwe.
W Ustawie
o ochronie zabytków
i opiece nad
zabytkami
podstawowych
działań
określającychrangowania
na czym polega
ochrona zabytków
przez organyprowadząca
administracjidopublicznej
wymieObsesja
w systemie
myślenia sprawowana
techno-ekonomicznego,
rangowania
bez
nione
jest
zapobieganie
zagrożeniom
mogącym
spowodować
uszczerbek
dla
wartości
zabytków
oraz
udaobiektywnych podstaw, została poddana krytyce przez Neila Postmana w Technopolu już w 1992 r.,
remnianie
niszczenia
niewłaściwego
zabytkówtego
(co wątku,
jest po prostu
reagowaniem
na znakominiektóre
prawie ćwierć
wieku itemu,
pokoleniekorzystania
temu – niezrozwijam
odsyłam
do lektury tej
które
należy
do
kompetencji
właściciela
z zagrożeń)3. Także ustawowe określenie opieki nad zabytkiem,
tej książki, jest dostępna także w polskim tłumaczeniu.1
lub posiadacza też pośrednio odwołuje się do potencjalnych zagrożeń (opieka bowiem polega m.in. na
Opracowanie
metodyki
opisu zabytku
wartościoraz
zabytku
nie jestw jak
oczywiście
możliwe
zapewnieniu
warunkównowoczesnej
do zabezpieczenia
i utrzymania
jego otoczenia
najlepszym
stanie
w
jednego
referatu
ani nawet
konferencji.
postawienia
powyższych,
ogólnych tez
orazramach
korzystania
z zabytku
w sposób
zapewniający
trwałeOprócz
zachowanie
jego wartości,
czyli na eliminowaniu
4
moim
zamiarem
(zaznaczonym
w tytule)
jest jest
przypomnienie
o narzędziu,
jakie zostało
wypracowane
zagrożeń)
. Właściciel
lub posiadacz
zabytku
też zobowiązany
do niezwłocznego
powiadomienia
5
WKZ
o zagrożeniu
dla wieku
zabytkui które
.
w latach
70. i 80. XX
może być – przy odpowiednim rozwinięciu – istotnym elementem
posiadają
prerogatyw
do kontroli
stanu zachowania
takiej Ponadto
metodykisłużby
opisu konserwatorskie
wartości. Narzędziem
tymcały
jest szereg
zestawienie
elementów
zabytkowych
obiektu,
iniesłusznie
prowadzenia
nadzoru
konserwatorskiego,
co
ma
m.in.
w
zamiarze
swym
być
narzędziem
do reagowania
nieco zapomniane, a w mojej opinii bardzo przydatne.
na zagrożenia zabytków6.
Dobrze sporządzone zestawienie daje informację o stopniu zachowania substancji zabytkowej
Dodatkowo zgodnie z art. 18 Ustawy o ochronie zabytków ochronę zabytków i opiekę nad zabyti charakterze obiektu, a także o potrzebnym zakresie ochrony. Przypomnieć warto, że „elemenkami uwzględnia się przy sporządzaniu i aktualizacji strategii rozwoju województw, planów zagospotem zabytkowym”
jest niewojewództw,
tylko fizyczny
fragment
substancji
zabytkowej
(ściana, sklepienie,
strop,
darowania
przestrzennego
analiz
i studiów
z zakresu
zagospodarowania
przestrzennego
detal,
dekoracja
itd.),
ale
także
te
składniki
formy
zabytku,
które
mają
charakter
historyczny,
nawet
powiatu, strategii rozwoju gmin, studiów uwarunkowań i kierunków zagospodarowania przestrzennego
jeśli materia
je tworząca
została
wymieniona
(np. układ
pomieszczeń,
forma dachu,
pokrycia
gmin
oraz mpzp
albo decyzji
o ustaleniu
lokalizacji
inwestycji
celu publicznego,
decyzjirodzaj
o warunkach
itp.). Zestawienie
takie
można
dalejwrozbudować,
według zagrożeń
rodzajów–autentyzmu
zdefiniowanych
przez
zabudowy
(…) I co
bardzo
istotne
kontekście analizy
we wszystkich
ww koncepcjach,
2
strategiach,
analizach,
i studiach
należy m.in.
w szczególności
określić
rozwiązania
niezbędne
– oprócz
formy i materiału:
technologia,
funkcja,
oddziaływania
i skojarzenia,
prof. Olgierda
Czerneraplanach
do zapobiegania
zagrożeniom
dla zabytków,obiektu.
zapewnienia im ochrony przy realizacji inwestycji oraz przytworząc
zestawienie
wartości zabytkowych
wracania zabytków do jak najlepszego stanu7.
Jeśli określimy znaczenie poszczególnych elementów (znów raczej opisowo niż cyfrowo!) to przy
odpowiednim
takie zestawienia
byłyby
obiektywną
podstawą
waloryzacji
2
Najważniejszeustandaryzowaniu
w tej kwestii są zwłaszcza
Rozporządzenie
Ministra
Kultury z dnia
9 czerwca
2004 r. w obiektu
sprawie
zabytkowego,
a następnie
kategoryzacji
i klasyfikacji
zasobu, abadań
przede
wszystkim określenia
formy,
prowadzenia prac
konserwatorskich,
restauratorskich,
robót budowlanych,
konserwatorskich
i architektonicznych
a takżei kierunku
innych działań
przy zabytku
zabytków
oraz najważniejsze.
badań archeologicznych i poszukiwań
zakresu
ochrony
danego wpisanym
zabytku –docorejestru
w mojej
opinii jest
ukrytych lub porzuconych zabytków ruchomych (DzU z 2004 r., nr 150, poz. 1579), Rozporządzenie Ministra
Kultury z dnia 25 sierpnia 2004 r. w sprawie organizacji i sposobu ochrony zabytków na wypadek konfliktu zbrojnego
i sytuacji kryzysowych (DzU z 2004 r., nr 212, poz. 2153).
3
Ustawa z dnia 23 lipca 2003 r. o ochronie zabytków i opiece nad zabytkami (tekst jednolity Dz. U. 2014 poz. 1446),
Art. 4 (dalej: Ustawa o ochronie).
4
o ochronie,
Art. 5. the Surrender of Culture to Technology, Knopf, New York 1992; wydania polskie:
1 Ustawa
PostmanNeil,
Technopoly:
5
Ustawa
o ochronie,
28. nad kulturą, przeł. A. Tanalska-Dulęba, Warszawa: PIW 1995, s. 248; wyd 2 –
Technopol:
TriumfArt.
techniki
6
Warszawa
2004, Wyd.
Muza,
Ustawa
o ochronie,
Rozdz.
4. ISBN 83-7200-637-7
2 Ustawa
Czernero Olgierd,
autentyzmu
ochronie,Wartość
Art. 18 ust.
2 pkt 2. w zabytkach, Ochrona Zabytków 1974, nr 3, s. 180–183
7
Analiza zabytkowych
zagrożeń w planach
zarządzania
dobrami
kulturowymi
dziedzictwa
Zestawienie elementów
jako narzędzie
waloryzacji
zabytku
w procesieświatowego
klasyfikacji i kategoryzacji
119
55
Kilkanaście
lat temu,
na konferencji
„Kraków
mówiłem
o potrzebie
zdefiniowania
różnych
Ponadto dobra
o największym
znaczeniu
dla 2000”
dziedzictwa
kulturowego
winny
być uwzględniane
w
planie
ochrony
zabytków
jednostki
organizacyjnej
oraz
w
krajowym,
wojewódzkim,
powiatowym
form (teraz powiedziałbym raczej: zakresów) ochrony obiektów architektonicznych, na wzór ochrony
i gminnym planie
ochronynastępujące
zabytków rozróżnienie:
na wypadek konfliktu zbrojnego i sytuacji kryzysowych w celu
przyrodniczej,
proponując
ich zabezpieczenia przed skutkami zagrożeń wynikających z sytuacji kryzysowych. Do zagrożeń (prze– pełna ochrona konserwatorska (zabytek „kwalifikowany”), ściśle odpowiadająca zasadom
widywanych i realnych), które należy uwzględnić w tych planach zaliczono w szczególności: pożar;
zachowaniem
formy i substancji
(autentycznej
materii
powodzie,Karty
ulewyWeneckiej,
lub zalaniaz maksymalnym
z innych przyczyn;
wichury; katastrofy
budowlane,
awarie techniczne,
zabytku);
chemiczne;
demonstracje i rozruchy uliczne, rabunki lub akty wandalizmu; atak terrorystyczny i kon8
– ochrona
architektoniczna tj. przede wszystkim ochrona istotnych cech architektonicznych
flikt zbrojny
.
obiektutak(zewnętrznych
wewnętrznych),przepisów
w mniejszym
stopniu jego
materii,
z dopuszczeniem
Pomimo
zdawałoby sięi rozbudowanych
odnoszących
się do
zagrożeń
dotychczasowe rozwiązania
w izakresie
przeciwdziałania zagrożeniom dotyczącym miejsc Światowego Dziedzictwa
adaptacji
modernizacji;
w Polsce
są niewystarczające
– jakipokazują
choćbytj.ostatnie
związane
inwestycjami
w War– ochrona
urbanistyczna
krajobrazowa
ochronaproblemy
zewnętrznych
cechzobiektu,
istotnych
dla
szawie czy we Wrocławiu. W praktyce bowiem służby konserwatorskie odpowiedzialne (zgodnie z zapiwiększego zespołu, bez limitowania (lub z niewielkim limitowaniem) zmian wewnętrznych.3
sami ustawowymi) za ochronę zabytków sprawują nadzór i wykonują działania kontrolne w stosunku
do obiektów
zabytkowych
(w tym
dóbr WH),
ale niezabytku
identyfimożemy
kują i nieprzypisać
monitorują
miejsc
Mając dobrze
rozpoznane
i opisane
wartości
muzagrożeń
jedną zedla
zdefinioUNESCO w sposób systemowy. Ocena zagrożeń i ich monitorowanie w obecnym systemie prawnym
wanych wyżej form ochrony, co także jest rodzajem klasyfikacji. Być może proponowana skala zakrew Polsce – także w stosunku do dóbr o najwyższej wartości są działaniami okazjonalnymi, wyrywkowysów ochrony powinna być rozbudowana. Praktyka wskazuje, że trzeba założyć możliwość określania
mi, niesystemowymi.
różnych zakresów ochrony dla wydzielonych, jasno określonych części zabytku.
Zapewnieniu jak najwyższych standardów ochrony polskich miejsc z Listy UNESCO służyć mają
działania
Narodowego
Instytutu
Dziedzictwa,
którego jednym z zadań jest monitorowanie i analizoTu użyję
cytatu z tego
referatu
z 2000 roku:
wanie zagrożeń dla dziedzictwa i wypracowywanie metod przeciwdziałania tym zagrożeniom, w tym w
W tej lub innej klasyfikacji nie może być natomiast stopniowana skuteczność ochrony: szerszy
szczególności obiektów z Listy Światowego Dziedzictwa (…)9. Instytutowi przypisana jest także realizacja
lub węższy
zakresprzez
ochrony
musi
byćwynikających
egzekwowany
z taką samą
konsekwencją
i z takimi
w zakresie
powierzonym
Ministra
zadań
z porozumień,
konwencji
i innych dokumentów
samymi
rygorami
prawnymi.
podpisanych przez Polskę związanych z ochroną i opieką nad dziedzictwem materialnym i niematerialnym10,
a więc m.in. realizacja zadań wynikających z przystąpienia Polski do Konwencji Światowego Dziedzictwa
Klasyfikacja
w zależności wiążą
od zakresu
(czylisposób
jednocześnie
zakresu
UNESCO
z 1972 r.obiektów
Zadania chronionych
dotyczące monitorowania
się w ochrony
bezpośredni
z zagadnieniem
dopuszczalnej
ingerencji)
nie
jest
nowością
–
od
dawna
jest
stosowana
w
ochronie
środowiska
natuzagrożeń, gdyż jednym z celów monitoringu jest zapobieganie ewentualnym zagrożeniom. W praktyce
ralnego:
ścisły rezerwat
– park narodowy
park krajobrazowy
parku. Dzięki
temu zasady
jednak dotychczas
nie wypracowano
i nie –wdrożono
do realizacji– „otulina”
zestandaryzowanego,
systemowo
proochrony
przyrodniczej
zrozumiałe
wadzonego
monitoringusątych
miejsc. dla szerokich kręgów społecznych. Wprowadzenie podobnego
stopniowania zakresów ochrony wobec dziedzictwa kulturowego – przy obecnym, szerokim rozumieniu
Zagrożenia dóbr WH a wytyczne Komitetu Światowego Dziedzictwa
jego zasobów – jest w mojej opinii potrzebne nie tylko dla specjalistów, jako narzędzie metodologicznej,
Podstawą
wszelkich
działań
związanych
z dobrami
wpisanymi
na Listę Bez
Światowego
Dzieale także
w tym celu,
aby zasady
tej ochrony
były czytelne
dla ogółu
społeczeństwa.
współdziałania
dzictwa
UNESCO
jest
Konwencja
w
sprawie
ochrony
światowego
dziedzictwa
kulturalnego
i
naturalcałego11 społeczeństwa, opartego na zrozumieniu zasad ochrony dziedzictwa, nie osiągniemy celu.
nego , a przepisy wykonawcze do realizacji Konwencji zawiera dokument Wytyczne Operacyjne do
Sądzę, że powyższe propozycje sprzed kilkunastu lat – są nadal aktualne i przedkładam je ponowrealizacji Konwencji Światowego Dziedzictwa (dalej: Wytyczne Operacyjne)12. Kwestia zagrożeń ponie
do dyskusji.
jawia
się wielokrotnie w Wytycznych operacyjnych i omawiana jest w bardzo różnych kontekstach.
Rozporządzenie Ministra Kultury z dnia 25 sierpnia 2004 r. w sprawie organizacji i sposobu ochrony zabytków na
wypadek konfliktu zbrojnego i sytuacji kryzysowych
9
Statut Narodowego Instytutu Dziedzictwa §4 – Załącznik do Zarządzenia Ministra Kultury i Dziedzictwa
Narodowego z dnia 23 stycznia 2014 r.
10
j.w.
11
Konwencja w sprawie ochrony światowego dziedzictwa kulturalnego i naturalnego, Paryż 1972 (DzU 1976 Nr 32,
poz. 190)
12
Operational Guidelines for the implementation of the World Heritage Convention. Dokument ten jest okresowo
aktualizowany. Tłumaczenie na język polski wg angielskiej wersji językowej z 2012 r. Wytyczne Operacyjne do
Konwencji
Światowegozabytków
Dziedzictwa
autorstwa
K. Piotrowskiej
B. Szmygina
dostępne
jest na stronie
3 realizacji
Stępień Piotr
M., Klasyfikacja
architektury
– propozycja
noweji formuły,
materiały
Międzynarodowej
Polskiego
Komitetu
Narodowego
ICOMOS
http://www.icomos-poland.org/index.php/pl/dokumenty-doktrynalne
Konferencji
Konserwatorskiej
Kraków
2000,
s.283–284, ISBN 83-7242-174-9
8
120
54
AnnaM.Fortuna-Marek
Piotr
Stępień
rozporządzeniami do tejże ustawy2. Obok niej pewne znaczenie dla zagadnień dotyczących zagrożeń
mają też regulacje prawne zawarte w Ustawie z dnia 27 marca 2003 r. o planowaniu i zagospodarowaniu
przestrzennym oraz w Ustawie z 7 lipca 1994 roku o prawie budowlanym.
Ustawy te, a zwłaszcza Ustawa o ochronie zabytków dają też teoretycznie narzędzia nie tylko do
reagowania na zagrożenie, które już wystąpiło (aktualne), lecz również do zapobiegania niekorzystnym
zjawiskom czy działaniom wobec obiektów, zespołów czy obszarów zabytkowych objętych ochroną
prawną czyli do zapobiegania zagrożeniom potencjalnym. Co istotne przepisy te dotyczą w równym
stopniu wszystkich obiektów objętych ochroną prawną bez specjalnego wyodrębnienia dóbr najcenniejszych jakimi są miejsca światowego dziedzictwa. Kwestie przeciwdziałania zagrożeniom wobec chronionych obiektów i obszarów zabytkowych zdefiniowane są ustawowo m.in. poprzez określenie działań
zabronionych oraz wyszczególnienie działań, które wymagają pozwolenia Wojewódzkiego Konserwatora
Zabytków.
W Ustawie o ochronie zabytków i opiece nad zabytkami wśród sześciu podstawowych działań określających na czym polega ochrona zabytków sprawowana przez organy administracji publicznej wymienione jest zapobieganie zagrożeniom mogącym spowodować uszczerbek dla wartości zabytków oraz udaremnianie niszczenia i niewłaściwego korzystania z zabytków (co jest po prostu reagowaniem na niektóre
z zagrożeń)3. Także ustawowe określenie opieki nad zabytkiem, które należy do kompetencji właściciela
lub posiadacza też pośrednio odwołuje się do potencjalnych zagrożeń (opieka bowiem polega m.in. na
zapewnieniu warunków do zabezpieczenia i utrzymania zabytku oraz jego otoczenia w jak najlepszym stanie
oraz korzystania z zabytku w sposób zapewniający trwałe zachowanie jego wartości, czyli na eliminowaniu
zagrożeń)4. Właściciel lub posiadacz zabytku jest też zobowiązany do niezwłocznego powiadomienia
WKZ o zagrożeniu dla zabytku5.
Ponadto służby konserwatorskie posiadają cały szereg prerogatyw do kontroli stanu zachowania
i prowadzenia nadzoru konserwatorskiego, co ma m.in. w zamiarze swym być narzędziem do reagowania
na zagrożenia zabytków6.
Dodatkowo zgodnie z art. 18 Ustawy o ochronie zabytków ochronę zabytków i opiekę nad zabytkami uwzględnia się przy sporządzaniu i aktualizacji strategii rozwoju województw, planów zagospodarowania przestrzennego województw, analiz i studiów z zakresu zagospodarowania przestrzennego
powiatu, strategii rozwoju gmin, studiów uwarunkowań i kierunków zagospodarowania przestrzennego
gmin oraz mpzp albo decyzji o ustaleniu lokalizacji inwestycji celu publicznego, decyzji o warunkach
zabudowy (…) I co bardzo istotne w kontekście analizy zagrożeń – we wszystkich ww koncepcjach,
strategiach, analizach, planach i studiach należy m.in. w szczególności określić rozwiązania niezbędne
do zapobiegania zagrożeniom dla zabytków, zapewnienia im ochrony przy realizacji inwestycji oraz przywracania zabytków do jak najlepszego stanu7.
2
3
4
5
6
7
Najważniejsze w tej kwestii są zwłaszcza Rozporządzenie Ministra Kultury z dnia 9 czerwca 2004 r. w sprawie
prowadzenia prac konserwatorskich, restauratorskich, robót budowlanych, badań konserwatorskich i architektonicznych
a także innych działań przy zabytku wpisanym do rejestru zabytków oraz badań archeologicznych i poszukiwań
ukrytych lub porzuconych zabytków ruchomych (DzU z 2004 r., nr 150, poz. 1579), Rozporządzenie Ministra
Kultury z dnia 25 sierpnia 2004 r. w sprawie organizacji i sposobu ochrony zabytków na wypadek konfliktu zbrojnego
i sytuacji kryzysowych (DzU z 2004 r., nr 212, poz. 2153).
Ustawa z dnia 23 lipca 2003 r. o ochronie zabytków i opiece nad zabytkami (tekst jednolity Dz. U. 2014 poz. 1446),
Art. 4 (dalej: Ustawa o ochronie).
Ustawa o ochronie, Art. 5.
Ustawa o ochronie, Art. 28.
Ustawa o ochronie, Rozdz. 4.
Ustawa o ochronie, Art. 18 ust. 2 pkt 2.