LEGO DACTA – ROBOLAB V TECHNICKOM VZDELÁVANÍ

WPŁYW TECHNOLOGII INFORMACYJNO – KOMUNIKACYJNCH
NA EFEKTYWNOŚĆ DYDAKTYCZNĄ SZKOŁY WYŻSZEJ
Piątek Tadeusz
Resumé
The article discusses selected aspects of the use of ICT - in the context of their impact on the
effectiveness of university teaching.
Streszczenie
W artykule poruszono wybrane aspekty zastosowania technologii informacyjno –
komunikacyjnych w kontekście ich wpływu na efektywność dydaktyczną szkoły wyższej.
Wprowadzenie
W dobie przemian programowych i strukturalnych zachodzących w polskich szkołach ważną
rolę odgrywa „oprzyrządowanie” i pomoce naukowo – dydaktyczne wykorzystywane w
procesie kształcenia. Obserwuje się wzrastające zainteresowanie możliwością efektywnego
wykorzystania komputerów, czy też szerzej ujmując technologii informacyjno –
komunikacyjnych (TIK) w procesie dydaktycznym. Wprowadzenie technologii informacyjno –
komunikacyjnych do procesu nauczania – uczenia się w istotny sposób zmienia treściową
zawartość i strukturę działalności nauczyciela. Zastąpienie przez urządzenia, których
funkcjonowanie zostało oparte o technologie informatyczne (np. komputer) niektórych
funkcji realizowanych do tej pory przez nauczyciela wiąże się ze zmianami dotyczącymi
teorii nauczania. Nowe założenia dotyczące wprowadzenia technologii informacyjno –
komunikacyjnych powinny doprowadzić do tego, by stały się one środkiem wspomagającym,
a nie ograniczającym proces nauczania. Dużą rolę odgrywa tu także ukształtowanie
ogólnospołecznej kultury informacyjnej, oraz opracowanie dobrych jakościowo
dydaktycznych programów komputerowych. To właśnie od jakości dydaktycznych
programów komputerowych zależy w dużej mierze efektywność procesu nauczania – uczenia
się wspomaganego komputerowo [por. Jaskuła 1995]. W procesie nauczania – uczenia się
technologie informacyjno – komunikacyjne mogą występować jako obiekt nauczania lub jako
środek wspomagający ten proces. Obecnie uwzględniając, że komputery i inne urządzenia
(często określane mianem technologii informacyjno – komunikacyjnych lub komputerem
w szerokim rozumieniu tego słowa) stały się urządzeniami powszechnego użytku, ważniejsze
wydaje się być widzenie ich jako środka, który usprawni proces nauczania.
Należy jednak zauważyć, że samo wprowadzenie nowych technologii do procesu
kształcenia nie przynosi często widocznych zmian od razu. W zasadzie jest to proces
długofalowy i w dużej mierze zależy od tego, w jakim stopniu wszyscy jego uczestnicy
opanowali nowe technologie.
W rozwiązywaniu problemów dotyczących zastosowania technologii informacyjno –
komunikacyjnych w kształceniu napotykamy wiele problemów o charakterze, socjalnym,
ekonomicznym, teoretycznym i praktycznym. Chodzi tutaj głównie nie tyle o wyposażenie
88
szkół, uczelni w odpowiedni sprzęt komputerowy, lecz o utrzymanie go w stałej gotowości do
pracy i odpowiednie przygotowanie nauczycieli, a także wyeliminowanie występujących
u nich barier psychologicznych związanych z zaakceptowaniem komputeryzacji kształcenia
i konieczności poświęcenia znacznej ilości czasu poza formalnymi godzinami pracy. Warto
jednak podkreślić, że dydaktyczne systemy oparte o technologie informacyjno –
komunikacyjne tylko wtedy wywołają zasadnicze zmiany w procesie nauczania – uczenia się,
gdy zostaną włączone w nowy model nauczania i realizować będą tylko sobie przynależne
funkcje. Przykładem takiego modelu nauczania – uczenia się może być model uwzględniający
osobowościowe cechy procesu dydaktycznego, którego charakterystycznymi cechami są: cel
– rozwijanie osobowości ucznia, kształtowanie potrzeb i zdolności do samokształcenia,
a także samookreślenia się w różnych sytuacjach życiowych; wiadomości, umiejętności
i nawyki – rozpatrywane nie jako cel, ale środek rozwoju osobowości ucznia, proces
nauczania – uczenia się – projektowany jest w oparciu o zależność: działalność – refleksja –
wiedza [por. Jaskuła 1995]. Student (uczeń) w tym modelu występuje w roli podmiotu
przekształcającego środowisko społeczno-edukacyjne, w które jest włączony. Nauczyciel zaś
występuje w roli organizatora procesu zabezpieczającego warunki dla przyswojenia przez
uczniów treści przedmiotowych i umiejętności.
Efektywność dydaktyczna
Jak zauważa W. Okoń termin dydaktyka pochodzi od greckiego słowa didaktikos czyli
nauczający a po raz pierwszy termin ten został użyty w 1613 roku przez Krzysztofa Helwiga
i Joachima Junga. Dydaktyka jest jedną z podstawowych nauk pedagogicznych, której
zadaniem jest kształcenie ludzi, czyli jest to wszelkie nauczanie innych lub siebie, bez
względu na to czy odbywa się ono w szkole czy poza nią. Oprócz wspomnianego aspektu
dydaktyka zajmuje się badaniem działalności osób nauczających jak i uczących się, celów
i treści oraz metod, środków i organizacji kształcenia, jak również badaniem społecznego
i materialnego środowiska, w którym się ta działalność odbywa. informują o tym, jak uzyskać
zmianę danego stanu w stan pożądany [Por. Okoń 2001: 82]. Głównym zadaniem dydaktyki
z punktu widzenia badania procesu kształcenia jest ustalenie zależności warunkujących
działalność dydaktyczną, badaniem zachowań występujących w przeszłości oraz tych
występujących współcześnie. Najważniejszym wydaje się być jednak praktyczny sens
dydaktyki czyli konstruowania przyszłości edukacyjnej. Dydaktyka jest nauką teoretycznopraktyczną ponieważ bada zachowania uczniów i nauczycieli, a wyniki tych badań powinny
być wyznacznikami bieżącej działalności nauczyciela
Efektywność to rezultat podjętych działań, analizowany poprzez relację i uzyskane
efekty do poniesionych nakładów. Efektywność może mieć wymiar działań związanych
z działalnością przemysłową, handlową usługową, itp. Na tle tych działalności bardzo ważną
dziedziną działalności człowieka jest edukacja. Mówiąc o edukacji w kontekście
efektywności mamy zazwyczaj na myśli efektywność kształcenia, której wyrazem jest
przyrost wiadomości, umiejętności oraz ich trwałości. Jak zauważa W. Furmanek (…)
o efektywnym kształceniu możemy mówić, gdy pobudza ono procesy poznawcze,
a zwłaszcza samodzielne myślenie, ale i ukierunkowuje czynności poznawcze na cel i treść
zadań, gdy kształtuje cechy różnych form myślenia”[Furmanek 1992]. Warunkiem
efektywnego kształcenia czy też efektywności kształcenia jest jej skuteczność. Skuteczność
działania oznacza osiągnięcie zamierzonego celu. W tym kontekście skuteczność dydaktyczna
to osiągnięcie zgodność efektów, czyli skutków nauczania z założonymi celami przez
nauczycieli.
89
Efektywność możemy rozpatrywać w aspekcie sprawności – czyli robienia rzeczy
w sposób właściwy, jest to umiejętność właściwego działania, związana z nakładami
i efektami. Sprawność dydaktyczna to inaczej prakseologia dydaktyczna. Należy również
pamiętać, że działać można sprawnie ale nieskutecznie, oznacza to, że robimy coś dobrze –
prawidłowo, ale nie prowadzi to do osiągnięcia pożądanych celów.
Mówiąc o efektywności dydaktycznej należy pamiętać tym, że ważną rolę odgrywa
nauczyciel, a efekty jego pracy w zdecydowanej mierze od jego kompetencji. Współczesny
dyskurs na temat relacji kompetencji i kwalifikacji, przybiera często postać wyrażającą się w próbie
zdefiniowania, czym one są, czy i jeżeli tak, to czym się różnią od siebie. W literaturze spotyka
się wielość jego interpretacji i wielość odniesień do rozmaitych teorii uczenia się. Uznaje się
także, iż osiągnięcie określonego poziomu opanowania kompetencji powinno być przyjmowane
za wskaźnik wyników uczenia się i nauczania. Stąd łączy się w analizach treści pojęcie
kompetencji z pojęciem standaryzacji i standardów osiągnięć edukacyjnych. W publikacjach
z zakresu organizacji pracy, zarządzania zasobami ludzkimi itp. ludzie kompetentni w pracy
to tacy, którzy spełniają oczekiwania dotyczące osiągnięcia przez nich określonych wyników,
którzy potrafią wykorzystać swoją wiedzę, umiejętności oraz cechy osobowości, aby osiągnąć
cele i standardy przypisane ich rolom. Jak zauważa M. Armstrong [2002], do opisania tej
ogólnej koncepcji stosuje się pojęcie kompetencji, które w istocie ma dwa odcienie
znaczeniowe, często ze sobą mylone:
1) Koncepcja kompetencji jako potencjału przyczyniającego się do osiągnięcia
określonych wyników. 2) Koncepcja kompetencji jako zdolności do wykorzystania wiedzy w
nowych sytuacjach zawodowych [por. Piątek 2010:11 – 42]. Uogólniając rozważania
M. Armstronga można stwierdzić, że w języku angielskim słowo kompetencja ma dwa odcienie
znaczeniowe: competency i competence. Pierwsze z nich ma szerszy zakres i może być stosowane
w odniesieniu do obu tych pojęć. Niemniej jednak, aby uniknąć potencjalnych nieporozumień
i komplikacji, należy wyraźnie oddzielać dwa znaczenia tego słowa:
– kompetencja jako pojęcie dotyczące osób i odnoszące się do wymiarów zachowania
leżącego u podstaw kompetentnego działania (wymiar behawioralny);
– kompetencja jako pojęcie związane z pracą i odnoszące się do dziedzin pracy, w których
dana osoba jest kompetentna. Pojęciem tym można się posłużyć w celu opisania wiedzy,
jakiej oczekuje się od ludzi, oraz umiejętności potrzebnych do skutecznego odegrania
określonych ról [Armstrong 2002: 240–248].
Treść pojęcia kompetencji może podlegać dookreśleniom przez dodanie drugiego jego
członu. Jeżeli ma on charakter treściowy – mówimy np. o kompetencjach zawodowych,
kompetencjach informatycznych, informacyjnych, kompetencjach nauczycieli, itp.
Kompetencje nauczyciela – obszary kompetencji nauczyciela
Jednymi z istotniejszych kompetencji nauczycielskich są kompetencje autokreatywne, które
wiążą się z uzdolnieniami do samorozwoju, samokształcenia – do pracy nad sobą. Nauczyciel,
który jest w stanie zaplanować własny rozwój osobowy, dalsze kształcenie i dokształcanie,
jest odpowiednią osobą do wdrażania ucznia do samokształcenia, do wyzwalania jego
aktywności, do przygotowania go do sprawnego funkcjonowania w społeczeństwie.
Samokształcenie zarówno nauczyciela, jak i ucznia może odbywać się z wykorzystaniem
neomediów (mediów cyfrowych), komputera – komputera multimedialnego z dostępem do
Internetu.
Nauczyciel, aby mógł odnieść sukcesy w pracy dydaktyczno-wychowawczej, powinien
90
posiadać określone kompetencje. Obszary ważne dla tego zawodu:
– kompetencje merytoryczne – dotyczące zagadnień nauczanego przedmiotu;
– kompetencje psychologiczno-pedagogiczne – posiąść wiedzę z zakresu psychologii
rozwojowej i wychowawczej, a także umiejętności wykorzystania tej wiedzy dla
poznawania uczniów, organizowania procesu kształcenia i wychowania w szkole oraz
kontrolowania i oceniania uczących się;
– kompetencje dydaktyczno-metodyczne – ten obszar kompetencji tworzy wiedza na temat
istoty, zasad i metod realizacji procesu kształcenia;
– kompetencje komunikacyjne – to wiedza na temat procesu komunikowania się, a także
umiejętność efektywnego nadawania i odbierania komunikatów; ze względu na ogromną
rolę mediów we współczesnej edukacji kompetencje nauczyciela związane
z komunikowaniem medialnym stanowią ważny obszar jego przygotowania
profesjonalnego;
– kompetencje medialne i techniczne – związane z organizowaniem warsztatu pracy
nauczyciela i ucznia;
– kompetencje związane z kontrolą i oceną osiągnięć uczniów oraz jakościowym pomiarem
pracy szkoły – kontrolowanie i ocenianie jest niezbędnym ogniwem dobrze
zorganizowanego procesu kształcenia, a mierzenie jakości pracy szkoły wymaga
kompetencji wykraczających poza te, które dotyczą kontrolowania osiągnięć uczniów;
– kompetencje autoedukacyjne, związane z rozwojem zawodowym – ten obszar dotyczy
samokształcenia nauczycieli, podwyższania kwalifikacji, doskonalenia własnego
warsztatu, podejmowania działań innowacyjnych itp. [Strykowski, Strykowska,
Pielachowski 2003: 24–32].
Jak wynika z powyższego, wzrasta liczba wymagań stawianych nauczycielowi, nie jest to
jednak zamknięta lista kompetencji. W warunkach rozwijającego się społeczeństwa
informacyjnego określenie funkcji nauczyciela ulega pewnym zmianom. Nauczyciel musi
stać się w pewnym stopniu specjalistą w zakresie metodyki nauczania technologii
informacyjnych. Jego kompetencje nabierają w tym przypadku priorytetowego znaczenia.
Interesującą klasyfikację standardów kompetencji zawodowych nauczycieli w niektórych
stanach USA z uwzględnieniem stażu pracy podają E. Perzycka i J. Nowotniak. Według tych
standardów nauczyciel:








właściwie planuje proces uczenia się,
tworzy sprzyjający klimat uczenia się,
stosuje właściwe metody nauczania,
ocenia osiągnięcia ucznia, informuje ucznia i jego rodziców o wynikach,
poddaje ewaluacji programy nauczania i procesy nauczania i uczenia się,
współpracuje z kolegami, rodzicami i innymi instytucjami,
tworzy plan własnego rozwoju zawodowego,
posiada aktualną, szeroką wiedzę akademicką w swoim przedmiocie.
Z kolei według standardów określających doświadczonego nauczyciela – nauczyciel:
 zapewnia w szkole, w społeczności lokalnej i w zawodzie nauczyciela fachowe
kierownictwo, mające na celu podniesienie poziomu nauki ucznia oraz jego dobro,
 posiada aktualną wiedzę w swoim przedmiocie i potrafi ją zastosować w innych
dyscyplinach,
 planuje nauczanie, które rozwija zdolności uczniów do wykorzystania umiejętności
komunikacyjnych, stosowania podstawowych pojęć, stawania się samowystarczalnymi
91






jednostkami, odpowiedzialnymi członkami zespołów; do myślenia i rozwiązywania
problemów oraz zdobywania wiedzy,
tworzy przyjazny klimat uczenia się uczniów (dla osiągania tych samych efektów, co
w standardzie trzecim; podobnie w standardach 5, 6 i 8),
realizuje, wdraża, kieruje nauką, która rozwija umiejętności,
ocenia naukę oraz informuje uczniów i inne zainteresowane strony o wynikach w zakresie
umiejętności,
omawia oraz ocenia naukę i nauczanie,
współpracuje z pozostałymi nauczycielami, rodzicami oraz agencjami w celu projektowania,
wdrażania i wspierania programów, które służą umiejętnościom,
ocenia swoją działalność całościowo w powiązaniu z celami nauki oraz realizuje plan
doskonalenia zawodowego [por. Wlazło 1999: 14–17; por. Perzycka, Nowotniak 2001].
Kompetencje kluczowe
Poglądy na kompetencje kluczowe stanowią pewien ujednolicony system poglądów na
człowieka funkcjonującego w społeczeństwie informacyjnym, gdzie do kluczowych
kompetencji zalicza się m.in. kompetencje informacyjne i korelujące z nimi kompetencje
komunikacyjne. Przykładem tego jest klasyfikacja kompetencji kluczowych I. Tureka [2003]
kľúčové kompetencie to:
a) informačné ktoré vyjadrujú požiadavky na spôsobilosti v oblasti informačnej a počítačovej
b)
c)
d)
e)
f)
gramotnosti (ECDL);
učebné, zamerané na formy ako sa motivovať pre učenie, poznanie svojho učebného štýlu
a špecifickosť prístupu k učeniu, príprave na učenie, na proces učenia sa a spôsoby
kontroly učenia sa;
kognitívne, zamerané na riešenie problémov, rozvoj kritického a tvorivého myslenia;
interpersonálne, ktoré sú zamerané na kvalitu spolužitia a spolupráce v kolektíve;
plánovanie, organizovanie a hodnotenie práce v tíme; schopnosť nenásilného riešenia
konfliktov (empatia); toleranciu názorov iných; udržiavanie harmonických
medziľudských vzťahov; konštruktívne vyjednávanie; zodpovednosť a formovanie
občianskej spoločnosti;
komunikačné, korešpondujúce s novými požiadavkami v rámci využívania informačných
a komunikačných technológií, so schopnosťou vyjadrovať sa primerane danej situácii
(písomne a ústne), čítať s porozumením, pozorne počúvať, voliť optimálnu formu
komunikácie, prezentovať informácie a ovládať minimálne dva cudzie jazyky;
personálne, zamerané na sebauvedomenie, sebaovládanie, sebamotiváciu a angažovanosť
[por. Hrmo, Turek 2003].
Kompetencje informacyjno-komunikacyjne to we współczesnej edukacji naczelne pojęcia.
Jak zauważa S. Kaczor, umiejętność komunikowania się, publicznego występowania,
przedstawiania na piśmie swoich myśli i żądań w imieniu zespołu z zachowaniem szacunku
dla drugiego człowieka, na którego komunikat jest skierowany, zwłaszcza gdy ma on
charakter krytyczny, jest wyznacznikiem kwalifikacji społeczno-moralnych ludzi, dla których
nieobojętne są czynniki kulturowe [Kaczor 2004: 40–44].
Pojęcie kompetencji informacyjnych (information literacy – IL) swą genezą sięga lat 70.,
a powstało na gruncie amerykańskich koncepcji związanych z rozwojem społeczeństwa
sieciowego. Kompetencje te są złożonym zespołem zdolności niezbędnych do rozpoznania
potrzeby informacji, jej wymagań, lokalizacji informacji i jej oceny i efektywnego
wykorzystania.
92
Osoba kompetentna informacyjnie:
–
–
–
–
–
–
–
–
–
–
uznaje, że dokładna i kompletna informacja jest podstawą sprawnego decydowania,
rozpoznaje potrzebę informacji,
identyfikuje potencjalne źródła informacji,
rozwija skuteczne strategie poszukiwania,
ocenia zakres potrzebnych informacji,
kompetentnie odczytuje informacje i ocenia ich wartość,
odrzuca informację niedokładną i błędną,
włącza potrzebne informacje do zasobu swojej wiedzy,
wykorzystuje informacje do krytycznego myślenia i rozwiązywania problemów,
rozumie ekonomiczne, prawne i społeczne problemy związane z wykorzystaniem
informacji,
– uzyskuje i wykorzystuje informacje w sposób etyczny i zgodny z prawem.
Osoba kompetentna informacyjnie potrafi samodzielnie korzystać z informacji oraz
zdobywać informacje związane z osobistymi zainteresowaniami, dążyć do największej
wprawy w wyszukiwaniu informacji i wytwarzaniu wiedzy. Jest w stanie podejmować
samodzielne wybory spośród dostępnych treści zawartych w Internecie [por. BorkowskaKalbarczyk 2005].
Efektywność kształcenia
Najczęściej efektywność kształcenia wyrażana jest wzorem, w którym wskazuje się na
zależności (funkcję):
E = f [T,N,W,U]
gdzie:
–
–
–
–
T – treści kształcenia,
N – osoba nauczyciela,
W – warunki w jakich to kształcenie jest realizowane,
U – osoba ucznia.
Rys. 1. Uwarunkowania efektywności dydaktycznej w procesie nauczania-uczenia się
(źródło: F. Szlosek, Wstęp do dydaktyki przedmiotów zawodowych, Radom 1995, s. 36)
W badania nad efektywnością programów modułowych i procesem kształcenia
w szkołach zawodowych prowadzonych przez Ministerstwo Edukacji Narodowej w latach
93
1996-2000 wyróżniono efektywność kształcenia zawodowego wewnętrzną i zewnętrzną. Za
efektywność zewnętrzną przyjęto losy i przydatność zawodową absolwentów w wyniku
badań absolwentów oraz pracodawców ich zatrudniających. Natomiast za efektywność
wewnętrzną kształcenia przyjęto opinie uczniów o swoim przygotowaniu do wykonywania
zawodu.
Rola technologii informacyjnych w efektywności dydaktycznej
Roli, jaką odgrywa technologia informacyjna w nauczaniu, nie można porównywać
z rolą innych technologii, może z wyjątkiem druku. O jej odrębności przesądza znaczenie
komputerów – w odróżnieniu od dotychczasowych przełomów technologicznych w dziejach
ludzkości, związanych na przykład z pojawieniem się maszyny parowej, środków
przenoszenia informacji (takich jak: telefon, radio, telewizja, łączność satelitarna)
i transportu, podstawowym przeznaczeniem komputerów jest zwiększanie możliwości
ludzkiego umysłu. Metody i środki komputerowe stały się pomocą intelektualną człowieka,
czyli pomocą w jego działaniu umysłowym [por. Sarud 2003].
Technologie informacyjne powinny w edukacji przenikać do różnych dziedzin
nauczania, gdyż tylko wtedy szkoła ma szansę przygotować uczniów do życia
w społeczeństwie informacyjnym, w którym informacja i związana z nią technologia będą
podstawowym środkiem i narzędziem w życiu każdego człowieka. Już obecnie znaczny
procent społeczeństwa zajmuje się w swojej pracy różnymi aspektami informacji i korzysta
przy tym z komputera”.
Dynamiczne przemiany kulturowe, ekonomiczne i naukowo-techniczne powodują, iż
w ramach globalnej cywilizacji obserwujemy wzrost znaczenia technologii informacyjnej.
Kilkaset milionów komputerów osobistych funkcjonujących w różnych dziedzinach naszego
życia, w pracy, edukacji i w domu, połączonych pajęczyną sieci komputerowej,
wykorzystujących coraz doskonalsze programy niezbędne do funkcjonowania tego złożonego
systemu komunikacyjnego – to współczesna rzeczywistość świata nie tylko medialnego [por.
Siemieniecki 2002: 35].
System edukacji podlega ciągłej ewolucji, jego stałym napędem są zmiany warunków
społecznych, w których odbywa się nauczanie. Jednym z czynników, mających
najpoważniejszy wpływ na społeczeństwa od trzech dekad, są technologie informacyjne.
Każda koncepcja działalności nastawionej na społeczeństwo powinna zatem uwzględniać te
technologie – są tego przynajmniej dwa powody i związane z nimi cele w nauczaniu:
 technologie informacyjne dostarczają metod i środków, dzięki którym jest możliwe
odmienne i wzbogacone spojrzenie na dotychczasowe treści w nauczaniu, a ponadto
pojawiają się bardzo istotne dla kształcenia treści i umiejętności, których nie można
zrealizować bez komputerów;
 zadaniem szkoły powinno być stworzenie uczącym się możliwości pełnego zapoznania się
z podstawami technologii informacyjno komunikacyjnymi [por. Sarud 2003: 21].
Nowe, tanie technologie spowodowały, że mikrokomputery stały się nieodzownym
94
towarzyszem człowieka w bardzo wielu sferach życia społecznego i zawodowego. I to przede
wszystkim zadecydowało, że komputer pojawił się w szkole [por. Piecuch 2008; por. Walat
2007]. Coraz nowsze generacje mikroprocesorów o coraz bogatszej gamie możliwości
prezentacji wyników przetwarzanej informacji, coraz wspanialsze, bardziej przyjazne
oprogramowanie pozwalające traktować komputer jako czarną ,,skrzynkę”, spowodowały, że
stała się ona nową wspaniałą pomocą dydaktyczną o nieznanych do końca możliwościach,
wspomagającą nauczanie różnych przedmiotów. Jednak tak znakomite narzędzie dydaktyczne
nie zastąpi nauczyciela, natomiast stawia przed nim nowe, dużo trudniejsze zadania,
ponieważ metodologia jego stosowania w nauczaniu jest ciągle nie zapisaną kartą w teorii
nauczania. Coraz to nowe generacje komputerów, nowe doskonalsze oprogramowanie
stanowią ciągle wyzwanie dla nauczycieli, którzy muszą przygotować młode pokolenie do
dorosłego życia [por. Dałek 1995].
Korzyści płynące z zastosowania technologii informacyjno-komunikacyjnych
w kształceniu dyspozycji odtwórczych, twórczych i percepcyjnych są ogromne. O efektach
płynących z wykorzystania komputera w procesie dydaktycznym nie trzeba już dziś nikogo
przekonywać. Komputer uważany jest za niezastąpione narzędzie dla gromadzenia,
przetwarzania i prezentacji wiedzy i przede wszystkim zapewnia tak potrzebną w procesie
nauczania interakcję. Współczesne komputery zapewniają zarówno odpowiednią szybkość,
dostatecznie dużą pamięć niezbędną dla procesu dydaktycznego, środki multimedialne
zapewniają ogromną atrakcyjność zastosowań. Najnowsze koncepcje zastosowania
komputerów w nauczaniu związane są z modelem użycia komputera jako uniwersalnego
narzędzia. Zakłada się, że komputer jest narzędziem poszerzającym możliwości intelektualne
człowieka, tak jak inne narzędzia zwiększają siłę fizyczną. Zastosowanie techniki
komputerowej w edukacji powoduje określone skutki dla nauczycieli. Nauczyciel
przekazujący kiedyś zdobytą na studiach wiedzę będzie mało przydatny. Model edukacyjny,
w którym nauczyciel posiada patent na wiedzę, i uczeń posłusznie tą wiedzę nabywający
należy uznać za bezpowrotnie odchodzący w przeszłość. Zadaniem nauczyciela jest
wspieranie uczącego się w procesie samodzielnego zdobywania wiedzy. Nauczyciel powinien
koncentrować się na wykształceniu u uczących się umiejętności poruszania się w gąszczu
informacji, wybierania wiadomości istotnych, ukazywania struktury i hierarchiczności
wiedzy. Innymi słowy, nauczyciel kształtował będzie umiejętności wyszukiwania wiedzy oraz
co ważniejsze wartościowania wiadomości oraz kształtowania sfery duchowej.
Kontrola wyników nauczania – sprzężenie zwrotne w procesie nauczania - uczenia się
Każde kształcenie wymaga sprawdzenia – kontroli jakości i efektywności tego
kształcenia. Kontrola może dotyczyć wyniku cząstkowego uzyskiwanego w czasie trwania
procesu kształcenia i wówczas mówimy o kontroli wewnętrznej . Kontrola ta może być
bieżąca lub okresowa wyników nauczania, prowadzona przez nauczyciela lub inne organy
szkoły.
Kontrola może być przeprowadzana na dwa sposoby:
1. Kontrola bieżąca i okresowa poszczególnych uczniów dokonywana przez nauczyciela.
Systematycznie prowadzona kontrola wdraża ucznia do samokontroli i systematycznej pracy
dając jednocześnie możliwość oceny pracy nauczyciela poprzez efekty ucznia. Kontrola
wewnętrzna stanowi podstawę do diagnozy stanu wiedzy i umiejętności ucznia, jest też
punktem wyjścia zmian, które zdają się być korzystne dla poszczególnych uczniów.
95
2. Badania masowe wyników nauczania za pomocą centralnie opracowanych sprawdzianów.
Wyniki takich badań mają dużą wartość teoretyczną w zakresie konstrukcji sprawdzianów,
opracowania kryteriów i norm ocen. Badacze interesują się poszczególnymi przypadkami nie
dla nich samych lecz jako podstawy do sądów dotyczących całej zbiorowości.
Inny rodzaj kontroli to kontrola zewnętrzna – czyli kontrola skutków procesu
kształcenia po zakończeniu nauki w szkole na tle szerszego środowiska społecznego jakim
jest zakład pracy. Badania takie obejmują problematykę losów i przydatności zawodowej.
W badaniach tych przedmiotem zainteresowania badacza są współzależności: proces
nauczania – nauczyciel – uczeń czyli czynniki oddziaływujące i czynniki będące przedmiotem
oddziaływania. Kontrola zewnętrzna dotyczy zatem absolwenta, jego umiejętności
urzeczywistniających się różnych formach działania zawodowego. Przedmiotem tej kontroli
jest nie tylko proces lub stopień opanowania programu, jako wynik działalności szkoły ze
względu na zaplanowany układ działania dydaktycznego, ale i sam ten układ szczególnie
zestaw wiedzy i umiejętności zawodowych, założony jako docelowy wynik działania
szkoły.[Korabiowska – Nowacka K. 1974] W badaniach tych chodzi również o diagnozę
wiedzy ucznia w wyniku pracy szkoły, w jakiś czas po jej zakończeniu. Skuteczność pracy
szkoły w tym rozumieniu określa się w wyniku badania pracy człowieka, który ma już za
sobą okres zdobywania formalnych kwalifikacji w tej szkole. Chcemy stwierdzić jak dalece
w wyniku kształcenia zawodowego okazał się przydatny do pracy na określonych
stanowiskach, mieszczących się w obszarze zawodu do którego jest przygotowany.
Technologie informacyjno – komunikacyjne w powyższych badaniach stwarzają
możliwość uzyskania sprzężenia zwrotnego. Student - uczeń poprzez zastosowanie
odpowiedniego oprogramowania (testu, ankiety) może mieć informację dotyczącą np. swojej
wiedzy, natomiast nauczyciel ma informację zwrotną dotyczącą jego skuteczności,
efektywności nauczania. Badając te pozwalają obserwować i opisywać stan przygotowania,
a jednocześnie weryfikować na tle potrzeb słuszność i efektywność wysiłków szkół
i nauczycieli.
Podsumowanie
Wspomaganie procesu nauczania – uczenia nowoczesnymi środkami dydaktycznymi
jest w czasach dzisiejszych nieodzowne. Do tych nowoczesnych środków należą technologie
informatyczne na które składają się m. in. sprzęt komputerowy + oprogramowanie.
Współczesna szkoła musi nauczyć ucznia być pełnoprawnym członkiem społeczeństwa
informacyjnego, czyli musi nauczyć wytwarzać informację a nie tylko korzystać z niej. Do
zrealizowania tego celu niezbędne jest korzystanie z technologii informacyjno –
komunikacyjnych, korzystanie w sposób sprawny, etyczny. Student – uczeń w szkole poprzez
działania praktyczne – rozwiązywanie testów, wypełnianie ankiet, wyszukiwanie informacji,
powinien zdobyć niezbędne umiejętności i wiadomości, które pozwolą mu przystępować bez
większych obaw realizacji zadań zawodowych. Ponadto szkoła ma szansę odgrywania
ogromnej roli w kształtowaniu postaw młodych ludzi wobec rozwiązywania rozmaitych
problemów związanych z zastosowaniem technologii informacyjno – komunikacyjnych.
zadania. Dlatego też technologie w procesie edukacji mają za zadanie:
– nie przerażać i nie oszałamiać,
– nie ograniczać,
96
– nie przeceniać możliwości komputera i jego roli.
Komputer nie jest dla wybranych. Tworzenie wokół komputera atmosfery
namaszczenia, wszelka, celebracja - są niecelowe i wręcz szkodliwe. Należy nieustannie
pamiętać, że komputer to tylko jedno z urządzeń technicznych, które powinno być
wykorzystane do wykonania czynności uciążliwych dla człowieka lub takich, których
złożoność przekracza przeciętne ludzkie możliwości. Uwolnione w ten sposób fizyczne
i intelektualne siły człowieka mogą być użyte do lepszego wykonania tych samych zadań lub
do wykonania zadań bardziej odpowiedzialnych.
Dydaktyka jest najwdzięczniejszym polem zastosowania komputera w szkole, ale
także najtrudniejszym. Komputer źle użyty jako środek dydaktyczny deprecjonuje się w tej
roli, może powodować często nieodwracalne szkody pedagogiczne. Przez samo pojawienie
się komputera na lekcji nie powstaje jeszcze żadna nowa wartość dydaktyczna. Przyczynia się
on do jej powstania dopiero wówczas, gdy staje się czynnikiem stymulującym zdobywanie
wiedzy czy umiejętności, gdy występuje w procesie dydaktycznym jako niezbędny jego
element. Spełnienie przez komputer takiej funkcji wymaga od nauczyciela doskonałej
znajomości zarówno przedmiotu nauczania, jak i możliwości komputera, a ściślej możliwości jego oprogramowania. Potrzebne jest także rozumienie pedagogicznych aspektów
użycia środków informatyki.
Oprócz zastosowań komputera na lekcji może być także wykorzystany przez
każdego nauczyciela w trakcie przygotowywania materiałów pomocniczych do lekcji,
a także do tworzenia testów i opracowywania ich wyników. Przy odrobinie dobrej woli
i wysiłku staje się możliwe rejestrowanie za pomocą komputera osiągnięć uczniów
i prowadzenie na bieżąco statystyki wyników nauczania.
Szkoła jest instytucją w bardzo dużym stopniu zbiurokratyzowaną. Z jednej strony
powodem takiego stanu rzeczy jest duża liczba osób (uczniów, nauczycieli, rodziców,
pracowników obsługi), które są z nią bezpośrednio związane, z drugiej natomiast - urzędowy
charakter dokumentów (świadectwa, arkusze ocen), jakie muszą być w niej sporządzane.
Efektywne zarządzanie szkołą wymaga znajomości i przetwarzania dużej ilości różnorodnych
informacji. Oba przytoczone fakty sprawiają, iż w szkole sporządza się wiele różnorodnych
dokumentów oraz wykonuje liczne analizy, zestawienia i harmonogramy. Są to prace
konieczne, a jednocześnie żmudne i zajmujące nierzadko ogromnie dużo czasu. Taki stan
rzeczy sprawia, że komputer jest wręcz idealnym narzędziem, pozwalającym zwiększyć
efektywność pracy większości zatrudnionych w szkole osób. Dotyczy to zarówno dyrekcji
szkoły, pracowników administracji, jak i nauczycieli.
Bibliografia
1. ARMSTRONG M., Zarządzanie zasobami ludzkimi, Kraków 2002.
2. BORKOWSKA-KALBARCZYK K., Internet jako miejsce uczenia się a kompetencje
uczenia się uczniów, http://www.up.krakow.pl/ktime/ref2005/borawska.pdf, (2005).
3. DAŁEK J., Edukacja informatyczna w Polsce, [w:] Siemieniecki B. (red.),
Perspektywa edukacji z komputerem, Wydawnictwo Adam Marszałek, PłockToruń1995, s. 51-52.
4. FURMANEK W., Efektywność nauczania techniki przez działania diagnostyczne,
demontażowe i montażowe, Rzeszów 1992.
5. HRMO R., TUREK I., Kľúčové kompetencie, Bratislava 2003.
97
6. JASKUŁA B., Psychologiczno – pedagogiczne aspekty komputeryzacji procesu
nauczania – uczenia się, Rzeszów 1995.
7. KACZOR S., Kwalifikacje społeczno-moralne i ich rosnące znaczenie w życiu [w:]
Kwiatkowski S.M., (red.), Kwalifikacje zawodowe na współczesnym rynku pracy,
Wyd. IBE, Warszawa 2004.
8. MAYRE L., Wpływ czynników fizjologicznych i psychologicznych na wydajność
pracy ludzkiej wraz z podstawami bezpieczeństwa i higieny pracy, Kraków 1973.
9. NOWOSIELSKI K., Problemy pomiaru skuteczności i efektywności zastosowań
controllingu, (w:) Jagoda H., Lichtarski J. (red.), Nowe kierunki w zarządzaniu
przedsiębiorstwem – między teorią a praktyką, Wrocław 2006.
10. OKOŃ W., Nowy słownik pedagogiczny, Warszawa 2001.
11. PERZYCKA E., NOWOTNIAK J., 2001, „EDUKACYJNE DYSKURSY”
http://ip.univ.szczecin.pl/~edipp* opublikowano dnia: 15. 03. 2001 r.
12. PIĄTEK T., Kultura informacyjna komponentem kwalifikacji kluczowych
współczesnego nauczyciela, Wydawnictwo Oświatowe „Fosze”, Rzeszów 2010.
13. PIECUCH A., Wstęp do projektowania multimedialnych opracowań metodycznych,
Rzeszów 2008.
14. SALTER W.E.G., Wydajność a postęp techniczny, Warszawa 1971.
15. SARUD M., Komputery a edukacja, ,,Dyrektor Szkoły”, nr 1/2003.
16. SIEMIENIECKi B., Skutki powszechnego stosowania komputerów w edukacji, [w:]
Siemieniecki B. (red.), Perspektywa edukacji z komputerem, Wyd. SWP – Wyd.
Adam Marszałek, Płock-Toruń 1995, s. 49,.
17. SIEMIENIECKI B.:,II Krajowa Konferencja ,,Technologia informacyjna
w zmieniającej się edukacji”, (Toruń, 14-16 maja 2001 roku), „Rocznik
Pedagogiczny” T. 25 (2002) s. 35.
18. SKALSKI M., Komputer w dydaktyce, cz. 2, „Nowa Szkoła”, nr 7/2000, s. 35.
19. STRYKOWSKI W., Strykowska J., Pielachowski J., Kompetencje nauczyciela szkoły
współczesnej, Poznań2003.
20. SZLOSEK F., Wstęp do dydaktyki przedmiotów zawodowych, Radom 1995.
21. TURSKA D., Skuteczność ucznia. Od czego zależy udana realizacja wymogów
edukacyjnych?, Lublin 2006, s.18-19
22. WALAT W., Edukacyjne zastosowania hipermediów, Rzeszów 2007.
23. WIECZORKOWSKI K., Nauczanie na odległość, [w:] Siemieniecki B. (red.),
Perspektywa edukacji z komputerem, Wydawnictwo Adam Marszałek, Toruń, s. 117118.
Kontakt
dr Piątek Tadeusz, Uniwersytet Rzeszowski, Instytut Techniki, Zakład Dydaktyki Techniki i
Informatyki, 35-959 Rzeszów, Ul. Rejtana 16 C. e-mail: [email protected]
98