Fundusze unijne od podstaw(2007–20132007–2013)

Wielkiego w Bydgoszczy. Specjalizuje się w historii stosunków międzynarodowych,
ukończył również studia w zakresie historii, stosunków międzynarodowych, dyplomacji
i integracji europejskiej. Zainteresowania naukowe: międzynarodowa współpraca
sektorów publicznego, gospodarczego i społecznego oraz zarządzanie projektami
europejskimi. Współpracuje z uniwersytetami i szkołami wyższymi w kraju i zagranicą,
autor referatów w publikacjach zbiorowych. Prezes zarządu Włocławskiego Towarzystwa
Naukowego, prezes koła Polskiego Towarzystwa Historycznego i Lokalnej Grupy Działania w Radziejowie, członek Interdyscyplinarnego Zespołu Naukowo-Badawczego
przy Muzeum Dyplomacji i Uchodźstwa Polskiego UKW w Bydgoszczy.
Marek Szuszman
Marek Szuszman — dr nauk humanistycznych, dyplom na Uniwersytecie Kazimierza
Marek Szuszman
Fundusze unijne
od podstaw (2007–2013)
Przewodnik metodyczny
Fundusze unijne od podstaw
(2007–2013)
ISBN 978-83-61609-08-7
Włocławek 2010
Spis treści
Wstęp . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .
9
Rozdział I. Czym są fundusze europejskie? . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .
11
1.1. Środki w budżecie Unii Europejskiej . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .
1.2. Budżet Unii Europejskiej i perspektywy fi nansowe . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .
11
13
Rozdział II. Zasady i cele polityki regionalnej, polityki spójności
oraz polityki horyzontalne . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .
15
2.1.
2.2.
2.3.
2.4.
Wyjaśnienie pojęć. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .
Zasady polityki regionalnej . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .
Cele polityki regionalnej . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .
Cele polityki spójności . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .
Pojęcie i znaczenie NUTS . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .
2.5. Polityki horyzontalne Unii Europejskiej. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .
15
16
17
18
19
20
Rozdział III. Dwa okresy programowania w Polsce — porównanie . . . . . . . . . . . . . . .
21
3.1. Fundusze przedakcesyjne . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .
PHARE (Polish Hungary Assistance for Restructuring their Economies) . . . . .
ISPA (Instrument for Structural Policies for Pre-Accession) . . . . . . . . . . . . . . . .
SAPARD (Special Accession Programme for Agriculture and Rural Development)
3.2. Fundusze strukturalne w Polsce w latach 2004–2006 . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .
Programy operacyjne . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .
Inicjatywy Wspólnoty. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .
Programy wspólnotowe . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .
3.3. Porównanie dwóch okresów programowania — najważniejsze elementy. . . . . .
21
21
22
22
23
24
26
26
30
Rozdział IV. Fundusze strukturalne na lata 2007–2013 . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .
33
4.1. Najważniejsze dokumenty dotyczące funduszy unijnych . . . . . . . . . . . . . . . . . . .
Strategiczne Wytyczne Wspólnoty . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .
Narodowa Strategia Spójności (Narodowe Strategiczne Ramy Odniesienia) . . . .
Strategia Rozwoju Kraju . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .
Linia demarkacyjna pomiędzy Programami Operacyjnymi Polityki Spójności,
Wspólnej Polityki Rolnej i Wspólnej Polityki Rybackiej . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .
4.2. Europejski Fundusz Rozwoju Regionalnego (EFRR) . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .
4.3. Europejski Fundusz Społeczny (EFS) . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .
4.4. Fundusz Spójności (FS) . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .
4.5. Europejski Fundusz Rolny na rzecz Rozwoju Obszarów Wiejskich. . . . . . . . . . .
4.6. Europejski Fundusz Rybacki . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .
33
33
36
38
41
42
43
44
44
45
Rozdział V. System wdrażania funduszy europejskich na lata 2007–2013 . . . . . . . . . .
47
5.1. System instytucjonalny w okresie programowania 2007–2013 . . . . . . . . . . . . . .
Pierwszy poziom — koordynacja . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .
Drugi poziom — zarządzanie . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .
Trzeci poziom — wdrażanie . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .
5.2. System zarządzania i kontroli. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .
5.3. Zasady dotyczące zarządzania fi nansowego środkami unijnymi. . . . . . . . . . . . .
5.4. Ewaluacja . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .
5.5. Rezerwy. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .
5.6. Działania informacyjne i promocyjne . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .
47
47
48
48
52
54
57
59
60
Rozdział VI. Programy operacyjne . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .
61
6.1.
6.2.
6.3.
6.4.
6.5.
6.6.
6.7.
6.8.
Struktura programu operacyjnego . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .
Program Operacyjny Infrastruktura i Środowisko (PO IiŚ) . . . . . . . . . . . . . . . .
Program Operacyjny Innowacyjna Gospodarka (PO IG) . . . . . . . . . . . . . . . . . . .
Program Operacyjny Kapitał Ludzki (PO KL) . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .
Status dokumentu . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .
Opis Programu Operacyjnego Kapitał Ludzki. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .
Informacje na temat finansowania Programu Operacyjnego Kapitał Ludzki. . . .
Lista projektów kluczowych . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .
Opis systemu wyboru projektów w ramach PO Kapitał Ludzki . . . . . . . . . . . . .
Załączniki do PO Kapitał Ludzki . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .
Informacje na temat Priorytetów i Działań PO KL . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .
Program Operacyjny Rozwój Polski Wschodniej (PO RPW) . . . . . . . . . . . . . . . .
Program Operacyjny Europejska Współpraca Terytorialna (PO EWT). . . . . . . .
Programy współpracy transgranicznej 2007–2013 . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .
Programy Współpracy Transnarodowej 2007–2013 . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .
Program Współpracy Międzyregionalnej 2007–2013 . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .
Europejski Instrument Sąsiedztwa i Partnerstwa (EISP) . . . . . . . . . . . . . . . . . .
Program Operacyjny Pomoc Techniczna (PO PT). . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .
16 Regionalnych Programów Operacyjnych (RPO) . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .
62
64
65
66
66
67
70
74
75
79
80
128
129
129
130
130
131
132
132
Rozdział VII. Regionalny Program Operacyjny Województwa Kujawsko-Pomorskiego . .
135
7.1. Osie priorytetowe i działania . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .
7.2. Podstawowe dokumenty. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .
Akty prawne i wytyczne . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .
Dokumenty programowe . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .
7.3. System wyboru projektów . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .
Tryb dotyczący projektów indywidualnych . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .
Tryb konkursowy . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .
7.4. Kwalifi kowalność wydatków . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .
135
159
159
162
163
164
166
172
Rozdział VIII. Program Rozwoju Obszarów Wiejskich na lata 2007–2013 . . . . . . . . .
175
8.1. Co to jest PROW? . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .
8.2. Osie i działania PROW . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .
8.3. Instytucje PROW . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .
175
176
184
Rozdział IX. Inicjatywy europejskie . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .
187
9.1. JASPERS . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .
9.2. JEREMIE . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .
9.3. JESSICA . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .
187
189
191
Rozdział X. Zarządzanie, tworzenie projektów oraz formułowanie wniosków . . . . . .
193
10.1.
10.2.
10.3.
10.4.
10.5.
10.6.
10.7.
Defi nicja projektu . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .
Plan projektu . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .
Zarządzanie projektem . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .
Narzędzia wspomagające zarządzanie projektem. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .
Zarządzanie sprzecznościami . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .
Zarządzanie zmianą . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .
Plan zarządzania projektem . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .
193
202
205
208
210
211
212
Rozdział XI. Generator Wniosków . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .
273
11.1. Jak korzystać z Generatora Wniosków Aplikacyjnych?. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .
11.2. Poruszanie się po aplikacji (PO KL) . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .
11.3. Nowa wersja Generatora Wniosków Aplikacyjnych. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .
273
274
274
Bibliografia . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .
277
Aneksy . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .
1. Instrukcja wypełniania wniosku o dofi nansowanie projektu w ramach
Programu Operacyjnego Kapitał Ludzki oraz wzór wniosku . . . . . . . . . . . . . . .
2. Przykładowy Plan działania dla Programu Operacyjnego Kapitał Ludzki
(Plan działania dla Priorytetu IX na rok 2009) . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .
3. Przykładowe działanie w szczegółowym opisie priorytetów PO KL
(9.2. Podniesienie atrakcyjności i jakości szkolnictwa zawodowego) . . . . . . . . .
281
283
341
385
4. Wzór wniosku o dofi nansowanie projektu w ramach
Regionalnego Programu Operacyjnego Województwa Kujawsko-Pomorskiego . .
5. Instrukcja wypełniania wniosku o dofi nansowanie projektu w ramach
Regionalnego Programu Operacyjnego Województwa Kujawsko-Pomorskiego . .
6. Instrukcja wypełniania załączników do wniosku o dofi nansowanie projektu
w ramach RPO WK-P . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .
7. Przykładowe działanie w szczegółowym opisie osi priorytetowych
RPO WK-P (3.1. Rozwój infrastruktury edukacyjnej) . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .
393
419
459
497
Wstęp
Unia Europejska należy do najbogatszych obszarów świata. Między jej regionami istnieją jednak ogromne wewnętrzne różnice poziomu dochodów
i szans — dlatego też od 1975 r. realizowana jest dynamiczna polityka rozwoju regionalnego. Poprzez transfer funduszy z bogatszych państw członkowskich do uboższych krajów i regionów wspierana jest restrukturyzacja
i modernizacja gospodarek krajów UE. Fundusze europejskie wpływają na
zwiększenie spójności ekonomicznej i społecznej Unii. Są więc zarówno
narzędziem solidarności finansowej, jak i potężną siłą napędową integracji
gospodarczej.
W nowym okresie programowania 2007–2013 Polska otrzyma prawie pięciokrotnie więcej środków finansowych niż w latach 2004–2006. Od pomyślnej i skutecznej absorpcji tych środków zależeć będzie w dużej mierze
dalszy rozwój gospodarki i rozwój cywilizacyjny kraju, a co za tym idzie
poszczególnych regionów, w tym województwa kujawsko-pomorskiego.
Zagadnienia dotyczące pozyskiwania funduszy unijnych nie należą do najprostszych i nie ograniczają się do prawidłowego wypełnienia wniosku o dofinansowanie. Należy bowiem pamiętać, że kierowanie i zarządzanie projektem
jest czymś znacznie szerszym niż napisanie wniosku. Ocenie podlega bowiem
realizacja całego przedsięwzięcia, a nie tylko złożony wniosek. Poprawna
realizacja projektu nie zależy wyłącznie od umiejętności praktycznych, ale
w równie dużym stopniu od ciągłego pogłębiania wiedzy teoretycznej.
W niniejszym zestawieniu informacji dotyczących funduszy europejskich,
mamy przyjemność przedstawić państwu od podstaw, czym są fundusze
europejskie i w jaki sposób z nich korzystać.
Rozdział I
Czym są fundusze europejskie?
1.1. Środki w budżecie
Unii Europejskiej
Środki finansowe Unii Europejskiej gromadzone są przez państwa członkowskie i przekazywane do unijnego budżetu. Według prawa środki te stanowią zasoby własne Unii Europejskiej.
Środki w budżecie Unii Europejskiej pochodzą z trzech podstawowych
źródeł:
1. z ceł pobieranych od towarów importowanych z państw, które nie są
członkami Unii Europejskiej (tzw. tradycyjne zasoby własne Unii),
2. z dochodów z VAT (czyli podatku od wartości dodanej) — jest to określony procent, który dane państwo ma zapłacić Unii od środków pochodzących z podatku VAT),
3. ze środków uzależnionych od dochodu narodowego każdego z państw
członkowskich (każde państwo płaci 0,73 proc. swojego Produktu Narodowego Brutto (PNB) do budżetu Unii). Jest to obecnie największe
źródło środków finansowych Unii Europejskiej.
Oprócz wymienionych wyżej źródeł zasilania budżetu Unii Europejskiej,
trzeba jeszcze wymienić mniej znaczące, takie jak: podatki od wynagrodzeń pracowników instytucji Unii Europejskiej, składki wpłacane przez
państwa spoza Unii Europejskiej do niektórych programów unijnych oraz
kary finansowe nakładane na przedsiębiorstwa za łamanie prawa konkurencji i innych przepisów. Środki te stanowią w przybliżeniu około 1 proc.
budżetu Unii Europejskiej.
Duża część przychodów do budżetu Unii Europejskiej uzależniona jest od
poziomu gospodarczego państw członkowskich. Oznacza to, że państwa
bogatsze wpłacają do Unii Europejskiej więcej niż kraje biedniejsze, mimo
to nie otrzymują więcej dotacji unijnych. Przykładowo, Polska należy do
źródła środków
finansowych budżetu
Unii Europejskiej
12
cele
przeznaczenia
środków
Czym są fundusze europejskie?
tych krajów, które wpłacają o wiele mniej, niż otrzymują od Unii Europejskiej. W 2007 r. do Polski trafi ło 7,8 miliarda euro (7,4 proc. wszystkich
unijnych wydatków). Po zapłaceniu składki, „na czysto” Polska zarobiła około
5,1 miliarda euro. Inaczej mówiąc suma, którą wpłacamy do budżetu Unii
stanowi tylko 1/4 tego, co otrzymujemy. W porównaniu z 2006 r., jest to
ponad dwa razy więcej. Szacuje się, iż w latach 2007–2013 Polska otrzyma
od Unii Europejskiej w sumie 87 miliardów euro, a do budżetu odda 22 miliardy euro, co oznacza, iż „na czysto” otrzyma około 65 miliardów euro.
To zdecydowanie najwięcej ze wszystkich krajów członkowskich.
Na co Unia Europejska przeznacza zebrane środki? Przede wszystkim
na realizację wspólnej polityki rolnej (w tym rybactwa i rybołówstwa),
a także polityki spójności, które mają pomóc w podniesieniu konkurencyjności Unii Europejskiej oraz wpłynąć pozytywnie na rozwój m.in.
rolnictwa, kultury, infrastruktury, szkolnictwa, wymiaru bezpieczeństwa.
Z budżetu fi na n sowane są również koszty administracyjne utrzymania
instytucji Unii Eu ropejskiej oraz pomoc humanitarna i rozwojowa dla
krajów spoza Unii Europejskiej. W poniższym wykresie przedstawiono
te dziedziny, na które obecnie wydawane są unijne pieniądze. W aktualnym okresie programowania 2007–2013 po raz pierwszy w historii Unii
Europejskiej mamy do czynienia z sytuacją, w której środki na wsparcie
konkurencyjności i spójności przewyższają fundusze na rolnictwo i rozwój
obszarów wiejskich.
inne, w tym koszty administracyjne
UE na arenie międzynarodowej
obywatelstwo, wolność,
bezpieczeństwo i sprawiedliwość
zasoby naturalne: rolnictwo,
rozwój obszarów wiejskich,
środowisko i rybactwo
Źródło: Komisja
Europejska,
Dyrekcja Generalna
ds. Budżetu.
1,2%
43%
5,7%
5,9%
konkurencyjność
i spójność
44,2%
Budżet Unii Europejskiej i perspektywy finansowe
Z powyższego wykresu wynika, iż najwięcej środków unijnych przeznaczonych jest na konkurencyjność i spójność (44,2 proc.). W następnej kolejności Unia Europejska przeznacza środki na rolnictwo, ochronę środowiska i rybactwo (43 proc.). Na finansowanie Unii Europejskiej na arenie
międzynarodowej jest przeznaczone 5,7 proc. środków, zaś 5,9 proc. na
koszty zatrudnienia personelu i utrzymania budynków wszystkich instytucji Unii Europejskiej. Natomiast najmniej środków (1,2 proc.) przeznaczone jest na kulturę, walkę z terroryzmem i nielegalną imigracją,
w ramach kategorii wydatków „Obywatelstwo, wolność, bezpieczeństwo
i sprawiedliwość”.
1.2. Budżet Unii Europejskiej
i perspektywy finansowe
Budżety roczne Unii Europejskiej funkcjonują w ramach budżetów wieloletnich. Budżet roczny bardzo przypomina budżet narodowy — ma określoną dokładnie wielkość wpływów i wydatków. Natomiast budżet wieloletni (tzw. perspektywa finansowa) to plan finansowy, w którym ustalane
są jedynie limity (inaczej pułapy) wydatków w poszczególnych pozycjach
budżetowych.
W perspektywie finansowej nie chodzi o wykazanie dokładnej wielkości
dochodów i wydatków, lecz o określenie najważniejszych priorytetów na
kolejne 7 lat i umieszczenie maksymalnej kwoty, jaką Unia Europejska
może na nie wydać. Głównym celem perspektywy finansowej jest utrzymywanie wydatków Unii Europejskiej pod kontrolą. Budżet Unii Europejskiej nie może mieć deficytu budżetowego ani nadwyżki budżetowej. Na
koniec każdego roku różnica pomiędzy wpływami i wydatkami powinna
wynosić 0.
13
Rozdział II
Zasady i cele polityki regionalnej,
polityki spójności oraz polityki horyzontalne
2.1. Wyjaśnienie pojęć
W kontekście dotacji unijnych można się spotkać z pojęciami polityki regionalnej, polityki spójności i polityki strukturalnej. Czy są między nimi
jakieś różnice? Teoretycznie tak. Polityka strukturalna jest to tradycyjne
pojęcie dotyczące interwencji Wspólnot Europejskich (a od 1993 r. — Unii
Europejskiej) używane już od 1957 r. Polityka regionalna jest zorientowana
na zwiększenie spójności ekonomicznej i społecznej w Unii Europejskiej,
co oznacza, że jej podstawowym zadaniem jest pomoc finansowa dla regionów. Polityka spójności zaś wskazuje na podstawowy cel interwencji,
jakim jest zmniejszenie zróżnicowań we Wspólnocie. Praktycznie jednak
pojęcia te są często używane zamiennie, w związku z czym można przyjąć,
że polityka regionalna, polityka strukturalna i polityka spójności Unii Europejskiej mają ten sam cel — wyrównanie różnic gospodarczych między
regionami Unii Europejskiej i w efekcie — ich mieszkańcami. Jest to taki
sposób rozdzielania środków finansowych Unii Europejskiej, aby większość
z nich trafi ła do regionów znajdujących się w gorszej sytuacji społecznej
i gospodarczej.
Należy pamiętać, że kryterium podziału środków finansowych Unii Europejskiej jest PKB (Produkt Krajowy Brutto) regionu — poziom zamożności
obywateli jest tylko jednym z elementów, które decydują o tym, czy dany
region objęty zostanie interwencją środkami Unii Europejskiej. Nie chodzi
tutaj o spowolnienie rozwoju bogatych regionów i krajów, ale o przyspieszenie rozwoju regionów opóźnionych. Dzięki temu wzrośnie konkurencyjność
całej Unii Europejskiej.
polityka regionalna
polityka spójności
polityka strukturalna
16
Zasady i cele polityki regionalnej, polityki spójności oraz polityki horyzontalne
2.2. Zasady polityki regionalnej
zasada partnerstwa
zasada dodatkowości
zasada subsydiarności
zasada koncentracji
zasada
programowania
Zasada partnerstwa i zasada dodatkowości (zwana również zasadą współfi nansowania lub zasadą uzupełnienia) to dwie główne zasady polityki
regionalnej Unii Europejskiej.
Zasada partnerstwa polega na tym, że zarówno na etapie programowania,
jak i w realizacji, powinni uczestniczyć wszyscy zainteresowani partnerzy
społeczni. Wymaga to współpracy pomiędzy Komisją Europejską a odpowiednimi władzami publicznymi danego państwa na szczeblu krajowym,
regionalnym i lokalnym (tj. gminami, powiatami i województwami), a także
współpracy z partnerami gospodarczymi i społecznymi.
Zasada dodatkowości (uzupełnienia) oznacza, że fundusze Unii Europejskiej powinny uzupełniać środki finansowe poszczególnych państw członkowskich, a nie zastępować je. Działania Unii Europejskiej nie powinny
wypierać i zastępować działań na szczeblu krajowym i regionalnym, lecz
je wzbogacać i wzmacniać.
Pozostałe zasady polityki regionalnej to: zasada subsydiarności, zasada
koncentracji, zasada programowania i zasada koordynacji.
Zasada subsydiarności oznacza, że wszelkie działania powinny być podejmowane na możliwie najniższym szczeblu, który jest zdolny do ich realizacji w obrębie regionu lub państwa członkowskiego. Instytucje Unii
Europejskiej mogą realizować określone zadania tylko wtedy, jeżeli nie
mogą być one skutecznie wykonane samodzielnie przez regiony lub kraje
członkowskie.
Zasada koncentracji polega na ograniczeniu wsparcia ze środków unijnych jedynie do tych typów działań, które mają podstawowe znaczenie dla
spójności społeczno-gospodarczej Unii. Chodzi tu na przykład o wsparcie
regionów znajdujących się w najtrudniejszej sytuacji. Z horyzontalnego
punktu widzenia zasada ta oznacza także, że interwencja funduszy, aby
przyniosła efekt, nie powinna być rozproszona, lecz skoncentrowana na
niewielu precyzyjnie określonych celach, wobec tego pomoc finansowa Unii
Europejskiej ukierunkowana jest na niewielką liczbę precyzyjnie określonych celów i projektów.
Zasada programowania oznacza, że instytucje Unii Europejskiej kontrolują
i monitorują wykorzystanie środków i zapewniają, by proces ten był zgodny
z ogólnymi politykami wspólnotowymi i szczegółowymi wytycznymi Komisji Europejskiej. Zgodnie z tą zasadą wypracowane muszą być formalne
procedury uzgodnień między władzami regionalnymi w celu zdefiniowania
i wcielenia regionalnych strategii rozwoju. Należy pamiętać, że celem polityki regionalnej jest trwałe rozwiązywanie problemów danego regionu,
a nie realizacja pojedynczych krótkotrwałych programów.
Zasady polityki regionalnej • Cele polityki regionalnej
Zasada koordynacji reguluje działanie funduszy strukturalnych. Jej celem
jest dążenie do skupiania działań i środków polityki regionalnej na priorytetach, które mają podstawowe znaczenie dla spójności społeczno-gospodarczej Unii Europejskiej. Przejawem tej zasady są działania Komisji
zmierzające do przeznaczenia środków z funduszy strukturalnych na ograniczoną liczbę wyselekcjonowanych regionów dotkniętych najpoważniejszymi problemami na podstawie odpowiednio dobranych kryteriów.
Należy także wspomnieć o zasadzie wyrównywania szans kobiet i mężczyzn.
Kraje członkowskie oraz Komisja Europejska są zobowiązane zapewnić,
iż na każdym etapie wdrażania funduszy strukturalnych promowana jest
zasada wyrównywania szans pomiędzy kobietami i mężczyznami.
Polityka wyrównywania szans kobiet i mężczyzn opiera się na pięciu celach,
których realizacja przyczynia się do eliminowania nierówności i promowania równości pomiędzy kobietami i mężczyznami:
1. równy dostęp do rynku pracy na wszystkich szczeblach,
2. edukacja i szkolenie, szczególnie w zakresie rozwijania umiejętności i kwalifikacji zawodowych,
3. tworzenie przedsiębiorstw i ich rozwój,
4. godzenie pracy zawodowej z życiem rodzinnym,
5. wyrównany udział w procesie podejmowania decyzji.
Z punktu widzenia wykorzystywania funduszy strukturalnych, zasada wyrównywania szans kobiet i mężczyzn oznacza zakaz stosowania jakichkolwiek kryteriów, które by dyskryminowały potencjalnych beneficjentów ze
względu na płeć czy status społeczny. Oznacza to, że fundusze strukturalne
powinny być dostępne na jednakowych zasadach zarówno dla mężczyzn,
jak i kobiet czy różnych grup społecznych.
2.3. Cele polityki regionalnej
W okresie programowania obejmującym lata 2007–2013 Komisja Europejska zaproponowała trzy nowe cele polityki spójności: Konwergencja,
Konkurencyjność i Zatrudnienie w Regionach oraz Europejska Współpraca
Terytorialna. Interwencje funduszy strukturalnych powinny uwzględniać,
na poziomach krajowym i regionalnym, wspólnotowe priorytety sprzyjające
zrównoważonemu rozwojowi poprzez wzmacnianie wzrostu gospodarczego, konkurencyjności oraz zatrudnienia, wspieranie integracji społecznej,
a także ochronę i podnoszenie jakości środowiska. Priorytety te zostaną
osiągnięte w drodze realizacji różnorodnych programów finansowanych ze
środków Europejskiego Funduszu Rozwoju Regionalnego, Europejskiego
Funduszu Społecznego, Funduszu Spójności, Europejskiego Banku Inwe-
17
zasada koordynacji
zasada
wyrównywania szans
kobiet i mężczyzn
18
Zasady i cele polityki regionalnej, polityki spójności oraz polityki horyzontalne
stycyjnego oraz innych instrumentów wsparcia, w ramach trzech niżej
opisanych celów polityki spójności.
Cel 1 — Konwergencja, czyli spójność — Unia Europejska wspiera rozwój
infrastruktury oraz potencjału gospodarczego i ludzkiego najbiedniejszych
regionów (prawie 82 proc. wszystkich wydatków w ramach funduszy strukturalnych),
Cel 2 — Podniesienie Konkurencyjności i Zatrudnienia w Regionach — Unia
Europejska wspiera innowacje i badania naukowe, zrównoważony rozwój
oraz szkolenia zawodowe w mniej rozwiniętych regionach (prawie 16 proc.
wszystkich wydatków w ramach funduszy strukturalnych),
Cel 3 — Europejska Współpraca Terytorialna, czyli wspieranie, promocja
i realizacja wspólnych projektów o charakterze międzynarodowym na terytorium całej Unii Europejskiej.
Tabela. Źródła finansowania celów polityki regionalnej UE
w latach 2007–2013
Źródło: opracowanie
własne.
Cel
Konwergencja
Cel Konkurencyjność
i Zatrudnienie w Regionach
Cel Europejska Współpraca
Terytorialna
Europejski Fundusz
Rozwoju Regionalnego
Europejski Fundusz
Rozwoju Regionalnego
Europejski Fundusz
Rozwoju Regionalnego
Europejski Fundusz
Społeczny
Europejski Fundusz
Społeczny
Fundusz Spójności
2.4. Cele polityki spójności
Polityka spójności ma na celu wspieranie działań prowadzących do wyrównania warunków ekonomicznych i społecznych we wszystkich regionach
Unii Europejskiej. W szczególności Unia Europejska zmierza do zmniejszenia różnic w poziomie rozwoju regionów oraz likwidacji zacofania
najmniej uprzywilejowanych regionów i wysp, w tym obszarów wiejskich.
Podstawowymi instrumentami realizacji polityki spójności są programy
operacyjne, szerzej opisane w dalszej części opracowania.
Unia Europejska określa, który region powinien uzyskać unijne fundusze, na podstawie jego poziomu PKB. Jeśli PKB na jednego mieszkańca
w danym regionie jest mniejszy niż 75 proc. średniej w Unii Europejskiej,
wówczas taki region może liczyć na wsparcie z dotacji unijnych. Jeśli więc
wszystkie regiony danego kraju mają niskie PKB, wówczas cały kraj może
liczyć na wsparcie finansowe (tak jest w przypadku Polski). Są jednak takie
kraje, w których tylko niektóre regiony są objęte pomocą unijną (np. część
wschodnia Niemiec).
19
Cele polityki spójności
NUTS (Nomenclature of Units for Territorial Statistics) — Nomenklatura pojęcie
Jednostek Statystyki Terytorialnej. Obszar Unii Europejskiej podzielony jest
na tzw. NUTS -y, czyli obszary, których wytypowanie i nazwanie ułatwia
wybór regionów, które potrzebują wsparcia. W Unii Europejskiej istnieje
pięć poziomów tej klasyfikacji i obejmują one całe terytorium Unii Europejskiej. Jednostki typu NUTS były także wyznaczane w krajach starających się o wejście do Unii Europejskiej. Poniżej przedstawiono znaczenia
poszczególnych jednostek NUTS na przykładzie Polski (w nawiasach podana jest liczba poszczególnych jednostek każdego z wyżej wymienionych
rodzajów w Polsce):
NUTS 1 — regiony — grupujące województwa (6),
NUTS 2 — województwa (16), (makroregiony),
NUTS 3 — podregiony — zgrupowanie kilku powiatów (45),
NUTS 4 — powiaty i miasta na prawach powiatu (379),
NUTS 5 — gminy (2489).
Ten podział jest bardzo ważny, gdyż dzięki niemu możliwe jest porównywanie różnych danych statystycznych w różnych krajach (np. bezrobocia, poziomu życia itp.). Poza tym, to właśnie NUTS -y wykorzystywane są
do określenia obszarów problemowych, czyli tych, które mogą otrzymać
wsparcie finansowe Unii.
Na mapie (zob. Komisja Europejska www.ec.europa.eu) kolorem czerwonym (ciemny czerwony) zaznaczone zostały regiony wymagające pomocy
Unii Europejskiej i korzystające z pieniędzy przeznaczonych dla regionów
najbiedniejszych.
Należy zauważyć, że w większości są to regiony w krajach, które niedawno
przystąpiły do Unii Europejskiej. Przystąpienie dość dużej liczby uboższych
krajów do Unii Europejskiej i związany z tym efekt statystyczny sprawił,
że nawet najsłabsze regiony w starych państwach członkowskich przestały
się kwalifi kować do wsparcia w ramach pierwszego celu (który oznacza
wyrównywanie różnic i wspieranie najbiedniejszych regionów). Kolorem
niebieskim (jasny niebieski) zaznaczone zostały właśnie te regiony, które
nie kwalifi kują się do celu konwergencji, ale mogą otrzymać wsparcie
w ramach celu „Podnoszenie konkurencyjności regionów i zatrudnienia”.
Jasnym kolorem czerwonym oraz ciemnym kolorem niebieskim zaznaczone
zostały regiony, które znajdują się w fazie przejściowej i otrzymują wsparcie
częściowe. To dlatego, że — chociaż nie kwalifikują się do dofinansowania
zgodnie z obliczeniami — nagłe odebranie tym regionom dotacji unijnych
mogłoby wpłynąć niekorzystnie na gospodarkę tych obszarów, konieczne
jest zatem zastosowanie etapu przejściowego dla tych regionów.
i znaczenie NUTS
poziomy klasyfikacji
jednostek NUTS
20
Zasady i cele polityki regionalnej, polityki spójności oraz polityki horyzontalne
2.5. Polityki horyzontalne
Unii Europejskiej
równość szans
i niedyskryminacja
zrównoważony
rozwój
społeczeństwo
informacyjne
Państwa członkowskie Unii Europejskiej zobowiązały się, że podczas podejmowanych przez siebie działań, będą dbać o respektowanie zasady równości szans, zrównoważonego rozwoju oraz zasady społeczeństwa informacyjnego. Dotyczy to również działań związanych z udzielaniem pomocy
finansowej. Projekty, w których występuje ryzyko negatywnego wpływu na
zachowanie polityk horyzontalnych nie będą wspierane.
Jak rozumieć poszczególne zasady?
Zasada równości szans i niedyskryminacji oznacza przede wszystkim równość płci i sprawności. Wnioskodawcy w składanych przez siebie wnioskach
o dofi nansowanie projektów z Europejskiego Funduszu Rozwoju Regionalnego (EFRR) w ramach Regionalnego Programu Operacyjnego (RPO)
będą zobowiązani do wskazania zgodności zgłaszanego projektu z polityką
równości szans i niedyskryminacji. Należy zbadać czy projekt zapewnia
równość kobiet i mężczyzn poprzez równy dostęp do rynku pracy, edukacji,
tworzenia i rozwoju przedsiębiorczości, godzenia pracy zawodowej z życiem
rodzinnym, czy udział w procesie podejmowania decyzji jest wyrównany.
Czy wyrównuje szanse osób niepełnosprawnych oraz innych grup społecznych. Zasada ta oznacza zakaz stosowania jakichkolwiek kryteriów, które
byłyby dyskryminujące ze względu na płeć czy status społeczny.
Zrównoważony rozwój to taki rozwój, w którym potrzeby obecnego pokolenia mogą być zaspokojone bez umniejszania szans przyszłych pokoleń
na ich zaspokojenie. Prawo ochrony środowiska definiuje go jako: „Rozwój
społeczno-gospodarczy, w którym następuje proces integrowania działań
politycznych, gospodarczych i społecznych, z zachowaniem równowagi
przyrodniczej oraz trwałości podstawowych procesów przyrodniczych,
w celu zagwarantowania możliwości zaspokajania podstawowych potrzeb
poszczególnych społeczności lub obywateli zarówno współczesnego pokolenia, jak i przyszłych pokoleń”.
Społeczeństwo informacyjne to pojęcie, pod którym kryją się działania
zmierzające do rozwoju i wykorzystania Internetu oraz wzrostu umiejętności posługiwania się narzędziami i nowoczesnymi technologiami informacyjnymi i komunikacyjnymi w życiu codziennym obywateli, przedsiębiorstw
i administracji publicznej. Celem przyjęcia tej zasady za priorytetową było
tworzenie nowoczesnej gospodarki.
Osie priorytetowe i działania
1. Budowa i przebudowa sieci wodociągowych wyłącznie w powiązaniu z budową sieci
kanalizacyjnych (lub w przypadku gdy odbiór ścieków jest zabezpieczony przez przydomowe oczyszczalnie lub już istniejące sieci kanalizacyjne).
2. Budowa i przebudowa ujęć wody.
3. Budowa, przebudowa urządzeń służących do gromadzenia, przechowywania i uzdatniania
wody, urządzenia regulujące ciśnienie wody.
Projekty realizowane w aglomeracjach do 15 000 RLM, natomiast priorytetowo będą traktowane projekty realizowane w aglomeracjach od 2000 RLM. W przypadku projektów w zakresie gospodarki ściekowej wsparcie może dotyczyć tylko aglomeracji uwzględnionych
w KPOŚK lub we właściwych rozporządzeniach wojewody. W przypadku projektów dotyczących tylko zaopatrzenia w wodę brak ograniczenia wielkości aglomeracji. Dla obszarów
objętych interwencją PROW wartość dofinansowania w ramach projektu powinna być wyższa od 4 mln PLN, za wyjątkiem przypadku, gdy gmina nie może już korzystać ze wsparcia
PROW (np. gdy z PROW otrzymała wsparcie na 3,5 mln PLN, a kolejny projekt ma wartość
przekraczającą pozostałą kwotę możliwą do wykorzystania w PROW).
Typ beneficjentów:
1. Jednostki samorządu terytorialnego oraz ich związki.
2. Podmioty świadczące usługi wodno-ściekowe w ramach realizacji obowiązków własnych
gmin.
3. Podmioty wykonujące usługi publiczne, w których większość udziałów lub akcji posiada
jednostka samorządu terytorialnego, w tym podmioty wykonujące te usługi na mocy
odrębnej umowy.
4. Podmioty wybrane w wyniku postępowania przeprowadzonego na podstawie przepisów
o zamówieniach publicznych, wykonujące usługi publiczne w oparciu o umowę zawartą
z jednostką samorządu terytorialnego na świadczenie usług z zakresu gospodarki wodno-ściekowej.
5. Spółki prawa handlowego nie działające w celu osiągnięcia zysku lub przeznaczające zyski
na cele statutowe, w których większość udziałów lub akcji posiadają jst lub ich związki,
porozumienia i stowarzyszenia.
Grupy docelowe:
nie dotyczy.
2.2. Gospodarka odpadami
Przykładowe rodzaje projektów:
1. Kompleksowe systemy gospodarowania odpadami komunalnymi (zbieranie, w tym selektywna zbiórka odpadów, odbiór segregowanych odpadów, odzysk surowców wtórnych,
recykling, unieszkodliwianie).
2. Budowa punktów selektywnego zbierania odpadów komunalnych, w tym szczególnie
niebezpiecznych.
3. Budowa instalacji związanych z odzyskiem odpadów w procesach innych niż składowanie.
4. Przebudowa składowisk odpadów.
5. Rekultywacja lub likwidacja składowisk odpadów.
139
140
Regionalny Program Operacyjny Województwa Kujawsko-Pomorskiego
6. Usuwanie i unieszkodliwianie odpadów zawierających azbest oraz innych odpadów niebezpiecznych z obiektów i sieci usług publicznych.
Przedsięwzięcia z zakresu gospodarki odpadami komunalnymi obsługujące do 150 tys. mieszkańców, ujęte w Planie Gospodarki Odpadami Województwa Kujawsko-Pomorskiego.
Projekty z zakresu tworzenia systemu zbierania, segregacji, wywozu odpadów komunalnych realizowane w miejscowościach powyżej 5 tys. mieszkańców oraz zgodnie z kryterium
finansowym z PROW (projekty o wartości dofinansowania powyżej 200 tys. zł lub projekty
o wartości dofinansowania poniżej 200 tys. zł w przypadku gdy gmina nie może korzystać
już ze wsparcia PROW).
Typ beneficjentów:
1. Jednostki samorządu terytorialnego oraz ich związki i stowarzyszenia,
2. Podmioty świadczące usługi w zakresie zadań własnych jst.
Grupy docelowe:
nie dotyczy.
2.3. Rozwój infrastruktury w zakresie ochrony powietrza
Przykładowe rodzaje projektów:
1. Budowa, rozbudowa, przebudowa miejskich systemów ciepłowniczych (źródła, sieci,
węzły) i wyposażenie ich w instalacje ograniczające emisje zanieczyszczeń pyłowych
i gazowych do powietrza.
2. Przekształcenie istniejących systemów ogrzewania obiektów użyteczności publicznej w systemy bardziej przyjazne dla środowiska, w szczególności ograniczające ,,niską emisję”.
3. Budowa źródeł wytwarzających energię elektryczną w skojarzeniu z ciepłem.
4. Tworzenie systemów pomiaru zanieczyszczeń w miastach oraz systemu informowania
mieszkańców o poziomie zanieczyszczeń.
5. Termomodernizacja budynków użyteczności publicznej w miastach do 15 tys. mieszkańców.
Typ beneficjentów:
1. Jednostki samorządu terytorialnego oraz ich związki i stowarzyszenia.
2. Jednostki organizacyjne jst posiadające osobowość prawną.
3. Podmioty wykonujące usługi publiczne, w których większość udziałów lub akcji posiada
jednostka samorządu terytorialnego, w tym podmioty wykonujące te usługi na mocy
odrębnej umowy.
4. Podmioty wybrane w wyniku postępowania przeprowadzonego na podstawie przepisów
o zamówieniach publicznych, wykonujące usługi publiczne w oparciu o umowę zawartą z jednostką samorządu terytorialnego na świadczenie usług z zakresu zaopatrzenia
w ciepło.
5. Organy władzy publicznej, w tym organy administracji rządowej, organy kontroli państwowej i ochrony prawa, sądy i trybunały.
6. Inne jednostki zaliczane do sektora finansów publicznych, w tym szkoły wyższe i instytucje
kultury.
Grupy docelowe:
nie dotyczy.
Osie priorytetowe i działania
2.4. Infrastruktura energetyczna przyjazna środowisku
Przykładowe rodzaje projektów:
1. Budowa, rozbudowa, przebudowa jednostek wytwórczych energii elektrycznej i cieplnej, wykorzystujących energię wody, biomasy, biogazu oraz energię geotermiczną i słoneczną.
2. Budowa, przebudowa sieci przesyłowych energii elektrycznej i cieplnej pochodzącej ze
źródeł odnawialnych.
Minimalna wartość dofinansowania w ramach projektu z zakresu OZE na obszarach objętych PROW 3 mln zł, oraz w przypadku gdy gmina nie może już korzystać ze wsparcia
PROW poniżej 3 mln zł.
3. Budowa, rozbudowa sieci dystrybucyjnych i przesyłowych gazu ziemnego.
Typ beneficjentów:
1. Jednostki samorządu terytorialnego, związki i stowarzyszenia jst.
2. Jednostki organizacyjne jednostek samorządu terytorialnego posiadające osobowość
prawną.
3. Podmioty wykonujące usługi publiczne, w których większość udziałów lub akcji posiada
jednostka samorządu terytorialnego, w tym podmioty wykonujące te usługi na mocy
odrębnej umowy.
4. Podmioty wybrane w wyniku postępowania przeprowadzonego na podstawie przepisów
o zamówieniach publicznych, wykonujące usługi publiczne w oparciu o umowę zawartą
z jednostką samorządu terytorialnego.
5. Administracja rządowa.
6. Inne jednostki zaliczane do sektora finansów publicznych w tym szkoły wyższe.
7. Organizacje pozarządowe.
Grupy docelowe:
nie dotyczy.
2.5. Rozwój infrastruktury bezpieczeństwa powodziowego i przeciwdziałanie zagrożeniom środowiska
Przykładowe rodzaje projektów:
1. Regulacja cieków wodnych poprawiająca bilans wodny z uwzględnieniem potrzeb ochrony przyrody (np. pogłębianie, stabilizacja brzegów).
2. Budowa, rozbudowa, przebudowa urządzeń przeciwpowodziowych.
3. Odtwarzanie naturalnych terenów zalewowych.
4. Realizacja wielozadaniowych zbiorników retencyjnych o pojemności mniejszej, niż
10 mln mł.
5. Budowa i przebudowa stopni wodnych.
6. Denaturalizacja cieków wodnych, budowa systemów małej retencji (regionalnych, lokalnych).
7. Projekty z zakresu zapobiegania i ograniczania skutków zagrożeń naturalnych oraz przeciwdziałanie poważnym awariom, w tym m.in.: opracowanie i wdrażanie planów i instrumentów zapobiegania i zarządzania zagrożeniom naturalnym i technologicznym, przebu-
141
142
Regionalny Program Operacyjny Województwa Kujawsko-Pomorskiego
dowa systemu dróg przeciwpożarowych, zakup specjalistycznego sprzętu do prowadzenia
akcji ratowniczych i usuwania skutków zagrożeń naturalnych i poważnych awarii.
Typ beneficjentów:
1. Regionalne Zarządy Gospodarki Wodnej, w zakresie zadań na terenie województwa kujawsko-pomorskiego.
2. Jednostki samorządu terytorialnego, ich jednostki organizacyjne oraz ich związki i stowarzyszenia.
3. PGL Lasy Państwowe i jego jednostki organizacyjne.
4. Podmioty wykonujące usługi publiczne, w których większość udziałów lub akcji posiada
jednostka samorządu terytorialnego, w tym podmioty wykonujące te usługi na mocy
odrębnej umowy.
5. Jednostki państwowej straży pożarnej.
Grupy docelowe:
nie dotyczy.
2.6. Ochrona i promocja zasobów przyrodniczych
Przykładowe rodzaje projektów:
1. Projekty z zakresu ochrony siedlisk przyrodniczych na obszarach chronionych.
2. Projekty z zakresu zachowania różnorodności gatunkowej.
3. Projekty z zakresu udrażniania korytarzy ekologicznych.
4. Projekty z zakresu edukacji ekologicznej — budowa ścieżek dydaktycznych, punktów,
wież widokowych, tablice informacyjne.
5. Projekty z zakresu wzbogacania składu gatunkowego drzewostanów (m.in. eliminacja
monokultur).
Typ beneficjentów:
1. Jednostki samorządu terytorialnego, ich jednostki organizacyjne oraz ich związki i stowarzyszenia.
2. PGL Lasy Państwowe i jego jednostki organizacyjne.
3. Jednostki sprawujące nadzór lub zarządzające obszarami chronionymi.
4. Organizacje pozarządowe.
5. Ośrodki edukacji ekologicznej.
Grupy docelowe:
nie dotyczy.
Oś priorytetowa 3. Rozwój infrastruktury społecznej
Celami osi są: poprawa jakości i dostępności usług społecznych poprzez inwestycje w infrastrukturę społeczną (edukacyjną, zdrowia, pomocy społecznej, kultury), w tym dla osób
niepełnosprawnych, ochrona i zachowanie dziedzictwa kulturowego.
Działania w ramach osi
3.1. Rozwój infrastruktury edukacyjnej